Spanje is bezeten van Garcia Lorca Nieuwe Irving wordt pas spannend in Amsterdam PZC Herdenking van een vermoorde dichter 1998 FIESTA DE LA CULTURA Exposities en theater SAR<iAt4L kunst cultuur vrijdag 20 maart 1998 20 ip£-«>a De honderdste verjaardag van Fe- derico Garcia Lorca krijgt ,in heel Spanje en daarbuiten veel aan dacht. In totaal worden er tachtig activiteiten op touw gezet in tal van steden. Behalve de musea in zijn.ge- boortedorp en in Granada is er een expositie over het leven en het werk van de dichter die in een aantal ste den is te. bezichtigen. Veel theater gezelschappen hebben toneelstuk ken van Lor.ca op hun programma staan. In navolging van Garcia Lor ca Zelf trekken 45 acteurs door Spanje om stukken en gedichten voor te dragen. In Granada wórdt een musical gemaakt met de be roemde Spaanse zangeres en actrice Ana Beien in de. hoofdrol. Een ande re groep in Granada brengt een van Lorca's bekendste stukken, Yerma, op de planken. Het is de bedoeling dat deze voorstelling in musical- vorm ook in Nederland wordt ver toond. het manuscript bestaat niet meer. Het is wel zeker dat Lorca en Dali elkaar zeven jaar lang niet meer zagen. Pas kort voor Lorca's dood ontmoetten beide kunste naars elkaar nog eenmaal in Barcelona. Uit de gedichten en toneelstukken die de Spaanse dichter in New York heeft ge schreven blijkt ook hoe hij enorm met zijn seksualiteit in de knoop heeft gelegen. Hoewel hij zelf fel bestreed dat hij homo seksueel was, hebben veel van zijn vrien den later verklaard dat Lorca homo was. Ook dat zou de reden hebben kunnen zijn dat hij zich door Dali voelde afgewezen. Deze had overigens niet minder moeite met het ontrafelen van zijn eigen seksuele geaardheid. De grootste nog in leven zijn de kenner van Federico Garcia Lorca, de Ier Ian Gibson komt erin zijn 900 pagina's dikke biografie over Lorca ook niet goed uit. In New York heeft Lorca een van zijn cre atiefste enproductief ste periodes gekend. Zijn 'poeta en Nueva York' (dichter in New York) wordt als zijn beste gedichten serie beoordeeld. De reis naar Amerika en erop aansluitend zijn verblijf van drie maanden in Cuba bezorgen de Spaanse dichter internatio nale bekendheid. Vooral de opvoering in het Engels van het toneelstuk 'Bodas de sangre' (Bitter Oleander) openen voor hem de weg naar de Europese toneelpo dia. Het stuk 'Yerma', de kinderloze vrouw die van haar materialistische va der moet trouwen met de man van wie ze niet houdt, is een regelrechte aanklacht tegen de traditionele Spaanse maat schappij van die tijd. Executie De Spaanse burgeroorlog maakte een vroegtijdig einde aan de canière van Fe derico Garcia Lorca. Over de ware toe dracht van zijn dood bestaat nog altijd veel onzekerheid. Het was in de uiterst verwarrende begindagen van de Spaanse burgeroorlog (1936-1939) dat de Franco- gezinde troepen opdracht hadden om een zuivering te houden onder de Republi keinse tegenstanders. Lorca was op geen enkele manier actief bij de politiek be trokken, maar in zij n gedichten en toneel stukken koos hij de kant van de underdog. Dat maakte hem voor Franco en de zijnen, die vanuit de toen nog Spaanse kolonie Marokko een opstand waren begonnen tegen de slappe Republikeinse regering tot een gevaarlijke tegenstander. In het bergdorpje Viznar, negen kilometer bui ten Granada werd Lorca half augustus 1936 samen met een aantal anderen gefu silleerd. „Federico was slechts een van hen. Hij was niet meer en ook niet minder dan al die anderen. Zijn monument is zijn nage laten werk", zegt Jose Salobrenya Garcia, kunstschilder en woonachtig in het ge boortedorp van Lorca. Als lid van het feestcomité vindt Salobrenya het veel be langrijker dat de ideeën van Lorca levend blijven. Maar de schilder is daar wat scep tisch over. Tijdens cle veertig jaar durende dictatuur van Franco was Lorca verbo den lectuur. Zelfs het bezitten van zijn ge dichten was gevaarlijk. Alleen een paar sentimentele versjes, die kinderen op school zongen, moesten naar buiten toe de indruk wekken dat Lorca niet onder de verboden literatuur viel. Het imago van Lorca werd getrivialiseerd, naar beneden gehaald. In feite was dit de tweede moord op Garcia Lorca, maar nu een geestelijke, zegt Salobrenya. Pas na de dood van de dictator keerde Lorca terug uit de vergetelheid. Zijn wer ken werden opnieuw uitgegeven en zijn stukken weer opgevoerd. Lorca werd her ontdekt en een enorme popularisering was het logische gevolg. Vrijwel elke scholier van de na-Franco generatie weet nu nog moeiteloos zijn verzen te declame ren. Linkse jongeren vonden voor al hun sentimenten wel een passend Lorquiaans gedicht. Jose Salobrenya: „We moeten ervoor wa ken dat dit nu niet opnieuw gebeurt. Ge voel en emotie nemen bij Lorca een grote plaats in, maar dat kan gemakkelijk uit zijn verband worden gerukt en worden misbruikt. Lorca is in zijn gedichten één met zijn emotie, zoals het vlees nu een maal aan het bot zit. De artistieke kracht van Lorca gaat echter veel verder dan zijn emoties en is tijdloos." Henk van den Boom Wanneer Garcia Lorca al een gevierd dichter is keert hij op een dag terug naar zijn geboortedorp Fuente Vaqueros om er de allereerste openbare bibliotheek van de provincie Granada te openen. Bezeten van boeken, als een Boudewijn Büch avant-la- lettre, wijst hij zijn eenvoudige en overwegend arme dorpsgenoten in een beroemd geworden toespraak op het belang van geestelijk voedsel. „Als ik hongerig was en gebrekkig zou ik niet bedelen om een brood. Nee, ik zou een half brood en een boek vragen." Het is maandag en dan zit in Fuente Vaqueros alles potdicht, zelfs het ge boortehuis/museum van Lorca. Alleen de deur van de boekwinkel van Maria Luz Polo staat half aan. De luiken zijn een stukje omhooggetrokken om wat licht binnen te laten. Het is een piepklein win keltje en het draagt uiteraard de naam 'Lorca'. De etalage, niet meer dan negen tig centimeter breed, is een uitstalling van Lorca-literatuur. „Ik betwijfel of de toe spraak van Federico heeft geholpen", zegt Maria Luz wat zuur. „Dit is de enige boekwinkel in het dorp. En dan moet je nagaan dat ik nog niet eens van hier ben, maar uit Cordoba kom." Het gemis aan boekenzaken in Fuente Vaqueros wordt ruimschoots goedge maakt door de souvenirwinkeltjes met Lorea-shirts, Lorca-sleutelhangers en Lorca-asbakken. Een paar foeilelijke borden, zoals waspoederf abrikanten ple gen te gebruiken, delen de bezoekers aan de ingang van het dorp mee dat het 't hon derdste geboortejaar is van Spanjes meest geliefde dichter. Federico Garcia Lorca werd op 5 juni 1898 geboren als oudste zoon uit een gezin van vier kinderen. Zijn vader was een be middelde landeigenaar, die een belangrij ke positie bekleedde in het dorp. Van zijn moeder Vicenta wordt gezegd dat ze niet gelukkig was1 met de moederrol die haar werd opgedrongen. Ze leed aan depressies en was niet in staat haar vier kinderen de nodige liefde te schenken. Daaraan zou de triestheid, die vaak terugkomt in het werk van Lorca, voor een deel zijn te wijten. Tierra natal Hoewel Federico, zoals de Spanjaarden hem graag noemen, slechts zijn eerste tien levensj aren in Fuente Vaqueros en later in het naburige dorpje Valderrubio sleet, komt in zijn gedichten en toneelstukken altijd weer die zeer nauwe band met zijn 'tierra natal' naar voren. Zijn geboorte grond is 'La Vega de Granada', de vrucht bare vlakte van Granada, waarover je een prachtig uitzicht hebt vanaf het viaduct over de autovia Granada-Sevilla. Een mozaïek van chopos, grijze populieren en tabaksvelden. Aan de horizon de bei'gen met de besneeuwde toppen van de Sierra Nevada. Maar meer nog dan met de streek voelde Lorca zich verbonden met de men sen die er woonden en werkten. Spanje was in die tijd een broeinest waar in dictaturen, republieken en monarchie- en elkaar in druk tempo afwisselden. Hiervan werd Lorca uiteindelijk het slachtoffer toen hij op 18 of 19 augustus 1936 door de fascisten van Franco werd doodgeschoten. In zijn korte creatieve le ven schreef Lorca dertien gedichtenbun dels, twaalf toneelstukken en een script voor een film. Vier j aar lang was hij regis seur van hetrondtrekkende studenten theater La Barraca. Hij schreef en compo neerde zelf liederen en hij speelde goed piano. Honderden teksten in de vorm van brieven en toespraken bleven van hem be waard en zijn pas na de dood van dictator Franco gepubliceerd. Lorca voorzag zelf veel van zijn werk van illustraties en teke ningen. Het grootste meesterwerk dat Lorca echter ooit heeft gemaakt, dat was hij zelf, schrijft zijn vriend en filmregis seur Luis Bunuel in zijn memoires. De executie van Lorca heeft zonder twij fel bijgedragen aan zijn mythevorming. Voor links werd hij een soort martelaar en het symbool van het verzet tegen Franco. Los daarvan moet hij een beminnelijk en aai'dig mens zijn geweest, die zeer betrok ken was bij de armen en verdrukten. In veel van zijn werken neemt hij het op voor- zigeuners, joden en negers. Zijn twaalf Garcia Lorca's geboortedorp Fuente Vaqueros in de provincie Granada. Federico Garcia Lor< (1898-1936), martela; en symbool van b verzet tegen Franc Foto rechts: Spanje heeft eeix heus Garcia Lorca- jaar met uitex-aard vele Lorca-souvenirs. jaar jongere zus Isabel, die nu nog leeft, geeft het advies om het werk van haar bx-oer Federico te lezen om te weten wat voor iemand hij was. Pleidooi Tijdens zijn studie i-echten en letteren in Granada (zijn vader eiste dat hij een vak zou leren), schrijft hij zijn eerste gedich ten. Na het examen gaat hij naar Madrid, waar hij min of meer bewust aan zijn schrijverscarrièx-e gaat werken, nog altijd op kosten van zijn vader. Wanneer deze het welletjes vindt en zijn zoon beveelt te rug te keren naar Granada houdt Federi co in een lange brief (die bewaard is geble ven) een vuxig pleidooi voor zijn eigen kunstenaarschap. Hij probeert zijn vader eiwan te overtuigen dat hij binnen niet al te lange tijd als schrijver zijn eigen kost kan verdienen. „Ik ben nu eenmaal gebo ren als dichter en kunstenaar, zoals ie mand anders op de wereld komt met een mank been, of blind is of knap Madrid verandert zijn leven radicaal. Hij x-aakt bevriend met de schilder Salvador Dali, de filmregisseur Bunuel en de com ponist Manuel de Falla. De drie inspii-eren elkaar en werken succesvol samen in een aantal artistieke projecten. Uit die perio de stamt zijn beroemde verzameling ge dichten 'Romancero gitano' (Zigeuner Gedichten). In 1929 vertrekt Lorca naar New York waar hij bijna een jaar zal blijven. Hij zoekt daar het gezelschap van de negers in Harlem, zoals hij zich in Andalusië het lot van de zigeuners aantrok en het opxiam voor de joden en de moren. De gx-ote the ma's van zijn geschriften uit die tijd zijn de dood en de jeugd, waar hij heel moeilijk afscheid van kon nemen. Ook beschrijft hij de onschuld van zijn dorp uit zijn jeugd tegenover de ontmenselijking van een wereldstad in een industxieel tijd perk. De eerste tijd in New Yox-k had Lox-ca het bijzonder moeilijk. Hij zou op het punt hebben gestaan zelfmoord te plegen, ver telt een vriend van hem later. LTit een ma nuscript dat hij in bewaring had gegeven aan de bevriende familie Cxrmmings in Vermont, en dat vernietigd moest wox-den indien er iets met Lorca zou gebeux-en, bleek dat de dichter uit Spanje was weg gevlucht. Hij voelde zich ver-raden door zijn vrienden. Salvador Dali zou volgens Cummings een van die verraders zijn ge weest. Of het waar is weten we niet, want fi/ENTE VAQtfERO* (fiMNADA) We hebben het aan uitgever Robberd Ammerlaan van Anthos te danken dat de nieuwe Engelstalige roman van John Irving in Nederland een nxaand eer der verschijnt daxx in de rest van de we reld. Hij is bevriend met de schrijver van 'De Wereld volgens Garp'. Of het Am merlaan wel waard moet zijix daarmee andere uitgevers en importeurs tegexx de schenen te schoppen is een andere vraag, maar de Engelse gebonden editie 49,90) ligt er nu alvast; de Nederlaixd- se vertaling volgt ixx april. Hij koint ook voor in A Widow for One Year, onze Nederlandse uitgever! In de roman heet hij Maarten Schouten en hij staat de hoofdpersoon van het boek, een auteur van internationale allure, met raad en daad bij tijdens een lang bezoek aan Amstei'dam dat verstx-ekkende ge volgen zal hebben. Die auteur is een vrouw. Ze is er op gebrand om een keer vanachter een goi'dijn een hoer aan het werk te zien. Pure research voor haar nieuwe roman, maar leg dat de dame in kwestie maar eens uit - om maar te zwij gen van haar klant. De schx-ijfster Ruth Cole, een sportieve veertiger, slaagt erin om Dolores, ofwel 'Rooie', zover te krij gen dat ze mag toekijken. Wat ze ziet zal haar de rest van haar leven blijven ach tervolgen, maar mag hier niet worden verklapt. Na Irvings vorige, teleux-stellende roman 'A Son of the Cix-cus', die leed aan onsa menhangendheid en wijdlopigheid, is deze nieuwe gelukkig weer geschreven in de stijl van zijn vroegere, populairdere romans als 'Gaxp', 'Hotel New Hampshi re' en 'A Prayer for Owen Meany'. Eén gezin vormt de kern, waax-omheen meer of minder kleurrijke figxxren cix-kelen. In dat gezin heerst leed en zoals van de door ouderlijke sentimenten en angsten geob sedeerde schrijver living vex-wacht mag worden komt dat verdi'iet door het ver lies van kinderen: twee jonge, veelbelo vende knappe jongens, die door een on handige manoeuvre in het vex-keer voor de ogen van hun vader en moeder ver pletterd worden door een sneeuwruimer. Testosteronfabriek De vadei', een beroemd schx-ijver van en ge kinderboeken, 'vexwex-kt' zijn ver driet door nog meer te gaan drinken en nog meer moeders van zijn lezertjes te gaan versieren. Demoedei-, die zich opia- tere leeftijd zal ontplooien als vooral in Europa geliefde schx-ijfster van detecti veromans, tx-oost zich met alomtegen woordige foto's van haar jongens en met een nieuwe baby, Ruth, van wie ze echter niet kan of wil houden. Als het kind drie is ziet de toekomst van het verminkte gezinnetje er grauw uit: vader zuipt en pleegt ongegeneex-d over spel, de beeldschone moeder treurt en het meisje komt van alles tekort. De oplos sing die de vader bedenkt is van groteske propox-ties. Hij huurt een ventje van zes tien in om hem te helpen bij het persklaar maken van zijn gedui-ig herschreven ma nuscripten; maar in werkelijkheid als troostknaap voor zijn vixmw Marion. De niet onaantrekkelijke jonge Eddie, neer gezet als een ziedende testostex-onfa- bi-iek, wox-dt vanzelfsprekend wanhopig verliefd op de 39-jarige moedei-. Een in- wij ding in de seksuele liefde kan niet uit- blijven en John Irving zet zijn nieuwe i*o- man krachtig in met een scène, waai-in de driejarige Ruth het ongelijke paar be trapt tijdens de daad. Het is dan 1958. Het kind zal er niks van ovei'houden, maar Eddie is voor de rest van zijn leven verslingerd aan Marion en zal zich nooit raad weten met vrouwen van zijn eigen leeftijd. De moeder vex-tx-ekt uit het leven van haar man en dochter om pas 37 jaar later weer op te duiken. Het wordt misschien wat vermoeiend, maar ook Eddie ontpopt zich als s'chrij- ver. Van autobiografische, in kleine kring gelezen boeken over de allesverte- rende liefde van een jonge man voor een rijpe vrouw. Met maar liefst vier schrij vende personages, waax-van er één bezig is aan een roman over een schrijfster, kan John Ix-ving heel wat aax-dige ins en outs kwijt over het (en zijn) schrijvex-schap. Zoals deze obsei-vatie: 'Why was it that women were absolutely the worst rea ders when it came to something that tou ched upon their personal lives?' (Hoe kwam het toch dat vrouwen verreweg de slechtste lezers werden zodra er iets in voorkwam dat wat te maken had met hun eigen leven?) Weefseltjes Het eerste deel van de roman speelt zich af in 1958. Het tweede in 1990, met een volwassen Eddie en een volwassen, be roemde Ruth die zoals iedereen tobt met vei-keei'de vriendjes en lastige vriendin nen, en omgekeerd. Haar beste vriendin Hannah verleidt - met gemak - Ruths va der, wat de verhoudingen er niet gemak kelijker op maakt, In dit middelste gedeelte spelen vijftig bladzijden zich af in Amsterdam. Het heeft niets met chauvinisme te maken, maar juist deze vijftig zijn de spannend ste van A Widow for One Year. Op zoek naar realistische gegevens voor haar nieuwe roman struint Ruth Cole de Wal len af, waarbij ze allerlei cui-ieuze figu ren ontmoet. Zoals de toeschietelijke Rooie, twee Thaise prostituees, een tra vestiet met siliconenborsten uit Ecuador, een hoogblonde jonge bewonderaar Wim Jongbloed en een achterdochtige politie agent - een lezer - die nog een belangrijke rol zal gaan spelen. Het laatste deel van het boek, het minste, speelt zich af in 1995, in Amex-ika en Am sterdam. De kex-sverse echtgenoot en re dacteur van Ruth is dan dood, en het lij kt wel of ook de editor van Irving zelf weg is. Het afkanten van de verhaaldi'aden aan het slot leidt hier en daar tot lelijke weefseltjes en clichématige voorstellin gen. Jammer, maar de slotzin is gelukkig wel weer heel mooi gevonden; die breit naadloos het boek x-ond van de openings scène tot aan het happy end. Margot Engelen John Irving: A Widow for One Year - Anthos, 523 biz. geb. f 49,90. De vertaling van Sjaak Commandeur (geb. f 59,50 en ing. f 49,50) verschijnt half april, evenals de andere Engel se en Amerikaanse edities. John Irving laat een belangrijk deel van zijn nieuwe roman op de Amsterdamse Wal len spelen.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1998 | | pagina 20