Vier generaties
in de sigaren
'Gelijk n'n vlam' stak De Scheldegalm aan
Pesten oorzaak veel
kinderleed op school
Herinnering aan een
religieus fenomeen
PZC zeeland
bèl bèl
week 6
straatnaam
R2 is verhuisd naar
nr. 110
A. Plesmanweg, Goes
Succesvol Oost-Zeeuws-Vlaams volkstoneel in dialect kan geen zalen meer vinden
Sigarenmagazijn Diesch in vroeger tijden
mengesteld. Ik mag wel zeggen
dat we daarmee groot zijn ge
worden. We hebben zelfs klan
ten uit Duitsland, Frankrijk en
België, die als ze hier op vakan
tie zijn steevast langskomen
voor onze sigaren. Duitsers en
Belgen zijn goede sigarenro-
kers. Ze hebben er geld voor
over om ergens van te genieten.
Een Nederlander voelt zich al
snel schuldig als hij van iets kan
genieten."
Goedkoper
En dat terwijl de Nederlandse
sigaar volgens B. J. Diesch we
reldberoemd is. „Nederland
maakt de meeste sigaren ter we
reld. En die zijn zeker niet min
der dan bijvoorbeeld een
Cubaanse. Maar wel een stuk
goedkoper.
Een goede Hollandse sigaar
kost zo'n drie a vier gulden; een
Cubaan is pas te verzijgen van
af twaalf gulden. Verder weten
maar weinig mensen dat onze
sigaren veel meer verscheiden
heid in zich herbergen dan een
importsigaar." Toch is er pas
speciaal voor de importsigaar
een klimaatkamer gebouwd in
de winkel. Volgens C. P. Diesch
was dat pure noodzaak. „De im
portsigaar zit sterk in de lift
omdat mensen steeds duurdere
sigaren roken. En deze sigaren
moeten vochtig gehouden wor
den anders gaan ze bax-sten en
worden ze te scherp."
De familie Diesch heeft het ro
ken van sigaren nooit als iets on
gezonds beschouwd. „Als je al
les met mate doet, hoeft het niet
ongezond te zijn", aldus C. P.
Diesch. „Een sigaar is net als
een goed glas wijn bij het eten.
De beste
ITet hoort er gewoon bij. Na het
eten ga ik er echt voor zitten en
steek een sigaar van De Graaff
op. Dat is echt één van de beste
dieeris."C. P. Diesch maakt een
onderscheid tussen sigaretten
en shag en sigaren. „Het roken
van de eerste twee is meer een
gewoonte. Voor een sigaar of
pijp neem j e echt ëven de tij d om
ervan te kunnen genieten. Siga
retten vormen voor ons dan ook
meer een bijprodukt, omdat
mensen die overal kopen. Voor
een sigaar of een pijp komen ze
juist speciaal naar ons toe."
Sigaretten
C. P. Diesch vindt het leuk om in
de winkel te staan. „Als ik het
niet leuk zou vinden, zou ik het
niet doen.
Mijn ouders hebben ook nooit
gezegd dat ik de winkel moest
overnemen. Maar ik ben zelf pas
gaan roken toen ik in de winkel
stond.
Je moet er toch over mee kunnen
praten. Maar alleen sigaren
hoor. Sigaretten, daar hou ik
nog steeds niet van."
ioor Rinus Willemsen
Ze trokken de laatste weken
volle zalen met het succes
volle toneelstuk Beter laot a's
jiooit nie! Eigenlijk zijn ze er
3iog niet op uitgekeken, de spe
er s en speelsters van het Volks
theater De Scheldegalm. Er is
>ok nog heel veel vraag naar an-
iere opvoeringen, maar... er zijn
leze maand geen zalen beschik-
)aar in het Land van Hulst.
William Asselman is een van de
jprichters van De Scheldegalm
n 1966. Als geen ander kan hij
iver de geschiedenis van de to-
ïeelvereniging praten: „In het
)egin speelden we alleen maar
itukken die in het Nederlands
geschreven waren en daarin
'onden we heel veel voldoening.
Jaar in 1981 kwamen we in
:ontact met Ed Steijns uit
üoosterzande en die bezorgde
)ns een toneelstuk van J. L. Eg-
[ermont, dat toen al enige tien-
Jallen jaren oud was. Ed had de
«tekst aangepast aan het heden-
iaagse dialect van het Land van
luist. Met dat stuk, Gelijk n'n
>lam, ontbrandde bij ons ook
iet vuur. We trokken weken
loor de streek en overal werd
iet stuk met veel enthousiasme
int vangen. We hebben toen af-
[esproken: om het jaar doen we
ien stuk in dialect en dit seizoen
verd het Beter laot a's nooit nie!
Schrijvers
itreekkenner en publicist Ge-
srge Sponselee uit Hulst schreef
dat stuk afgelopen zomer samen
net dialectkenner Ed Steijns.
De schrijvers kenden de spelers
van de toneelgroep De Schelde-
;alm. „Ze schreven eigenlijk de
eksten op ons lijf", gaat Wil
lam Asselman verder. Zelf
Q-eeg' Asselman de rol van Fons
le Vroe toebedeeld. Fons is een
nan die groenten verkoopt uit
lijn eigen tuin, in verloren uur-
jes schoenen repareert, vogel-
voer verkoopt en een café
beheert. Fons is eigenlijk het
voorbeeld van een man die
twaalf ambachten heeft en der-
Reacties op deze rubriek
zijn welkom.. Indien u wilt
reageren, of wanneer u
een tip voor ons heeft
kunt u schrijven of faxen
naar de PZC, Postbus IS,
4380 AA Vlissingen, fax
0118-470102, onder ver
melding van Bèl, bèl.
tien ongelukken: hij is braaf,
maar verkletst zijn tijd en is ei
genlijk geen echte zakenman.
Het ligt in zijn mond bestorven:
'Ik schrijf het wel op in d'n
boek'. Maar zijn zuster is een
fellere, die werkt en houdt Fons
in de gaten. Toch krijgt ze het
niet voor elkaar dat Fons haar
voorband plakt. Als hij maar
even naar die fiets kijkt, dan
komt er iemand die hem van zijn
werk afhoudt.
Elvira Veerman, de pastoors
meid, gespeeld door Beppie
Goossen-van Meelen, komt zo
nu en dan even op het toneel en
laat zien dat ze een vrouw is die
een heel andere levenswijze
heeft dan Fons de Vroe. Fons is
soms wat ruw in de mond en dat
kunnen Elvira's oren eigenlijk
niet waarderen.
Bovenmeester
Een derde bekend dorpstype is
de dochter van de bovenmees
ter, Irma de Maagt, die drie wor
telen komt kopen. Ze spreekt
Nederlands en daardoor wordt
ze buiten de groep gezet. Ze ge
draagt zich ook als een buiten
staander. Even later komt ze het
toneel op en vraagt aan Fons
nog een extra wortel „want er is
visite gekomen!".
Prachtig vertolkt Theo van
Meelen de rol van de postbode,
die zelf de brieven en kaarten
leest en daardoor op de hoogte is
van alle nieuwtjes in de streek.
Goed van de tongriem gesneden
biedt hij Fons aan even te hel
pen om de voorband te plakken.
Het voorwiel wordt uit de fiets
gehaald, en de kogeltjes rollen
over het toneel. Fons is nog ver
der van huis nu alles zo door el
kaar ligt. En de postbode? Die
drinkt nog even een pint en ex
cuseert zich. Hij moet immers
verder op de ronde, maar hij be
looft Fons plechtig na zijn werk
de fiets in orde te komen maken.
Als hij na een half uurtje terug
keert, is hij helemaal dronken.
Het hooi zit in zijn haar en op
zijn imiform: „de ruiters hooi
stonden bij dien boer daar mid
den op de weg!".
Een rappe verteller is de reiziger
in dierenvoer Marien Goossen,
prachtig gespeeld door Peter
Goossen. Marien weet precies
op de zwakke plekken van zijn
tegenspeler Fons de Vroe in te
spelen. Hij paait Fons door te
zeggen dat zijn concurrent zes
pakken heeft besteld bij hem.
„Maar gij met zo'n goeie nego
tie, die moet er dan toch min
stens twaalf bestellen." En Fons
trapt daar natuurlijk in. Marien
lijkt het erop dat het toneelstuk
niet meer op de planken te zien
zal zijn. „We zijn eigenlijk te
laat begonnen met het reserve
ren van de zalen in de streek.
Dat doen we meestal een jaar
van tevoren. Dat is nu niet ge
beurd", merkt Asselman op.
„Daarom kunnen we momen
teel nergens meer terecht. We
hadden graag ook in Terneuzen
gespeeld, in het Zuidlandthea-
ter, maar er was geen mogelijk
heid meer. Meestal komen we
met dialectstukken acht tot tien
keer op de planken. De zes keer
van dit seizoen is wel erg weinig.
Februari is een heel goede
maand om op te treden. Ik denk
dat we nog zeker twee volle
zalen zouden hebben kunnen
trekken, want we krijgen veel
reacties van mensen die geen
kaarten konden bemachtigen
voor de afgelopen voorstellin
gen. Die wai'en allemaal uitver
kocht", aldus William Assel-
mans, die onlangs nog met een
dialect verhaal te horen was tij
dens een vertelavond in Hengst-
dijk. „Ja, het is een heel succes
vol seizoen geweest"besluit hij
Veel mensen
Want niet alleen de toneelavon
den, maar ook de vex'telavonden
trokken het afgelopen seizoen
veel belangstelling. Vertier
avonden, waarbij het er gezellig
aan toe gaat. Elke avond voorde
televisie zitten wordt ook verve
lend. Nederlanders keken vorig
jaar gemiddeld 2,5 uur naar de
televisie. Beter laot a's nooitnie!
duurde ook zo lang, maar de
kijkintentie was zeker tien keer
groter dan thuis voor de tv. En de
pauzes? A êêl gezellig, dan zie je
nog 's iemand, ee, om mee te
praoten.
Agenda
Ook op zaterdag 7 februari kun
nen sti-eektaalliefhebbers uit
oostelijk Zeeuws-Vlaandex-en
en wijde omtx-ek weer hun hax-t
ophalen. In 't Meulengat in
Sluiskil vindt dan een Theater
Chantant plaats, met medewex--
king van Ambras, Sankie Kos
ter en Piet van Puyvelde. Meer
informatie via tel. (0114)
315289 of (0115)562140.
(Advertentie)
William Asselman van De Scheldegalm: ...te laat begonnen met reserveren van zalen...
foto Charles Strijd
Goossen, een koopman pur
sang, een lust om naar te kijken.
Hoe hij zich over het toneel be
weegt: kox-te driftige stappen,
zelfbewust en een opschepper
van de bovenste plank.
Afzetten
„Wij vonden in de tekst een he
leboel herkenbare figuren en
momenten", legt William Assel
man uit, „en daardoor is dit stuk
zo goed geworden. Prettig om te
leren. We zijn er omstreeks ok
tober aan begonnen en begin ja
nuari zat het er helemaal in'. Om
zeker te zijn van de goede uit
spraak kwam Ed Steijns eens
langs tijdens de repetities. Ed
heeft vooral op de dialectkant
gelet. Verder hadden de toneel
schrijvers gesprekken met de
regisseuse Nelly Boogaart-de
Bakker, al sinds jaar en dag aan
de vereniging verbonden. „Het
is misschien gek", gaat William
verder, „maar stukken die in
dialect zijn geschreven, leren
wij meestal veel vlugger dan
Nederlandstalige werken".
Zeer waarschijnlijk zijn de spe
lers en speelsters juist door het
streekeigene nog meer gemoti
veerd de rollen te leren. Het her
kenbare, de zelfspot en het af
zetten tegen het andex-e, het
vreemde, is natuuxiijk altijd
sterk aanwezig in dialectstuk
ken.
Het stuk, dat in de jaren zestig,
zeventig speelt, heeft ook iets
moderns. Fons de Vroe is verko
per van biologisch-dynamisch
geteelde groenten. Er kan dan
ook rxiemand inzijn stalletje ko
men, zonder dat hij daarop
wijst. Die naam is zo moeilijk te
onthouden, dat hij het maar op
een papier geschreven heeft, dat
in zij n pet is geplakt. Maar iede-
x'e keer leest hij de naam ver-
keerd en dat levext steeds komi
sche momenten op. Hij lacht
trouwens zelf ook met zijn
groente. Aan een klant vraagt
hij: „Ei je gij nog luizen om over
mijn kolen te strooien?"
Na twee optredens in Hulst, Ax
el en Kloosterzande, samen
goed voor zo'n 2500 bezoekers,
Vader Diesch met zoon en schoondochter. foto Lex de Meester
door Lukas Fransen
Vandaag de dag zijn er ïxog
maar weinig echte sigaren-
boeren. De meeste zaken verko
pen naast rookwaren ook kran
ten, tijdschriften, snoepgoed en
loterijloten. Zoniet tabakszaak
Diesch aan De Markt in Middel
burg- Naast de gewone sigaret
ten en shag is daar een grote ver
scheidenheid aan sigaren,
pijpen en aanstekers te verkrij
gen.
„Wij zijn de enige tabakszaak in
Middelburg die uitsluitend
rookwaren verkoopt. Andex-e
artikelen horen daar gewoon
niet bij. Wij zijn niet voor niets
Jeen speciaalzaak", aldus de hui-
■dige eigenaar, C. P. Diesch. Hij
itaat samen met zijn vrouw, zijn
vader, B. J. Diesch, en zijn moe
der in de winkel.
Geld lenen
C, P. Diesch (32) is een achtex'-
kleinzoon van C. F. Diesch, de
man waar het allemaal mee be-
gon.
Ruim een eeuw geleden, 13 april
1881 om precies te zijn, leende
Diesch zevenhonderd gulden,
waarmee hij een winkel opende
aan de Gravenstraat in Middel -
bxxrg. Naast sigaren konden
klanten er toen ook nog terecht
voor verschillende soorten bier
en koloniale waren als koffie en
thee.
Rond 1890 ver-
hvxisde de Zeeuwse
ondernemer naar
het nieuwe pand
aan de Markt.
Vanaf dat moment
besloot de grond
legger van het fa
miliebedrijf zich te
specialiseren in si
garen, pijpen en
verschillende
soorten tabak.
Rond 1900 kwa
men daar ook nog
sigaretten bij, die
uit Rusland in Ne
derland werden
geïntroduceerd.
ZoonJ. L. Diesch kwam in 1910
in de zaak om zijn vader te assis
teren. De zaken gingen voortva
rend totdat aan het begin van de
Tweede Wereldoorlog het nood
lot toesloeg.
Tijdens bombardementen bo
ven Middelburg in 1940 vloog
het winkelpand in brand. B. J.
Diesch (71) kan het zich nog
goed herinneren: „We zijn hals
over kop gevlucht op de fiets.
Toen we de volgende dag terug
kwamen, was alles verdwenen.
Dat was erg zonde,
want het was zo'n
mooie winkel."
Een jaar later
werd de winkel al
weer opgebouwd
en in 1950 kwam
ook de volgende
telg van de familie,
B. J. Diesch, in de
rookwarenzaak
terecht. In 1994
nam zijn zoon C. P.
Diesch, alweer de
vierde generatie,
het van zijn vader
over.
B.J. Diesch heeft
wel een verklaring voor het feit
dat de wiixkel het al ruim een
eeuw zo goed doet. „Al die jaren
zijn we sterk gespecialiseerd ge
bleven in de sigarenbusiness.
We hebben onze eigen melanges,
die speciaal voor ons worden sa-
maandag 2 februari 1998
door Miriam van der Schot
Hoe smaakt het eten in de ge
vangenis? Waar staat daar
de wc? Wat moet je doen als het
wc-papier in de gevangenis op
is? Dit zijn enkele vragen die de
kinderen van de christelijke ba
sisschool Het Baken in Arne-
muiden dinsdag gaan stellen
aan de ex-gedetineerde Ray
mond Bos. Hij komt voor het
project 'pesten en omgaan met
elkaai-' uitleg geven over het le
ven achter de tralies.
De 27-jarxge Bos heeft jaren ge
leden vastgezeten omdat hij ie
mand in het oor had gestoken.
Momenteel begeleidt hij gevan
genen en geeft uitleg op scholen.
Aan de kleutex-s van Het Baken
zal hij niet vertellen wat hij ge
daan heeft, aan de anderen wel.
Door zijn ervax-ing wil hij een
steentje bijdx-agen aan het pest-
project op de school.
Alles wat onder het begx-ip pes
ten valt, wordt deze week be
handeld. „Net als op andere
scholen maken kinderen van
onze school zich schuldig aan
duwen, trappen, schelden en
slaan", zegt Anneke Haalboom
die als leerkx-acht het project
heeft verzorgd. „Afpersing
vindt hier volgens mij niet
plaats, maar ook daax-aan wordt
komende week aandacht be
steed."
Naast leerboekjes over'pestex-s',
'gepesten' en 'neutralen', kre
gen de kinderen afgelopen don
derdag uitleg van de politie. De
kleutei's, de kinderen uit de la
gere klassen en die uit de hogere
konden daarna meedoen aan
een verschillende wedstrijden
per leeftijdsgroep. De wiixnaai-s
mogen aanstaande donderdag
een ri tje maken in een politieau
to. Groep zes en zeven gaan
maandag naar het asielzoekers
centrum en groep acht voext
vrijdag een toneelstuk op voor
ouders.
Regels
Een ander onderdeel van de pro-
jectweek voi-mt het 'protocol',
Iedere gi'oep kindex-en stelt met
losse lettei's een zin samen. Alle
zinnen bij elkaar vormen het
px'otocol. Als afsluiting van het
project wordt het gedragsregle
ment vx'ijdag opgehangen in de
school. De leerlingen zetten er
daxx hun handtekeningen onder
en moeten zich daarna aan die
regels houden.
Of het px-oject vruchten zal af
werpen, blijft de vx-aag. „Het is
bedoeld om kindei-en bewuster
met elkaar om te laten gaan",
zegt Haalboom. „Veel kinderen
staan er niet bij stil dat iedex-een
respectvol behandeld wil wor
den. We hopen dat de kinderen
er iets van opsteken, maar ik
vex-wacht geen wondex-en."
Leerlingen en medewerkers van Het Baken in Amemuiden. Geheel
rechts Anneke Haalboom. foto Ruben Oreel
door Miriam van derSchot
Het is 30 juni 1566. Ongeveer
driehonderd mensen lopen
tegen het ochtendgloren naar
Slobberduin bij Dishoek. De
schoenmaker Adriaan Jeroens-
zoon Obry, ook doctor Leest ge
noemd, leidt de samenkomst.
Obry houdt een preek over 'de
epistole ende de evangelie'.
Daarmee is de eerste hagepi-eek
op Walcheren een feit.
Enkel de naam van een stx-aatje
in Middelburg - de Hagepreek-
gang - doet nog denken aan die
periode. Hagepi-eek is de bena
ming voor de predikaties in de
open lucht. In de zestiende eeuw
wex'den die door pi'otestanten
gehouden.
Nadat het Eedverbond der Ede
len op 5 april 1566 in Bx-ussel het
Smeekschrift aan de landvoog
des Margaret ha van Parma aan
bood, wax'en veel hex-vox-mden
van mening dat de vrijheid van
godsdienst eindelijk werkelijk
heid was. De landvoogdes kon
digde echter aan dat de predi
king, die toen nog niet i n de open
lucht werd gehouden maar in
besloten bijeenkomsten, in
strij d was met het rooms-katho-
lieke geloof en verbood het.
Sindsdien hing de doodstraf bo
ven de hoofden van predikan
ten.
Initiatief
De 'geheime' bijeenkomsten die
in het begin werden gehouden,
vonden niet lukraak plaats. Er
zat een complete organisatie
achter-. De belangrijkste initia
tiefnemers waren de gemeen
ten. In juixi 1566 werd tijdens de
synodevergadering in Antwer
pen besloten dat de samenkom
sten voortaan beter veranderd
konden worden in openbare
prediking.
Overal doken daarna de ha-
gepreken op. Vanaf de zomer in
1566 werden de samenkomsten
massaal op de vroege zondag
ochtend bijgewoond. Uit vrees
voor ovex-vallen door de over
heid hielden gewapende man
nen tijdens de bijeenkomsten de
wacht. De zelfbewuste houding
van de Calvinisten wei'd in die
periode zo duidelijk tentoonge
spreid dat de hagepreek als een
fenomeen werd gezien.
De tweede openbare prediking
op Walcheren werd op 2 juli
1566 gehouden op een weide bij
Bi'igdamme. Tussen de 1500 en
1600 mensen kwamen luisteren
naar Obry die als prediker
woonde en werkte in Veere. Ook
Gelein Janszoon d'Hoorne pre
dikte vanaf toen regelmatig in
de streek. Later vonden de bij
eenkomsten plaats op Schou-
wen-Duiveland, waar de uit
Ziei'ikzee afkomstige Jacob Jo-
xiszoon Baselis de hagepreken
leidde.
Poortjes
De verbinding tussen de D wars-
kaai en de Rouaansche kaai in
Middelburg kreeg op 28 januari
1942 de naam Hagepreekgang.
Het straatje ontstond toen de
binnenstad herbouwd wex-d.
Twee van de drie ingangen van
de Hagepx-eekgang zijn bei-eik-
baar via eeuwenoude poortjes.
Die wekken de illusie dat de
gang inderdaad nog getuige is
geweest van de verboden ha
gepreken.
De Hagepreekgang in Middelburg. foto Dirk-Jan Gjeltema
