Wachten in het zenuwcentrum
Centrale is net een auto
die airbags heeft gekregen
dossier
36
tvP
donderdag 19 februari 1998
De zaal ziet er exact volgens verwach
ting uit. Een lange regeltafel vol met
knopjes en lichtjes. Verschillende beeld
schermen met regels teksten of met sche
ma's. Aan een van de wanden nog meer
knopjes en lichtjes en aan de wand er te
genover een scherm van ongeveer twee bij
twee meter waarop schematisch de kern
energiecentrale te Borssele is afgebeeld.
Wie deze ruimte de naam regelzaal geeft,
heeft gevoel voor humor. Dat ziet toch een
kind. Als het reactorvat het hart van de
kerncentrale is, dan is de regelzaal het ze
nuwcentrum.
Trouwens in het Duitse Essen staat een
exacte kopie van deze zaal. Alles is er het
zelfde, van de vloerbedekking tot het
kleinste bedieningsknopje. Zelfs het eni
ge buitenraam zit op precies dezelfde
plaats als in Borssele en - het moet Duitse
Gründlichkeit zijn - tegen dat raam is een
foto met zicht op de Zak van Zuid-Beve
land en de Westerschelde geplakt. Alles
moet precies hetzelfde zijn als het EPZ-
personeel in Duitsland komt oefenen met
de simulator van de regelzaal.
Het is donderdag en rustig in de regelzaal
te Borssele. Drie mensen van de 'wacht
ploeg' zitten op zeer comfortabel uitzien
de stoelen naar beeldschermen te staren.
Die rust geeft een vertekend beeld, legt
wachtchef A van den Broeke uit. Daar is
deze avond bewust voor gekozen om het
journalistieke bezoek wat beter te woord
te kunnen staan. Onder normale omstan
digheden zouden tests en beproevingen
van het systeem uitgevoerd worden. Dat
is waar de dagelijkse routine van de
wachtploeg meestal 's avonds uit bestaat.
Overdag moeten er vooral handelingen
verricht worden in verband met allerlei
(onderhouds)werkzaamheden aan de
centrales. En voor de rest is het eigenlijk
wachten op storingen. Hoewel: „Op sto
ringen zitten we niet te wachten", is on
middellijk de reactie van R. Hoppener,
een van de hoofdwerktuigkundigen van
de wachtploeg. Nagenoeg elk lid van de
vij f wachtploegen van EPZ heeft de koop
vaardij als basis. De meesten hebben ge
varen en vervolgens een baantje aan de
wal gezocht.
Knopjes
Op de achtergrond klinkt zachtjes een
deuntje uit een radio. Hoppener weet niet
welke zender het is. „We draaien meestal
maar wat aan de zenderknop tot we wat
aardigs gevonden hebben."
Dat is met de honderden knopjes in de re
gelzaal wel anders. Daar komt geen wille
keur aan te pas. Voor iedere handeling is
als het ware een procedure vastgesteld.
En als zich een storing voordoet, is het de
taak van de mensen in de regelzaal om -
zoals Van den Broeke het noemt - 'de reac
torkern in een veilige toestand te brengen
zodat de situatie te beheersen is'.
Overigens kan de centrale dat in feite ook
best zelf. Met alle mogelijke storingen en
problemen is rekeningen gehouden en de
computers zijn zo geprogrammeerd dat ze
zelf beveiligingssystemen in werking
kunnen zetten. De wachtploeg hoeft dan
in feite alleen maar toe te zien of het in
derdaad gebeurt. Van den Broeke: „Je
kunt eigenlijk geen fouten maken. Overal
is aan gedacht. Ik kan niks bedenken wat
we niet van te voren hebben ingeschat.
Water
Veiligheid en beveiligingen, daar draait
alles om. Veel van de beveiligingssyste
men zijn op hun beurt ook weer beveiligd
en daar zit in een aantal gevallen nog eens
een beveiliging achter. Zo zijn er in het ka
der van de j ongste aanpassing van de cen
trale verspreid over het terrein acht
grondwaterpompen tot op een diepte van
30 meter aangebracht. „Voor als de Wes
terschelde droog valt", lacht J.J. Jakob-
sen „dan moeten we toch koelwater
hebben."
Elke zaterdag wordt het grondwaterpeil
bekeken. Hij is de plaatsvervanger van de
wachtchef. Jakobsenmaakt duidelijk dat
de wachtploeg niet de hele dienst in de re
gelzaal blijft. Op verschillende plaatsen
van het complex moet er van alles gecon
troleerd en getest worden.
Zijn ogen gaan glinsteren als hij het over
de diesels heeft die bij calamiteiten voor
de noodstroom moeten zorgen. Dan komt
de ware aard van de werktuigkundige bo
ven. De man die ooit in de machinekamer
van een schip aan dieseltjes stond te prut
sen.
De noodstroom-diesels van EPZ kunnen
elk een vermogen van bijna 4 megawatt
produceren, genoeg voor een flink stadje.
Daar staan er drie van. Voor het geval dat.
Ze kunnen vanuit verschillende plaatsen
en op verschillende manieren gestart
worden.
Coderingen
Jakobsen loopt met duidelijk plezier een
rondje door allerlei technische ruimten
van het bedrijf om zijn gasten van alles te
laten zien. Hij weet allerlei details van de
verschillende installaties uit zijn mouw te
schudden en waar het kan wijst hij op al
lerlei beveiligingssystemen. Aan- allerlei
afsluiters en apparaten hangen labels met
coderingen. Die zijn weer terug te vinden
op schema's en in computers en zo komt
alles in de regelkamer weer bij elkaar. Ja
kobsen weet ook alles van de nieuwe
brandblusinstallaties, hij moet immers
als bevelvoerder van de eerste brand
weerploeg uitrukken bij brandalarm. En
ook de brandblusapparatuur wordt na
tuurlijk weer uit den treure getest. Elke
keer weer. Dat is het werk van de wacht
ploeg
Zoals gezegd, het is rustig die avond. Toch
gaat er zowaar rond kwart over negen een
bescheiden alarmbelletje af. Aan de toon
van het geluid kan de wachtploeg horen of
het in het nucleaire of het conventionele
deel van de centrale is. Niemand wordt
koud of warm van dit alarmsignaal. Hop
pener loopt op zijn gemak naar de regelta
fel en drukt op een knopje. Hetis duidelijk
dat de stroomvoorziening van Zeeland
bepaald niet in gevaar isD e kaarsen hoe
ven niet opgezocht te worden. Het blijkt
een probleempje met de kachel van de
kleedruimte van het personeel in het nu
cleaire deel van de centrale te zijn. Dat ge
beurt wel vaker in de winter. Niet iets om
erg opgewonden van te raken.
René Sehrier
Bij de recente aanpassing is de regelzaal geheel vernieuwd
foto Lex de Meester
bassin opslag
brandstofstaven
koelwaterkringloop
stoom/waterkringloop
kringloop primair koelmiddel
wateropslagtank
Tekening: Eric van Rootselaar
De kerncentrale Borssele - het is nu al bijna 25 jaar
met grote stelligheid verkondigd - is een van de
veiligste centrales ter wereld. Toch is er vorig jaar
voor 467 miljoen gulden aan verbeterd om ze nóg
veiliger te maken. Dat roept vraagtekens op.
Waarom een half miljard gulden uitgeven aan
verbetering van veiligheid die zich toch al op zo'n
hoog niveau bevindt? Natuurlijk vallen de
aanpassingen aan de Borsselse kerncentrale in
cijfers te vatten. Statistische becijferingen drukten
de kans dat een storing zou leiden tot smelting van
de reactorkern vóór de verbeteringen uit in drie
keer per 100.000 jaar. Nu is uitgerekend dat dit
onheil zich drie keer per 1 miljoen jaar kan voor
doen. Dat betekent dat de kerncentrale tien keer zo
veilig is geworden.
Jos Bongers, hoofd nucleaire productie van de
kerncentrale Borssele, zegt: „Ultieme veiligheid
bestaat niet. Ook niet na de aanpassingen die we nu
hebben uitgevoerd. Het is een kwestie van de
veiligheid verder opvoeren. Vergelijk het maar met
de auto-industrie. Vandaag de dag komen auto's op
de markt die een stuk veiliger zijn dan die van tien
jaar geleden. Je zou de kerncentrale van vóór de
modificatie kunnen vergelijken met een auto met
veiligheidsgordels en kreukelzones. Nu hebben we
er airbags en een anti-blokkeersysteem aan
toegevoegd."
Net als bij verbeterde auto's gaan ook in het geval
van de kerncentrale Borssele de veranderingen
grotendeels onder het koetswerk schuil. Wie over
de Borsselse zeedijk langs het centralecomplex van
de Elektriciteits Productiemaatschappij Zuid-
Nederland wandelt, ziet het er niet aan af dat er
voor een half milj ard gulden aan is verspijkerd. Ter
vergelijking: bij de beslissing van de toenmalige
Provinciale Zeeuwse Energie Maatschappij in
1969 om bij Borssele een kerncentrale en een
conventionele centrale te bouwen, werd uitgegaan
van een investering van 350 miljoen gulden.
Zorgvuldige vergelijking van luchtfoto's van vóór
en na 1997 brengt slechts enkele veranderingen
aan het licht. Zo is aan de oostkant van de
kerncentrale een nieuw gebouw verrezen en schuin
achter de portiersloge is ook wat toegevoegd.
Brandbescherming
Verreweg de meeste en de ingrijpendste
veranderingen hebben zich binnenin de centrale
voltrokken. Bij het ontwerp bijna 30 jaar geleden is
geen rekening gehouden met van buiten komende
invloeden als een gaswolkexplosie door een
calamiteit met transport of opslag van gevaarlijke
stoffen, een aardbeving, een vliegtuigongeval en de
totale uitval van de koelwatervoorziening van de
Westerschelde. Vandaag de dag worden ook andere
eisen gesteld aan de breukbestendigheid van
leidingen en aan de mogelijkheid om de centrale in
noodsituaties veilig stil te leggen. Daarom is de
noodstroomvoorziening uitgebreid van één tot drie
dieselgeneratoren, waarvan er twee bovendien in
een aparte ruimte staan. De brandbescherming is
verbeterd. De stoom- en waterleidingen zijn
vernieuwd en zodanigbevestigd dat zebeter dan de
oude bestand zijn tegen bijvoorbeeld een
aardbeving.
Om over een alternatieve koelwater-voorziening te
beschikken, zijn ten noorden van de kerncentrale
bronnen geslagen om grondwater te kunnen
oppompen. Het reactorgebouw is voorzien van
nieuwe veiligheidskleppen die bij mankementen in
de open stand automatisch worden afgesloten. Bij
de modificatie is verder de regelzaal geheel
vernieuwd, een nieuwe simulator aangeschaft en
een reserve-regelzaal gebouwd. Als zich een
storing in de centrale voordoet, neemt de computer
automatisch de bediening over en zorgt ervoor dat
minstens een half uur lang de juiste
besturingscommando's worden gegeven. De
wachtploeg in de regelzaal heeft dan de tijd zich
een goed oordeel te vormen van het probleem en
gepaste maatregelen te treffen.
In 1989 is een begin gemaakt met de
voorbereidingen voor de modificatie. Op 8 februari
vorig jaar ging de kerncentrale uit bedrijf om de
aanpassingen aan te brengen.
Dat was een omvangrijk karwei, waarbij
honderden mede werkers van leveranciers en
onderaannemers waren ingeschakeld, Ruim vijf
maanden later, op 15 juli, werd de levering van
elektriciteit hei-vat.
Ben Jansen
