Spanje is bezeten
van Garcia Lorca
Nieuwe Irving wordt pas spannend in Amsterdam
PZC
Herdenking van een
vermoorde dichter
1998 FIESTA DE LA CULTURA
Exposities
en theater
SAR<iAt4L
kunst cultuur vrijdag 20 maart 1998 20
ip£-«>a
De honderdste verjaardag van Fe-
derico Garcia Lorca krijgt ,in heel
Spanje en daarbuiten veel aan
dacht. In totaal worden er tachtig
activiteiten op touw gezet in tal van
steden. Behalve de musea in zijn.ge-
boortedorp en in Granada is er een
expositie over het leven en het werk
van de dichter die in een aantal ste
den is te. bezichtigen. Veel theater
gezelschappen hebben toneelstuk
ken van Lor.ca op hun programma
staan. In navolging van Garcia Lor
ca Zelf trekken 45 acteurs door
Spanje om stukken en gedichten
voor te dragen. In Granada wórdt
een musical gemaakt met de be
roemde Spaanse zangeres en actrice
Ana Beien in de. hoofdrol. Een ande
re groep in Granada brengt een van
Lorca's bekendste stukken, Yerma,
op de planken. Het is de bedoeling
dat deze voorstelling in musical-
vorm ook in Nederland wordt ver
toond.
het manuscript bestaat niet meer. Het is
wel zeker dat Lorca en Dali elkaar zeven
jaar lang niet meer zagen. Pas kort voor
Lorca's dood ontmoetten beide kunste
naars elkaar nog eenmaal in Barcelona.
Uit de gedichten en toneelstukken die de
Spaanse dichter in New York heeft ge
schreven blijkt ook hoe hij enorm met zijn
seksualiteit in de knoop heeft gelegen.
Hoewel hij zelf fel bestreed dat hij homo
seksueel was, hebben veel van zijn vrien
den later verklaard dat Lorca homo was.
Ook dat zou de reden hebben kunnen zijn
dat hij zich door Dali voelde afgewezen.
Deze had overigens niet minder moeite
met het ontrafelen van zijn eigen seksuele
geaardheid. De grootste nog in leven zijn
de kenner van Federico Garcia Lorca, de
Ier Ian Gibson komt erin zijn 900 pagina's
dikke biografie over Lorca ook niet goed
uit.
In New York heeft Lorca een van zijn cre
atiefste enproductief ste periodes gekend.
Zijn 'poeta en Nueva York' (dichter in
New York) wordt als zijn beste gedichten
serie beoordeeld.
De reis naar Amerika en erop aansluitend
zijn verblijf van drie maanden in Cuba
bezorgen de Spaanse dichter internatio
nale bekendheid. Vooral de opvoering in
het Engels van het toneelstuk 'Bodas de
sangre' (Bitter Oleander) openen voor
hem de weg naar de Europese toneelpo
dia. Het stuk 'Yerma', de kinderloze
vrouw die van haar materialistische va
der moet trouwen met de man van wie ze
niet houdt, is een regelrechte aanklacht
tegen de traditionele Spaanse maat
schappij van die tijd.
Executie
De Spaanse burgeroorlog maakte een
vroegtijdig einde aan de canière van Fe
derico Garcia Lorca. Over de ware toe
dracht van zijn dood bestaat nog altijd
veel onzekerheid. Het was in de uiterst
verwarrende begindagen van de Spaanse
burgeroorlog (1936-1939) dat de Franco-
gezinde troepen opdracht hadden om een
zuivering te houden onder de Republi
keinse tegenstanders. Lorca was op geen
enkele manier actief bij de politiek be
trokken, maar in zij n gedichten en toneel
stukken koos hij de kant van de underdog.
Dat maakte hem voor Franco en de zijnen,
die vanuit de toen nog Spaanse kolonie
Marokko een opstand waren begonnen
tegen de slappe Republikeinse regering
tot een gevaarlijke tegenstander. In het
bergdorpje Viznar, negen kilometer bui
ten Granada werd Lorca half augustus
1936 samen met een aantal anderen gefu
silleerd.
„Federico was slechts een van hen. Hij
was niet meer en ook niet minder dan al
die anderen. Zijn monument is zijn nage
laten werk", zegt Jose Salobrenya Garcia,
kunstschilder en woonachtig in het ge
boortedorp van Lorca. Als lid van het
feestcomité vindt Salobrenya het veel be
langrijker dat de ideeën van Lorca levend
blijven. Maar de schilder is daar wat scep
tisch over. Tijdens cle veertig jaar durende
dictatuur van Franco was Lorca verbo
den lectuur. Zelfs het bezitten van zijn ge
dichten was gevaarlijk. Alleen een paar
sentimentele versjes, die kinderen op
school zongen, moesten naar buiten toe de
indruk wekken dat Lorca niet onder de
verboden literatuur viel. Het imago van
Lorca werd getrivialiseerd, naar beneden
gehaald. In feite was dit de tweede moord
op Garcia Lorca, maar nu een geestelijke,
zegt Salobrenya.
Pas na de dood van de dictator keerde
Lorca terug uit de vergetelheid. Zijn wer
ken werden opnieuw uitgegeven en zijn
stukken weer opgevoerd. Lorca werd her
ontdekt en een enorme popularisering
was het logische gevolg. Vrijwel elke
scholier van de na-Franco generatie weet
nu nog moeiteloos zijn verzen te declame
ren. Linkse jongeren vonden voor al hun
sentimenten wel een passend Lorquiaans
gedicht.
Jose Salobrenya: „We moeten ervoor wa
ken dat dit nu niet opnieuw gebeurt. Ge
voel en emotie nemen bij Lorca een grote
plaats in, maar dat kan gemakkelijk uit
zijn verband worden gerukt en worden
misbruikt. Lorca is in zijn gedichten één
met zijn emotie, zoals het vlees nu een
maal aan het bot zit. De artistieke kracht
van Lorca gaat echter veel verder dan zijn
emoties en is tijdloos."
Henk van den Boom
Wanneer Garcia Lorca al een gevierd dichter is keert hij op een
dag terug naar zijn geboortedorp Fuente Vaqueros om er de
allereerste openbare bibliotheek van de provincie Granada te
openen. Bezeten van boeken, als een Boudewijn Büch avant-la-
lettre, wijst hij zijn eenvoudige en overwegend arme dorpsgenoten
in een beroemd geworden toespraak op het belang van geestelijk
voedsel. „Als ik hongerig was en gebrekkig zou ik niet bedelen om
een brood. Nee, ik zou een half brood en een boek vragen."
Het is maandag en dan zit in Fuente
Vaqueros alles potdicht, zelfs het ge
boortehuis/museum van Lorca. Alleen de
deur van de boekwinkel van Maria Luz
Polo staat half aan. De luiken zijn een
stukje omhooggetrokken om wat licht
binnen te laten. Het is een piepklein win
keltje en het draagt uiteraard de naam
'Lorca'. De etalage, niet meer dan negen
tig centimeter breed, is een uitstalling van
Lorca-literatuur. „Ik betwijfel of de toe
spraak van Federico heeft geholpen",
zegt Maria Luz wat zuur. „Dit is de enige
boekwinkel in het dorp. En dan moet je
nagaan dat ik nog niet eens van hier ben,
maar uit Cordoba kom."
Het gemis aan boekenzaken in Fuente
Vaqueros wordt ruimschoots goedge
maakt door de souvenirwinkeltjes met
Lorea-shirts, Lorca-sleutelhangers en
Lorca-asbakken. Een paar foeilelijke
borden, zoals waspoederf abrikanten ple
gen te gebruiken, delen de bezoekers aan
de ingang van het dorp mee dat het 't hon
derdste geboortejaar is van Spanjes meest
geliefde dichter.
Federico Garcia Lorca werd op 5 juni
1898 geboren als oudste zoon uit een gezin
van vier kinderen. Zijn vader was een be
middelde landeigenaar, die een belangrij
ke positie bekleedde in het dorp. Van zijn
moeder Vicenta wordt gezegd dat ze niet
gelukkig was1 met de moederrol die haar
werd opgedrongen. Ze leed aan depressies
en was niet in staat haar vier kinderen de
nodige liefde te schenken. Daaraan zou de
triestheid, die vaak terugkomt in het werk
van Lorca, voor een deel zijn te wijten.
Tierra natal
Hoewel Federico, zoals de Spanjaarden
hem graag noemen, slechts zijn eerste tien
levensj aren in Fuente Vaqueros en later in
het naburige dorpje Valderrubio sleet,
komt in zijn gedichten en toneelstukken
altijd weer die zeer nauwe band met zijn
'tierra natal' naar voren. Zijn geboorte
grond is 'La Vega de Granada', de vrucht
bare vlakte van Granada, waarover je een
prachtig uitzicht hebt vanaf het viaduct
over de autovia Granada-Sevilla. Een
mozaïek van chopos, grijze populieren en
tabaksvelden. Aan de horizon de bei'gen
met de besneeuwde toppen van de Sierra
Nevada. Maar meer nog dan met de streek
voelde Lorca zich verbonden met de men
sen die er woonden en werkten.
Spanje was in die tijd een broeinest waar
in dictaturen, republieken en monarchie-
en elkaar in druk tempo afwisselden.
Hiervan werd Lorca uiteindelijk het
slachtoffer toen hij op 18 of 19 augustus
1936 door de fascisten van Franco werd
doodgeschoten. In zijn korte creatieve le
ven schreef Lorca dertien gedichtenbun
dels, twaalf toneelstukken en een script
voor een film. Vier j aar lang was hij regis
seur van hetrondtrekkende studenten
theater La Barraca. Hij schreef en compo
neerde zelf liederen en hij speelde goed
piano. Honderden teksten in de vorm van
brieven en toespraken bleven van hem be
waard en zijn pas na de dood van dictator
Franco gepubliceerd. Lorca voorzag zelf
veel van zijn werk van illustraties en teke
ningen. Het grootste meesterwerk dat
Lorca echter ooit heeft gemaakt, dat was
hij zelf, schrijft zijn vriend en filmregis
seur Luis Bunuel in zijn memoires.
De executie van Lorca heeft zonder twij
fel bijgedragen aan zijn mythevorming.
Voor links werd hij een soort martelaar en
het symbool van het verzet tegen Franco.
Los daarvan moet hij een beminnelijk en
aai'dig mens zijn geweest, die zeer betrok
ken was bij de armen en verdrukten. In
veel van zijn werken neemt hij het op voor-
zigeuners, joden en negers. Zijn twaalf
Garcia Lorca's geboortedorp Fuente Vaqueros in de provincie Granada.
Federico Garcia Lor<
(1898-1936), martela;
en symbool van b
verzet tegen Franc
Foto rechts: Spanje heeft
eeix heus Garcia Lorca-
jaar met uitex-aard vele
Lorca-souvenirs.
jaar jongere zus Isabel, die nu nog leeft,
geeft het advies om het werk van haar
bx-oer Federico te lezen om te weten wat
voor iemand hij was.
Pleidooi
Tijdens zijn studie i-echten en letteren in
Granada (zijn vader eiste dat hij een vak
zou leren), schrijft hij zijn eerste gedich
ten. Na het examen gaat hij naar Madrid,
waar hij min of meer bewust aan zijn
schrijverscarrièx-e gaat werken, nog altijd
op kosten van zijn vader. Wanneer deze
het welletjes vindt en zijn zoon beveelt te
rug te keren naar Granada houdt Federi
co in een lange brief (die bewaard is geble
ven) een vuxig pleidooi voor zijn eigen
kunstenaarschap. Hij probeert zijn vader
eiwan te overtuigen dat hij binnen niet al
te lange tijd als schrijver zijn eigen kost
kan verdienen. „Ik ben nu eenmaal gebo
ren als dichter en kunstenaar, zoals ie
mand anders op de wereld komt met een
mank been, of blind is of knap
Madrid verandert zijn leven radicaal. Hij
x-aakt bevriend met de schilder Salvador
Dali, de filmregisseur Bunuel en de com
ponist Manuel de Falla. De drie inspii-eren
elkaar en werken succesvol samen in een
aantal artistieke projecten. Uit die perio
de stamt zijn beroemde verzameling ge
dichten 'Romancero gitano' (Zigeuner
Gedichten).
In 1929 vertrekt Lorca naar New York
waar hij bijna een jaar zal blijven. Hij
zoekt daar het gezelschap van de negers in
Harlem, zoals hij zich in Andalusië het lot
van de zigeuners aantrok en het opxiam
voor de joden en de moren. De gx-ote the
ma's van zijn geschriften uit die tijd zijn
de dood en de jeugd, waar hij heel moeilijk
afscheid van kon nemen. Ook beschrijft
hij de onschuld van zijn dorp uit zijn
jeugd tegenover de ontmenselijking van
een wereldstad in een industxieel tijd
perk.
De eerste tijd in New Yox-k had Lox-ca het
bijzonder moeilijk. Hij zou op het punt
hebben gestaan zelfmoord te plegen, ver
telt een vriend van hem later. LTit een ma
nuscript dat hij in bewaring had gegeven
aan de bevriende familie Cxrmmings in
Vermont, en dat vernietigd moest wox-den
indien er iets met Lorca zou gebeux-en,
bleek dat de dichter uit Spanje was weg
gevlucht. Hij voelde zich ver-raden door
zijn vrienden. Salvador Dali zou volgens
Cummings een van die verraders zijn ge
weest. Of het waar is weten we niet, want
fi/ENTE VAQtfERO*
(fiMNADA)
We hebben het aan uitgever Robberd
Ammerlaan van Anthos te danken
dat de nieuwe Engelstalige roman van
John Irving in Nederland een nxaand eer
der verschijnt daxx in de rest van de we
reld. Hij is bevriend met de schrijver van
'De Wereld volgens Garp'. Of het Am
merlaan wel waard moet zijix daarmee
andere uitgevers en importeurs tegexx de
schenen te schoppen is een andere vraag,
maar de Engelse gebonden editie
49,90) ligt er nu alvast; de Nederlaixd-
se vertaling volgt ixx april.
Hij koint ook voor in A Widow for One
Year, onze Nederlandse uitgever! In de
roman heet hij Maarten Schouten en hij
staat de hoofdpersoon van het boek, een
auteur van internationale allure, met
raad en daad bij tijdens een lang bezoek
aan Amstei'dam dat verstx-ekkende ge
volgen zal hebben. Die auteur is een
vrouw. Ze is er op gebrand om een keer
vanachter een goi'dijn een hoer aan het
werk te zien. Pure research voor haar
nieuwe roman, maar leg dat de dame in
kwestie maar eens uit - om maar te zwij
gen van haar klant. De schx-ijfster Ruth
Cole, een sportieve veertiger, slaagt erin
om Dolores, ofwel 'Rooie', zover te krij
gen dat ze mag toekijken. Wat ze ziet zal
haar de rest van haar leven blijven ach
tervolgen, maar mag hier niet worden
verklapt.
Na Irvings vorige, teleux-stellende roman
'A Son of the Cix-cus', die leed aan onsa
menhangendheid en wijdlopigheid, is
deze nieuwe gelukkig weer geschreven in
de stijl van zijn vroegere, populairdere
romans als 'Gaxp', 'Hotel New Hampshi
re' en 'A Prayer for Owen Meany'. Eén
gezin vormt de kern, waax-omheen meer
of minder kleurrijke figxxren cix-kelen. In
dat gezin heerst leed en zoals van de door
ouderlijke sentimenten en angsten geob
sedeerde schrijver living vex-wacht mag
worden komt dat verdi'iet door het ver
lies van kinderen: twee jonge, veelbelo
vende knappe jongens, die door een on
handige manoeuvre in het vex-keer voor
de ogen van hun vader en moeder ver
pletterd worden door een sneeuwruimer.
Testosteronfabriek
De vadei', een beroemd schx-ijver van en
ge kinderboeken, 'vexwex-kt' zijn ver
driet door nog meer te gaan drinken en
nog meer moeders van zijn lezertjes te
gaan versieren. Demoedei-, die zich opia-
tere leeftijd zal ontplooien als vooral in
Europa geliefde schx-ijfster van detecti
veromans, tx-oost zich met alomtegen
woordige foto's van haar jongens en met
een nieuwe baby, Ruth, van wie ze echter
niet kan of wil houden.
Als het kind drie is ziet de toekomst van
het verminkte gezinnetje er grauw uit:
vader zuipt en pleegt ongegeneex-d over
spel, de beeldschone moeder treurt en het
meisje komt van alles tekort. De oplos
sing die de vader bedenkt is van groteske
propox-ties. Hij huurt een ventje van zes
tien in om hem te helpen bij het persklaar
maken van zijn gedui-ig herschreven ma
nuscripten; maar in werkelijkheid als
troostknaap voor zijn vixmw Marion. De
niet onaantrekkelijke jonge Eddie, neer
gezet als een ziedende testostex-onfa-
bi-iek, wox-dt vanzelfsprekend wanhopig
verliefd op de 39-jarige moedei-. Een in-
wij ding in de seksuele liefde kan niet uit-
blijven en John Irving zet zijn nieuwe i*o-
man krachtig in met een scène, waai-in de
driejarige Ruth het ongelijke paar be
trapt tijdens de daad. Het is dan 1958.
Het kind zal er niks van ovei'houden,
maar Eddie is voor de rest van zijn leven
verslingerd aan Marion en zal zich nooit
raad weten met vrouwen van zijn eigen
leeftijd. De moeder vex-tx-ekt uit het leven
van haar man en dochter om pas 37 jaar
later weer op te duiken.
Het wordt misschien wat vermoeiend,
maar ook Eddie ontpopt zich als s'chrij-
ver. Van autobiografische, in kleine
kring gelezen boeken over de allesverte-
rende liefde van een jonge man voor een
rijpe vrouw. Met maar liefst vier schrij
vende personages, waax-van er één bezig
is aan een roman over een schrijfster, kan
John Ix-ving heel wat aax-dige ins en outs
kwijt over het (en zijn) schrijvex-schap.
Zoals deze obsei-vatie: 'Why was it that
women were absolutely the worst rea
ders when it came to something that tou
ched upon their personal lives?' (Hoe
kwam het toch dat vrouwen verreweg de
slechtste lezers werden zodra er iets in
voorkwam dat wat te maken had met
hun eigen leven?)
Weefseltjes
Het eerste deel van de roman speelt zich
af in 1958. Het tweede in 1990, met een
volwassen Eddie en een volwassen, be
roemde Ruth die zoals iedereen tobt met
vei-keei'de vriendjes en lastige vriendin
nen, en omgekeerd. Haar beste vriendin
Hannah verleidt - met gemak - Ruths va
der, wat de verhoudingen er niet gemak
kelijker op maakt,
In dit middelste gedeelte spelen vijftig
bladzijden zich af in Amsterdam. Het
heeft niets met chauvinisme te maken,
maar juist deze vijftig zijn de spannend
ste van A Widow for One Year. Op zoek
naar realistische gegevens voor haar
nieuwe roman struint Ruth Cole de Wal
len af, waarbij ze allerlei cui-ieuze figu
ren ontmoet. Zoals de toeschietelijke
Rooie, twee Thaise prostituees, een tra
vestiet met siliconenborsten uit Ecuador,
een hoogblonde jonge bewonderaar Wim
Jongbloed en een achterdochtige politie
agent - een lezer - die nog een belangrijke
rol zal gaan spelen.
Het laatste deel van het boek, het minste,
speelt zich af in 1995, in Amex-ika en Am
sterdam. De kex-sverse echtgenoot en re
dacteur van Ruth is dan dood, en het lij kt
wel of ook de editor van Irving zelf weg
is. Het afkanten van de verhaaldi'aden
aan het slot leidt hier en daar tot lelijke
weefseltjes en clichématige voorstellin
gen. Jammer, maar de slotzin is gelukkig
wel weer heel mooi gevonden; die breit
naadloos het boek x-ond van de openings
scène tot aan het happy end.
Margot Engelen
John Irving: A Widow for One Year - Anthos,
523 biz. geb. f 49,90. De vertaling van Sjaak
Commandeur (geb. f 59,50 en ing. f 49,50)
verschijnt half april, evenals de andere Engel
se en Amerikaanse edities.
John Irving laat een belangrijk deel van zijn nieuwe roman op de Amsterdamse Wal
len spelen.