Stop Borssele
gaat tot het gaatje
eel actievoerders
zijn getrouwd
Kan er nog iets fout gaan in zo'n bol?
PZC
Acties gaven een kick
Slapend verzet
dossier
35
kernenergie
donderdag 19 februari 1998
1990
Minister dr. J.E. Andriessen van Economische Zaken wijst op
de'rol die kerncentrales spelen bij het terugdringen van de mi
lieubelasting. Hij vindt het schone fabrieken. Andriessen ver
wacht overigens dat er voorlopig geen besluit valt over nieuwe
kerncentrales in Nederland. Het betekent dat er in de twintig
ste eeuw geen meer komen.
Door een nieuwe Elektriciteitswet is het voor de PZEM onmo
gelijk zelfstandig het energiecomplex bij Borssele te blijven
exploiteren. Een fusie van de produktiesector in Zuid-Neder
land is onontkoombaar, ook al probeert de PZEM daaraan te
ontkomen. De centrales bij Borssele gaan over naar de Elektri-
citeits Produktiemaatschappij Zuid-Nederland.
1991
De eerste opslagloodsen voorlaag- en middel radioactief afval
van de Covra zijn klaar. Het betekent dat het eerste afval, af
komstig van de tijdelijke opslag in Petten, naar Borssele ver
huist. Er moeten ongeveer 15.000 tweehonderd-litervaten ver
plaatst worden. De operatie zal ongeveer 1,5 jaar in beslag ne
men. De Stichting Miljoenen Zijn Tegen blijft proberen via alle
mogelijke procedures de ingebruikname van het complex te
verhinderen.
Directeur ir. J. den Boer van EPZ, locatie Zeeland, zegt dat de
kerncentrale in technisch opzicht zeker 40 jaar mee kan. Dat
komt door voortdurende aanpassingen, die de centrale up to
date hebben gehouden. Den Boer meent dat de levensduur in
het verleden op 30 jaar gezet, te voorzichtig is ingeschat. Overi
gens zijn er wel nieuwe, forse investeringen gewenst om de
kerncentrale aan te passen aan de nieuwste inzichten op het
gebied van veiligheid. De SEP gaat daar, na aanvankelijke aar
zelingen, mee akkoord.
1992
Een blokkade tegen het vervoer van radioactief afval van Pet
ten naar het Covra-complex bij Borssele gaat de mist in. Er
melden zich in Petten krap 30 betogers. Ook latere acties heb
ben een bescheiden omvang. De transporten zelf worden er niet
door gehinderd.
Een consortium van het Duitse Siemens en Halliburton NUS
uit de Verenigde Staten constateert dat centrale Borssele even
veilig is als recent ontworpen centralesD e ka ns op een ongeval
met schade aan de kern is één op 100.000 jaar.
Minister Andriessen laat weten dat de aanpassing van de kern
centrale vertraging oploopt. Er zijn uitgebreide inspraakpro
cedures voorzien over het plan Modificaties, dat onder meer
voorziet in verbetering van de noodstroom- en koelvoorzienin-
gen, een ventiel- en filterinstallatie voor de bol en een reserve-
regelzaal.
1993
De regering presenteert een Dossier Kernenergie. Daarin
wordt de stand van zaken weergeven op het gebied van risico
beleid, veiligheid van kerncentrales, radioactief afval en het
maatschappelijk draagvlak voor kernenergie.
Het plan Modificaties, de zestien wijzigingen aan systemen die
de kans op ongevallen nog eens vijf keer kleiner maken, loopt
door de inspraak een jaar vertraging op. Bovendien stijgen de
kosten naar ongeveer 467 miljoen gulden. De SEP gaat op
nieuw aarzelen over de uitvoering. Sommige aandeelhouders
zijn tegen. Om de kosten terug te verdienen moet de centrale
langer blijven draaien. Niet tot 2004 (zoals voorzien) maar tot
2 0 0 7Het plan haalt het uiteindelijk in' de SEP.
1994
Minister H. Wijers van Economische Zaken, daarin gevolgd
door het kabinet, wil de centrale met ingang van 2004 sluiten
en niet in 2007Hij gaat akkoord met de verbeteringsplannen.
Een krappe kamermeerderheid - 77 voor, 73 tegen - kan zich
daarin vinden.
1995
Elektriciteitsproducent EPZ wil een andere soort splijtstof in
de kerncentrale gaan gebruiken. Het doel ervan is het bedrijfs
economisch rendement te verbeteren en de hoeveelheid radio
actief afval te verminderen.
Naar het oordeel van een internationaal onderzoeksteam gaat
het er in de kerncentrale veilig en betrouwbaar toe. Zes des
kundigen komen na een uitgebreide analyse tot die conclusie.
Het project Modificaties is in volle gang.
1996
De 10-jarige herdenking van de reactorramp in Tsj ernobyl ver
loopt aanzienlijk rustiger dan vijf jaar geleden. Ongeveer 25
mensen houden bij de centrale Borssele een fakkelwandeling.
De WD in de Tweede Kamer wil de kerncentrale drie jaar lan
ger, tot 2007, open houden. Dat levert volgens de liberalen de
grootste bijdrage aan de vermindering van kooldioxide, een
van de belangrijkste broeikasgassen.
De milieuorganisatie Greenpeace begint een campgne tegen
opwerking van gebruikte splijtstofstaven uit Borssele in het
Franse Cap la Hague. Greenpeace vindt het verstandiger het
hoog radioactieve afval op te slaan op het complex van Covra.
Om de campagne kracht bij te zetten worden op Zuid-Beve
land en in West-Brabant brieven verspreid, waarin wordt
gewezen op de risico's van passerende nucleaire transporten.
De Covra krijgt een forse financiële injectie van het Rijk. Om
het bedrijf gezond te maken krijgt het 50 miljoen gulden. Eer
der kreeg Covra al 10 miljoen gulden om tekorten over 1994 en
1995 aan te zuiveren. De verliezen zijn ontstaan omdat de aan
gevoerde hoeveelheid radioactief afval achterblijft bij de ver
wachtingen.
1997
Om de laatste fase van het plan Modificaties uit te voeren, gaat
de kerncentrale ongeveer vijf maanden buiten bedrijf. Tijdens
de piekdagen zullen 1.500 personen in en om de centrale aan
het werk zijn.
Bij de viering van 25 jaar provinciale milieufederaties in Ne
derland wordt het massale 'nee' tegen kernenergie als het
grootste succes van de milieubeweging beschouwd. De acties
tegen Borssele en Dodewaard zijn niet voor niets geweest.
EPZ begint een actie'om de kerncentrale langer dan tot 2004
open te houden. Gedacht wordt aan 2013 of latei'. Nu de aan
passingen vrijwel zijn voltooid, is de centrale weer als nieuw,
meent directeur drs. H. van Meegen. Ook het personeel pleit
daar voor. Minister Wijers voelt er niets voor.
Pas afgestudeerd ingenieur M. Uitterhoeve lanceert het idee
om de centrale om te bouwen tot een megabioscoop en een su
perdisco. Ze vindt dat in elk geval de discussie over de toe
komst van het complex in gang gezet moet worden: 2004 is al
erg dichtbij.
1998
Met een feestelijk symposium sluit EPZ het project Modifica
ties af. Het werk is binnen de gestelde tijd en binnen het daar
voor beschikbare budget uitgevoerd. Motto van het symposi
um: de Toekomst van de Energie en de Energie van de Toe
komst.
Samenstelling Rinus Antonisse.
Jan Louwerse
Demonstratie in 1981.
Stop Borssele blijft bestaan,
ook na 2004. Leden van de ac
tiegroep Jan Louwerse, Frieda
Kas en Martha Vergouwe denken
niet aan ophouden, ook al gaat de
kerncentrale dat jaar dicht. Jan
Louwerse: „Als het eenmaal zo ver
is, ga ik me om te begimmen een
enorm stuk in m'n kraag drinken.
Maar de sluiting van de centrale is
nog maar een eerste stap. Daarna
komt de ontmanteling nog." Lou
werse is zo'n 18 jaar lid van Stop
Borssele, bijna zo lang als de orga
nisatie bestaat. „Ik heb me wel
eens afgevraagd waar ik mee bezig
was, maar na Tsjernobyl nooit
Frieda Kas is 'nog maar' sinds
1986 betrokken bij Stop Borssele.
Voor die tijd was ze elders actief in
de anti-kemenergiebeweging. ,,Ik
heb het van huisuit meegekregen",
legt ze uit. „M'n moeder liep al in
Middelburg te demonstreren te
gen de bouw van de kerncentrale
Martha Vergouwe is sinds een jaar
of zes actief lid van Stop Borssele.
Waarom hij tegen kernenergie is?
Een eenvoudige vraag voor Lou
werse: „Het is gevaarlijk, vervui
lend en duur." Hij wijst op de kos
ten voor de ontmanteling van de
centrale na 2 0 04of voor de opslag
en de verwerking van radioactief
afval. Maar ook de modificatie, of
tewel de modernisering van de
Borsselse centrale, heeft veel ge
kost. „Ze hebben bijna 500 mil
joen gelapt om hem drie jaar
langer in bedrijf te houden. Da's
nogal een smak geld om water te
koken." Voor Kas speelt ook de re
latie tussen kernenergie en wa
penindustrie een rol. „Het is zo
klaar als een klontje dat die twee
hand in hand gaan. Kijk maar
naar de centrale-dichtheid in
Frankrijk en Engeland. Dat zijn
niet toevallig ook twee landen die
een eigen atoommacht wilden
ontwikkelen."
Stop Borssele is in de loop der ja
ren veranderd van een brede pro
testbeweging in een kleine actie-
gx*oep. Zes actieve leden zijn er
nog. ,,En redelijk wat symphati-
santen", zegt Kas, Ook al zijn ze
met weinig mensen, opfheffing
hebben ze nooit overwogen. Zelfs
als de kerncentrale in 2004 dicht
gaat, willen ze doorgaan. Kas:
„Help kernenergie de wereld uit,
te beginnen in Nederland."
Nu de groep kleiner is, heeft Stop
Borssele de acties aangepast. Kas:
„Als je met weinig mensen bent,
moet je het op een andere manier
doen." Eén van de leukste voor
beelden vindt Louwerse nog altijd
dat Stop Borssele een keer met is
komen opdagen tijdens een hoor
zitting. ,.Ik geloof dat ze drie uur
op ons hebben zitten wachten."
Afgedankte sleutels
Een veelbeproefde manier van ac
tievoeren die Stop Borssele nog
steeds toepast, is het beschilderen
van wegen en viaducten met leu
zen. En natuurlijk is de actiegroep
van de partij als de kerncentrale
weer eens onderwerp van discus
sie is. Tenslotte is er de inzameling
van afgedankte sleutels. Deze
moeten een monument gaan vor
men bij de poort van de kerncen
trale, als herinneitng aan de acties
in het verleden. Vergouwe: „We
hebben al kilo's sleutels binnen.
We staan er zelf van te kijken, eer
lijk gezegd."
„Het gaf wel een kick, met z'n dui
zenden bij die centrale", zegt Kas
over de massale protestacties in de
jaren tachtig. Toch denkt Louwer
se niet met weemoed terug aan die
periode. „Dat was ook niet ideaal.
De consensus die toen heerste, le
verde een enorme ouwehoercul-
tuur op. Degene met de grootste
bek bepaalde uiteindelijk wat er
moest gebeuren." De 'vergader-
dieren' zijn allemaal de juridische
of de politieke kant opgegaan en
verrichten op die manier bergen
werk voor het milieu. Vergouwe:
„Het is nu veel concreter en direc
ter. De manier van actievoeren is
aangepast aan de tijdsgeest." Het
drietal is positief over de resulta
ten van de anti-kernenergiebewe
ging. Kas: „Dodewaard is al dicht.
Borssele volgt. Waren er nooit ac
ties geweest, dan stonden er nu
twee centrales in Borssele. De
plannen voor uitbreiding waren er
al, maar toen kwam Tsjernobyl."
Louwerse: „Dat was de beste ac
tie, ook al hadden we liever een
andere gehad."
Luk Brusselaers
De werkgroep kernenergie
Zeeuws-Vlaanderen heeft
zichzelf 30 september 1997 opge
heven. „Niet omdat we kernener
gie nu ineens goed vinden", legt
strijder van het eerste uur Luk
Brusselaers uit. „De laatste jaren
waren we nauwelijks meer actief,
was de werkgroep vooral een pa
pieren tijger." De werkgroep wilde
van de dure postbus af en ook een
inschrijving bij de Kamer van
Koophandel vond de club niet
meer zinvol. Bovendien kwamen
er steeds minder leden naar de
vergaderingen. „Het was altijd
wel gezellig, daar niet van", zegt
Brusselaers.
Het ongeval met de kerncentrale
in het Amerikaanse Harrisburg,
was in 1979 aanleiding om de
werkgroep op te richten. Boven
dien is Zeeuws-Vlaanderen vol
gens de ex-actievoerders een
prima locatie voor zo'n club. De
kerncentrale in het Belgische Doel
ligt vlakbij en ook die in Borssele
is hemelsbreed niet ver weg. brus
selaers, met gevoel voor understa
tement'. „En dan ligt daar aan de
overkant natuurlijk nog wat af
val." Tenslotte is er de nabijheid
vanWoensdrecht, waar in de jaren
tachtig de stationering van kruis
raketten dreigde. Want net als de
mensen van Stop Borssele, be
schouwen de Zeeuws-Vlamingen
kernwapens en kernenergie als
één pot nat.
De werkgroep heeft zich met van-
alles en nog wat beziggehouden:
de uitreiking van een jaarlijkse
milieuprijs, het geven van voor
lichting op scholen, Hiroshima-
herdenkingen.En natuurlijk wa
ren er de demonstraties in Doel,
Woensdrecht en andere plaatsen.
J. Bertram denkt nog met gemeng
de gevoelens terug aan de letter
lijk pijnlijke confrontatie met de
Belgische politie bij een protest te
gen de stationering van kruisra
ketten aldaar. Ook hebben ze op
ludieke wijze speldenprikjes uit
gedeeld. Brusselaers: „We hebben
nog eens verkleed als pastoor de
huizen gezegend van de hoge pie
ten van Doel."
Goede opvoeding
De laatste jaren is de actiebereid
heid echter behoorlij k afgenomen
„Het komt neer op een gebrek aan
menskracht", zegt Brusselaers.
De tijd van massale protesten tegen kernenergie is voorbij. De
Werkgroep Kernenergie Zeeuws-Vlaanderen heeft zichzelf
opgeheven bij gebrek aan menskracht. Stop Borssele gaat door,
ook al telt de groep slechts zes actieve leden. Afhakers en volhou
ders? Bij nader inzien blijken (ex-)actievoerders onder en boven de
Westerschelde even strijdbaar. 'We zijn allemaal nog met iets be
zig. En voor wie dat niet geldt: die hebben toch een goede opvoe
ding gehad.'
„De persoonlijke situatie van veel
mensen is veranderd. Ze zijn ge
trouwd, hebben kinderen gekre
gen en een baan." Dat gegeven
stelt de ex-actievoerders niet te
leur. „We zijn bijna allemaal nog
met iets bezig", zegt Brusselaers.
„En de mensen voor wie dat niet
geldt, die hebben toch een goede
opvoeding gehad."
Brusselaers zelf is bijvoorbeeld
betrokken bij onderzoek naar het
gebruik van verarmd uranium in
de bewapening. Het geld dat de
werkgroep over had, is ook aan dit
doel besteed. En Reijnderse doet
al jaren een studie naar de Tsjer-
nobyl-ramp. Zijn stelling is dat
het ongeval dertien dagen eerder
gebeurde dan de autoriteiten in de
Sovjet-Unie altijd hebben be
weerd. De meteoroloog en milieu
kundige heeft in de loop der jaren
tal van cijfers opgediept die zijn
bewering ondersteunen. De vol
gende stap is het op een rijtje
zetten van deze gegevens in een
i'apport. Bertram houdt zich voox--
lopig opdeachtex-grond. „Maarals
er morgen iets gebeux-t, dan spring
ik daar meteen op in." Brusse
laers: „Er is geld gereserveerd om
in zo'n geval alle mensen aan te
schrijven die bij de werkgroep wa
ren betrokken. We zijn in feite een
slapende organisatie." Bexdram
geeft toe dat het een nax-e gedachte
is dat mensen pas weer in actie ko
men in het geval van bijvoorbeeld
een kernongeval. Maar het verde
den heeft uitgewezen dat het vaak
wel zo wei'kt. Toch wil hij niet al te
pessimistisch zijn: „Ook zonder
dat er in Doel of aan de ovei'kant
iets gebeux-t, zullen er altijd weer
mensen komen die zeggen: Nu is
het allemaal te veel." „De wal
keert het schip nog wel", zegt
Brusselaers stx-ijdlustig. „We heb
ben de eindstreep nog niet ge
haald, maar we houden de ogen er
op gericht."
Caroline Moerland
Het gaat er collegiaal aan toe
onder de beheerders van de
440 kernenergiecentrales op de
wereld. Er is een netwerk om
ervaringen uit te wisselen, waar
door een probleem met een onder
deel van een nucleaire installatie
snel bekend is bij centrales waar
dezelfde componenten zijn ge
bruikt.
Vooral na de ramp met de kern
centrale bij Tsjernobyl in de Oe
kraïne, twaalf jaar geleden, is dit
uitwisselingsysteem een goed ge
olied apparaat geworden. „De
sector is doordrongen van de
noodzaak samen te werken", zegt
Jos Bongex-s, hoofd nucleaire pro
ductie van de kernenergiecentrale
Borssele. „Je kunt het vergelijken
met de vliegtuigindustrie. Ook
daar wordt informatie uitgewis
seld tussen concurrerende fabri
kanten en "exploitanten. Gewoon
uit een oogpunt van veiligheid.
Die vliegtuigen moeten in de lucht
blijven. Zo is het bij ons ook: kern
centrales moeten blijven draaien
zonder het milieu te belasten."
Bijna een vijf de van de elektrici
teit die op de aax-de wordt opge
wekt, komt uit kernenergiecen
trales. Wei'eldwijd zijn er 440 in
bedrijf. Ruim de helft ervan heeft
een drukwatexreactox-, hetzelfde
type dat onder de bol van de kern
centrale Borssele schuilgaat.
Volgens Jan Wieman, chef tech
nisch bureau van de Borsselse
kex-ncentrale, heeft de brede toe
passing van watergekoelde reac-
tox-en geleid tot geruststellende
zekerheden: „De veiligheid is bij
dit soort reactoren technisch geen
probleem meer. Je hebt te maken
met componenten, materialen en
technologieën die zichzelf hebben
bewezen. Kernsplijtingsongeval
len kun je daardoor redelijkerwijs
xxitgesloten achten." Ook Bongers
straalt die zelfbewuste zekerheid
uit uit. „Stroom maken is geen ge
loof maar business. We kunnen
zonder meer de concuxventie met
elke andere vorm van energieop
wekking aan."Kan er dan niets
meer misgaan? Bongers en Wie
man kijken elkaar even aan en
zeggen dan: „Weinig. Een van de
ernstigste storingen waarmee j e in
een kerncentrale te maken kunt
krijgen, is een pijpbreuk in de
stoomgenerator. Dat is op tiendui
zend bedrijfsjaren van reactoren
enkele tientallen keren gebeurd.
Dat wil zeggen, zonder dat er ge
volgen voor de omgeving van zo'n
reactor waren. Er is ook van ge
leerd. Die pijpbreuk blijkt nu een
incident te zij n dat goed te beheer
sen is."
Ben Jansen
lORSSELE
Si Rusland
If-Britt^iimë
Nederland
België
Duitsland
Frankrijk
Zwitserland
Spanje,
Slovenië
Hongarije
Roemenië
0lCanada
Ol Brazilië
fgentinië
Kernenergie wereldwijd
■I Aantal centrales per land
