Emoties doen de deur dicht
Covra bewaart afval voor de eeuwigheid
Personeel gelooft in de centrale
dossier donderdag 19 februari 1998 33
kernenergie
1981
In de stoomgeneratoren van de kerncentrale worden afwijkin
gen gevonden. Al eerder moesten daarom 50 van de 8.000 pijp
jes worden afgedicht. Dat is weer aan de orde. Besloten wordt
twee nieuwe condensoren te installeren (kosten 3 3 miljoen gul
den). Daardoor stijgt ook het vermogen van 445,8 naar 452 me
gawatt.
PvdA PPR en D66 nemen in hun verkiezingsprogramma's pas
sages op waarin staat dat de twee kerncentrales in Nederland
gesloten moeten worden.
1982
Bij de centrale wordt een opslaggebouw neergezet voor laag-
en middel radioactief afval. Het is bedoeld als buffer om stag
natie in de afvoer op te kunnen vangen.
De eerste paal wordt geslagen voor een reserve-besturingssys
teem. Het is bedoeld om in geval van een calamiteit de centrale
te kunnen besturen vanaf een veilge plaats buiten de normale
regelzaal.
1983
De studiecommissie Bestaande Kerncentrales concludeert dat
het sluiten of stilleggen van de twee kerncentrales zowel vanuit
economisch als sociaal-maatschappelijk oogpunt geen goede
zaak is. Sluiting van Borssele kost maximaal 6,2 miljard gul
den, terwijl 250 mensen hun baan verliezen. Als Pechiney door
gebrek aan goedekope stroom ook stopt, verdwijnen nog eens
1.500 banen. De Tweede Kamer is in meerderheid voor door
draaien van de kerncentrales.
1984
De stuurgroep die de brede maatschappelijke discussie over
kernenergie begeleidt, komt in een rapport met de aanbeveling
dat uitbreiding van deze opwekvorm niet voor de hand ligt.
Voor de discussie betaalt de regering 27 miljoen gulden.
1985
Het kabinet hakt de knoop door en besluit twee nieuwe kern
centrales, elk met een vermogen van minimaal 1.000 mega
watt, te bouwen. Borssele staat eerste op de lijst van vesti
gingsplaatsen. Het besluit lokt spontaan 100 demonstranten
tegen kernenergie naar de kerncentrale. Kort daarna proteste
ren in Middelburg zo'n 1.000 mensen.
De Tweede Kamer steunt de keus van de regering. Er wordt een
voorbehoud gemaakt: alleen bouwen als het radioactief afval
technisch verantwoord kan worden opgeslagen. Provinciale
staten en de gemeenteraad van Borsele nemen de planologi
sche beletselen voor bouw van een of meer nieuwe kerncentra
les in het Sloegebied weg.
De Raad van Bestuur van de PZEM trekt een krediet uit van 10
miljoen gulden voor oprichting van het Gemeenschappelijk
Bouwbureau Kerncentrales. Andere stroombedrijven sluiten
zich erbij aan. Het bureau gaat voortvarend aan de slag. Uitge
gaan wordt van een investering van 5,7 miljard gulden voor een
centrale van 1.000 megawatt, die in 1995 kan draaien. Voor de
bouw zijn zes bedrijven gegadigde.
1986
Het kabinet zet Borssele op de eerste plaats voor de nieuw
bouw. Eemshaven en Maasvlakte delen de tweede. De Tweede
Kamer'bereidt zich voor op het debat over de bouw van twee
nieuwe centrales, dat de voorstanders met vertrouwen tege
moet zien.
In een kernreactor bij de Russische plaats Tsjemobyl treedt
kernsmelting op. Menselijke fouten zijn de oorzaak van de eer
ste grote ramp in een kerncentrale. De hele wereld merkt het.
De besluitvorming over nieuwe centrales in Nederland wordt
onmiddellijk opgeschort. De PZEM besluit de werkzaamhe
den van het bouwbureau te staken.
Minister drs. E.H.T.M. Nijpels van Milieubeheer deelt mee dat
het kabinet pas in 1988 een besluit wil nemen over de vraag of
Nederland moet doorgaan met kernenergie. Hij zegt 12 rap
porten over de nasleep van Tsjernobyl toe.
Een onderzoekteam van het Internationale Atoomagentschap
in Wenen licht de Borsselse centrale door. Het blijkt dat de be
drijfsvoering op een aantal onderdelen verbetering behoeft. Er
komt meer personeel in de regelzaal, er worden extra inspecties
uitgevoerd, de training en het documentatiebeheer worden
verbeterd en er komt versneld een systeem van kwaliteitszorg.
De Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval (Covra) kiest
een plek in het Sloegebied als plaats voor het nationale opslag
complex voor laag-, middel- en hoog radioactief afval. De op
slag in Petten verhuist naar Borssele. Het complex moet ten-
minstelOO jaar dienst doen.
1987
Om de maatregelen die het onderzoekteam aanraadt goed in te
kunnen passen besluit de Raad van Bestuur van de PZEM met 8
tegen 7 stemmen tot een vervroegde stop van de centrale voor
de jaarlijkse splijtstofwisseling. Nadat alles weer in orde is,
probeert een minderheid in de Tweede Kamer tevergeefs het
weer opstarten van de fabriek te verhinderen.
Ter herdenking van de ramp bij Tsjernobyl kondigen demon
stranten een blokkade van de centrale bij Borssele aan. De be
toging begint zonder indicenten, maar ontaard in een veldslag
tussen gewelddadige betogers en de politie. Er vallen 60 ge
wonden, van wie 36 politieagenten. Eén dag later verloopt een
mars van 1.000 mensen langs de centrale zonder problemen.
1988
De stuurgroep Project Herbezinning Kernenergie laat de mo
gelijkheid om nieuwe centrales te bouwen open. De regering
stelt een besluit hierover echter uit tot na de verkiezingen van
1990. De SEP neemt in het elektriciteitsplan 1989-1998 geen
bouw van kerncentrales op en kiest voor import van Noors gas
en goedkope stroom uit Duitsland en Frankrijk.
1989
Na veel geharrewar over de juiste locatie voor het Covra-com-
plex - het wordt uiteindelijk een plek bij de Kaloothaven en
niet achter de kerncentrale - verleent het rijk vergunningen in
het kader van de Kernenergiewet en de Wet Verontreiniging
Oppervlaktewateren. De gemeenteraad van Borsele volgt met
een bouwvergunning en Gedeputeerde Staten strijken de laat
ste planologische hobbels plat.
Het Borssele-personeel: De politieke beslissing om de centrale te sluiten is één gigantische kapitaalvernietiging.
fotografie Lex de Meester
Ze praten een beetje alsof ze een
nachtmerrie hebben gehad.
Zo'n ervaring van: 'het was erg,
verschrikkelijk misschien, maar
het zal toch wel loslopen. We gaan
gewoon weer over tot de orde van
de dag.' Ze geloven het nog niet,
die vijf mannen uit Walcheren en
Zuid-Beveland. Werknemers van
EPZ, exploitant van de kerncen
trale te Borssele. Ze geloven in hun
werk, in het bedrijf en in de cen
trale. En ze geloven in hun toe
komst.
De in Koudekerke woonachtige
J.L. de Nooijer (37 jaar, groepslei
derbeveiliging): „ifckwamin 1981
in dienst van de toenmalige
PZEM. Je zag tekeningen van vier
kerncentrales die er uiteindelijk
moesten komen. Dat betekende
dat je tot je pensioen gebeiteld
zat." M.B. Damman uit Middel
burg (34 jaar, groepsleider Techni
sche ondersteuning): „Ik kwam in
1990 in dienst bij de PZEM. Dat
was na Tsjernobyl. De toekomst
werd wat onzekerder, maar het
was een leuke uitdagende baan."
De bedreigingen en de opwinding
van Tsjernobyl ebden weg en wat
het werken bij de Borsselse kern
centrale betreft leek er geen vuil
tje aan de lucht.
Echter in 1994 keerde het tij. Het
ging ineens heel snel. De Tweede
Kamer besloot dat de centrale op
31 december 2 003 dicht moet. Bin
nen veertien dagen werd het de
werknemers van EPZ duidelijk
dat him baan op de tocht stond. J.
Bareman uit Wissenkerke (52 jaar,
technicus stralingscontrole): „Ik
ben er nog steeds van overtuigd
dat dat besluit min of meer per on
geluk is genomen. Die kamerleden
wisten niet waar ze over praat
ten." M.J. Muilenburg uit Vlissin-
gen (31 jaar, medewerker Kwali
teitszorg): „Ik had er nog nooit zo
over nagedacht. Maar als een don
derslag bij heldere hemel werd me
ineens de invloed van de politiek
duidelijk. Dat zoiets mogelijk
was, had ik me nooit gerealiseerd.
Ik dacht ook dat politici slimmer
waren." R. Bosselaar uit Vlissin-
gen (44 jaar, groepsleider Mecha
nische Werkplaats): „Ze zijn nu
ineens tegen kernenergie. Maar er
wordt zat geïmporteerd en dat is
net zo goed kernenergie. Het is hy
pocriet als je zo je eigen winkel
schoon wil houden."
Andere ogen
Ineens moest het EPZ-personeel
zijn toekomst met andere ogen
gaan bekijken. Bareman: „Voor
mij en voor meer oudere werkne
mers loopt het allemaal nog wel
los. In 2003 ben ik rond de 60, dus
dan zal het er wel een eind opzit
ten. Maar dat het op zo'n manier
moet gaan is niet leuk," Echt zor
gen maakt ook De Nooijer zich
niet, al is hij een stuk jonger: „Als
de centrale gesloten wordt zal het
nog wel een jaar of vier duren eer
hij ontmanteld is. En daarna is het
gebouw ook niet meteen van de
aardbodem verdwenen. Dat alles
zal ook bewaakt en beveiligd moe
ten worden. Alleen daar hebben ze
natuurlijk minder mensen voor
nodig dan nu. En of ik er dan nog
bij kan blijven, is de vraag. Als ze
me dan nog nodig hebben kan ik
het misschien uitzingen tot 2017
en dan heb ik het wat mijn leeftijd
betreft ook voor elkaar; Ik lig er
ook weer niet van wakker. Ik leef
nu, niet over zeven jaar. Aan de an
dere kant, het is wel erg dat je als
37-jarige over dit soort dingen
moet nadenken." Damman: „Ik
heb geen emotionele binding met
de kerncentrale. Ik had me toch al
voorgenomen een keer verder te
kijken, binnen of buiten het be
drijf. Maar ik heb het hier naar
mijn zin en ik sta achter mijn
werk. Die politieke beslissing be
tekent wat mijn werk betreft dat
ik waarschijnlijk in 2003 moet
verhuizen, als ik ander werk wil
vinden. Het is jammer dat je bezig
bent iets goeds neer te zetten en
dat het dan zo af moet lopen, Die
politieke beslissing is gewoon één
gigantische kapitaalvernieti
ging." De Nooijer: „Ik heb het er
thuis wel eens over en dan houden
we onszelf voor dat het zo'n vaart
niet zal lopenMaar ik ld j lc ook wel
eens in de krant ja, naar een ander
baantje."
Muilenburg: „Toch heb ik ergens
nog wel goede hoop dat de centra
le langer in bedrijf wordt gehou
den. Dat betekent wel dat we heel
wat PR moeten gaan bedi'ijven.
We moeten bijvoorbeeld proberen
de goedkoopste centrale te wor
den. Zoiets moet toch aanspreken
als de energiemarkt geliberali
seerd wordt. Ik denk ook dat ie
dereen in zijn hart een redelijke
binding heeft met dit apparaat.
Dat blijkt wel als we open dagen
houden en de mensen heel enthou
siast met de centrale bezig zijn."
Bareman: „We moeten anders
gaan denken. De mensen laten
zien wat we doen en ze informeren
wat hier gebeurt. We hebben niets
te verbergen, het is een mooie in
stallatie. Maar dat zijn we van
huis niet zo gewend."
Damman: „Het is veel gemakke
lijker om ergens tegen te zijn, dan
ergens voor. De tegenstanders van
kernenergie schuiven steeds op in
de discussie. Als ze het niet kun
nen winnen, richten ze hun pijlen
weer op een ander doel. Eei'st was
het de veiligheid en de bedrijfs
voering. Die blijkt in orde te zijn.
Toen werd het de afvalproblema-
tiek. Dat konden ze ook niet win
nen en nu is het ineens weer de op
werking. Je hoort ze er niet meer
over dat de centrale in Borssele ge
vaarlijk is. Bij de discussie over
opwerken waren het eerst financi
ële argumenten, toen het milieu en
uiteindelijk blijkt het alleen nog
om emoties te gaan." Bosselaar:
„Het zou toch van de zotte zijn om
de zaak te sluiten, als je alle argu
menten op een rij zet." Muilen
burg: „Dat zal niet meevallen,
want een dijk van argumenten is
niet bestand tegen een zee van
emoties."
Of ze eens in de toekomst, in het
jaar 2003 willen kijken? De Nooij
er: „Dan zit ik hier nog bij de be
veiligingsdienst." Bosselaar:
„Voor mij is er dan nog een hele
boel onderhoudswerk te doen."
Damman: „Dan ben ik hoofd tech
nische dienst, hier of bij een ander
bedrijf." Bareman: „Ik zit dan in
de vut." Muilenburg: „Dan zit ik
nog gewoon hier, naar tekeningen
te kijken waar weer vier kerncen
trales op staan."
René Schrier
M.J. Muilenburg
M.H. Damman
J.L. de Nooijer
De omweg blijft, zolang het
parlement niet anders beslist,
de rechte weg. Gebruikte splijt
stofelementen uit de kerncentra
les Borssele en Dodewaard (in
middels stilgelegd) gaan naar
opwerkingsfabrieken in Frank
rijk en Engeland en komen na te
zijn verknipt en chemisch behan
deld terugnaar Borssele, afhanke
lijk van de aard van het hoog ra
dioactief afval, verpakt in glas of
in beton. Bij de Centrale organisa
tie voor radioactief afval (Covra)
zal het overschot van enkele tien
tallen jaren kernenergie in Neder
land in een bunker met wanden en
een dak van 1,70 meter dik beton
ongeveer een eeuw blijven liggen.
Tijd genoeg, redeneert Covra-di-
recteur Hans Codée, om oplossin
gen te bedenken die technisch
haalbaar en maatschappelijk aan
vaardbaar zijn.
Ongeveer honderd spoorwagons
en vrachtauto's zijn nodig om het
opgewerkte kernspijtingsafval
van de twee nucleaire centrales in
dertien jaar tijd naar Borssele te
transporteren. Bij het op wer
kingsproces worden de stalen om
hulsels waarin de bestraalde ura-
niumtabletten zijn verpakt, en de
splijtstof zelf van elkaar geschei
den. Het metaal, dat door het ver
blijf in de kernreactor hoog radio
actief is geworden, gaat in stalen
vaten met beton.
Het gebruikte uranium wordt in
salpeterzuur opgelost en onder
gaat door toevoeging van chemi
sche stoffen een extractie-behan
deling om het nog bruikbare
uranium en het bij de kemspijting
ontstane plutonium eruit te halen.
De andere splijtingsproducten
worden in vloeibaar glas ge
mengd, zodat ze na stolling zijn
gefixeerd. Die glazen blokken ko
men in stalen cilinders van bijna
1,40 meter hoog en 43 centimeter
in doorsnee. In straling afscher
mende transportcontainers wordt
het in beton en in glas verpakte af
val naar Borssele vervoerd. Het
eerste transport wordt in 2002
verwacht. Op grond van de con
tracten die met de opwerkingsfa
brieken Cogéma in Frankrijk en
British Nuclear Fuels Limited in
Engeland zijn gesloten, verwacht
Codée dat het laatste transport in
2015 binnen is.
Natuurlijke trek
Het verglaasde afval produceert
warmte. Daarom dient het zoda
nig te worden opgeslagen dat de
warmte kan worden afgevoerd.
Bij het ontwerp van de opslagbun
ker is gezorgd voor een natuurlijke
trek in het gedeelte waar dit afval
wordt bewaard, zodat het wordt
gekoeld. Aanvankelijk was het de
bedoeling dat op het Covra-com-
plex twee gebouwen voor hoog ra
dioactief afval zouden komen te
staan: een voor warmte produce
rend materiaal en een voor ver
werkte onderdelen van splijtstof
elementen die niet hoeven gekoeld
te worden. Covra heeft dit plan la
ten varen, omdat het beleid van de
Nederlandse overheid niet voor
ziet in de bouw van nieuwe kern
centrales. De beperkte hoeveelhe
den hoog radioactief afval van de
centrales Borssele en Dodewaard
(het gaat om ongeveer 70 kubieke
meter verglaasd afval en 810 ku
bieke meter in beton verpakt ma
teriaal) maken het mogelijk beide
soorten in één gebouw op te ber
gen.
Het opslaggebouw bestaat uit
twee delen: een voor warmte pro
ducerend afval en een voor afval
dat geen koeling behoeft. Voor
beide soorten zijn drie comparti
menten beschikbaar. Op basis van
de hoeveelheden die moeten wor
den opgeslagen zou met twee com
partimenten .kunnen worden vol
staan. Dit betekent niet dat de
bunker op de groei wordt ge
bouwd. De derde cel is beschik
baar voor het geval het noodzake
lijk is een van de andere twee leeg
te halen. In deze bunker komt ook
niet-opgewerkt afval terecht. Dat
is gebruikte splijtstof uit de on
derzoeksreactoren van het Ener
gieonderzoek Centrum Nederland
in Petten en van de Technische
Universiteit in Delft. Deze splijt
stofelementen zijn ongeveer 1
meter lang. Het ontwerp van het
opslaggebouw maakt het niet mo
gelijk de ongeveer 3,30 meter lan
ge elementen uit de elektriciteits
centrales Borssele en Dodewaard
regelrecht, zonder dat ze zijn op
gewerkt, op te slaan. Codée heeft
daarvoor eerder het beeld van een
paardenstal gebruikt: „We bou
wen een stal voor pony's. Daar kun
je geen Zeeuwse trekpaarden in
onderbrengen, ook al zijn dat ook
paarden." Dat betekent dat een
nieuw opslaggebouw moet wor
den ontworpen als de Tweede Ka
mer zou besluiten niet door te
gaan met de opwerking van ge
bruikte splijtstofstaven en ze me
teen naar de Covra te brengen.
Voldoende kennis
Codée is 'redelijk optimistisch'
dat binnen de periode van hon
derd jaar die voor de tijdelijke op
slag in Borssele is voorzien een
aanvaardbare oplossing zal wor
den gevonden voor afval dat zijn
radioactieve straling tienduizen
den jaren behoudt. „Vergeet niet:
het is nog maar honderd jaar gele
den dat we radioactiviteit hebben
ontdekt en we hoüden ons nog
maar vijftig j aar met kernsplitsing
bezig. Ik ben ervan overtuigd dat
de mensheid in potentie over vol
doende kennis beschikt om een
antwoord te vinden op wat nu nog
het probleem van het radioactief
afval is. Het is alleen de vraag of de
wil bestaat om er voldoende tijd,
aandacht en geld aan te besteden.
In dit verband meent hij dat het
onverstandig is dat Nederland
met het besluit geen kerncentrales
meer te bouwen de deur naar de
toekomst dicht heeft gedaan. „Om
kennis op dit terrein vast te hou
den en te ontwikkelen, heb je een
breed scala van nucleaire activi
teiten nodig. Toepassing van kern
energie hoort daarbij. We dreigen
in een situatie te geraken, waarin
we geheel afhankelijk zijn van het
buitenland."
De discussie in Nederland over
kernenergie en de eraan verbon
den risico's is naar de mening van
Codée onzuiver. „Je hoort nie
mand klagen over het gebruik van
radioactief materiaal in de medi
sche sector. Dat is volkomen geac
cepteerd, maar als het gaat om
kernenergie dan is het ineens een
heel andere zaak. Het is natuurlijk
zo dat we ons de luxe kunnen per
mitteren met twee maten te meten,
omdat we in de vorm van aardgas
over een andere bron van energie
opwekking kunnen beschikken.
Het zal een hele dobber zijn om in
Nederland onder radiologische
werkers een slachtoffer van de nu
cleaire technologie te vinden. Ver
gelijk dat eens met de slachtoffers
van de toepassing van asbest. In
cijfers uitgedrukt zijn de risico's
van kernenergie pas in vele cijfers
achter de komma te vinden. Wan
neer je kijkt naar gezondheidsrisi
co's en de eisen die in verband
daarmee aan kernenergie worden
gesteld ook toepast op andere
schadelijke activiteiten, dan zou
den we in Nederland moeten be
sluiten dat er geen sigaret meer
mag worden verkocht."
Ben Jansen
