Dodewaard in
de mottenballen
Greenpeace manoeuvreert langs randen
PZC
Blauwdruk voor Borssele
dossier
31
kernenergie
donderdag 19 februari 1998
1972
De kerncentrale in Dodewaard raakt in opspraak door publi
caties óver radioactieve vervuiling en verminderde veiligheid.
Directeur Van Erpers Royaards ontkent dat sprake is van een
onhoudbare toestand, maar geeft toe dat een aantal onderde
len van de installatie verbeterd kan worden. Op kamervragen
antwoorden de ministers dr. L. Stuyt (Volksgezondheid en Mi
lieuhygiëne), dr. W. Drees jr. (Verkeer en Waterstaat) en mr. H.
Langman (Économische Zaken) dat herhaling van de Dode-
waardse fouten in Borssele niet mogeli jk is.
Het Rijk verleent een voorwaardelijke vergunning voor het in
bedrijf nemen van de kerncentrale. Er worden beroepen tegen
ingediend, maar die hebben geen opschortende werking. Het
wachten op de definitieve vergunning kost meer tijd dan ver
wacht.
Provinciale staten temperen het enthousiasme voor een tweede
kerncentrale. Eerst moet vaststaan dat deze apparaten geen
gevaar oplev'eren en dat de consequenties op langere termijn
ten aanzien van afvalprodukten zijn opgelost, meldt PvdA-lei
der W. Don. De PPR is tegen toepassing van kernenergie en D66
wil een bezinning op het energieprobleem als geheel. De chris
telijke partijen hebben er alle vertrouwen in dat voldoende mi-
lieubeschermende maatregelen worden genomen.
1973
In een rapport stelt de Gezondheidsraad vast dat de kerncen
trale zonder onaanvaardbare risico's voor debevolking in wer
king kan worden gesteldD e raad is zeer positief over de getrof
fen voorzieningen.
In het elektriciteitsplan 1977-1978 neemt de SEP twee kern
centrales op: een van 60O megawatt bij Borssele (gereed 1979)
en een van 1.000 megawatt op de Maasvlakte (gereed 1981). In
de Raad van Bestuur van de PZEM zijn vief leden tegen het
vragen van een technische specificatie voor een -tweede kern
centrale bij Borssele.
Het moratoriumcomité Nederlandde Wereldwinkels in Mid
delburg en Vlissingen, de actiegroep Borssele ad hoe en enkele
andere groeperingen houden een actieweek tegen de gevaren
van kernenergie. Bij kerken op de Bevelanden en Walcheren
worden pamfletten uitgedeeld. Een citaat: 'Dezelfde kracht
die atoombommen heeft doen ontploffen, bevindt zich in ons
midden. Menmerkt dat niet zo, maarmen zal het langs een om
weg merken. Bijvoorbeeld inde stijging van het aantal kanker
gevallen en het aantal mismaakte kinderen dat kan worden ge
boren.'
Minister drs. R.F.M. Lubbers (Economische Zaken) en mr. I.
Vorrink (Volksgezondheid en Milieuhygiëne) verlenen vergun
ning voor het in bedrijf stellen van de centrale, die al enkele
maanden sleütelklaar is. Het opstarten in etappes tot aan vol
vermogen verloopt voorspoedig. Directeur ir. A Tiktak kan de
centrale na drie maanden proefbedrijf overnemen van bouwer
Siemens. Tijdens de oliecrisis beschikt de PZEM over een
stroomf abriek die niet afhankelijk is van fossiele brandstof.
Ongeveer 300 mensen nemen in Middelburg deel aan een beto
ging tegen de bouw van een tweede kerncentrale bij Borssele.
Onder het motto: Zeeuwen loop voor je leven, wordt een mars
naar het PZEM-hoofdlcantor gemaakt. Provinciale staten en
aandeelhouders PZEM stemmen in met een verdere oriëntatie
op een tweede kerncentrale van 1.000 megawatt. Commissaris
van de koningin Van Aartsen zegt: 'Ik zou er vlak naast willen
1974
De PZEM krijgt twee technische offertes voor een nieuwe
kerncentrale. Ér is een bedrag van 1,5 miljard gulden mee ge
moeid. De centrale kan op zijn vroegst in 1982 draaien. De eco
nomische offertes worden niet aangevraagd, omdat de regering
geen besluit neemt over verdere toepassing van kernenergie.
In zijn Energienota opteert de minister van Economische Za
ken wel voor de bouw van drie nieuwe kerncentrales van elk
1.000 megawatt, in bedrijf te stellen in 1985.
In het eerste volledige produktiejaar haalt de centrale een be
drijfstijd van 73 procent, ondanks storingen tengevolge van
kinderziekten, waarvoor de centrale 17 maal uit bedrijf moet
worden genomen. De centrale draagt voor 57 procent bij in de
totale stroomproduktie van de PZEM.
1975
De centrale gaat voor liet eerst uit bedrijf voor het wisselen van
splijtstofelementen. Eenderde deel wordt vervangen door
nieuwe elementen. Na een afkoelingsperiode van zes maanden
worden de uitgewisselde elementen in verschillende transpor
ten naar de opwerkingsfabriek in het Franse Cap la Hague ver
voerd.
1976
In het aanvullend structuurschema elektriciteitsvoorziening
geeft de regering aan dat Borssele nog steeds hoge ogen gooit
voor vestiging van nieuwe kerncentrales. Ook Bath, Hoede-
kenskerke en Tholen/Sint-Philipsland worden genoemd, maar
die opties maken geen serieuze kans. In het schema worden
nieuwe zoneringsnormen rond kerncentrales genoemd; die ko
men exop neer dat bij de bouw van een tweede centrale veel ker
nen op Zuid-Beveland niet meer mogen groeien.
1977
Vanwege de beperkte groeimogelijkheden van dorpen sluit een
meerderheid van provinciale staten (PvdA, PPR en CDA) uit
breiding van nucleair vermogen in Zeeland uit.
1978
De PZEM sluit met exploitant Cogema van de opwerkingsfa
briek in Cap la Hague een overeenkomst over de opwerking
van splijtstofelementen. Cogema zal het vrijkomende kern-
splijtingsafval te zijner tijd - niet voor 1995 - naar Nedeiiand
terugzenden.
1979
In een kerncentrale op Three Miles Island bij Harrisburg tre
den door bedieningsfouten ernstige storingen op. Er is sprake
van een bijna-ramp die de hele wereld opschrikt. De reactor is
van hetzelfde type alsBorssele. Onderzoek in Amerika wijst uit
dat er in Borssele niet gauw een vergelijkbare storing zal
plaatsvinden. Gedeputeerde Don, voorzitter van de PZEM,
zegt dat de centrale zowat als een naaimachientje draait.
Bij de centrale vindt een massale demonstratie plaats, waar
aan 2.500 tot 4.000 actievoerders deelnemen. Tegenstanders
roepen op tot sluiting van Borssele en Dodewaard. Door
Harrisburg verhardt de tegenstelling tussen, voor- en tegen
standers van kernenergie.
1980
Anti-kernenergie activisten blokkeren de poox-ten van de kern
centrale. Ongeveer 60 demonstranten ketenen zich vast. Pelo
tons van de mobiele eenheid treden met harde hand op en ver
wijderen de demonstranten. Er vallen rake klappen. Een de
monstratie in Middelburg, waaraan 5.000 mensen deelnemen,
verloopt vreedzamer. De PZEM stopt vanwege de veiligheids
risico's met rondleidingen door de centrale.
In deel drie van de nota Energiebeleid kiest de regering
voorlopig voor drie nieuwe kerncentrales. Borssele is vesti
gingsplaats nummer één. De nota heeft soepeler zoneringsnor-
men dan het aanvullend structuurschema en dat is minder be
lemmer-end voor dorpsuitbreidingen. Voordat een definitieve
keus valt, zal er een brede maatschappelijke discussie over
kernenergie plaatsvinden.
De kerncentrale van Dodewaard blijft nog veertig jaar intact.
luchtfoto Gemeenschappelijke Kernenergiecentrale Nederland
Over pakweg vijftig jaar grazen
koeien in de wei waar nu de
kerncentrale Dodewaard staat.
Niets herinnert dan nog aan de
proefreactor, het beton eromheen
of de hekken die ongewenste be
zoekers buiten de deur moesten
houden. Voor het zover is, rust het
grijze reactorgebouw nog tiental
len jaren op zijn plek. De eigena
ren slaan zo twee vliegen in een
klap. De spaarpot voor de sloop
groeit en de radioactiviteit in het
gebouw halveert door natuurlijk
verval. 'Dodewaard' effent het
pad voor haar grote zus in Borsse
le. Die centrale wordt straks op
dezelfde manier afgebroken.
Een scherpe verflucht hangt in het
kantoor nabij de kerncentrale Do
dewaard. De centrale zelf is sinds
een klein jaar uit bedrijf maar de
schilder is toch druk in de weer.
„Dat is bedrijfspolicy, die verf",
zegt ir. P. van der Hulst, chef bui-
tenbedrijfstelling en conservering
bij de NV Gemeenschappelijke
Kernenergiecentrale Nederland
zoals 'Dodewaard' officieel heet.
Al is de stekker eruit getrokken, de
boel mag niet verloederen. „We
ruimen de zaak netjes op.
Zelf had hij de koeien liever het
nakijken gegeven en een industri
eel monument gemaakt van de
kerncentrale. „Kernenergie is im
mers onderdeel van onze geschie
denis. Maar helaas, de directie
heeft anders beslist.Er mag niets
overblijven.
Een kerncentrale is niet simpel
plat te bulldozeren vanwege de
aanwezige radioactiviteit. Tech
nisch gezien is het goed mogelijk
de boel in een jaar of zeven op te
ruimen en gras in te zaaien. Maar
de N.V. Sep - de Samenwerkende
elektriciteits-produktiebedrijven
- kiest voor wachten. „Als je de
splijtstofstaven uit het reactorvat
haalt en ze afvoert, hou je een in
stallatie over waar nog radioacti
viteit aanwezig is. Het reactorvat
is zelf in de loop der j aren radioac
tief geworden. Je conserveert het
gebouw zodat er geen radioactivi
teit lekt. Na veertig jaar is die ra
dioactiviteit een factor duizend
lager. Dat is al één voordeel. Maat
laten we er niet omheen draaien,
het grootste voordeel zit 'm in de
financiën. Voor het milieu en de
volksgezondheid maakt het geen
verschil of je de centrale direct
ontmantelt of pas na veertig jaar,
Beide opties zijn even veilig", zegt
Van der Hulst, die er een onder
zoek van het Energie Centrum Ne-
derland bijhaalt dat die bevindin
gen ondersteunt.
Directe ontmanteling kost 295
miljoen gulden (prijspeil 1995). De
splijtstofelementen ver-wij deren
en het gebouw in de mottenballen
leggen om het later op te ruimen is
goedkoper. Daarvoor hoeft de Sep
nu slechts 165 miljoen gulden uit
te trekken. Tijdens de wachtperio-
de van veertig jaar groeit dit be
drag aan via rente. Zodoende
heeft de Sep straks geld genoeg,
385 miljoen gulden, om de zaak af
te breken.
Vanwege de 130 miljoen gulden
voordeel is gekozen voor ontman
teling op de langere termijn. In
Nederland ligt wettelijk niets vast
over het afbreken van kerncentra
les. Het is nog nooit gedaan. Wel
moet elk werk dat de Sep verricht
aan Dodewaard via vergunningen
worden goedgekeurd door onder
meer het ministerie van VROM.
Op die manier heeft de overheid
zeggenschap.
In Dodewaard zijn nu alle staven
uit het reactorvat verwijderd; Ze
liggen in het splijtstofopslagbas-
sin om af te koelen. Daarna gaan
ze per tien stuks in een container-
naar de opwerkingsfabriek in Sel-
lafield. Daar liggen al800 elemen
ten uit de voorgaande jaren. Er-
moeten er nog ongeveer 200 naar
toe. Die transporten, onlangs nog
geblokkeerd door Greenpeace die
het gevaarlijk vindt dat met dat
materiaal wordt rondgereden, du
ren tot ongeveer het jaar 2000,
schat Van der Hulst. In 2004 werkt
de fabriek alle Dodewaardse
splijtstofstaven op. „Het afval
daarvan komt in verglaasde blok
jes terug. Van dertig jaar kern-
energie-productie in Dodewaard
houden we straks 28 blokjes over-
die 1.30 meter hoog zijn en een
diameter hebben van 41 centime
ter. Die worden opgeslagen bij de
Covra in Borssele." Wat er met het
plutonium en uranium gebeurt
dat ontstaat na de opwerking is
nog niet bekend.
Terwijl de staven naar Sellafield
gaan, treft het personeel in Dode
waard voorbereidingen voor de
'veilige insluiting', zoals de mot-
tenballenfase officieel heet. De
circa zestig systemen die in het
reactorgebouw aanwezig zijn
worden zoveel mogelijk schoon
gemaakt en verzegeld. Met chemi
sche middelen wordt de lichte
radioactiviteit van de leidingen
'gepoetst'. Deze voorbereidingen
duren ongeveer drie jaar.
„Als de centrale opgeruimd is,
sluiten we alle huidige openingen
zoals die van de ventilatie en riole
ringen. Dan kun je de radioactivi
teit die nog in het gebouw is be
heersen zodat er niets naar buiten
kan lekken. Wel komt er een nieuw
ventilatiesysteem om roestvor-
ming tegen te gaan."
Daarna begint het lange wachten
en is er niet veel meer te doen dan
de centrale te bewaken, waar
schijnlijk via camera's. Na de rust
periode begint de afbraak. De slo
per mag er nog steeds niet in al is
de radioactiviteit van het staal en
het beton teruggelopen. Robots
knippen het reactorvat en het be
schermende schild in stukjes. Dit
afval gaat in vaten, wat samen
2500 kuub aan licht radioactief
materiaal oplevert. Dat verhuist
naar de opslagruimtes van Covra.
Daarna, zo tegen 2045, is het de
beurt aan de koeien.
Zeeuwse centrale
De ontmanteling van Dodewaard
is een blauwdruk voor Borssele,
ook al is de Zeeuwse kerncentrale
een flinke slag groter en tot en met
2003 in bedrijf. Zelfs de koeien
worden geacht straks het terrein
af te grazen.
Ook hier kiest de eigenaar, Elek-
triciteits Productiemaatschappij
Zuidwest-Nederland, voor con
serveren en ontmantelen na veer
tig jaar met als belangrijkste argu
ment de financiën. Dat is 200
miljoen gulden voordeliger dan
direct ontmantelen. En het is na
tuurlijk mooi meegenomen dat de
radioactiviteit in het gebouw on
dertussen afneemt.
Directe ontmanteling na het jaar
nul - zoals in Borssele de uitbe-
drijfname wordt betiteld - kost
449 miljoen gulden (prijspeil
1995). EPZ hoeft echter nu slechts
248 miljoen gulden te reserveren
om na de wachttijd genoeg geld te
hebben voor de totale sloop. De
bank spekt de spaarpot met vier
procent rente per jaar. EPZ had in
1996 als verwijderingsbijdrage
166 miljoen gulden gereserveerd.
Chef technisch bureau ir. J. Wie
man van de kerncentrale Borssele
denkt straks eerder goedkoper uit
te zijn dan duurder. „De eerste
projecten waren quasi handwerk.
Het ontmantelen van een kern
centrale, het snijden en sorteren
wordt straks lopende handwerk
door de ervaring die men overal
opdoet."
Lianne Sleufjes
Samson, kernfysicus en campagne-medewerker van Greenpeace: „Er zijn heel wat
prikjes nodig om overheid en bedrijfsleven bij testuren." foto Emiel van Lint
November 1996 voerde Greenpeace actie tegen de nucleaire transporten
vanuit Borssele. foto Ruben Oreel
Ze kijken vanuit verschillende
gezichtshoeken naar de toe
passing van kernenergie. De voor
standers stellen zich op als trape
zewerkers in een circus en stralen
iets uit van: „Kijk eens hoe perfect
wij onze act uitvoeren." De tegen
standers begrijpen die houding
wel, maar houden intussen hun
hart vast. „Als daar iets fout gaat,
kan het meteen heel erg mis zijn."
Diederik Samsom, kernfysicus en
campagne-medewerker nucleair
van Greenpeace Nederland, kan
zich ten dele vinden in de vergelij
king. „Aardig", zegt hij. „Maar het
debat over kernenergie is geen
theater. Het gaat om een uiterst se
rieuze aangelegenheid. Daarbij
wordt het begrip wetenschappe
lijk nogal eens in absolute zin ge
hanteerd. Terwijl in die weten
schap zoveel ruimte zit. Men weet
niet alles. Daardoor kun je heel
verschillend over de risico's den
ken. Greenpeace ziet in kernener
gie in ieder geval geen oplossing
voor de toekomst. Zoals we ook
geen toekomst zien in kolenge-
stookte centrales. Je laat bij de
toepassing van kernenergie een
plutoniumberg groeien en met ko
len maak je ook afval. Het is geen
van beide duurzaam. We moeten
werken aan andere oplossingen en
niet wachten. Er wordt wel tegen
geworpen dat de tijd niet zo dringt
en dat in de praktijk de doemsce
nario's over het milieu nooit uitko
men. Dat komt door deeloverwin-
ningen van de milieubeweging. De
berichten over dreigende klimaat
verandering zijn bedoeld om die
verandering geen doorgang te la
ten vinden. Als geen druk wordt
uitgeoefend om duurzame oplos
singen te vinden, komen die te
laat."
Spectaculair
Ze zijn vaak spectaculair bezig, de
mensen van Greenpeace. Ze razen
in rubberboten rond walvisvaar
ders, bezetten olieplatforms en
ketenen zich vast aan vrachtwa
gens met nucleair afval. Daar is
over nagedacht. Samsom: „Onze
acties zijn confronterend, hebben
een zekere vermetelheid. In juni
vorig jaar hebben we een vat ra
dioactieve monsters uit de kust
waterenbij de opwerkingsgabriek
Cogéma in Cap la Hague naar
Borssele gebracht. Dat was zo'n
actie met alle kenmerken die je
wilt. Wij kwamen aan met de
Rainbow C, gingen verder met een
rubberbootje en droegen het vat
door het water wadend over het
strand en de dijk naar de poort van
de kerncentrale. Dat was nieuw en
verrassend. De actie had een sterk
visuele kant, heel basaal. Zo van
'hier heb je je rotzooi terug'. Als
het goed is, hoef je aan de hande
ling geen spandoek toe te voegen.
Je moet op een foto of op film in
één oogopslag kunnen zien waar
het om gaat. Natuurlijk hopen we
op publiciteit. Liefst in eerste in
stantie regionaal en daarna via de
nationale media. Daar spelen we
op. Het zit wel eens tegen. Als het
Journaal al vol zit met schokkend
nieuws, wordt zo'n actie van ons
geschrapt. Maar dan heb je altijd
nog de kranten waar de balans wat
subtieler is. Als op de voorpagina
geen plek is voor Greenpeace, is er
ook nog pagina twee enzovoort.
Greenpeace zorgt present te zijn
waar het gebeurt, zegt Samsom.
„Wij praten met moeders van kin
deren die in Cap la Hague leuke
mie hebben gekregen en met de
directeur van de kerncentrale.
Lobbyen, brieven schrijven en
rapporten opstellen, dat doen we
ook en dat is mooi. Maar we maken
Greenpeace zoveel mogelijk direct
zichtbaar. Het is een kwestie van
bezig blijven, Er is nooit een één-
op-één-relatie tussen een actie en
het resultaat dat we beogen. Ne
gen-en-negentig procent van de
energie krijg je keihard terug en
één procent is resultaat. Daar
moet je optimistisch naar blijven
kijken. Je gaat nu eenmaal tegen
de mainstream in. De overheid en
het bedrijfsleven, die moet je zien
als een olifant. Er zijn heel wat
prikjes nodig om die bij te sturen."
Samsom heeft wel gesprekken ge
voerd met werkers in de Borsselse
kencentrale. Hij kent hun zorg
over het verlies aan werk bij slui
ting van de centrale. „Zij redene
ren 'het gaat over mijn brood, mijn
werk' Dat begrijp ik. Maar ik
denk dat ik toch wel heb kunnen
overbrengen dat onze houding on
vermijdelijk is en niet gericht op
destructie. Integendeel. En als de
sluiting er komt, is dat het gevolg
van een beslissing van veel spe
lers. Greenpeace is er daar één
van. Er zijn meer krachten in de
samenleving."
Binnen de strategie van Green
peace past overleg. Geen onder
handeling. „Dat doen we niet.
Onderhandelen leidt tot compro
missen en daar is Greenpeace niet
bij. Ieder heeft zijn eigen taak. We
zijn ons er heel sterk bewust van
dat de gevestigde orde de neiging
zal hebben ons in te kapselen.
Door onze houding sluiten we dat
uit. We werken vanuit het gevoel
dat we iets kunnen bereiken door
zelf in bepaalde situaties in te grij
pen, bij voorbeeld door een blok
kade op te werpen. Niet als een
vorm van poppenkast. Het mag
niet lachwekkend zijn. Ook niet
gevaarlijk. Wij hebben een eigen
strakke ethiek, een gedragscode.
Greenpeace neemt wel risico's
maar we gebruiken nooit geweld
en brengen nooit de veiligheid van
anderen of onszelf in gevaar."
De milieu-organisatie voert acties
uit met een militaire precisie en
met een sterk gevoel voor publici
teit. Soms wordt niet alleen letter
lijk, maar ook figuurlijk langs
randen gemanoeuvreerd. Dat
maakt Greenpeace kwetsbaar.
Diederik Samsom: „Bij ons is de
communicatie transparanter dan
waar dan ook. We houden geen
slagen om de arm. We reageren
snel, zonder tevoren teveel heen en
weer te praten. Er zijn in de orga
nisatie weinig lagen en structuren.
De mensen van Greenpeace heb
ben uitgesproken karakters en lij
den niet aan gezapige zelfgenoeg
zaamheid. Ze kijken heel scherp
naar elkaar. Daar zit ons zelfbe
houd."
AJ. Snel
