Elke hoop op redding
wordt de kop ingedrukt
PZC
Jakhals oogt
vooral bizar
Kline tussen
theater ee film
Funny
Games
Emma Thompson
wandelt op dun ijs
kunst cultuur
23
vrijdag 13 maart 1998
Het heet tegenwoordig
'zinloos geweld' en in
Michael Haneke's nieuwste
film Funny Games is precies te
zien hoe zoiets in zijn werk
gaat. Twee studentikoze
jongelieden bellen aan bij een
vakantiebungalow. Ze willen
een paar eieren lenen. Dat kan
moeilijk geweigerd worden,
maar in de keuken ontstaat al
snel een ongemakkelijke
situatie. De eieren breken, de
mobiele telefoon wordt in het
afwasteiltje gestoten. De
knapen worden op subtiele
wijze steeds brutaler en als
blijkt dat ze zich niet de deur
uit laten zetten slaat de paniek
toe. Om kort te gaan: geen van
de drie leden van het
vakantievierende gezin zal
het overleven.
Michael Haneke, bij ons vooral
bekend van zijn al even
schokkende film 'Benny's Video',
registreert die gruwelijke voltrek
king van het noodlot op opvallend
neutrale wijze. De gewelddaden
zelf houdt hij grotendeels buiten
beeld, zodat liefhebbers van ex
pliciete horror geen kans krijgen
zich te verlustigen. Voor sommi
gen zal dit een geruststelling zijn
(wie 'Seven' uitzat kan dit ook wel
verstouwen) maar daarmee is het
nog geen prettige ervaring. Als
thriller is Funny Games tamelijk
Spartaans. Hoop op redding wordt
telkens rigoureus de kop inge
drukt en een verlossende ontkno
ping blijft uit. Artistieke franjes
die als excuus zouden kunnen die
nen ontbreken eveneens, en een
ondubbelzinnige veroordeling
van het kwaad of desnoods een vi
sie op de ontsporing van de jeugd
of de onveiligheid van vakantie
huisjes zit er ook al niet in. De kij
ker blijft na het zien van Funny
Games op zijn minst enigszins
onthutst achter.
Want waarom willen we zien hoe
drie mensen worden gemarteld en
vermoord? Waarom wil Haneke
zo'n film maken?Meer dan alle ac
tiefilms uit Hollywood bij elkaar
laat Funny Games de kijker met
allerlei vragen zitten, en aange
zien alle inzicht daarmee begint is
dat nog niet zo slecht. Haneke con
fronteert de kijker met de eigen re
acties en zorgt voor een beetje
slecht geweten, Belangrijk gege
ven is dat hij onze blik voortdu
rend op de wanhopige slachtoffers
richt. Vooral de rol van Susanne
Lothar als de tot het einde door
vechtende echtgenote zullen we
niet licht vergeten. In die zin heeft
Haneke wel degelijkiets temelden
over geweld. Geen gefilosofeer
over de oorzaken; een sarcastisch
dialoogje maakt daar korte met
ten mee. Een verklaring maakt het
immers weer gemakkelijker om
afstand te nemen. Wel de schok
kende confrontatie met het feit
Arno Frisch met de geblinddoekte zoon van het gegijzelde echtpaar.
dat de vernedering en machte
loosheid nog ingrijpender zijn dan
de gewelddaad zelf.
Kunstgrepen
Kijken naar Funny Games voelt
als het ondergaan van een psycho
logische test en maakt je ook be
wust van de kunstgrepen die in
films worden toegepast om geweld
acceptabel te maken. Halverwege
wendt een van de daders zich on
verwacht tot het publiek met de
vraag: 'Wat denktu, hebbenze een
kans?' Later weet de geboeide
vrouw een geweer te grijpen en
schiet een van de kwelgeesten par
does in de borst. Er gaat een schok
van opluchting door de zaal. Lang
mogen we er niet van genieten. De
gebeurtenissen worden (letterlijk)
snel teruggespoeld en alles her
neemt weer zijn onvermijdelijke
loop.
Ook allerlei andere hints geven
aan dat Funny Games niet alleen
een film is over slachtoffers, maar
ook een commentaar op de manier
waarop geweld doorgaans in films
wordt gebruikt. De jongens noe
men elkaar bijvoorbeeld Tom en
Jerry, en met hun witte shirtjes
doen ze denken aan de bendeleden
uit 'A Clockwork Orange'. Het
zoontje krijgt een zak over zijn
hoofd wanneer zijn moeder wordt
gedwongen zich uit te kleden. Een
rechtstreekse verwijzing naar de
gebruikelijke schijnheiligheid als
het gaat om seks en geweld in de
media. Haneke zelf is hier conse
quent en houdt ook het naakt bui
ten het kader.
Commentaar
Als Funny Games alleen de gru
welijkheid van geweld had willen
demonstreren dan was het een
beetje demagogische film ge
weest. Het ingebouwde commen
taar op geweldgenres tilt Funny
Games daar echter bovenuit, en
biedt tegelijkertijd weer een klei
ne mogelijkheid voor de kijker om
afstand te nemen. Dilemma's rond
de verfilming van geweld lijken
onvermijdelijk. Zo vrees ik ook
dat de boodschap uiteindelijk het
best zal overkomen bij degenen
die al overtuigd waren. En er zul
len ook heus wel lieden zijn die dit
zonder gewetensbezwaren als een
smakelijk gruwel werkje consu
meren.
Niettemin dwingen de helderheid
en trefzekerheid waarmee Haneke
zijn ideeën vorm heeft gegeven op
zijn minst veel respect af. Funny
Games heeft alles in zich om in de
voortgaande discussie over ge
weld en media als een belangrijk
ijkpunt te fungeren.
Leo Bankersen
Funny Games, vandaag (vrijdag), za
terdag, maandag en dinsdag in Cinema
Middelburg.
Binnenkort is Kevin Kline te zien in de komedie In Out als een leraar
Engels, op punt van trouwen, die homoseksueel blijkt. En als overspelige
vader tijdens de seksuele revolutie van de jaren zeventig in The ice storm.
Maar hij heeft net ook voor de 96ste maal de hoofdrol in Tsjechovs Ivanov
gespeeld op het Amerikaanse toneel. Een acteur die geen Film Ster wil zijn.
Acteur Kevin Kline is wel eens
gepest met de keuzes die hij in
zijn carrière maakte. Omdat hij
filmrollen afwees die hem een
'Ster' hadden kunnen maken. Ge
pest door onder anderen John
Cleese met wie hij in 'A fish called
Wanda' en 'Fierce creatures'
speelde. 'In Hollywood staat hij
bekend als Kevin D. Kline', is één
van Cleese's teksten. Kevin N.E.E.
Kline. Of: 'Hij is de enige acteur
die Hamlet speelt om te leren be
slissen.'
Hij leerde wat acteren inhoudt bij
de John Houseman Acting Com
pany. Zes stukken in één seizoen.
Dan weer Shakespeare, dan weer
Gorky. Dan een romantische held,
dan de grapjas. 'Dat was actéren,
dat ging niet over 'personality',
stelt hij.
Geen Hollywood-glamour voor
Kline, al heeft hij er een aardige
filmcarrière opzitten. Een Oscar
voor de gekke bandiet Otto in 'A
fish called wanda', de journalist
Donald Woods in Attenboroughs
'Cry freedom', de minnaar van
Meryl Streep in 'Sophie's choice'
en een dubbelrol (de Amerikaanse
president) in de komedie 'Dave'.
In de komedie In Out speelt hij
een geliefde leraar Engels in een
provinciestadje, die op het punt
staat te trouwen na een verloving
van drie jaar. Maar dan gebeurt
het: een van zijn leerlingen is ac
teur geworden en krijgt een Oscar.
Het aanstaand bruidspaar zit
thuis op de bank bij pa en ma en
kijkt naar de uitreiking. De ex-
leerling heeft zijn prijs verdiend
met een rol in een Aids-drama en
bedankt, zoals dat gaat, niet al
leen de 'Academy', maar ook zijn
oud-leraar: 'Een fantastische
vent, en hij was ook homoseksu
eel.' Er valt een bom in de huiska
mer.
Wie de Oscar-uitreikingen volgt,
zal zich herinneren waar de ma
kers het idee voor In Out van
daan hebben. 1994, Tom Hanks
kreeg zijn Oscar voor de aan Aids
lijdende homoseksuele advocaat
in 'Philadelphia' en in zijn on
stuitbare stroom van dank dook
ook zijn leraar Engels op: 'Die gay
(homo) was.' De scenarioschrijver
van In Out trok de lijn verder
door: stél dat die leraar 'gay' was
maar er helemaal nog niet voor
uitgekomen was. En hoopte hij
zich via een huwelijk te conforme
ren aan een 'normaal' hetero-hu
welijk? Het onderwerp voor een
leuke komedie met een lichte Ca-
pra-eske toets. Qua toon niet de
doorsnee Hollywoodklucht.
Delicaat
Kevin Kline knikt als het woord
'homofobie' valt met betrekking
tot mainstream Hollywood. Maar
nee, „Ik heb niet gemerkt dat er
enige aarzeling zou zijn geweest
voor In Out. Niet toen ik die rol
kreeg aangeboden in elk geval,
Kevin Kline in In Out.
Maar de film is een project van
producer Scott Rudin en die man
heeft nog nooit een 'stinker' ge
maakt. Dus zijn keuzes worden
gerespecteerd in de Hollywoodge-
meenschap. Ik had Frank Oz zelf
aanbevolen als regisseur en met
hem heb ik uitgebreid gepraat
over de toon van de film. Omdat
het een delicaat onderwerp is."
,,Ik speel geen 'drag queen', maar
een man che zijn seksualiteit heeft
verstopt. De toon is beslissend. Ik
herinner me dat Ivan Reitman me
vroeg voor die dubbelrol van pre
sident en zijn dubbelganger in
'Dave'. Reitman had me maar in
één filmkomedie gezien, 'A fish
called Wanda'. Wilde hij soms dat
ik Otto in het Witte Huis speelde?
Ik was er even bang voor. Je moet
weten welke stijl je hanteert. Dat
is belangrijk voor elke kleine be
slissing op de set en in je spel."
Kline is een vakman die het vertikt
om een Film Ster te worden. Hij
heeft net in New York twaalf we
ken lang, acht keer per week, de
hoofdrol in Tsjechovs 'Ivanov' ge
speeld, in een nieuwe bewerking
van David Hare. „Zwaar? Zeg
maar dodelijk", meesmuilt hij.
„Het meest gekwelde karakter dat
ik ooit gespeeld heb. Steeds op het
toneel en steeds in pijn. Hamlet is
er een kleine jongen bij. Zo'n rol
vraagt ongelooflijk veel energie.
Je hebt zelfs geen fut meer om je
antwoordapparaat af te luiste
ren."
'Ivanov' was overigens Kline's ei
gen idee. Hij had al vier jaar niet
op de planken gestaan na Shake
speare's 'Leer om leer'. „De eerste
keer in mijn leven dat ik zo lang
geen toneel had gespeeld en het
gekke is dat je dat mist. Je mist de
woorden van Shakespeare, van
Tsjechov. Iets volkomen anders
dan film. En een volkomen andere
manier van acteren. Ik wil in mijn
leven echt al die grote rollen, van
Richard de Tweede tot en met
King Lear, nog spelen. Die fantas-
De thriller The Jackal gaat opvallend
van start met journaalbeelden van
de opkomst en val van het communisme,
begeleid door schrille rockmuziek.
Tijdens een gezamenlijke actie van
Amerikaanse en Russische politie blijkt
Sidney Poitier als FBI-baas ook een
aardig mondje over de grens te spreken,
en zo'n vijf minuten mogen we ons
koesteren in de illusie dat regisseur
Michael Caton-Jones ('Scandal', 'Rob
Roy') en zijn medewerkers hun taak
uiterst serieus hebben opgevat.
Daarna gaat het snel bergaf
waarts. De Russische maffia
zweert wraak en als demonstratie
van zijn meedogenloosheid imi
teert het opperhoofd de honkbal-
knuppelmoord uit De Palma's
'The Untouchables'. Een hierop
volgende sexde bloedige aanslagen
wordt in de dialoog afgedaan, wat
op zijn minst haastwerk is. Maar
goed, de echte jachtpartij begint
pas wanneer een plichtmatig leep
kijkende Bruce Willis ten tonele
verschijnt en de opdracht krijgt
een Amerikaans kopstuk neer te
leggen. Als een kameleon van ge
daante wisselend reist Willis de
wereld rond. Deze bizarre serie ty
petjes en zijn gespierde werkwijze
hebben weinig te maken met een
geloofwaardige uitbeelding van
een geruisloos opererende killer
die al meer dan twintig jaar on
vindbaar is.
The Jackal is een remake van de
Brits-Franse productie 'The Day
of the Jackal', in 1973 geregisseerd
door Fred Zinnemann naar een ro
man van Frederick Forsyth over
een dreigende aanslag op presi
dent De Gaulle. Als ik de persmap
mag geloven was producent James
Jacks hier zo van onder de indruk
dat hij een visioen kreeg van een
geheel nieuw soort thriller. Wat
hem daarbij precies voor ogen
stond zal wel altijd een raadsel
blijven. Afgezien van de Ameri
kaans-Russische samenwerking
en de lichtelijk potsierlijke rol van
Willis (Zinnemanns Jakhals werd
gespeeld door de gedistingeerde
Edward Fox) is er in The Jackal
niets wat j e nieuw zou willen noe
men. Bovendien verdwijntde Rus
sische invalshoek vrijwel geheel
naar de achtergrond, en zo te zien
hadden de scenarioschrijvers er
het liefst een standaard-actiefilm
zonder plichtplegingen van ge
maakt.
Nu hinkt The Jackal op twee ge
dachten die beide onvoldoende uit
de verf komen. Actieliefhebbei'S
zullen verheugd opveren wanneer
Willis zijn nieuwe snelvuurwapen
test op de onfortuinlijke leveran
cier, maar moeten wel weer lang
wachten op het volgende treffen.
Naast de serieus kijkende Sidney
Poitier is er stereotiepe human in
terest in de vorm van een lang
zaam ontdooiende vrouwelijke
Russische majoor en een char
mante Ierse terrorist (Richard Ge-
re) die nog iets moois heeft gehad
met een Baskische vrijheidsstrijd-
ster, Ze verzinnen het waar je bij
staat.
Helaas blijven het Oppervlakkige
ideetjes die een strakke opbouw
van plot en spanning eerder in de
weg staan. Michael Caton-Jones,
die toch een paar heel aardige
films op zijn naam heeft staan,
stuurt ongeïnteresseerd op de
pompeuze finale aan. Met veel
spektakel komt de Jakhals aan
zijn eind. Paniek onder het pu
bliek en een achtervolging in de
metro. Ook dat hebben we wel
eens beter gezien.
Leo Bankersen
The Jackal is te zien in Alhambra Vlis-
singen, De Koning Hulst, Cinemactu-
eel Bergen op Zoom, Pathê Rotterdam,
Metropolis en Gaumont Antioerpen.
Bruce Willis in The Jackal.
tische kracht van Shakespeare,
die overal en altijd overeind blijft.
Of ik nu in een enorm theater of
hier aan tafel speel. Dat kan niet
kapot."
Jax-enlang hing Kline bij alles wat
hij deed eerst een affiche aan de
muur van 'The horse's mouth', een
film en toneelstuk naar een boek
van Joyce Caiy met Alec Guiness
als een excentrieke schilder die
overal op zoek is naar vreemde si
tuaties om zijn wex'k maar beter te
maken. Tekenend voor vakman
Kline. Binnenkort is hij te zien in
'The ice storm', regisseur Ang
('Sense and sensibility') Lee's
priemende, maar liefdevolle blik
op de j aren zeventig en de seksuele
revolutie in Amerika. Met Kline
als Ben Hood, een vader die heen
en weer wordt geslingerd tussen
verantwoordelijkheid en lust.
Film en theater. Als een Hamlet
weifelt Kline tussen beiden.
Een weifeling die voor hem inmid
dels een keus is gewox-den. De met
hem bevriende schrijver en filmer
Lawrence Kasdan: „Hij heeft het
oude, degelijke idee van een ac-
teurscaxrièx-e. Niet jijmaar je rol
len worden herinnerd. Het publiek
jaagt niet achter hem aan. Maar
iedereen herkent hem en als hij een
restaurant binnenstapt zijn ze ex-
blij hem te zien."
Makkie
Film en theater. En de verschillen?
Kevin Kline: „Het leven van een
theateracteur is zwaarder. Bij
filmopnames speel je vier of vijf
grote emotionele scènes in een
paar maanden tijd. Op het toneel
speel je ze elke avond. Bij filmen
heb je een dag tussen door dat er
alleen maar aan de belichting van
jouw scènes gewerkt wordt. Een
makkie dus. Op het toneel móet je
elke avond het hele verhaal vertel
len. Niet altijd even leuk, soms
hard werken, soms heerlijk, alsof
je zweeft."
Bert Jansma
In Out gaat volgende maand in Ne
derland in première.
Alaxx Rickman is bij Nederlandse
filmliefhebbers vooral bekend als
acteur. Hij zette xxiet verve boeven neer
in producties als 'Die Hard' en 'Prince Of
Thieves' en in die laatste film speelde hij
held en hoofdrolspeler Kevin Costner
vrijwel van het doek. Ook in subtieler
werk toonde Rickman zijn talent: zo
blonk hij uit als bedrogen echtgenoot in
Stephen Poliakoffs incestdrama 'Close
My Eyes'. Met The Winter Guest bereikt
nu zijn eerste filmregie de Nederlandse
bioscopen, gebaseerd op een toneelstuk
van de Schotse Sharman MacDonald.
Dat laatste is niet zonder be
lang, want The Winter Guest
is typisch zo'n toneelbewerking
waax-in je de geur van de planken
nog ruikt. Niet dat de locatie daar
aanleiding toe geeft, want het
Schotse kuststadje dat het decor
vormt voor dit winterse psycholo
gische drama is echt genoeg (al is
de dichtgevroren zee die we zien
een kwestie van special effects).
Nee, de toneelachtergrond van de
film komt vooral tot uitdrukking
in de pex-sonages, die in sommige
gevallen meer types en dragers
van een boodschap zijn dan men
sen van vlees en bloed. Dat betreft
gelukkig vooral de bijrollen in de
ze productie, die draait rond een
fotografe (Emma Thomspon), die
er niet in slaagt de recente dood
van haar echtgenoot te verwer-
ken. Ze slijt haar dagen in treur
nis, opgesloten in een kil huis.
Andere dragende rollen zijn die
van haar overbezorgde en betutte
lende moeder (Phyllida Law, in
het echte leven ook Thompsons
moeder), haar tienerzoon Alex
(Gary Hollywood) en een meisje
dat al enige tijd een oogje op de
knaap heeft (Arlene Cockburn).
Als wandelende decorstukken
f ungeren ver-der twee oude vrouw-
tjes die voox'namelijk begrafenis
sen bezoeken en twee knaapjes die
bezig zijn met het ontdekken van
de wereld.
Alle leeftijden zijn op deze manier
nadrukkelijk vertegenwoordigd
in The Winter Guest, en daarmee
alle stadia die een mens in het le
ven dooxdoopt. Die opzet is niet de
sterkste kant van de film, tex-wijl
ook de opzichtige symboliek niet
erg overtuigt, Het feit dat de ka
chel in het huis vair de rouwende
dochter al tijden stuk is, waardoor-
de temperatuur daar zowel letter
lijk als figuurlijk beneden het
vriespunt is gedaald, is daar een
voorbeeld van. En met de consta
tering dat ook de relatie tussen de
dochter en haar moeder door het
eindeloze gekibbel nogal op de ze
nuwen wex-kt, ligt de conclusie
voor de hand dat Alan Rickmans
filmdebuut een mislukking is.
Toch bevat The Winter Guest te
veel aardige en intrigerende ele
menten om de film zomaar links te
laten liggen. In de relatie tussen de
tienerzoon en diens vriendinnetje
zit bijvoorbeeld een knap opge
bouwde psychologische spanning,
met een lang volgehouden vleugje
mysterie. Ook de twee knaapjes
die al experimenterend de voor
hen nog veelbelovende wereld
ontleden, boeien. Rond hen bouw
de Rickman ook het fraaie slot van
zijn film, waarin de knapen tas
tend in een dichte Inist het dunne
ijs van cle bevrox-en zee betreden.
Ook bij dit beeld ligt de boodschap
er wellicht wat dik bovenop, maar
het is een bijzondere scène, waarin
de ingehouden ontroering het ge
makkelijk wint van kx-itische bij
gedachten. Zo'n wandeling op
dun ijs is bovendien een beeld dat
je ook op Rickmans debuut zou
kunnen toepassen. Zijn eerste
avontuur als filmregisseur doet
verlangen naar meer, maar dan
liefst wel op basis van een oor
spronkelijk filmscenax-io in plaats
van een toneelstuk,
Rob de Kam
The Winter Guest, vandaag (vrijdag)
t/m zondag in Cinema Middelburg.
Emma Thompson in The Winter Guest.
Regisseur Michael Haneke (rechts) met de Funny Games-acteurs Ulriche Muhe en Susanne Lothar.