Dokter kan niet zonder koelkast
PZC
Veel water voor
Willem-Alexander
bij bezoek Brazilië
cs>
Tom Poes en het Kukel
varia
Met dalen van temperatuur vervaagt grens tussen leven en dood
N
puzzel
recept
het weer
zaterdag 7 maart 1998
door Theo Haerkens
De dokter kan niet meer zon
der koelkast. Koelen en be
vriezen is onmisbaar voor speci
alisten in de gezondheidszorg,
maar ook voor de biotechnolo
gie. Bloed kan in de koelkast en
kele weken goed worden gehou
den. Zaadcellen en bevruchte
eicellen kunnen jaren in diepge
vroren toestand worden be
waard. De diepvries bewijst we
tenschappers ook veel goede
diensten bij het sturen en gelijk
schakelen van processen.
Bij de presentatie van de ge
kloonde kalveren Belle en Holly
van het Leidse biotechnologie
bedrijf Pharming, een week ge
leden, werd grote nadruk gelegd
op het feit dat bij het 'maken'
van de dieren het materiaal
waaruit ze groeiden tot twee
keer toe werd diepgevroren.
Dat gebeurde met het oog op het
productieproces bij het bedrijf.
Pharming is een commerciële
onderneming die geen onnodige
kosten wil maken. De weten
schappelijke staf heeft daarom
een schema uitgedokterd waar
bij ze niet zeven dagen in de
week paraat hoeft te zijn om de
noodzakelijke handelingen pre
cies op het.biologisch juiste mo
ment uit te voeren.
„Als we op dinsdag eicellen
winnen, dan zijn die op woens
dag rijp voor bevruchting in de
reageerbuis", legt embryoloog
dr. F. de Loos van Pharming uit.
De embryo's die zo ontstaan,
moeten zes dagen groeien en
zijn dus de volgende dinsdag
klaar voor de kerntransplanta
tie. Daarbij worden de kernen,
die de gewenste erfelijke eigen
schappen bevatten, overgezet in
nieuwe eicellen, waaruit de
kern is verwijderd. Uit die
nieuw gevormde eicellen dus
worden genetisch identieke die
ren geboren.
„De eicellen waarin de kernen
van het eerste reageerbuis-em
bryo worden overgeplant, moe
ten wel in de juiste conditie zijn
Om dat te bereiken, worden ze
op de maandag na de bevruch
ting van het embryo gewon
nen." Na een dag rijpen zijn ze
op dinsdag zover dat de eigenlij -
ke kerntransplantatie kan
plaatsvinden om na zes dagen
bij de draagmoeder te worden
ingeplant.
Om de koeien tijdig in de juiste
conditie te hebben, krijgen ze
een hormoonbehandeling. Dit
luistert zo nauw, dat de weten
schappers van het biotechnolo
giebedrijf het proces uit elkaar
hebben getrokken om het beter
te beheersen. Eerst worden de
embryo's klaargemaakt met de
gewenste eigenschappen. Die
gaan vervolgens de diepvries in.
Daarna wordt het laboratorium
ingericht voor het transporte
ren van de celkernen en als dat
klaar is, worden die nieuwe ei
cellen ook weer bevroren. Pas
als de draagmoederkoe in de
juiste fase van haar cyclus is,
worden de embryo's ontdooid en
in de baarmoeder gebracht.
Het bevriezen en ontdooien van
deze levende materialen is een
kruist op zich. Pharming ge
bruikt ze om de bedrijfsvoering
te optimaliseren. Overigens ligt
het project nu stil, omdat minis
ter Van Aartsen van Landbouw
een onmiddellijk verbod heeft
afgekondigd op het klonen.
Het ziekenhuis gebruikt verge
lijkbare technieken om mensen
te helpen die geen kinderen
kunnen krijgen, zo vertelt dr. N.
Naaktgeboren van de IVF-afde-
ling van het Academisch Zie
kenhuis in Leiden. De vrouw
heeft er alle belang bij dat het
uiterst onaangename winnen
van eicellen tot één keer beperkt
blijft. Dan worden meerdere ei
cellen gewonnen. Enkele wor
den na bevruchting in de baar
moeder geplaatst en de rest
wordt twee jaar lang bewaard in
de diepvries. Als de eerste po
ging mislukt. dan kan de behan
deling later zonder veel extra
moeite worden herhaald. Dit
gebeurt ook wel als jonge men
sen een medische behandeling
moeten ondergaan, die mogelijk
later het krijgen van kinderen in
de weg staat.
Onbevruchte eicellen worden
niet ingevroren, dat is te gecom
pliceerd. Dat gebeurt alleen met
zaadcellen, bevruchte eicellen
en prille embryo's en dat is al
lastig genoeg. In de bevruchte
eicellen is het erfelijk materiaal
van de vader en moeder al ver
smolten, maar heeft de cel zich
nog niet gedeeld. Als dat wel het
geval is, dan wordt gesproken
over een embryo.
Winterslaap
'Eigenlijk breng je ze in namaak
winterslaap', formuleert
Naaktgeboren. Om te voorko-
door Berritde Lange
Prins Willem-Alexander ver
trekt morgen naar Brazilië
voor een officieel bezoek van
een week. Op uitnodiging van de
Braziliaanse vice-president
Marco Maciel zal hij onder meel
de steden Brasilia, Recife, Sao
Paulo en Rio de Janeiro aan
doen. Willem-Alexander is zeer
geïnteresseerd in het grootste
land van Zuid-Amerika. Daar
naast dient zijn visite de toena
deringspogingen tussen Neder
land en Brazilië. Minister Van
Mierlo van Buitenlandse Zaken
zal de prins vergezellen op een
deel van de reis.
Voor het eerst staat tijdens een
officieel bezoek van de prins een
discussie over watermanage
ment op het programma. In het
televisie-interview van Willem-
Alexander vorig jaar september
met Paul Witteman liet hij door
schemeren dat daar zijn specia
le belangstelling naar uitgaat.
De precieze invulling van zijn
specialisatie bleef echter ondui-
(Advertentie)
KOM KLUSSEN
IN DE JAARBEURS UTRECHT
:QO
B
UI
O
O
4 T/M 8 MAART 1998
UW ENTREEKAART BIEDT TEVENS GRATIS TOEGANG
TOT DE WOONBEURS: WOONMANIFESTATIE '98
men dat ze worden beschadigd
doordat zich ijskristallen vor
men, worden bevruchte eicellen
in een zoutoplossingen met ex
treem hoge concentraties glyce
rol of sucrose gedaan om er
vocht aan te onttrekken. De half
doorlaatbare celwand laat het
gemakkelijk ontsnappen, waar
na bevriezing geen schade meer
doet. Bij zaadcellen is dit een
voudiger omdat ze veel kleiner
zijn dan eicellen en nauwelijks
water bevatten.
Het onttrekken van water en
koelen van de eicellen gebeurt
in kleine stappen van een paar
graden per minuut. Als de op
lossing zo 'n min zeven graden is
dan is het water onttrokken aan
de cel en wordt de zaak met tien
den van graden per minuut ver
der gekoeld tot min veertig of
min tachtig graden. De defini
tieve opslag gebeurt in vloeiba
re stikstof van min 190 graden.
Daarin kan het materiaal jaren
goed blijven. De natuurlijke
processen liggen vrijwel stil. De
moleculen bewegen nauwelijks
meer en er wordt bijna geen
brandstof of zuurstof gebruikt.
Naaktgeboren is dan ook niet
verbaasd dat in een kliniek in
Los Angeles een kindje is gebo
ren dat als embryo van niet meer
dan een achttal cellen ruim ze
ven jaar was ingevroren. De ou
ders besloten alsnog om ze te ge
bruiken en kregen een zoon.
Ook het opwarmen van diepge
vroren embryo's verloopt vol
gens bepaalde stappen, maar
gaat wel een stuk sneller dan het
invriezen. De oplossing waarin
de cellen ze zijn opgeslagen
wordt geleidelijk verwarmd en
verdund waarbij de cel het ver-
Het invriezen, zoals hier van bloed, is een onmisbaar element in de gezondheidszorg.
foto Roland de Bruin/GPD
loren water weer opneemt en de
levensprocessen weer op gang"
komen.
De stoffen die gebruikt worden
om vocht te onttrekken, zijn bij
elk soort cel weer anders. Dat is
afhankelijk van de structuur. In
het Centraal Laboratorium van
de Bloedtransfusiedienst in
Amsterdam worden rode cellen
van zeldzame bloedgroepen na
scheiding van het plasma soms
tientallen jaren lang bewaard.
Dat kan door de verschillende
componenten van elkaar te
scheiden en na toevoeging van
glycerol apart in te vriezen in
vloeibare stikstof.
Eeuwig leven
Rode bloedcellen, die haast
twee maanden bewaard kunnen
worden in een gewone koelkast,
krijgen hierdoor bijna het eeu
wige leven. Het invriezen kan
heel snel.Voor gebruik moet de
glycerol er uiteraard weer wor
den uitgewassen", zo vertelt dx.
J. Bakker van de afdeling cryo-
biologie van het laboratorium.
Witte bloedcellen vergen meer
tijd en worden met een ander
antivries behandeld. Bloed-
plasma bevat geen cellen en kan
weer zonder antivries worden
ingevroren, al moet dat redelijk
snel gebeuren, omdat anders de
eiwitten beschadigen.
Bakker-wijst erop dat juist het
koelen van deze bloedbestand-
delen de mogelijkheid biedt al
lerlei elementen uit het bloed
van elkaar te scheiden. „Veel
bestanddelen zouden bij ka
mertemperatuur in kwaliteit
snel achteruit gaan en onbruik
baar worden."
De grenzen tussen leven en dood
lijken zo te vervagen. Maar de
kansen dat excentrieke rijken
die zich in Amei'ika na hun dood
laten invriezen later de draad
weer eens kunnen oppakken, is
vooralsnog niet erg groot. Het
Amsterdamse, lab slaagde erin
hart j es van pasgeboren ratten in
te vriezen en weer tot leven te
wekken, maar dat lukte al niet
meer bij de harten van volwas
sen ratten. Experimenten met
het afkoelen van bavianen die
eerder dit jaar de aandacht
trokken, onderstreepten nog
eens dat er wel degelijk grenzen
bestaan. De dieren werden ge
koeld tot één graad boven nul.
Verder koelen zou ook hun
weefsels onherstelbaar bescha
digen. GPD
Toonder Studio's
delijk: „Watermanagement
waarbij het gevecht tegen het
water centraal staat."
De prins zal in Brazilië de macht
van het water met eigen ogen
aanschouwen. Aan het einde
van de rondreis bezoekt hij de
Igua^u-watervallen in het zui
den, bij de grens met Argentinië.
Deze 275 watervallen vormen
naast het Amazonegebied het
grootste natuurspektakel van
Brazilië.
Even verderop bekijkt Willem-
Alexander een degelijk staaltje
van watermanagement. De Bra
zilianen voltooiden in 19 8 2 in de
rivier de' Parana de Itaipü-
stuwdam, lange tijd de grootste
ter wereld. De waterkrachtcen
trale voorziet in de energiebe
hoefte van maar liefst tien deel
gebieden.
Recife
In Recife, in het noordoosten,
zal Willem-Alexander muziek
instrumenten overhandigen
aan de Banda Mauricio de Nas
sau, een beginnend harmonie
jeugdorkest van minder bedeel
de kinderen. De instrumenten
zijn ingezameld door de klari
nettist Andé Kerver uit Ensche
de, die regelmatig in Brazilië
optreedt. Verder bezoekt de
prins in Sao Paulo het project
Sitio Agar, waar de Nederland
se broeder Antoon van Noije
zich inzet voor verstoten aids-
kinderen.
Uiteraard staan er verschillen
de ontmoetingen op het pro
gramma met de Nederlandse
gemeenschap. De banden tus
sen Nederland en Brazilië date
ren uit de zeventiende eeuw,
toen de West-Indische Compag
nie rijkdommen als suiker, hout,
tabak en indigo ontdekte. De
Nederlanders wisten Olinda, in
het noordwesten, te veroveren
en voerden van daaruit een ge
slaagde aanval uit op Recife. De
inspanningen van Johan Mau
ri ts van Nassau, later bekend als
Johan Maurits de Braziliaan,
die van Recife een moderne en
cultureel bloeiende stad maak
te, staan nog steeds vermeld in
de Braziliaanse geschiedenis
boekjes.
Uiteindelijk moesten de Neder
landers hun kolonie prijsgeven
aan de Portugezen. Naast Recife
bezoekt prins Willem-Alexan
der de ABC-koloniën (Ponta
Grossa in het zuiden), een land
bouwgebied waar zich in de ja
ren vijftig veel Nederlanders
vestigden. GPD
Heer Bommel zat in een gemakkelijke stoel te bekomen van de
schrik. Een vochtige doek verkoelde zijn schedel en de bediende
Joost haastte zich met het gereedmaken van een versterkende
drank.
„Hete slemp, als ik me zo mag uitdrukken", sprak de knecht, „dat
verdrijft de kwade dampen, heer Olivier!"
„Ach wat", riep heer Ollie klagend uit. „Het gaat niet om de kwade
dampenIk ben getroffen door een straalIedereen werd zwart voor
mijn ogen, als je begrijpt wat ik bedoel."
„Héél betreurenswaardig", gaf Joost toe. „Maar ik heb nog eens na
gedacht, als u mij toestaat. En toen viel mij in, dat de jongeheer en de
professor werkelijk zwart geweest kunnen zijn."
Op dat moment werd er op de deur geklopt, die naar de tuin leidde -
en toen heer Bommel schrikkend omkeek zag hij daar Prlwy tzkof s-
ky staan. De geleerde maakte een ontredderde indruk, maar zwart
was hij niet.
Cryptogram
Horizontaal: 3. Gesproken vervolg op de bijbel (7); 6. Raadsheren aan de wandel (6); 8. De pool
staat er dubbel tegenover (4); 11Een kind om in het oog te houden (5); 13. Wat een schande,
het is niet van vroeger! (5); 14. Noten heen en weer slingeren (6).
Verticaal: 1. De plaats van een larve (4); 2. Heerser die bij nacht regeert (5); 4. Meisje dat wuift
langs de waterkant (4); 5. Kleding met bijpassend broekje? (7); 7. Stimulerende dokter? (6); 9.
Die auto is niet onder de maat (4); 10. Het handvat van een luisteraar (3); 12. Theatergast (4).
Oplossing vrijdag
lalamidas
ovatieoma
lavaspoos
blesseren
rillingbij
opoeslael
evoesaaks
kassianru
glopprsom
amorpsalm
nialeisrai
maauditie
armkijkser
Vooruitzichten
zondag
maandag
dinsdag
woensdag
weer
max.
8°
5°
5°
6°
min.
7°
2°
0°
1°
wind
W 5
NNW 4
N 4
NW 4
Zon
zaterdag
onder 18.35
l zondag
W' op 7.15
Maan
zaterdag
onder 3.54
zondag
op 13.49
Nautisch bericht
Zuidwestenwind, in de ochtend 6 a 7 Beaufort, in de middag 4 a 5
Beaufort. Zicht matig in de ochtend, goed in de middag. Tempera
tuur kustwater 7 tot 8 graden.
Waterstanden
„Dan heeft heer Olivier dus toch gelijk", prevelde Joost, hem bin
nenlatend. „Het moet aan onze ogen gelegen hebben. Een gevolg
van de verstijvende lichtstraal, met uw welnemen!"
„Praw!", riep de professor. „Praat mij niet van een stijvender
straal! Ik ben getroffen door een verslappender straal! Mijn gans
schoner automobiel is verblubberd! En ik, een gestudeerd man, ik
ben doorgemeten op mijn kukel! Nu vróag ik u!"
Heer Ollie staarde hem zonder begrip aan. Hij was zo onthutst, dat
hij Tom Poes, die ook naar binnen wilde, niet opmerkte.
Maar Joost stond nog steeds bij de deur en hield hem tegen.
„Jongeheer", fluisterde hij. „Bent u werkelijk zwart?'
„Ja", zei Tom Poes verbaasd. „Dat zie je toch? Het is modder!"
„Gelukkig", hernam de knecht oplevend. „Maar dan moet u zich
eerst een weinig reinigen, als ik zo vrij mag zijn. Heer Olivier kan
deze kleur niet verdragen."
ZATERDAG
Hoog water
Laag water
7 MAART
uur
cm uur
cm
uur
cm uur
ere
Vlissingen
09.15
161 22.00
141
02.50
153 15.24
15!
Terneuzen
09.29
184 22.20
163
03.15
161 15.49
16'
Bath
10.26
220 23.05
197
04.06
188 16.45
18
Roompot Buiten
09.15
126 22.05
106
02.50
125 15.35
126
Zierikzee
10.20
131 23.10
113
03.55
131 16.40
13!
Stellendam Buiten
09.40
108 22.30
088
03.10
079 15.40
085
Wemeldinge
10.30
149 23.15
128
04.05
14416.50
14!
Philipsdam West
10.30
142 23.15
124
03.50
140 16.35
14!
ZONDAG
Hoog water
Laag water
8 MAART
uur
cm uur
cm
uur
cm uur
cm
Vlissingen
10.36
159 23.20
153
04.14
148 17.05
151
Terneuzen
10.56
182 23.40
176
04.40
156 17.30
15!
Bath
11.48
219
05.25
181 18.21
185
Roompot Buiten
10.40
125 23.25
115
04.20
124 17.10
12!
Zierikzee
11.50
131 -----
05.20
131 18.05
13!
Stellendam Buiten
11.05
108 23.45
097
04.20
077 16.45
07)
Wemeldinge
12.00
148 -----
05.25
143 18.10
14!
Philipsdam West
11.50
143 -----
05.15
137 18.15
13!
MAANDAG
Hoog water
Laag water
9 MAART
uur
cm uur
cm
uur
cm uur
cm
Vlissingen
11.50
180 -----
05.45
163 18.15
162
Terneuzen
12.05
204 --.«
06.11
172 18.38
173
Bath
00.30
212 13.00
245
07.01
197 19.32
20:
Roompot Buiten
11.50
140 -----
05.40
132 18.20
125
Zierikzee
00.35
120 13.10
145
06.40
139 19.25
132
Stellendam Buiten
12.05
122
05.30
080 17.55
073
Wemeldinge
00.45
137 13.15
163
06.50
152 19.30
14!
Philipsdam West
00.35
130 13.15
153
06.45
146 19.25
140
Europa: Zomers zuiden
Janny van der Lee
Zalm in fillodeeg
(4 personen)
Fillodeeg is in de supermarkt in het diepvries
vak verkrijgbaar. Bewaartijdens de bewerking
het ontdooide deeg altijd onder een theedoek
omdat het gemakkelijk uitdroogt en dan breekt of
scheurt.
In plaats van met boter kunnen de plakjes ook met
(olijf)olie bestreken worden. De ontdooitijd van
het deeg kan per merk verschillen. Kijk op de ver
pakking van het deeg voor ontdooi- en verwer
kingsbijzonderheden. Fillodeeg wordt soms ook
fillobladerdeeg genoemd.
Ingrediënten:
8 plakken fillodeeg
ca. 50 gram boter
1/2 eetlepel citroensap
2 eetlepels gehakte peterselie
4 stukken zalmfilet (eventueel diepvries).
Bereiding:
Fillodeeg volgens gebruiksaanwijzing laten ont
dooien.
Boter smelten.
Oven voorverwarmen op 200-220 graden Celsi-
Op werkvlak 4 vellen deeg naast elkaar leggen en
bestrijken met gesmolten boter. Overige vellen
hierop leggen en ook bestrijken met boter.
Citroensap mengen met gehakte peterselie.
Zalm inwrijven met peper en zout en op het mid
den van deegvellen leggen.
Citroen-peterseliemengsel over zalm verdelen.
Deeg over zalm dichtvouwen tot pakketjes. Pak
ketjes op bakplaat leggen met naad naar bene
den, bestrijken met rest boter en in het midden
van de warme oven schuiven.
Fillopakketjes gaarbakken in ongeveer 15 minu
ten.
Het weer in Europa is morgen in tweeën in te delen. In het noo'ce1
heerst de winter, terwijl de temperaturen in het zuiden meer aan
de zomer doen denken. Met name in Scandinavië is het volop win-
ter met ook overdag temperaturen die onder het vriespunt blijven.
Bovendien valt in de zuidelijke helft een portie sneeuw. Ook het
noorden van Rusland tot aan Moskou heeft het koud met af en toe
een vlokje sneeuw. Het gehele westen en midden van Europa is
buitengewoon wisselvallig. Er kronkelen een aantal fronten over
het gebied die voor vrij veel regen zorgen. Met name in het zuiden
en midden van Frankrijk komt het met bakken uit de lucht. In de Al
pen valt de neerslag in de vorm van sneeuw boven een hoogte
van 1200 meter. De Franse en Zwitserse Alpen krijgen tientallen
centimeters verse sneeuw. Eigenlijk is het in dit gedeelte van Euro
pa alleen aardig weer in Engeland. Daar schijnt af en toe de zonen
blijft het droog. In de zuidelijke helft van Europa is het nog een stul
beter. Er is vrij veel zon en op veel plaatsen wordt de 20-graden-
grens gehaald of overschreden. In het zuiden van Spanje stijgt hei
kwik zelfs tot 26 graden. In Italië, Griekenland en Turkije ligt de
middagtemperatuur net onder de 20 graden, maar de zon staat al
flink hoog boven de hemel en maakt het voor het gevoel warm.
Zeeland: Geleidelijk kouder
"Maart roert zijn staart", een welbe- Door: Rob Groenland
kende uitspraak in de volksmond die
de komende dagen zijn betekenis duidelijk maakt. Na een periode
van erg zacht weer, stroomt vanaf begin volgende week aanmerke
lijk koudere lucht vanuit het noorden binnen. Vanaf de Noordzee
trekken buien het land in waaruit hagel en sneeuw valt. Vanoch
tend is het nog regenachtig, maar rond het middaguur passeert de
achterkant het regengebied dan eindelijk de regio. Vanuit het wes
ten wordt het geleidelijk droog en komen er zelfs enkele opklarin
gen voor. Later worden de opklaringen weer door een aantal buien
afgewisseld. De zuidwestenwind is in de ochtend nog krachtig tot
hard maar neemt in de middag af tot vrij krachtig. De maxima lig
gen rond 10 graden. Zondag trekt er in de loop van de dag heel
traag een frontaal systeem vanuit het noorden over. Er is eerst vrij
veel bewolking met enige buiige regen, later op de dag volgen en
kele opklaringen. Het is nog wel vrij zacht met maxima rond 8 gra
den. Zondagavond draait de
stroming naar het noordoos
ten en stroomt koudere lucht
binnen. Mogelijk dat er al een
paar natte sneeuwbuien val
len. Begin volgende week
zien we op de weerkaart een
hogedrukgebied boven de
Britse eilanden, terwijl lage
drukgebieden boven het oos
ten van Europa actief zijn. In
een noordelijke stroming
drijven hagel en sneeuwbui
en het land in, afgewisseld
door opklaringen. In de nacht
en vroege ochtend ligt de
temperatuur rond het vries
punt, overdag wordt het 6 a 7
graden.
VfcW/ACF"'NG VCChVaTERDAGM DOAG 7 WAAI!' «5j-j
