Keerzijde van
de medaille
Matti Nykanen: een
oneerbaar bestaan
Mooiste moment verstopt in B-film
The story of
Dan Jansen
winterspelen woensdag 4 februari 1998 35
Atje Keulen-Deelstra: foeilelijke kleding
herinneringen
aan japan
TV
Ooit was hij de engel der schansen, het goudhaantje van de Olympische Spelen.
Maar de Koning van Calgary raakte aan de drank. Binnenkort gaat Matti
Nykanen voor de derde keer scheiden. Met zijn vrouw raakte hij ook z'n baan in
haar restaurant kwijt. Na een speurtocht in Finland vonden we hem in Jarvenaa.
Daar begon hij onlangs aan een nieuw bestaan. Als animator in een nachtclub.
opeens ongevraagd, „het gaat goed met
me, heus. Hiervóór heb ik drie jaar in een
restaurant gewerkt. Bij mijn vrouw. Als
ober. Ik hoop straks weer op eigen benen
te kunnen staan.
Het schansspringen mist hij nog dage
lijks, Zonder die operatie aan z'n rug, in
1993, was hij er nooit zo vroeg mee.ge
stopt. Hij is nu 34 en had, beweert hijnóg
meegekund. „Ik ga nooit kijken, dat kan
ik niet opbrengen. Het is ook niet meer zo
mooi als vroeger. Die V-stijl is zo gemak
kelijk, dat gaat vanzelf, iedereen kan
het."
Hij zou wel commentator willen worden
bij de wedstrijden. Misschien komt dat er
ooit nog van, maar ja, nu is er die nieuwe
baan. Zes dagen in de week, altijd 's
avonds en 's nachts. Het is vermoeiend, hij
komt slaap tekort. Hij zucht diep, sluit de
ogen, maar recht dan z'n rug en staat plot
seling op. Matti Nykanen bedankt ons
heel hartelijk voor onze komst. Er volgt
nog net geen omhelzing, maar het af
scheid is ontroerend warm.
Striptease
Uren latex; het is inmiddels middernacht
De foto's in het Finse
boulevardblad Ilta-
lethi wekken de nieuws
gierigheid. Drie plaatjes
van een groot kampioen.
Met telkens een andere
vrouw aan zijn zijde. In de
tekst staat dat hij binnen
kort voor de derde keer
gaat scheiden.
Hxj is Matti Nykanen. Na
zijn olympische titel in Sa
x-a jevo volgden drie gou
den medailles in Calgary. Als schaatsster
Yvonne van Gennip de koningin van die
Winterspelen in Canada was, dan was
schansspringer Nykanen de koning.
Maar wie hoog vliegt, kan diep vallen.
Van de hemel naar de hel, het zijn clichés,
maar het blijken wel de clichés die bij Ny
kanen passen. Hoe meer we links en rechts
informeren naar hoe het hem sinds die
wonderbaarlijke dagen in Canada is ver-
gaan, hoe triester het verhaal wordt.
„Drugs en alcohol hebben hem kapot ge
maakt", zegt een journalist, die voor zijn
krant j arenlang Nykanen op de voet volg
de. „Soms, als hij een apparaatje tegen de
drank in z'n lichaam heeft laten aanbren
gen, gaat het weer even. Maar als dat is
uitgewerkt of verwijdex-d, gaat het me
teen weer mis."
Als persoon was Matti Nykanen altijd al
mysterieus. Zelfs de bevriende journalist
wist nooit wat hij aan hem had. „Hij kon
in een half uur tijd zomaar van een aardig
mens in een dxxivel veranderen. Hij was
vreselijk moeilijk in de omgang. Ook bin
nen het nationale team. Matti kon over
iets heel kleins vreselijk kwaad worden.
Even later leek het dan alsof er helemaal
niets was gebeurd".
Sommigen zeggen dat er tijdens de ge
boorte al iets is misgegaan met Matti Ny
kanen. Minor Brain Damage, een kleine
hersenbeschadiging, waardoor zijn stem
NAGANO
19 9 8
mingen nogal wisselvallig
zijn. Hij xnist een mentale
balans. Bovendien heeft
hij nooit goed tegen drank
gekund.
Daar komt dan nog eens
een orxstabiel privé-leven
bij. Drie stukgelopen hu
welijken, twee met een
kind, een derde kind bij
een vluchtige vriendin;
een x-elatie onderhouden
met Nykanen blij kt niet zo
gemakkelijk. De journalist, die absoluut
niet met naam genoemd wil wox-den: „Als
schansspringer was hij de beste die er ooit
is geweest. Iemand als hij zal er ook nooit
meer zijn, zo populair, zo goed. Maar hij
heeft daar nooit iets mee gedaan."
„In 1991 sprong hij zijnlaatste grote wed
strijd. Het WK. Hij werd vijftigste enlaat-
ste! Daaxma heeft hij nog vex-schillende
pogingen ondernomen voor een come
back, maar de sport was inmiddels veran
derd, de V-spx'ong was geïntroduceerd en
Matti kon die maar niet onder de knie
kx-ijgen. Hij had ook na zijn loopbaan ge
makkelijk geld kunnen verdienen. Met
tv-optredens overal op de wex-eld bij voor
beeld. In Duitsland en Oostenrijk was
men helemaal gek van hem, xnaar Matti
spreekt z'n talen niet. Hij heeft alleen cle
lagere school doorlopen, spreekt alleen
rrxaarFins."
Zanger
Toch was hij niet arm. Toen hij de eerste
keer trouwde kon Nykanen zich een
prachtig huis verooxloven. Maar hij ver
gat voor zijn huwelijk naax- de notaxls te
gaan en was bij de eerste echtscheiding
meteen de helft van al zijn bezittingen
kwijt. „Ach", weet een collega, „zijn on
stabiele privé-leven en zijn drankge
woonten hebben hem zo aangegrepen dat
hij niets meer onder controle heeft. Hij
Matti Nykanen van Olympische held tot barman/animator in een striptease-tent.
schijnt sinds kort in Jarvenpaa een soort
karaoke-zanger in een club te zijn die ei
gendom is van een seksbaas."
Jarvenpaa ligt zo'n dertig kilometer bui
ten Helsinki en we besluiten er naartoe te
gaan. Het is een onderneming op goed ge
luk. Niemand in Helsinki weet of Nyka
nen er is en of het j ongste verhaal over zijn
verwikkelingen waar is. Maar in Jaxrven-
paa is er snel duidelijkheid. Sinds een
ldeine week is de plaats trots op de komst
van de voormalige Winterkoning. .Hij
werkt, zo horen we, in Casino, een ero
tisch restaux-ant verderop, langs de rand-
weg.
Het is nog vroeg in de avond en Matti Ny
kanen voelt zich volledig door ons over
vallen. Hij is vriendelijk, maar nerveus.
Z'n haren zijn geblondeerd, zijn handen
trillen. Hij knippert onrustig met z'n
ogen, maar is, ondanks alles een inne
mend gastheer'. Als we ons althans eerst
hebben geïdentificeerd, want dat we hem
hier, uitgerekend in deze omgeving, heb
ben opgespoox-d, kan hij maar moeilijk
bevatten.
Geen alcohol
Hij bestelt een biertje en voor zichzelf een
glaasje bronwater-. We vragen hem of hij
niet gezellig meedrinkt, maar hij schudt
het hoofd. Nee, nee, hij drinkt geen alco
hol. Nooit! Nou ja, zo af en toe dan. Maar
slechts een héél klein beetje.
De opgetrommelde vrouwelijke tolk heeft
moeite met de vertaling van onze wagen
en Nykanen houdt zich zoveel mogelijk
op de vlakte. Je ziet aan hem als hij liegt, je
ziet het dat hij hier eigenlijk xxiet tegen
kan, dat hij ons het liefst er meteen uit zou
willen gooien. Maar hij moet vriendelijk
blijven. Van zijn nieuwe baas vooi'al, van
de man die hem heeft beloofd dat, als hij
foto Martti Kainulainen/GPD
maar goed z'n best doet, hij hem zal hel
pen met het openen van zijn eigen erotisch
restaurant. In Helsinki. Het zou een nieu
we toekomst kunnen zijn.
Een erotisch restaurant, wat is dat eigen
lijk, wat doet Nykanen hier voor werk?
„De mensen amuseren. Met zingen, kara-
oke, ze naar de dansvloer lokken. Ze een
gezellig avondje uit bezorgen. Nee, nee,
niet met de vrouwen, dit is geen seksclub,
seks is er hier niet bij."
Hij zit in de showbusiness noemt hij het
zelf. De baas is zijn vriend. Voor het geld
hoeft hij het niet te doen. Hij heeft goed
verdiend. Als we hem zeggen dat we toch
heel andere verhalen hebben gehoord, is
hij een tijdje stil. „Geen commentaar",
laat Nykanen de tolk weten. „Ik praat niet
over mijn investeringen.
Het gesprek wox-dt dan onderbroken door
een dronkaard die maar blijft x-oepen dat
Nykanen 'the greatest' is. Hij wordt tot
vier keer toe door de voox-malige schans-
spxinger verwijderd. „Weet je", zegt hij
en propvol in de zaak, zien we wat werke
lijk de rol van Nykanen in deze omgeving
is. De spots op de dansvloer gaan aan en
Nykanen pakt de microfoon. Hij zingt
twee Finse popsongs. En nog goed ook.
Het blijken slechts opwarmertjes te zijn,
want als Nykanen zijn derde lied inzet
verschijnt er een stripteasedanseres in de
zaal.
Matti Nykanen zingt en swingt, het meisj e
kleedt zich volledig uit en kronkelt wulps
om hem heen. Even vex-dex-op, in een van
de open nissen van de grote zaal, trakte-
ren vrienden een jarige bezoeker op een
privéshow van een andere jonge vx'ouw.
Iedereen kan meekijken en het tafereeltje
gaat ver, heel ver, Kortom, van erotiek is
nauwelijks spx-ake. De veelal Oosteurope-
se jonge vrouwen die zich nu vrijwel
naakt overal door de zaal verspx-eiden,
maken duidelijk dat we hier gewoon in
een platte nachtclub zijn beland.
Geen seks, had Nykanen gezegd, maar
aan het erotisch x-estam-ant grenst een ho
tel en voor geld is tenslotte alles te koop.
Als zijn show op de dansvloer is afgelo
pen, haalt hij lege glazen op, helpt met
bier tappen, draait wat muziek, deelt zo
nu en dan een handtekening uit en is ei
genlijk vooral een manusje-van-alles. We
bestellen een pilsje bij hem, hij voelt zich
betrapt en bloost, had gedacht dat we al
lang weg waren.
Wat rest is dan nog slechts medelijden.
Matti Nykanen vloog bij de Olympische
Spelen van Calgary en Albex-tville naar
grote hoogten. Vriend en vijand, kenner-
en leek, tot op de dag van vandaag is ie-
dex-een het erover eens dat hij de beste
schaxxsspringer aller tijden is. Hij was het
goudhaantje van Finland, de engel der
schansen, een levende legende. En nu
werkt hij hier in die louche zaak langs de
door-gaande weg bij Jarvenpaa.
Kampioenen zouden beschermd moeten
worden. Tegen uitbuiters, kroegbazen,
seksbazen, maar ook en vooral tegen zich
zelf. In al die uren in het Ei-oottinen Ra-
vintola Casino in Jarvenpaa hebben we
geen enkele keer de duivel in de ogen van
Matti Nykanen gezien. Slechts de trieste
nevel van een oneerbaar bestaan.
Guido Bindels
Natuurlijk was het verhaal Dan Jansen
geschikt voor een film. Vlak voor het begin
van de Winterspelen van Calgary, nu tien jaar-
geleden, overleed zijn zus Jane aanleukemie. In
Canada was het ijs toen plots te glad voor 's
werelds beste sprinter. Hij viel twee keer. Zes
jaar later, tijdens zijn vierde Spelen, liet hij de
naam van Jane alsnog in goud spellen. De
emotioneelste medaille vair Lillehammer droeg
Daxx Jaixsen namelijk op aan zijn zo geliefde zus.
Dan Jansen wordt in de film gespeeld
door een tweederangs acteur en de
beelden die zijn schaatsleven moeten
voorstellen zijn geschoten in een ijshoc-
keyhal van zeventig bij dertig meter. Dé
tienduizend mensen die destijds in het Vi-
kingskipet van Hamar het emotionele
moment van Jansen met betraande ogen
gadesloegen zijn in de film slechts een
paar x-ijen ongeïnteresseerde toeschou-
sen langer rouwen om de dood van een ge
liefd familielid dan een normaal mens kan
verdragen.
Lillehammer '94 dreigde ook een fiasco te
wox-den. Jansen wilde de 500 meter win
nen, maar werd achtste. De pulppers
smulde„In het leven gebeurt niets zonder
reden", zegt de gelovige Peter Mueller.
„De Man boven oordeelde dat het anders
moest zijn dan wij gewild hadden." Vlak
voor de kilometer ging Mueller naar de
kerk, tegenover het Olympisch dorp.
,Wat er die dag ook zou gebeuren, we zou
den tevreden zijn. Dan had een mooie car-
x'ière gehad. Maar ik heb ook gebeden of
God voor een dag Dan Jansen wilde zijn."
Voor Atje Keulen-Deelstra staat
Sapporo '72 synoniem voor het lelijke
kledingpakket. De Friezin denkt er nog
steeds met afgrijzen aan terug. „Als ik
tegenwoordig die leuke, vrolijke en
kleurrijke kleren van olympische ploegen
zie, vraag ik me af hoe het in hemelsnaam
mogelijk was dat wij er toen voor gek
bijliepen. Een bruin broekpak, een oranje
coltrui, bruine schoenen en een bruine
parkajas. En die blouses, blauiv met witte
stippen. Echt geen gezicht. Wij waren in
Sapporo met voorsprong de slechtst
geklede ploeg."
Of haar ergernis over de kleding er de
oorzaak van was dat Atje Keulen-
Deelstra toen geen goud. won, zal altijd
een raadsel blijven. Maar het was wel
opmerkelijk dat de Nederlands, Europees
en wereldkampioen van dat jaar geen
goud dolf in Sapporo. Zij kwam
tweehonderdste seconde tekort op de
1000 meter, waar zij met zilver genoegen
M I moest nemen. Goud ging naar Diane
Holum. Op de 1500 meter en 3000 meter
bleef de oogst voor de Friezin beperkt tot
brons. Voor de 1500 meter was dat
teleurstellend, omdat Atje Keulen-
Deelstra dat jaar op die afstand als de
beste rijdster werd aangemerkt. Na de
Spelen, tijdens het WK in Heerenveen,
won ze in een rechtstreeks gevecht van
Holum wél de 1500 meter. „Ik wilde toen
iets rechtzetten."
Aan het land Japan bewaart Atje Keulen-
Deelstra weinig herinneringen. Ze is een
dag destadin geweest om de ijssculpturen
te bekijken. Vond ze indruk wekkend.
Maar verder was het schaatsen, schaatsen
en nog eens schaatsen. „We kwamen het
olympische dorp vrijwel niet uit.Waar ze
wel met plezier aan terugdenkt, is het feit
dat zij tijdens de openingsceremonie de
vlag mocht dragen. Speciaal voor de
keizerlijke loge moest ik de vlag neigen. Ilc
vond dat toen een grote eer om
vlaggendraagster te zijn."
wersD an Jansen schaatst in zij n verfilm
de biografie bovendien meer bochten dan
rechte stukken. „Het is te gek voor woox-
den", recenseert Mueller het drama.
Dan Jarxsen zelf wil niet zo ver gaan in de
kritiek. „Ik was nauw betrokken bij de
produktie", zegt hij vier jaar na dato.
„Vond je die film echt niet mooi? Ja, het
lijkt onecht, maar dat kwam omdat er
nauwelijks 400 meter ijsbanen in Ameri
ka te vinden zijn. Trouwens, het zou te
duur geweest zijir om met de hele crew
naar Hamar af te reizen om die 1000 meter
nog een keer over te doen. Vandaar dat de
schaatsbeelden in een ijshockeyhal zijn
opgenomen. Nou ja, en in een film wordt
een ver-haal altijd een beetje zwaar aange
zet. Maar ik was er wel tevreden over."
Het boek over Dan Jansens gouden plak
op de 1000 meter is vele malen boeiender.
Stap voor stap wordt daarin gedetailleerd
beschreven hoe Jansen vocht voor zijn
laatste kans. Wie destijds in Hamar aan
wezig was, moet die spanning hebben ge
voeld. Jansen wilde olympische erken
ning. Tot aan die laatste 1000 meter van
zijn bewogen loopbaan droeg hij de we
reld op zijn schouders. Na het fabuleuze
wereldrecord van 1.12,43 rolde de bol zo
van zijn rug.
Slippertje
Een paar dagen eerder- was het immers
weer misgegaan. Op de 500 meter viel hij
net niet, maar het slippertje in de laatste
buitenbocht hield hem van het erepodi
um. Dat was de zoveelste keer. In Sarajevo
'84 was Dan nog te jong, vier jaar later liet
zijn zus Jane het leven na tevergeefs te
hebben gevochten tegen leukemie. Ze
overleed in de nacht voor Jansens eerste
krachtproef in Calgary '88. Een paar uur
later viel hij op de 5 00 meter. En in diezelf
de week haalde hij de finish van de 1000
meter ook niet. Albertville '92 stond in het
teken van revanche. Jansen faalde. Muel
ler: „Hij reed gewoon niet hard genoeg.
Simpel." De Amerikaanse media snoep
ten van dit menselijk leed. Ze lieten Jan-
Dan Jansen won na vele tegenslagen vier jaar geleden iix Hamar eindelijk olympisch
goud op de 1000 meter. foto Raymond Rutting/ANP
Sage
Dan Jansen x-eed niet eens een perfecte ra
ce, die zinderende middag in Hamar.
Maar dat maakte niemand uit. Ook Bill
Clinton niet, die tijdens een memox-abele
persconferentie plots aan de lijn hing. En
net toen de president had opgehangen,
rinkelde de telefoon opnieuw. Hillary, de
First Lady, belde omDan Jansen persoon
lijk te feliciteren. „Die dag hebben we de
'sage Jane' afgesloten", zegt Robin Jan
sen, echtgenote van Dan. „Die sage begon
in 1988. We wilden er in Hamar een einde
aan maken. Dat is gelukt."
„Ik ben ook niet langer bedroefd om de
dood van Jane", aldus Dan Jansen die tij
dens de Winterspelen van Nagano voor de
Amerikaanse televisie als commentator
dienst zal doen. „Ik weet dat ze bij me is,
voor altijd. We hebben een nieuwe Jane,
onze x-uirn drie jaar oude dochter-, die we
inderdaad hebben vernoemd. En geloof
me, die zal in de toekomst een hoop aan
dacht vx-agen."
Renze Lolkema
- Stalen frame
Isolerende mat
Landing
Schokdempende
platen onder
de mat
Noorse
kabel
binding
j ewone
schans
V-style
tot 35% V
meer op
waartse y
druk dan
met parallel
positie
van de ski-lengte
Puntentelling
Zowel voor stijl
als afstand
Aanloop:
Aërodynamische
hurkhouding om
sne'^eid
|\%wi9en <fw <f
11\ I
Hoek lucht-
weerstand:
i Afzet: Strekken van
benen drukt lichaam naar
voren
Luchtstroom over
==f ski-oppervlak veroorzaakt
Vlucht: Lichaam opwaartse werveling die
stabiel voorover; draagvermogen geeft
ski s in V-stijl /Q\ Landing:
Soepel in
L telemarkhouding
Uitloop:
jgp Afremmen
Kritische
punt (K) -%
Eind landingsheiling
Afstand van afzetpunt:
Grote schans 120m,
gew. schans 90m
S GRAPHIC NEWS/GPD
Schans
springen
Vanwege de toegenomen lengte van de sprongen door toepas-
sing van de V-stijl zijn er nieuwe spelregels geïntroduceerd
a om het gevaar van oncontroleerbare sprongen te beperken.
Beperking Onder de sneeuw op springschans
m opwaartse druk Aanloop Netten: om de sneeuw op
de helling te houden
,rmj Borstels: om het hele
«fff jaar door te springen
Pak - Dikte max:
8 mm tot 12 mm
om te voorkomen
dat lucht in het
l pak extra lift
1 geeft
Bindingen
Van de punt van de
schoen tot de punt van
[Op de
Februari
7
15^
8
16
9
17 Q
10
18
11 Q:\
19
12
20
13
21
14
22
Kans op goud:
Funaki (Japan)
Thoma (Duitsland)
Ahonen (Finland)
