Faust vangt jong en oud
In het dorp van de geheugen-vampieren
PZC
Guy Cassiers
en het pact
met de duivel
Julietta
vol drama
en muziek
kunst cultuur woensdag 4 februari 1998 13
Koolhaas
ontwerpt
kubus voor
Berlijn
De geleerde Faust komt op bejaarde
leeftijd tot het inzicht dat hij wel een
overmaat aan boekenwijsheid heeft
vergaard, maar eigenlijk niet echt aan
leven is toegekomen. Hij sluit een pact met
de duivel Mephistopheles. In ruil voor zijn
ziel na zijn dood maakt Mephistopheles
hem weer jong en schept hij situaties
waarin Faust zijn gemiste kansen alsnog
kan herstellen. Dat leidt onder meer tot de
tragische ondergang van het onschuldige
en vrome meisje Greetje. Nadat ze door
Faust verleid is, laat hij haar in de steek
met alle kwalijke gevolgen van dien. Op
het nippertje wordt ze tenslotte door de
goddelijke voorzienigheid gered. Faust
blijft met een heleboel gewetensvolle
vragen achter. In deel II trekt hij nogmaals
bijgestaan door Mephistopheles verder een
spoor van rampspoed en ontregeling.
Anders dan Hans Croiset die tien jaar
geleden beide delen van de 'Faust' bij
een en het zelfde gezelschap, De Appel,
ensceneerde verdeelt de Vlaamse regis
seur Guy Cassiers de twee klassieke wer
ken van Goethe over twee ensembles. Bij
Het Zuidelijk Toneel is momenteel 'Faust'
(deel een) in zijn regie te zien. De Utrecht
se groep 't Barre Land is onder zijn super
visie in de Toneelschuur in Haarlem druk
doende met de bewerking en instudering
van 'Faust Twee'. Begin maart is de pre
mière ervan.
Guy Cassiers (geboren in Antwerpen
1960) vertelt, dat de splitsing geen voor
opgezet plan is. „Het zijn de omstandig
heden die daartoe hebben geleid.Tij dens
voorgesprekken met Het Zuidelijk To
neel, het gezelschap van Ivo van Hove,
kwam hij tevens in contact met 't Barre
Land die voornemens was 'Faust Twee' te
vertolken, 't Barre Land is verleden jaar
met haar interpretatie van Goethe's 'Tor-
quato Tasso' uitverkoren voor het Thea
terfestival. Dat versterkte de wens van dit
spelers- en dramaturgencollectief om met
name de politieke en sociaal-culturele be
tekenis van 'Faust Twee' naar deze tijd te
hertalen. Theatermaker Guy Cassiers
kent enkele acteurs van 't Barre Land nog
uit de tijd dat ze op de toneelschool in
Arnhem studeerden. Hij was daar toen
gastdocent.
Anders
'Faust' bij Het Zuidelijk Toneel is sterk
beeldend van aard, waarbij film en video
projecties een haast even grote rol vervul
len als het spel van de acteurs. Voor wie
het werk van Guy Cassiers de laatste j aren
heeft gevolgd, is dit allerminst verras
send. Men hoeft maar te verwijzen naar
voorstellingen als de zeven uur durende
en met de Gouden Gids Publieksprijs be
kroonde 'Angels in America' bij het RO
Theater, het in het vorige Theaterfestival
opgenomen 'HMA of Hiroshima mon
Amour' en het dit seizoen uitgebrachte en
veelbesproken 'Onder het Melkwoud',
eveneens bij het RO Theater. „Maar
'Faust Twee' bij 't Barre Land wordt to
taal anders", zegt Guy Cassiers met een
beminnelijke glimlach. „Tekstueel en qua
inhoud en vorm verschilt deel twee heel
veel van deel een. Samen met 't Barre
Land zijn we in die materie gedoken om
tot een nieuwe voor deze tijd relevante
Ondanks grote filmische beelden en technische hoogstandjes staan de acteurs in Faust op de voorgrond.
tekst te komen met erg veel respect voor
het origineel."
De enscenering zal minder technisch zijn.
Guy Cassiers: „Er zijn geen technici bij 't
Barre Land, zoals je die wel bij Het Zuide
lijk Toneel hebt. De nadruk komt nu meer
op de acteurs en hun interpretatie te lig
gen."
Wanneer opgemerkt wordt dat het lijkt
alsof bij 'Faust' de acteurs ondergeschikt
zijn aan de filmische beelden en techni
sche ingevingen, beklemtoont Guy Cas
siers: „De acteurs op de scène zijn voor mij
altijd de essentie. Ook bij 'Faust' staan de
belichting, de beelden volledig in dienst
van de acteur. Het is niet zo dat de tech
niek de acteur in de weg stond. Die indi
rectheid van de acteurs vloeide voort uit
een dramaturgische en inhoudelijke keu
ze. De tekst is bij mij steeds het vertrek
punt en het wezenlijke. Tijdens het repeti
tieproces zoek ik samen met de anderen
naar vormen om uitdrukking te geven aan
wat de tekst voor ons betekent en aan de
gevoelens die ze oproept. Dit proces dat je
met een aantal mensen deelt, maakt het
medium theater voor mij zo interessant."
„Daarnaast vind ik het een'grote uitda
ging om in een combinatie van tekst, to
neelspel, beeld, geluid, muziek, projecties
de theatertekst te vergroten en ze op een
vei'nieuwende manier te interpreteren. Ik
zie nog tal van mogelijkheden om al die
nieuwe technieken verder te integreren in
theater." Zonder zoals hij het even later
onderstreept radicaal over te stappen
naar de beeldende kunst of performance.
Uitgangspunt en einddoel blijft: theater.
„De ervaringen die ik nu heb opgedaan,
wil ik zeker in nog twee producties ver
werken."
Gedurende de vertolking van 'Faust' zie j e
de spelers als technici zeulen met decor
stukken en meewerken aan de realisering
van allerlei technische effecten. Door bij
voorbeeld het uitblazen en projecteren
van sigarettenrook veroorzaken ze grilli
ge nevels. Met een speelgoedho'ndje en
imitaties van hondengeblaf wordt een
fragment mede gevisualiseerd.
Illusie
„Alles in het theater is een leugen. Daar
om stel ik het publiek altijd voor de keuze:
geloof je in de illusie of volg je de con
structie hoe die illusie opgeroepen wordt.
Ik speel graag met de illusie en wat er ach
ter die illusie zit. Ik probeer het publiek te
stimuleren om mee te spelen en om met al
le ingrediënten die het aangereikt krijgt
zijn eigen verhaal en beelden te creëren."
In enkele recensies is het woord 'moeilijk'
gevallen als conclusie bij deze 'Faust'.
Guy Cassiers spreekt dit met inachtne
ming van de publieksreacties pertinent
tegen. „Bijna overal wordt de voorstelling
goed tot zeer goed bezocht. En het is op
merkelijk dat zovelen, waaronder ook
jonge mensen, van begin tot eind gebiolo
geerd het stuk volgen.
Doelbewust heeft hij gekozen voor de ar
chaïsch klinkende vertalingen van C.S.
Adama Scheltema en L. Vleeschouwer.
Goethe schreef in het begin van de ne
gentiende eeuw 'Faust' als een gedicht.
We brengen het daarom ook als een klas
siek geschreven gedicht om het respect
voor de waarde ervan te accentueren. Met
daartegenover een theatervorm die wel
hedendaags is. Nogmaals, gelet op de ap
preciatie door het publiek blijkt het wel
goed te werken."
Marc van Eeghem beeldt. Faust uit als een
intellectuele weifelaar, een zoeker. „Faust
is in de kern een ontzettend eenzaam
iemand. Het is Goethe, die al op zijn twin
tigste zo beroemd was dat hij de Ger
maanse cultuur ging bepalen met bijvoor
beeld een werk als 'Die Leiden des jungen
Werthers'. Hij rolde van het ene succes in
het andere en werd er alleen maar onge
lukkiger en eenzamer door. Faust, die
voor het intellect staat, is in deze voorstel
ling niet zozeer de levenskrachtige ziener,
maar eerder een twijfelaar. Daar hebben
we voor gekozen om dat krachtige, dat in
telligente en zelfbewuste van Greetje - de
verpersoonlijking van het natuurlijke -
tegenover te kunnen stellen. Te gemakke
lijk wordt ze vaak als een onschuldig
meisje voorgesteld, dat juist door die on
bevangenheid ten ondergaat in de boze
wereld." Katelijne Verbeke beantwoordt
volkomen aan die opzet.
Glorietijd
Mephistopheles heeft bij Bart Siegers
niets van dat satanische. Hij lijkt op een
slungelige overjarige hippie, of beter nog
op een nonchalante popster die zijn glo
rietijd heeft overleefd.
Deze typering heeft eveneens te maken
met de intentie verwachtingspatronen te
doorbreken en om aan te geven dat de
scheidslijn tussen goed en kwaad amper
te trekken is. Daarbij sluit de karakterise
ring aan bij de opvatting omtrent de men
selij kheid van de duivel, en het duivelse in
de mens.
Met ingang van het komende seizoen
wordt Guy Cassiers de nieuwe artistiek
directeur van het RO Theater in Rotter
dam. Hij volgt Peter de Baan en Koos
Terpstra op. Bevreesd is hij allerminst dat
deze vooral in organisatorisch opzicht
veeleisende baan ten koste zal gaan van
zijn creativiteit en zijn vrijheid als onge
bonden regisseur. Integendeel, hij ver
wacht dat dit goed geoutilleerd repertoi
re-gezelschap rijk aan faciliteiten hem
ruimere mogelijkheden biedt.
Zo kan hij conform zijn verlangen een
vaster regelmaat aanbrengen in de sa
menwerking met bepaalde acteurs en bij
het volvoeren van zijn theatrale denk
beelden. Als ex-artistiek leider van het
jeugdtheatergezelschap Oud Huis Ste-
kelbees in Gent weet hij uit ervaring wat
een dergelijke functie inhoudt, al is die in
stantie kleiner en stukken armer dan het
RO Theater.
,Ik tracht niet om voor de rest van mi j n le
ven bij het RO Theater te blijven. Als je
merkt dat je alles fatsoenlijk op de rails
hebt gezet en dat je desondanks artistiek
niet meer naar behoren uit de voeten kan,
dan moet je weer weg gaan. Mijn enige
ambitie is om goede voorstellingen te ma
ken en niet om een grote meneer te wor
den."
Een karaktervolle instelling, maar de hy
potheek moet toch ook afgelost worden?
„Daarom zorg ik er voor dat ik geen huis
neem met een grote hypotheek."
Max Smith
Faust door Het Zuidelijk Toneel: zaterdag 7
maart Middelburg, Stadsschouwburg: voorts:
t/m 5 februari Amsterdam, Stadsschouwburg;
vrijdag 6 en zaterdag 7 februari Eindhoven,
Stadsschouwburg; dinsdag 10 en ivoensdag 11
februari Kortrijk, Schouwburg; donderdag 12
en vrijdag 13 februari Breda, Chassé Theater;
dinsdag 17 en woensdag IS februari Brussel,
KVS; dinsdag 24 en woensdag 25 februari Leu
ven, Stadsschouwburg; donderdag 26 en
vrijdag 27 februari Rotterdam, Schouioburg;
dinsdag 3 maart Brugge, Stadsschouivburg;
donderdag 5 en vrijdag 6 maart Utrecht, Stads
schouwburg; dinsdag 10 t/m vrijdag 13 maart
Gent, Vooruit: zaterdag 14 maart Eindhoven,
Stadsschouwburg.
Beroemd en vermaard is de lyrische opera
Julietta niet. Ook de naam van de
Tsjechische componist die hieraan verbonden
is, Bohuslav Martinu, spreekt niet echt tot
ieders verbeelding. Zelfs de Britse tenor John
Daszak had geen flauw idee toen hem werd
gevraagd de belangrijkste rol op zich te nemen.
Op zaterdag 7 februari gaat de Julietta met
John Daszak bij Opera Zuid in première. Zo'n
zestig jaar na de wereldpremière in Praag.
De tenor doet een gooi: „Ik denk niet
dat bezoekers de schouwburgen zul
len verlaten met een aanstekelijk deuntje
in het hoofd. Ze zullen eerder het gevoel
hebben iets belangrijks te hebben be
leefd."
Julietta is een bijzondere opera. Volgens
Daszak zit de kracht niet zo zeer in demu-
ziek, hij noemt de muzikale thema's zelfs
'naïef,E chte ari a 's komen er niet in voor,
en er is geen voortkabbelende muzieklijn,
nee, de kracht van Julietta zit hem in de
perfecte combinatie van drama en mu
ziek."
Julietta werd geschreven door Georges
Neveux die de muziek al had toegezegd
aan Krul; Weill. Maar Neveux had buiten
het enthousiasme van Martinu gerekend
die geheel ongevraagd na lezing van het
stuk maar vast was begonnen. Nadat
Martinu Julietta gespeeld had, schreef
Neveux: 'voor het eerst van mijn leven
was ik daadwerkelijk de wereld van Ju
liette binnengegaan, waarop ik in mijn
stuk alleen maar kort mijn licht had laten
schijnen'. Als dat geen compliment is.
Het verhaal van Julietta is bedrieglijk
simpel. Volgens Martinu trouwens is het
schier onmogelijk de precieze inhoud van
Julietta te beschrijven.
Michel, boekverkoper uit Parijs, is op
zoek naar een vrouw wier stem hij ooit
heeft gehoord. Hij arriveert in een dorpje
waar iets merkwaardigs aan de hand is.
De bewoners hebben hun geheugen verlo
ren en leven nog enkel in het heden. Elke
vreemdeling die het dorp aandoet, wordt
gesmeekt verhalen te vertellen. Met die
verhalen kunnen de dorpelingen zichzelf
een verleden aanmeten. Michel wordt uit
gezogen.
Daszak spreekt van geheugen-vampie-
ren. Is het eerste kwartier van het stuk nog
buitengewoon amusant, later wordt het
'sinister'.
Perplex
Michelmoetdus vertellen. Over zijn aller
oudste herinnering bijvoorbeeld. Hij ver
haalt over een speelgoedeendje dat hij
ooit bezat.
De dorpelingen staan perplex. Ze willen
Michel zelfs tot burgemeester kronen. Ju
lietta verschijnt en verdwijnt. Maar
steeds als er niemand in de buurt is, zodat
de vraag billijk is of zij droom of werke
lijkheid is.
Het schip waarmee Michel terug naar Pa
rijs wil varen, verandert in een reisbureau
dat handelt in dromen. Dromen bij de
vleet. Hij koopt zo'n droom maar moet
uiteindelijk toch beslissen: in dromen
land blijven of niet.
'Vaag' kenschetst John Daszak de opera.
Maar dat mag je wat hem betreft als posi
tief noteren. Het stuk biedt ruimte voor
vele interpretaties, zodat uiteindelijk el
ke toeschouwer naar huis gaat met een
exclusief vei'haal. Zelfs dë zangers kwam
die vaagheid ten goede. Die verschafte bij
verschillende rollen de ruimte om het ka
rakter van het personage beter naar de'
hand te zetten.
Tragisch
Daszak kan de Julietta moeilijk vergelij
ken met andere opera's. Al lijkt de zoek
tocht van Michel op die van Don José en
vindt hij het karakter van de opera aan
sluiten bij eerdere producties van Opera
Zuid: 'L'amour des trois oranges' en 'L'é-
toile'.
Tenor Daszak spreekt van een tragisch
einde. Hoewel. Michel richt het woord tot
Julietta, de vrouw met de zoetgevooisde
stem, maar zij is niet te zien. De vrouw is
een fantoom geworden die Michel wel
licht zelf heeft geschapen. Tragisch, voor
de toeschouwer, maar de boekverkoper
kan zijn geluk niet op.
Emile Hollman
Julietta door Opera Zuid: première zaterdag 7
februari in Maastricht, Theater aan het Vrijthof
20.15 uur. Verder: donderdag 12 februari Eind
hoven, Stadsschouwburg; zaterdag 14 februari
Tilburg, Stadsschouwburg; donderdag 26 fe
bruari Utrecht, Stadsschouwburg; zaterdag 28
februari 's-Hertogenbosch, Theater aan de Pa
rade; dinsdag 3 maart Rotterdamse Schouio
burg; donderdag 5 maart Venlo, De Maaspoort;
zaterdag 7 maart Heerlen, Stadsschouwburg;
dinsdag 10 maart Breda, Chassé Theater.
In de hoofdrollen: John Daszak en Catherine
Dubosc. Muzikale leiding Martin André, regie
David Pountney. Muzikale begeleiding: Lim
burgs Symphonie Orkest.
foto Nicole Neuhof
De Britse tenor John Daszak in Julietta van Opera Zuid.
Bij het ministerie van bui
tenlandse zaken staat het
bekend als megaproject, de
door de Nederlandse archi
tect Rem Koolhaas ontwor
pen nieuwe ambassade in
Berlijn. De eerste paal gaat
pas begin volgend jaar de
grond in, maar de voorberei
dingen van de miljoenen kos
tende verhuizing zijn in volle
gang.
Koolhaas heeft zijn ontwerp
nog maar net aan de betrok
kenen laten zien en zowel zijn
architectenbureau als het de
partement hullen zich in ne
velen over de architectuur
van het gebouw. Een tipje van
de sluier oplichten mag wel:
de Nederlandse geest is in het
ontwerp terug te vinden.
„Door zijn openheid en toe
gankelijkheid", zegt project
architect E. Schotte van het
kantoor van Koolhaas.
Over kosten - tenslotte ook
een deugdzaam aspect van de
Nederlandse geest - wordt op
het departement gezwegen.
Dat heeft vooral te maken met
de onderhandelingen die mo
menteel gaande zijn met bou
wers en het aanbesteden van
het werk. Maar dat het om ve
le miljoenengaat,isduidelijk.
De nieuwbouw en de verhui
zing zijn het gevolg van de
hereniging van detwee Duits-
landen in 1990 en het kiezen
van Berlijn als nieuwe hoofd
stad een jaar later. De Duitse
regering is beetje bij beetje
aan het verhuizen van het
machtscentrum in Bonn naar
Berlijn. En in hun gevolg de
buitenlandse vestigingen.
Historische plek
Het Nederlandse departe
ment is trots op de locatie die
ze voor de nieuwbouw heeft
kunnen bemachtigen: een
stuk grond aan de oevers van
de Spree, in het oude centrum
van Berlijn. „Een historische
plek, want het is de eerste
plaats waar een permanente
nederzetting werd gevestigd,
Eigenlijk het begin van Ber
lijn in de dertiende eeuw." Nu
wordt het terrein nog ge
bruikt als parkeerplaats te
genover het Duitse ministerie
van financiën. Hoewel de
nieuwe ambassade niet echt
in de 'ambassadewijk' ligt,
komt ze wel dichtbij de oude
Reichsbank, waar het Duitse
ministerie van buitenlandse
zaken gaat zetelen. Niet on
belangrijk, vinden ze op het
Nederlandse departement.
Hoewel de eerste paal voor
het gebouw begin volgend
jaar de grond in gaat, zal de
oplevering toch niet voor
2001 zijn. En omdat de mede
werkers al in de zomer vol
gend jaar naar Berlijn verhui
zen, zullen ze eerst worden
ondergebracht op de twintig
ste en eenentwintigste verdie
ping van een kantoor aan de
Friedrichstrasse, nu ook al in
gebruik door Nederlandse di
plomaten en hun medewer
kers. Zij werken op het am
bassadekantoor dat na het
wegvallen van de DDR is sa
mengesteld uit Nederlanders
die al op de ambassade in de
DDR werkten en diplomaten
die in West-Duitsland zaten.
Transparant
Voor de Tweede Wereldoorlog
had Nederland een ambassa
de in Berlijn in de Rauch-
strasse. Na de oorlog duurde
het tot 1973 voordat er in de
Wilhelmstrasse opnieuw een
Nederlandse ambassade in
(toen) Oost-Duitsland werd
geopend. „Daar zijn we al
weer een tijdje weg. Na de
omwenteling zijn we naar de
Friedrichstrasse gegaan",
zegt F. de Bruin, woordvoer
der van het departement.
Tot nieuwbouw is pas na lang
wikken en wegen besloten. De
kosten hebben volgens De
Bruin uiteindelijk de door
slag gegeven. „De verbou-
wingskosten van een oud
bestaand pand tot een repre
sentatieve Nederlandse vesti
ging waren zodanig dat voor
nieuwbouw is gekozen."
Een strak ontwerp wordt de
nieuwbouw. Een strenge ku
bus, volgens degenen die hem
hebben mogen zien, maar met
allerlei elementen die de
strengheid doorbreken. Veel
open ruimten, waarin de me
dewerkers zelf kunnen bepa
len of ze van buitenaf wel of
niet gezien willen worden,
„Heel transparant", noemt
project-architect Schotte het.
Dat de architect een Neder
landse zou worden, stond niet
bij voorbaat vast. Bij projec
ten boven de bijna driehon
derdduizend gulden is Euro
pese selectie van de architect
verplicht. Van de in totaal
veertig aanmeldingen werd
Koolhaas gekozen, omdat in
zijn ontwerp het gebouw in de
omgeving een heel duidelijke
herkenbaarheid heeft.
Maaike Oppier
