kunst cultuur
Al die
snaren
zingen
vrij
Harpistes met
spierballen
en bloedblaren
19
21
23
24
PZC
vrijdag 13 maart 1998
De eerste harpspelers waren
mannen. De mythische
Orfeo wist met zijn spel de
goden te vermurwen. De
bijbelse David verlichtte er de
depressies van Koning Saul
mee. En zelfs de brute
Komeinse keizer Nero heeft
met zijn bloedbevlekte handen
de snaren beroerd. Maar
tegenwoordig is harp het
domein van vrouwen. Niet
verboden voor mannen, maar
ze vormen zo'n kleine
minderheid in de wereld van de
harp, dat we toch echt van een
seksestereotiep instrument
kunnen spreken. Lange haren,
mooie jurken, lieve meisjes en
zoete klanken, dat is het beeld
van de harp en haar
bespeelster. Maar klopt dat
beeld nog in deze tijd?
Gesprekken met drie jonge
harpistes die beter weten.
Ze hebben drie dingen gemeenschappe
lijk, de harpistes Gwyneth Wentink
(16), Harmke Brouwer (24) en Godelieve
Schrama (28). Voor hun deuren staat een
grote auto - stationcar of bestel. Ze vallen
regelmatig in de prijzen - Gwyneth won
vorige maand in Tel Aviv het Internationa
le Harp Concours en was daarmee de jong
ste winnaar ooit; Harmke won in '94 het
Nederlandse Harp Concours, en Godelie
ve kreeg in '95 de prestigieuze Nederland
se Muziekprijs. En al op zeer jonge leeftijd,
respectievelijk 4, 7 en 5 jaar oud, wisten ze
pertinent zeker dat harp hun instrument
was.
Driftbuien
De ouders van Gwyneth, beiden musici,
reageerden aanvankelijk enthousiast toen
hun kleuter meedeelde dat 'grote ding zo
tussen je benen' te willen bespelen. Een
cello, dachten ze, dat is handig want dan
kun je altijd wel in een orkest terecht.
Maar nee, de kleine Gwyneth bedoelde
harp, en dat idee viel in minder goede aar
de. Wie speelt er nou harp? Tijdens hun ei
gen conservatoriumopleiding waren ze
immers geen enkele harpstudent tegenge
komen.
Godelieve's ouders fronsten eveneens de
wenkbrauwen en probeerden het eerst nog
even met een blokfluit. Tevergeefs, want
dat ding riep slechts driftbuien op in hun
dochter. Ook voor Harmke was eerder aan
fluit gedacht, maar de Boxtelse muziek
school, waar geen harp was te vinden,
nam de hardnekkige wens van hun leer
ling serieus en ging op zoek naar een klei
ne harp en een lerares. Toen haar ouders al
snel de suggestie kregen te gaan sparen
voor een grote harp, schrokken ze zich
dood.
Het beeld van roze-gejurkte meisjes en
engeltjes die harp spelen, daar zitten ze
alledrie wel mee, maar ieder heeft zo haar
eigen oplossing. „Dat beeld klopt gewoon
niet", zegt Gwyneth, die onlangs in een
gifgroene rok het podium betrad. „Harp
spelen is keihardwerken. Het is fysiek een
zwaar instrument, kijk m'n vingers maar
eens." Ze toont de fikse eeltknobbels op
haar vingertoppen. „Dit zijn toch geen
eng'eltj esvingers?"
Als het aan Godelieve Schrama ligt, heb-
(foto boven) Gwyneth Wentink (1981)
kreeg haar eerste harplessen op vijfjarige
leeftijd. Vanaf '91 is ze leerling van Erika
Waardenburg in de Jong Talent Opleiding
aan het Utrechts conservatorium. Vorige
maand won ze de eerste prijs van het 13th
International Harp Contest in Israël,
waar ze tevens de Gulbenkian Prize won
voor de beste interpretatie van het
harpconcert van R. Murray Schafer.
foto Rob Keeris
(foto links) Harmke Brouwer (1974)
haalde in '91 haar gymnasiumdiploma.
Sinds haar elfde volgde ze de
vooropleiding aan het Brabants
conservatorium en vanaf '91 studeerde ze
aan het Koninklijk Conservatorium te
Brussel, waar zij in '97 haar diploma
haalde 'met onderscheiding'.
Tegenwoordig volgt ze lessen bij Edward
Witsenburg. Zij behaalde prijzen tijdens
het Prinses Christina Concours ('91), het
Nederlands Harpconcours ('94) en het
Internationaal Harpconcours in
Spotorno, Italië ('95). Ze maakt deel uit
van het Gaudae Trio (fluit, altviool, harp)
en Trio Bonne (zang, fluit, harp).
Momenteel geeft zij concerten met het
NOG Ensemble.
(foto rechts) Godelieve Schrama (1969)
studeerde harp aan het Koninklijk
Conservatorium in Den Haag en haalde in
'90 het diploma Uitvoerend Musicus met
onderscheiding. In '94 werd haar de
Philip Morris Finest Selection Award
toegekend en won ze de Derde Prijs op het
Internationale Harpconcours in Israël.
Behalve als soliste treedt ze op met haar
eigen Ensemble Amadé. Ze maakt deel uit
van het Schönberg Ensemble en is met
ingang van komend studiejaar aangesteld
als docente harp aan het Rotterdams
Conservatorium. In '95 verscheen haar
eerste solo-cd.
foto Roland de Bruin
ben we het er gewoon nooit meer over.
„Meisjes met lange haren, engeltjes, al die
beelden - ik noem ze nu zelf weer, maar het
zou beter zijn als ze nooit meer ter sprake
kwamen. Harp is gewoon een instrument,
net als alle andere. Met specifieke moge
lijkheden, bepaalde voordelen, maar ook
bepaalde nadelen. En dat begint zo lang
zamerhand ook bij een breder publiek
door te dringen. Ik merk het aan het aan
tal concerten dat geprogrammeerd wordt
met harp, en aan de serieuze stukken die
er tegenwoordig voor worden gecompo
neerd."
Status
Harmke Brouwer wil het er juist wél over
hebben. Ze is behalve harpiste ook stu
dent Muziekwetenschap aan de Universi
teit Utrecht en schrijft haar scriptie over
de beeldvorming rond de harp. Zij zag het
verband in de geschiedenis tussen de sek
se van de harpspeler en de status van het
instrument. „In de Griekse en Romeinse
oudheid zijn het vooral mannen die harp
spelen, vaak als begeleiding van hun
zang. Het was een gerespecteerd instru
ment in de handen van mannen en dat
gold ook nog voor de Middeleeuwen en de
Renaissance. Er werd op kleine harpen
gespeeld, die gemakkelijk waren mee te
nemen. Toen in de loop der eeuwen de
harp groter en groter werd, en daardoor
minder mobiel, werd het een typisch
vrouweninstrument. Om thuis op te spe
len. De Franse koningin Marie-Antoinet
te was zo'n amateur-harpspeelster die het
instrument tot mode onder vrouwen
maakte. Maar vrouwen verschenen niet
op de professionele podia. Dus lieten de
grote componisten het vervolgens afwe
ten."
„Eigenlijk wel schokkend", reageert Go
delieve op Harmkes bevindingen. Ze
beaamt de gevolgen voor het harpreper-
toire. „We hebben natuurlijk het pro
bleem van heel veel muziek van tweede
rangs componisten en maar weinig van
grote namen. We hebben geen Brahms,
geen Schumann, nauwelijks Mozart, geen
Beethoven, geen Haydn. De hele muziek
geschiedenis worden wij overgeslagen,
tot het begin van onze eeuw, met de Franse
componisten Ravel en Debussy. Beiden
gebruiken veel harp in hun orkestwerken
Debussy heeft bovendien geschreven
voor harp en strijkers. En Ravel een heel
mooi stuk voor harp, klarinet en strijk
kwartet. Dat zijn dan twee hoogtepunten
uit ons repertoire. Maar het is natuurlijk
wel zuur dat we van al die eeuwen daar
voor altijd maar weer die tweederangs
componisten moeten verkopen."
„Hoe graag had ik Mozart een briefje met
een opdracht geschreven", mijmert
Harmke. Godelieve heeft een pragmati
scher oplossing. Ze heeft onlangs met Ton
Koopman en het Rotterdams Philharmo-
nisch Orkest het clavecimbelconcert van
Haydn gespeeld. Bewerkt dus voor harp.
„Dat vind'ik zelf erg leuk omdat je dan een
in ieder geval serieuze en goedgewaar-
deerde componist, Haydn, combineert
met een instrument dat in die muziek niet
*zo erg bekend is, waardoor je het instru
ment uit zijn beperkte romantische hoek
haalt."
Dat laatste doet Harmke op een andere
manier. Ze verzet zich zoveel mogelijk te
gen die typisch romantische harpstijl vol
gebroken akkoorden en glissandi. Ze
speelt de noten liever wat strakker, zoals
ze ook een duidelijke voorkeur heeft voor
haar strakke, zwartgelakte instrument
zonder versieringen.
Kleurend
Naast bewerkingen van oudere toonmees-
ters is het zaak hedendaagse componisten
te enthousiasmeren voor de harp. Sinds
Godelieve Schrama deel uitmaakt van het
Schönberg Ensemble schrijven componis
ten, die voor dat ensemble componeren,
ook vaak voor harp„Het is een mooi kleu
rend instrument", legt ze uit, „en nogal
klankrijk. Al die snaren zingen zo'n beetje
vrij en daardoor krijg je extra boventonen
waardoor de harp dat hele specifieke, vol
le geluid krijgt. Je kunt het goed mengen
met andere instrumenten, die dan hetzelf
de spelen, maar vaak een strakkere, kalere
toon voortbrengen, zoals de minder bo-
ventoonrijke blaasinstrumenten. Het ge
luid van de harp bindt, en dan krijg je hele
spannende klankkleuren. Ook bijvoor
beeld met slagwerk. Dat hebben compo
nisten tegenwoordig ook ontdekt en nu
doen ze er wat mee.
Maar vaak ook initieert Godelieve de com
posities zelf. Zo heeft Theo Verbey in op
dracht een stuk voor haar geschreven,
voor harp en strijkers, en Roel van Oosten
een kwintet. Willem Jeths componeerde
een solostuk voor haar dat ze begin mei
met het Residentie Orkest in première
brengt. In december volgt een nieuwe
compositie van Jan Rokus van Roo-
sendael, met het Radio Kamerorkest. Ook
voor Gwyneth wordt een stuk geschreven.
In Israël was een componist zo enthousiast
over haar spel, dat hij haar spontaan een
compositie beloofde.
Het gaat dus goed met de harp en haar be
spelers, zeker in Nederland. Betekent dit
dat het weeïg-romantische beeld van het
harpmeisje voorgoed aan flarden is? Go
delieve zwijgt. De Engelse vakpers roemde
ooit haar 'bijna viriele stijl'. Gwyneth ver
wijst naar Harmke, en Harmke aarzelt.
„Het oude beeld is hardnekkig", zegt ze.
„Mijn jongste leerling, net zes, wil later
prinses worden, en meent toch echt dat ze
als eerste stap in haar carrière harp moet
leren spelen. Er valt naast de noten nog
heel wat aan zulke leerlingen uit te leggen.
Over sjouwen met een groot instrument,
over spierkracht, over eelt en bloedbla
ren."
Joke Dame
Gwyneth Wentink is de soliste in het program
ma van het Symfonie Orkest Utrechts Conser
vatorium o.l.v, Kenneth Montgomery op 16/3
in Amsterdam (Beurs van Bei-lage) en 17/3 in
Utrecht (Muziekcentrum Vredenburg).
Harmke Brouwer is met het NOG Ensemble tot
29/3 op tournee in Nederland (Lochem, Eind
hoven, Oss, Hoogeveen, Apeldoorn, Arnhem,
Veenendaal). Met het Trio Bonne (zang, fluit,
harp) speelt ze 3/5 in Nijmegen (De Vereeni-
ging).
Godelieve Schrama speelt 27/4 in Apeldoorn
(Paleis het Loo); met Ensemble Amadaie 5/4 in
Amersfoort (St. Aegtenkapelen 7/4 in Haar
lem (Concertgebouiv); 12/4 met Marieke Sch-
neemann (fluit) en Emile Cantor (altviool) in
Amsterdam (Concertgebouw, Kleine Zaal) en
8/5 in Den Haag (Anton Philipszaal) met het
Residentie Orkest in de wereldpremière van
Willem Jeths' Harpconcert:
Gerrit Krol tussen
ratio en sentiment
Dagboek en poëzie van
Rutger Kopland
Dirkje Kuik gelooft in het
noodlot
Jeugdboek telt mee
Lisa Loeb ziet
muziek als ambacht
Fabrique maakt
werk van de
verpakking
Cd-rubriek: Eric
Clapton,
Mavericks, Eagle-
Eye Cherry, The
Nits
Haneke's Funny
Games toont
wanhoop van
slachtoffers
Jakhals komt niet
uit de verf
The Winter Guest
- is een film vol
theater
Jacco van Renesse,
de laatste ster van
de Nederlandse
operette
Endemol scoort in
Amerika met
gezongen Titanic
Erna Sassen als
rebels pleegkind
