Het enige
dat telt
is emotie
Ik wil Spitsbergen blijven koesteren
Rampspoed
wint het van
romantiek
PZC
Bruno Dumont en La vie de Jésus
Demi Moore redt het
tegen de mannen
kunst cultuur
21
Heieen van der Laan (28)
worstelde met de poolnacht
vrijdag 30 januari 1998
De film heeft ze nu drie keer gezien, en
elke keer kwam ze met schele hoofd
pijn de zaal uit. Vooral de eerste vertoning
was een kwelling, een heftige en intense
ervaring. „Er kwamen zoveel herinnerin
gen en associaties op dat ik me niet zomaar
kon overgeven. Ik was constant bezig de
film aan de werkelijkheid te toetsen. Ik
was bekaf."
Dat is ook niet verwonderlijk, want de
film When the light comes van Stijn
Coninx - met Frances ca Vanthielen en
Joachim Krol in de hoofdrol - is immers
haar persoonlijke verhaal. Heieen van der
Laan (28) schreef het boek 'Waar blijft het
licht' dat de basis vormde voor de film die
in het barre Spitsbergen is opgenomen.
Het verhaal draait om een negentienjarig
meisje dat een jaar lang verblijft bij een
pelsj ager. Ze worstelt in het schamele hut-
je op de eindeloze toendra van Spitsber
gen met de eenzaamheid, de onvoorspel
bare natuurkrachten en tegen de avances
van de verder weinig communicatieve en
onhandige pelsjager Nils.
De uit Houten afkomstige Van der Laan is
dat meisje uit de film, die gisteren in pre-
mièrèging. Na haar eindexamen besloot ze
de wij de wereld te verkennen. Ze monster
de als koksmaatje aan op de Plancius, dat
met passagiers naar Spitsbergen voer.
Daar kwam ze in contact met het ruige en
eenzame bestaan van pelsjagers. Hoe zou
het zijn om maandenlang in het donker
van de poolnacht te leven, zonder zon,
zonder licht, terwijl het kwik is gezakt
naar veertig graden onder nul? Om maan
denlang in een piepkleine hut in de onein
dige sneeuwvlakte te bivakkeren met een
pelsjager en een roedel sledehonden als
enig gezelschap?
Nietig
Van der Laan besloot haar droom te ver
wezenlijken. „Als je de wereld wil ontdek
ken moet je niet bang zijn om het bekende
achter je te laten. Als je angstig bent, kom
je nergens", zo verklaart ze achteraf deze
opmerkelijke beslissing. „Ik scharrelde
wat rond dat hutje. Wat zou het een mens
doen om hier te wonen? Het mooie van dat
land is de totale afwezigheid van mensen
Heieen van der Laan: „Als je angstig bent, kom je nergens."
foto Roland de Bruin
en het feit dat de natuur regeert. Je bent je
weer bewust van je eigen nietigheid. Ik be
sloot om de uitdaging aan te gaan en te
blijven."
In het boek beschrijft Van der Laan het le
ven in de houten hut Austfjordneset met
zeven sledehonden en een in zichzelf ge
keerde pelsjager. Samen jagen ze op zee
honden, villen ze de beesten, prepareren ze
huiden en maken ze vossenvallen klaar.
Maar ondanks die gezamenlijk activitei
ten verloopt het contact -aanvankelijk -
steeds stroever. Van der Laan kan zich al
leen uiten in haar brieven aan vrienden en
familie. Het boek, samengesteld op basis
van die brieven, bevat tal van persoonlijke
gedachtenspinsels. „Sommige mensen
vonden dit boek te persoonlijk, maar ik
had geen ander boek kunnen schrijven. Ik
was jong en dan ga je vooral uit van je ei
gen ervaringen en gevoelens. Ik was er erg
eenzaam, ik had geen klankbord. Voordat
ik ging had ik het gevoel dat we een twee
tal zouden vormen. Als je samen bent
maakt het immers niet uit hoe moeilijk het
is, hoe koud of hoe nat, je bent samen.
Maar ik was alleen, en die wetenschap viel
me zeer zwaar,Met de terugkeer van het
daglicht na de vier maanden lange pool
nacht, lijken ook de overwinteraars te ont
dooien. Er bloeit zowaar iets moois tussen
Van der Laan en haar pelsjager. Zo mooi,
dat ze nog een half jaar langer in Austf
jordneset blijft.
Na een heftige romance besluit Van der
Laan op een gegeven moment echter toch
weer naar Nederland te vertrekken. Daar
zet ze haar avonturen een paar jaar later
op papier. Het boek 'Waar blijft het Licht'
komt in maart 1993 uit, een paar maanden
later al neemt producent Paul Voorthuij-
zen een optiè op de filmrechten. „Aanvan
kelijk was ik natuurlijk erg verrast: een
bioscoopfilm, dat is niet niks. Nu zie ik wel
in dat het verhaal veel mensen aanspreekt.
Wie droomt er niet van hoe het zou zij n om
zijn leven helemaal om te gooien. De film
is erg mooi geworden, al kan ik er natuur
lijk niet onbevangen naar kijken. 'Mijn'
karakter, in de film heet het personage El
len, is flink aangescherpt. We lijken niet
erg op elkaar. In het boek krijg je veel meer
inzicht in de beweegredenen. Ik beschrijf
mijn angsten, mijn wanhoop en vertwijfe
ling. Die achtergronden ontbreken in de
film. Dat is wel jammer.
Hutje
„Ellen is een 'superwoman'. Ik geloof niet
dat ik de film nog een keer wil zien. Ik ben
bang dat mijn herinneringen zullen weg
vagen, dat ik als ik aan het hutje denk, ik
alleen nog het hutje zie zoals dat in de film
eruit ziet. Dat wil ik niet laten gebeuren.
Ik zal mijn herinneringen blijven koeste
ren."
Van der Laan is sinds dat stormachtige
jaar nog twee keer op Spitsbergen ge
weest. Veel contact heeft ze niet meer met
'haar' pelsjager, die nu overigens 'gewoon'
in Noorwegen woont. Ook heeft ze niet
meer de behoefte om naar het bare noor
den terug te keren. Met haar partner en
kind van tien maanden woont ze op een
schip, waarmee ze in de zomer tochten
over het IJsselmeer en door de Waddenzee
maken met passagiers. „We wonen klein,
maar in voortdurend contact met de na
tuur en het water. Die liefde is sinds Spits
bergen nooi meer weggegaan."
Monique Brandt
Waar blijft het Licht f24, 90, Luitingh-Sijthoff
(filmeditie)
Scène uit Titanic met Leonordo di Caprio en Kate Winslet.
In 'Starship Troopers' zagen we
mannen en vrouwen als gelijken
vechten en het aardige was dat er geen
enkel punt van werd gemaakt. In G.I.
Jane is het wel een punt. Hier moet de
gelijkheid der seksen in het
Amerikaanse leger nog zwaar
bevochten worden en omdat dat gebeurt
in Hollywood-stijl stapt Demi Moore in
de frontlinie. Geloof het of niet, ze
scheert eigenhandig haar hoofd kaal en
bewijst dat ze ook vol builen en
schrammen nog heel aantrekkelijk kan
zijn.
Regisseur Ridley Scott maakte
eerder 'Thelma Louise',
maar die film over twee strijdlus
tige vrouwen ademde een vol
strekt andere sfeer. Ondanks de fe
ministische suggestie is G.I. Jane
een obligaat stervehikel met een
verhaal dat nergens de clichés van
de ouderwetse soldatenheroiek
ontstijgt.
Demi Moore speelt een marine-of
ficier die door een ambitieuze
vrouwelijke senator (Anne Ban
croft, met mannelijke dictie)
wordt uitgekozen om te bewijzen
dat vrouwen in ieder onderdeel
van de strijdkrachten op hun
plaats zijn. Ook in het elitecorps
de Navy Seals, berucht om de gru
welijke selectietraining die zelfs
de meeste mannen niet weten te
doorstaan. Demi uiteraard wel,
want behalve door het fraaie ca
merawerk blinkt G.I. Jane vooral
uit door voorspelbaarheid.
Bij gebrek aan inhoud van beteke
nis - het grootste deel van de film
bestaat uit het betere afknijpen -
viel Ridley Scott terug op iets wat
hij goed kan: het creëren van ruige
en toch gelikte beelden met veel
dynamiek en broeierige belich
ting. De camera schokt bij iedere
explosie. Er is een aanhoudend ge
voel van opwinding, ondersteund
door dramatische muziek of een
emotionele song. Demi's motivatie
grenst intussen aan het ongelofe
lijke, en dat allemaal omdat ze niet
mocht intekenen voor de Golfoor
log. In mooi tegenlicht doet ze pus
hups op een arm. Ze doorstaat
zware mishandeling en slingert
haar sadistische trainer een hart
grondig 'suck my dick' in het ge
zicht. Dat is ook zo ongeveer de
enige humor die te bekennen valt.
R. de K.
G.I. Jane is te zien in De Koning Hulst.
Spelen de productiekosten van een
film een rol bij de beoordeling ervan?
Oftewel: leidt de wetenschap dat James
Camerons Titanic ruim 400 miljoen
gulden heeft gekost tot een andere visie
op het eindresultaat? Het antwoord op
die vraag moet waarschijnlijk
bevestigend zijn, al was het maar omdat
zo'n peperduur project begeleid wordt
door een niet te vermijden golf aan
publiciteit, waardoor
onbevooroordeeld kijken bijna
onmogelijk wordt.
Rose en Jack belicht Cameron ook
een wrang aspect van de .onder
gang van de Titanic, namelijk dat
de enorme standsverschillen aan
boord ook in de overlevingsstatis-
tieken tot uitdrukking kwamen.
Terwijl een meerderheid van de
Eerste Klasse de ramp overleefde,
ging het leeuwendeel van de Derde
Klasse ten onder. Cameron haalt
in dramatisch opzicht de maxima
le winst uit deze tegenstelling: de
beelden van de achter hekken op
gesloten ai-me drommels van de
Derde Klasse maken indruk, net
als de scènes in de onderbuik van
het schip, waar de stokers vaak te
laat waren om de dichtklappende
veiligheidsschotten te passeren en
dus als ratten in de val zaten.
De ramp zelf, die na zo'n 100 mi
nuten inzet, is het sterkste deel
van de film. Vooral de momenten
waarop het schip steeds schever i n
het water komt te liggen en wan
hopige passagiers over het schuine
dek de ijskoude oceaan inzeilen,
zijn adembenemend en appelleren
aan het bijzondere 'meegevoel'
waar elke goede rampenfilm op
drijft, namelijk de vraag wat je
zelf in een dergelijke situatie zou
doen om je hachje te redden.
Cliché
Minder overtuigend, want vooral
erg clichématig, is de romance die
de film beheerst. Bijkomend pro
bleem is dat de snel populair ge
worden jonge acteur Leonardo
DiCaprio eerder overkomt als een
filmster-in-nood dan als arme
kunstenaar. Gelukkig wordt de re
latie enigszins opgefleurd door
een vrolijk (historisch) personage
als de 'onzinkbare Molly Brown',
een door Kathy Bates gespeelde
'nouveau riche' die zich niets van
normen en etiquette aantrekt.
Het is daarom hoofdzakelijk de
met indrukwekkende special ef
fects verbeelde rampspoed die Ti
tanic zijn kwaliteit geeft, ramp
spoed die uitloopt op een
magnifiek verstil^ beeld van tien
tallen bevroren lijken in een nach
telijke oceaan. Of dat enige echt
onvergetelijke beeld 400 miljoen
gulden waard is, dat is eigenlijk
alleen nog een theoretische vraag
voor moralisten, aangezien Came
rons Titanic een maand na de
Amerikaanse première al bijna uit
de kosten is.
R. de K.
Titanic is te zien in Alhambra Vlissin-
gen, Grand Goes, De Koning Hulst en
Cinemactueel en Roxy Bergen op
Zoom.
Begonnen moet worden met de
conclusie dat James Cameron,
die ook het scenario schreef, een
cruciaal probleem uitermate slim
heeft opgelost. Dat probleem lag
in het feit dat een verhaal over de
ondergang van de onzinkbaar ge
achte Titanic, waarbij ruim 1.500
slachtoffers te betreuren waren,
eigenlijk per definitie geen happy-
end kan hebben. En dat is bij een
megaproject toch wel zoiets als
een voorwaarde.
Cameron (Aliens, The Abyss, The
Terminator, True Lies) vond de op
lossing in een raamvertelling: de
eerste en tevens laatste vaart van
de MS Titanic, die in 1912 tegen
een ijsberg voer, wordt verteld
vanuit het heden, waarin een ber-
gingsploeg met hypermoderne ap
paratuur het wrak onderzoekt.
Cameron maakt daarbij gebruik
van eigen beelden van het wrak,
die een wonderlijke, bijna ijle
kwaliteit hebben. Het bergings
team in de film is, onder het mom
van wetenschappelijk onderzoek,
vooral op zoek naar een dure dia
mant die met de Titanic ten onder
zou zijn gegaan. In plaats daarvan
stuit men op een tekening van een
naakte vrouw, die de diamant
draagt. Via de tv uitgezonden
beelden van de tekening zorgen
voor een onverwachte reactie: de
afgebeelde vrouw, inmiddels 101
jaar oud, meldt zich. Deze Rose
Dewitt Bukater (Gloria Stuart),
de dochter uit een verarmd aristo
cratisch geslacht, fungeert verder
als gids in het verleden.
De jonge Rose (Kate Winslet) ging
in 1912 scheep als verloofde van
de arrogante Cal Hockley (Billy
Zane), maar verliet vier dagen la
ter het schip in een reddingsvest
als de geliefde van Jack Dawson
(Leonardo DiCaprio), een armlas
tige kunstenaar die zijn ticket pas
op het allerlaatste moment had
veroverd bij een spelletje kaax-t.
Voor alle duidelijkheid: deze
hoofdpersonages zijn fictief, in te
genstelling tot vele bijrollen.
Met behulp van de in geuren en
klem-en vertelde romance tussen
Bruno Dumont werd naar aan
leiding van La vie de Jésus be
dolven onder de prijzen. Zo werd
hij uitgeroepen tot 'Europese Ont
dekking van het Jaar'. Opgewon
den werd hij daar niet van, zo
meldt hij in een café in Lille: „Het
zegt me niks. Wat betekent dat nu
helemaal, 'De ontdekking van het
jaar'? Waar ik wel blij mee ben, is
de Fassbinder Prijs die me ook is
toegekend. Fassbinder, dat zegt
iets. Maar het enige wat me echt
raakt in al die buitenlandse erken
ning is het besef dat film univer
seel kan zijn."
Het leven van Jezus. Is die titel een
provocatie?
Jamisschien welMij n uitgangs
punt was de vraag hoe je aan het
eind van de twintigste eeuw nog
over Christus kunt praten in een
wereld die zich van God bevrijd
heeft en waarin slechts de mens
rest. In de geschiedenis van de
schilderkunst is Christus in aller
lei gedaantes afgebeeld: als lam,
als vorst, als boer. Maar nu is er al
leen de mens. Er is alleen Freddy.
En Freddy, dat zijn u en ik."
„Ik besef heel goed dat de titel af
stand schept, maar poëzie schept
nu eenmaal afstand. Zonder de ti
tel had ik nooit deze film gemaakt,
denk ik. Ik had met die monsterlij
ke Freddy ook niet uit de voeten
gekund, als ik aan de andere kant
niet in hem geloofd had. Ik geloof
in Freddy. Dat is wat ik aan het
Christendom overgehouden heb:
een geloof in de mens, de rest is
voor kleine kinderen."
Freddy pleegt wat je een racisti
sche moord zou kunnen noemen,
maar U oordeelt niet, u toont.
„Dat klopt. Mijn film is heel dub
belzinnig, zeker in een tijd waarin
de televisie en veel films een een
duidige mening opleggen. Ik laat
het denken en oordelen aan de kij -
ker in de zaal over. Die mag beslis
sen wat goed is en wat slecht, dat is
niet mijn taak."
Dierlijk
Dierlijk is ook de manier waarop u
de seksuele relatie tussen Freddy
en Marie verbeeldt. Er wordt geen
woord gesproken.
„Woorden zijn alleen een andere
vorm voor iets wat in de eerste
plaats fysiek isHet gaat mij om de
blikken, om het aanraken. Seksu
aliteit is het ontmoetingspunt van
lichamen en twee neukende licha
men vormen het toppunt van
tragiek, want tijdens de 'gemeen
schap' overheerst de onmogelijk-
heid om één te worden. Er zit bo
vendien een groot element van
geweld in de liefde. Daarom toon
ik de seksualiteit op een uitzinni
ge, heftige, dierlijke manier. Er is
alleen het geweld van die twee li
chamen."
La vie de Jésus is met zijn panora
ma's onmiskenbaar diep gewor
teld in Frans Vlaanderen, de
streek waar Dumont geboren
werd en opgroeide. Dumont haast
Regisseur Bruno Dumont: „Wat me in de buitenlandse erkenning raakt,
is het besef, dat de film universeel kan zijn."
zich echter het belang van de loca
tie te relativeren: „Personen en
landschappen zijn voor mij slechts
middelen om het innerlijk te be
reiken van degene die naar de film
kijkt. De werkelijkheid kan me ge
stolen worden, het enige dat telt is
de emotie, het binnendringen bij
de kijker. Voor mij is het ook niet
zo dat mensen naar een film kij-
David Douche, hoofdrolspeler in
La vie de Jésus.
foto Contact Film Cinematheek
ken, het is de film die naar de men
sen kijkt. Dat is cinema. Een film
moet een kijker fysiek raken. Het
verstand laat ik buiten beschou
wing, dat is voor de volgende dag,
als je nadenkt over wat je gezien
hebt. Daarom streef ik naar een
ruwe, brute, heel fysieke cinema."
Waarom koos U toch zo nadrukke
lijk voor Uw geboortestreek?
„Ik heb in Parijs gestudeerd en
ben pas later naar deze streek te
ruggekeerd. Pas toen realiseerde
ik me hoezeer ik het landschap van
mijn jeugd in me draag. Toen be
sloot ik temg te keren naar het
platteland, gewoon om mensen en
bomen te filmen. Heel simpel. De
eenvoud die ik nu bereikt heb, zie
ik als een enorme vooruitgang".
Amateurs
Ligt die hang naar eenvoud ook
aan de basis van Uw keus voor
amateurspelers?
„Ja, dat denk ik. Vanwege de af
wezigheid van een psychologie.
Als ik een acteur uitkies dan is het
om diens lichaam, niet om diens
psychologie. Ik wilde Freddy om
zijn uiterüjk, om zijn manier van
lopen. Werken met professionele
acteurs is zo vervelend, zo intel
lectueel Dat haalt alle leven emit.
Ik wil de kunstmatigheid vermij
den, die haat ik. Dat verdraag ik
niet. Met amateurs moet je je aan
passen, je regisseert een beetje,
maar je moet het doen met wat je
hebt. Het heeft geen zin om je uren
lang het hoofd te breken over het
hoe en waarom van een rol."
U vertelde dat er in uw omgeving
een stevig debat is geweest over de
film.
„Ja, er zijn mensen hier die de film
racistisch vinden. En dat de film
de streek een slecht imago bezorgt.
En er zijn mensen die vinden dat
film alleen moet verstrooien. Voor
hen is dit een film die van Mars
komt. De traagheid, het ritme,
men is dat niet gewend."
Rob de Kam
Een van de opvallende
producties op het lopende
filmfestival van Rotterdam:
La Vie de Jésus. Het is de
gelauwerde debuutfilm van
de 40-jarige Bruno Dumont,
een in Lille wonende regisseur
die voor zijn eerste speelfilm
terugkeerde naar zijn
geboorteplaats Bailleul. Zijn
even rauwe als ontroerende
film gaat over Freddy, een aan
epilepsie lijdende jongen
zonder perspectief die zijn
vriendin Marie verliest aan
een Arabische jongen, waarna
de stoppen bij hem op
gruwelijke wijze doorslaan.
Aan de oppervlakte lijkt de
door amateurs gespeelde film
een realistisch beeld van
liefde, uitzichtloosheid en
racisme op het platteland te
geven, maar daaronder broeit
een rijk drama: „Er is alleen
Freddy. En Freddy, dat zijn u
en ik."
