Dieren moeten een hoop leren
Luie wespen
krijgen straf
Intuïtie
vaak
overschat
Wegwerpluiers
van kippenveren
natuur
43
EIRE
zaterdag 7 maart 1998
Wanneer in een gezelschap
iemand gaapt, nemen de
anderen dit steevast over. Hetzelfde
gebeurt als één van de personen op
z'n horloge kijkt. Iedereen werpt
dan een steelse blik op zijn eigen
klokje. „Zoiets werkt aanstekelijk",
beweren we. In feite is er echter geen
sprake van nabootsing. De
gemeenschappelijke activiteit
wordt veroorzaakt door een proces
dat 'sociale facilitatie' wordt
genoemd en omschreven kan
worden als 'stemmingsoverdracht'.
Bij dieren die in groepen leven
komt dit verschijnsel veel
voor. Als bijvoorbeeld in een
zwerm spreeuwen één exemplaar
begint te eten, doen de andere het
zelfde. Niet zozeer omdat ze alle
maal tegelijk honger hebben of
omdat ze de eerste willen nadoen,
maar omdat diens gedrag een 'eet-
stemming' oproept. Wanneer in
dezelfde groep vogels er één een
vijand in het oog krijgt en op de
vlucht slaat, gaat de hele troep op
de vleugels zonder zelfs ook maar
het naderende gevaar te hebben
opgemerkt. De groep werd door
dat ene individu in vlucht-stem-
ming gebracht.
Dit haast automatisch werkend
mechanisme is aangeboren, dus
niet aangeleerd en kan ook nooit
worden afgeleerd. Het zit gewoon
in de aard van het beestje. Heel
veel gedragingen zijn aangeboren,
maar dieren kunnen ook leren. Zo
is de techniek van het eten bij die
ren aangeboren, maar worden
voedingsgewoonten aangeleerd.
Van jonge vogels is bekend dat ze
goed opletten wat door de ouder
vogels gegeten wordt. Scholek
sters geven hiervan een goed voor
beeld. Deze vogels leven op veel
plaatsen bijna uitsluitend van
mosselen, waarvan de schelp
moeilijk open te krijgen is.
Handigheid
Om bij de inhoud te komen gebrui
ken de vogels twee methoden. Er
zijn scholeksters die net zo lang op
een zwakke plek van de schelp ha
meren totdat deze breekt, en er
zijn scholeksters die hun wigvor
mige snavel tussen de twee schelp-
delen wrikken en de sluitspier van
de mossel doorknippen die de
kleppen bijeenhoudt.
Er komt bij beide werkwijzen aar
dig wat handigheid kijken. Jonge
scholeksters doen er dan ook een
hele poos over om het openbreken
te leren. Soms blijven ze wel twin
tig weken bij de ouders om de
kunst af te kijken. Terwijl de jon
gen van oudervogels die voorna
melijk van wormen leven, slechts
een zevental weken bij hen blij
ven. Die prooi is gemakkelijk te
verschalken, zodat het leerproces
veel korter van duur kan zijn. In
beide gevallen is echter de basis
techniek aanwezig. De pik-, hak-,
stoot- en wrikvaardigheden zijn
aangeboren. De voedselkeuze en
de juiste wijze om het voedsel te
bemachtigen moeten worden ge
leerd.
In het verleden onderschatte men
het belang van leren. Dieren wer
den beschouwd als louter door in
stincten gedreven. Inmiddels is
gebleken dat veel gedrag moet
worden aangeleerd. Dit leren be
rust voornamelijk op imiteren.
Een hondje dat, om welke reden
dan ook, door een kat wordt groot
gebracht, zal zich de poten gaan
likken om daarmee de oren en de
snuit te wassen. Een jonge chim
pansee zal termieten weten te van
gen omdat hij de handelwijze van
zijn oudere groepsgenoten bestu
deert. Het gebruik maken van een
instrument is hem zeer zeker niet
aangeboren, maar in navolging
van de andere zal hij een stokje ne
men, dit in de termietenhoop ste
ken en het vol termieten weer naar
buiten trekken. Geen gemakkelij
ke klus, want het stokje moet een
geschikte lengte en dikte hebben,
het moet op de goede plaats in de
termieten hoop worden geprikt en
het moet zodanig naar buiten wor
den getrokken dat de termieten er
niet van worden afgeveegd. Der
gelijke vaardigheden vragen stu
die.
Vliegbrevet
Meestal gaan aangeboren en aan
geleerd gedrag hand in hand. Ter
wijl vogels niet hoeven te leren
vliegen is wel een leerproces nodig
om de vliegkunst te verfijnen. Ze
kiezen vanzelf het luchtruim zo
dra ze het nest verlaten, maar de
eerste landing mislukt meestal,
zodat ze nét een tak missen of in
gras of begroeiing een buiklan
ding maken. Al gauw leren ze
crashes te vermijden en andere
kneepjes van het vak toe te passen.
Net als de elementaire vliegkunst
hoeft de zangkunst in wezen niet
geleerd te worden. Sommige vo
gels beschikken van nature over
een compleet repertoire, zoals
winterkoninkjes en grasmussen.
Illustratie Theo Schildkamp.
Laat je ze helemaal alleen op
groeien, dan zullen ze op zekere
dag hun volledige lied zingen.
Andere vogels kennen een basisre
pertoire, maar moeten de aanvul
lingen leren. Spreeuwen bijvoor
beeld kunnen uit zichzelf een boel
gepiep, gekrijs, geknars en gefluit
voortbrengen, maar vullen dit op
den duur aan met imitaties van
vogel- en andere geluiden uit de
omgeving. Er zijn spreeuwen die
feilloos het geluid van telefoons,
auto's en tuinhekjes nadoen.
Een aantal vogelsoorten moet de
zangkunst van de grond af aanle
ren. Weliswaar brengt een eenza
me vink een paar armzalige
geluiden voort, maar hij zal de ka
rakteristieke vinkenslag moeten
leren van volwassen mannetjes in
de buurt. Door telkens te imiteren
kan hij uiteindelijk de eigen zang
verbeteren en compleet maken.
Theo Schildkamp
Jonge wespenmannetjes die werkloos in het nest rondhangen en niet
deelnemen aan het strenge hiërarchische werkschema, worden op
een wel zeer drastische manier door de arbeidsters tot de orde geroepen.
Na een korte maar hevige worsteling worden zij door de arbeidsters
overmeesterd en in een lege honingraat opgesloten. Dat hebben onder
zoekers van de Cornell University in New York bij de gewone veldwesp
polistes dominulus kunnen waarnemen.
In de wespennesten zijn de wijfjes verantwoordelijk voor de gewone
huistaken en de verzorging van het broed. De mannetjes moeten onge
wenste indringers buiten het nest houden en gaan normaal buiten het
nest zelf hun voedsel zoeken. Dat schijnen sommige heren echter niet zo
nauw te nemen en zij geven er de voorkeur aan de lekkerste aangevoex-de
hapjes voor zich te bemachtigen.
Het werkt de arbeidsters blijkbaar danig op de zenuwen, wanneer zij
met voedsel naar het nest terugkeren en sommige mannetjes direct op de
buit aanvliegen. De wijfjes gaan dan plots met vereende krachten de ge
makzuchtige mannetjes te lijf en sluiten de nietsnutten op. Ook hier
geldt de regel dat wie niet werkt ook niet moet eten.
Gewoonlijk duurt de gedwongen opsluiting slechts enkele minuten, tot
de arbeidsters het voedsel hebben verdeeld. Maar niet zelden dwingen
de getergde wijfjes met pijnlijke beten de mannetjes langer in hun cel te
blijven. De bedoeling van deze strafexpedities is volgens de weten
schappers dat het met veel moeite aangevoex'de voedsel enkel voor het
broed en voor de thuiswerkende arbeidsters wordt gebruikt en dat de
mannetjes gedwongen worden zelf uit te vliegen en voor hun dagelijkse
kost te zorgen.
Of de mannetjes proberen zich tegen hun harde behandeling te verzet
ten, hebben de wetenschappers niet kunnen achterhalen. Waarschijn
lijk bieden zij weinig weerstand, want in tegenstelling tot de mannetjes
kunnen wijfjes wespen dodelijke steken toedienen.
Johan Lamoral
De veren van de kip zijn, na behandeling, vanwege hun sterk absorbe
rende vermogen geschikt als vulling voor luiers. foto Pieter Honhoff
In de Verenigde Staten is een methode ontwikkeld om vezels te maken
uit kippenveren. De vezels kunnen mogelijk plastic vervangen. Op de
techniek is inmiddels patent verkregen door uitvinder Walter Schmidt,
die is verbonden aan het ministerie van landbouw.
Bij het nieuwe proces worden eerst de kippenveren gewassen in alcohol
Deze stof is milieuvriendelijk, verdampt snel en kan keer op keer op
nieuw worden gebruikt. Vervolgens worden de veren verwijderd van de
pennen, die daarna worden vermalen. De pennen bevatten namelijk ve
zels die bestaan uit dierlijk eiwit. De verenvezels zijn sterker dan cellu-
loseketens uit planten en ongeveer net zo sterk als nylon. Enig nadeel
van de kippenvezels is dat ze korter zijn dan synthetische vezels. Daar
door kunnen ze niet worden geweven tot een eindprodukt. Wel kunnen
ze worden toegepast als vulsel voor wegwerpluiers, filters en isolatie
materiaal.
Voordeel is dat de dierlijke vezels meer absorberen dan enig ander mate
riaal en bovendien biologisch afbreekbaar zijn. Het is de uitvinder ge
lukt papier te maken op basis van kippenveren. De vezels kunnen ook
worden gemengd met plastics én verwerkt tot dashboards, deurpanelen
of andere auto-onderdelen.
Peter de Jaeger
puzzel
postzegels
N
A
P
R
A
T
L
R
E
T
IM
A
P
L
1
K
A
(VI
R
E
E
B
s
A
W
B
D
1
A
R
B
E
Z
G
H
A
Z
u
S
R
R
R
E
W
K
E
N
IM
E
F
M
E
E
R
A
D
1
O
L
A
N
F
A
P
K
G
E
G
A
N
s
1
G
E
L
O
A
D
IJ
D
S
N
P
A
U
L
N
L
W
L
IM
T
L
O
L
1
1
M
E
1
E
s
E
O
S
E
V
A
D
Z
U
T
O
H
T
G
H
G
V
L
W
O
s
N
L
A
V
R
E
S
IM
N
O
R
A
A
T
U
T
IM
E
IM
F
1
E
O
A
D
O
J
D
B
H
IM
1
L
N
K
p
N
M
P
A
IM
D
A
C
P
O
O
A
A
R
T
A
K
S
1
U
H
A
W
K
L
A
D
N
O
H
T
H
C
A
J
J
E
M
R
E
T
R
A
M
N
E
E
T
S
BEERMAKI
LOEWAK
POOLVOS
BUFFEL
MANDRIL
SERVAL
BUNZING
MARMOT
SMALNEUSAAP
E LAW D ANTILOPE
MUILEZEL
STEENMARTER
FENNEK
MUNTJAK
TARPAN
HUISKAT
NARWAL
TELGANGER
JACHTHOND
NERTS
TREKOS
JACHTLUIPAARD
PANDA
WASBEER
KONINGSTIJGER
PANTER
WOLFSHOND
LAKENVELDER
PINEGEL
ZEBRA
In deze mengelmoes van letters zijn al de genoemde woorden verstopt. Ze zijn
te lezen van links naar rechts, van rechts naar links, van boven naar beneden of
omgekeerd of schuin.
Sommige letters worden dubbel gebruikt. Streep alle woorden door. De reste
rende letters vormen dan regel voor regel van boven naar beneden nog een
woord.
Stuur dit woord uitsluitend op
een briefkaart naar:
Puzzelredactie PZC
Postbus 466
4380 AL VLISSINGEN
Uw briefkaart moet uiterlijk
woensdagmorgen in ons bezit
zijn.Vermeldt uw naam, adres
en woonplaats.
De PZC stelt de volgende prij
zen beschikbaar: eerste prijs
een VVV-bon van f 50,-. Twee
de, derde en vierde prijs een
VW-bon van f 25,-.
De oplossing en de namen van
de prijswinnaars vindt u in de
PZC-bijlage 'Vrije Tijd' van vol
gende week.
Oplossing cryptogram
zaterdag:
-p.i-
potas
-s-ag-s
uitgemaakt
-t-v-i-n-e
hielen-gemak
-e-i-dm-u-b-
-boezemvrienden
-e-g-r-o-n-s-1-
speelbal-getier
-a-r-r-g-s-s-g-
los-overmatig-
ie -1 -o-u-e
naald-inmaken
g-b-e-n-e
motregen
-m-s-e-t
De prijswinnaars van het cryp
togram van afgelopen zaterdag
zijn: E.L. den Boer, Plevierstraat
6 te zierikzee (WV-bon van
50,-); A. Beije, Voorborch 2 te
Middelburg, E. de Jonge, Etty
Hillesumlaan 13te Kloetingeen
W.P. Muller-Sandee, Het Sas 9
te Wilhelminadorp (allen een
VVV-bon van f25,-).
De prijzen worden zo spoedig
mogelijk toegezonden.
In het jaar 1648, nu 350 jaar gele
den, kwam door de Vrede van
Münster en Osnabrüclc (Westfa-
len) niet alleen een einde aan de
Tachtigjarige Oorlog die de Ne
derlanden met Spanje hadden ge
voerd (hierover de volgende week
meer naar aanleiding van de uit
gifte op 17 maart van de Neder
landse zegel '350 jaar Vrede van
Münster'), maar ook aan de Der
tigjarige Oorlog.
Politieke, godsdienstige en econo
mische oorlogen hadden decennia
lang grote delen van stad en plat
teland in Europa in puin gelegd en
de bevolking had verschrikkelijk
geleden. De Nederlanden, Spanje,
Duitsland, Zweden, Denemarken,
Finland, Frankrijk, Polen, Bohe-
men enMoravië (het tegenwoordi
ge Tsjechië) hadden alle aan deze
oorlogen deelgenomen.
In 1648, na vier jaar onderhande
lingen werden de Vredes van
Münster en Osnabrück getekend.
Duitsland herdenkt op 12 maart
de Vrede van Westfalen met een
110 pf.-zegel, waarop portretten
van de onderhandelaars.
Zweden geeft 19 maart een 7 kr.-
rolzegel uit die koningin Kristina
toont (ten tijde van het vredesver
drag vorstin van Zweden), alsme
de een ter gelegenheid van de vre
de geslagen munt.
Op 22 januari begon Duitsland
een nieuwe x-eeks met afbeeldin
gen van belangrijke bx-uggen. Op
12 maait wordt opnieuw een nieu
we reeks gestart, nu gewijd aan de
pai'lementen van de Bondslanden.
De eerste serie bestaat xxit vier 110
pf .-zegels en afgebeeld worden: de
Landtag van Baden- Wüittemberg
(begin juni 1961 ingewijd); de
Bayerische Landtag (gebouwd
tussen 1857 en 1874); het Abgeoit-
netenhaus van Berlijn (1899) en de
Landtag Brandenburg (1899-
1902).
Op de tweede hei'denkingszegel
van 110 pfennig, die Duitsland 12
maart uitgeeft een blik op de dui
zend jaar oude zoutstad Bad Fx~an-
kenhausen.
Finland heeft het uitgiftejaar op
15 januari ingezet met twee zelf
klevende dierenzegels. Op een le
klas-zegel (2.80 Fmark) een mex-el
en over een 2e klas-zegel (2,40
Fm.) zwemt een baax-s. De Moom-
ins (een stripfamilie) zijn actief op
vier le klas-zegels in een boekje
(11,20 Fm.dat eveneens 15 j anua-
ri verscheen.
gend personeel in het zonnetje ge
zet. Op een 2,80 Fm.-zegel (oplage
2 miljoen) links een verpleegster
uit vroeger jaren en rechts een mo
derne zuster.
...a birthday wish
32
Ook Finland kwam dit jaar met
Valentijn-zegels (3 februari). Op
de le klas-zegels (zes stuks in een
velletje, 16,8*0 Fm.) een gouden
hartje dat, weggekrast, dieren te
voorschijn tovert.
Tevens werd 3 februari het verple
zegels die 24 februari in roulatie
wex'den gebracht. Afgebeeld wor
den: Lady Mary Heath-Sophie
Catherine Pierce (28p, oplage 1
miljoen), kolonel James Fitzmau-
rice (32p, 1 miljoen, met de Jun-
kers W33, Dl 167 'Bremen'), kapi
tein P. J. Saul (44p, 500.000 stuks,
met een Fokker F-7) en kapitein
Charles Blair (52p, 500.000 stuks,
met de Sikorsky V-s).
Liechtensteins eerste emissiedag
viel op 2 maart, en op die dag komt
het vorstendom al vele jaren met
de Eui'opa-zegels. Het gemeen
schappelijke thema dat Posteurop
voor dit jaar heeft gekozen is Na
tionale Feesten. Op de Liechten
steinse zegels worden de nationale
feestdag, 15 augustus (90 rappen)
en het concours van de blaasmuzi-
kanten (1,10 fr.) vex'beeld.
In de x-eeks Hommage aan Liecht
enstein verschenen - eveneens 2
maart - vier 90 xp.-zegels met
daarop werken van de in Hessen
geboren (1931) kunstenaar Heinz
Mack. Verder een WK-voetbalze-
gel van 1,80 fr. (vallende doelman)
en 75 jaar douaneverdrag met
Zwisterland (1,70 fr.; de brug over
de Rijn die Zwisterland en Liecht
enstein verbindt).
Hero Wit
Ierlands jaarlijkse love/groetze-
gels vex-schenen 26 januari. Op
vier verschillende 32p-zegels de
wereldberoemde stripfiguux-tjes
uit de x-eeks 'Loveis...' De serie be
staat uit één losse zegel (oplage 1
miljoen), een boekje met acht ze
gels (twee series) en een velletje
met drie zegels (oplage 90.000
stuks), dat tevens is gewijd aan het
Jaar van de Tijger.
Ierse luchtvaaxtpioniers met 'hun'
vliegtuigen worden geëerd op vier
