In de ban van de reuzensteen
Ook 'n pc heeft onderhoud nodig
PZC
Digitale atlas goede
hulp voor onderweg
maar slecht in details
Mysterieuze
megalieten
wetenschap en techniek
40
computertaal
zaterdag 17 januari 1998
Wie zijn topografische kennis wil
vergroten, of iedere straat in Ne
derland wil lokaliseren, kan nu gebruik
maken van de Digitale Atlas van Neder
land. De cd rom biedt een scala aan mo
gelijkheden, zoals het uitstippelen en
printen van (fiets)routes, het meten van
afstanden en markeren van, bijvoor
beeld, verkoopgebieden.
De Topografische Dienst, het Kadaster
en de firma Bridgis BV hebben hun
krachten gebundeld voor deze cd rom,
die voor bijna honderdvijftig gulden in
de winkel ligt. Dit heeft een mooi resul-
taat opgeleverd. De gebruiker kan de
kaart van Nederland ophalen en zowel
het hele land als een detail daarvan zien.
Allereerst wordt een gewone wegen
kaart getoond in het midden van Neder
land, van waaruit naar een gewenst an
der deel gegaan kan worden. Daar kan
zowel in- als uitgezoomd worden, om op
deze manier een groter deel, of juist een
detail te kunnen zien. Er is gebruik ge
maakt van gedetailleerde stafkaarten.
Toch kleven er enige nadelen aan de Di
gitale Atlas. Er is een zoekfunctie aan
verbonden. Men kan zowel op postcode
als op woonplaats een straat oproepen,
maar helaas is de kaart niet zó verfijnd
dat die straat ook precies in beeld komt.
De gebruiker zal het dus met een goede
stafkaart moeten doen, waar met een cir
keltje de gewenste straat is aangegeven.
Dat is jammer, zeker als je in - bijvoor
beeld - het centrum van Goes een adres
wilt opzoeken. Er is slechts een zwarte
plekte zien, waarin de exacte locatie van
de straat niet staat aangegeven. Volgens
de samenstellers van de atlas kon dit ook
niet, omdat een cd rom hiervoor te weinig
geheugen bezit. Het zou echter de waar
de van de schijf aanmerkelijk verhogen.
Ook verkeersobstakels, zoals eenrich-
tingsverkeer-straten en voetgangerszo
nes staan niet aangegeven. Dit zal
voornamelijk in steden als Goes en Mid
delburg problemen opleveren. De cd rom
is ook niet tijdsbestendig. Zo staan nog
steeds de namen van de oude gemeenten
Domburg, Westkapelle en Mariekerke
aangegeven, terwijl die inmiddels al zijn
opgegaan in de nieuwe gemeente Veere.
Ook aanstaande grootschalige verande
ringen in het wegenplan kunnen niet
meegenomen worden, zoals de geplande
Westerscheldetunnel en de Ruit rond
Axel. Toch kan de Digitale Atlas op veel
andere terreinen goed ingezet worden.
Zo is het een nuttig product voor aard-,
rijkskunde-onderwijs en kunnen zaken
lieden er heel goed bestanden mee aan
leggen. De cd rom heeft een printfunctie,
ook voor details, en de gebruiker kan met
verschillende kleuren routeplanners in
tekenen. Dit is handig voor mensen die
veelvuldig de weg op moeten. De reis kan
thuis gedegen voorbereid worden en een
uitgeprinte routekaart, die niet uitge
klapt hoeft te worden, functioneert beter
dan een grote wegenkaart of papieren at
las. Bovendien kunnen meerdere routes
tegelijkertijd uitgetekend en gemeten
worden.
Vrije tijd
Ook voor de vrije tijd is de atlas een nut
tige hulp. Scoutingverenigingen kunnen
bijvoorbeeld van tevoren een gedetail
leerde plattegrond van een bos inzien en
wandel- en wielersportclubs hebben met
de meetfunctie een mogelijkheid om af
standen te bepalen. Maar ook voor de
individuele fietser, wandelaar of consu
ment kan de Digitale Atlas van Neder
land een goede hulp onderweg zijn.
Ben Oerlemans
De Digitale Atlas van Nederland is uitgegeven
door Nilsson LammDe systeemvereisten
voor deze cd rom zijn: IBM Compatible PC;
486/66 Mhz. 8MB RAM; 5 MB ruimte op de
harddisk; SVGA 800 x 600; double speed cd
rom-speler. Windows 3.x of hoger. Prijs
149,95.
Beseffend dat er over formaties van
reuzenstenen een hoop mystieke onzin
wordt verkondigd, zegt cultureel
antropoloog Wim Ravesteijn: „Ik ben
altijd geïnteresseerd geweest in mysteries,
maar ik benader ze in principe op een
wetenschappelijke manier. Dus ga ik er
niet van uit dat voor megalitische
bouwwerken buitenaardse krachten of
verloren technologieën zijn gebruikt. Het
was niet meer dan een kwestie van
technische creativiteit en noeste arbeid.
Gezweet en gezwoeg van grote groepen
mensen".
Hij gelooft dus niet in akoestische levi
tatie: een hogepriester die zijn stokje
tegen een blok steen houdt en het gevaarte
door middel van toverspreuken op z'n
plaats brengt. De mogelijkheid van tele
kinese, verplaatsing door gedachte
kracht, verwerpt hij ook. En dat demega-
lietenbouwers bezoekers uit het heelal
waren, wil er bij hem al evenmin in. Hij
ontdekte dat op het Indonesische eiland
Sumba nog vandaag de dag megalitische
graven worden gemaakt, door gewone
mensen.
Dr. Wim Ravesteijn is als cultureel antro
poloog werkzaam aan de TechnischeUni-
versiteit Delft. De nadruk heeft daar ui
teraard de technische kant van de mense
lijke geschiedenis. Binnen de culturele
evolutie van de mens boeien hem per
soonlijk in het bijzonder de megalitische
bouwwerken, waarvan de hunebedden in
Drenthe en steenkringen als Stonehenge
in Engeland voorbeelden zijn.
„Als iets wetenschappelijk op eenvoudige
wijze te verklaren valt, kan men zich beter
niet verliezen in speculaties", zegt hij.
„Eind vorige eeuw dacht men op Mars
'kanalen' te zien, wat zou wijzen op een
beschaving. Dat was meteen de meest in
gewikkelde uitleg. Wat meer voor de hand
lag, werd overgeslagen. Optisch bedrog
bijvoorbeeld, wat het later bleek te zijn".
Dit klinkt allemaal heel nuchter. Maar
Ravesteijn spreekt van 'verruimde ratio
naliteit', die van pas kan komen wanneer
de wetenschap blijft steken. Dan is fanta
sie toegestaan. Hij wijst op de science-fic-
tion-literatuur, waarin de consequenties
van bepaalde wetenschappelijke of maat
schappelijke ontwikkelingen heel over
tuigend worden geschetst.
Ravesteijn: „Schrijvers hoeven immers
geen afstand tot hun onderwerp te hou
den, wat wél gevraagd wordt van weten
schappers. Een inwoner van Salisbury,
dat vlak bij Stonehenge ligt, schreef een
roman over het ontstaan van deze steen
cirkel. In zijn boek zijn de bouwers van
Stonehenge de voorouders van de mensen
die vele eeuwen daarna de kathedraal van
Salisbury hebben gebouwd. De mensen
die in de Steentijd in die streek woonden,
zouden er dus altijd gebleven zijn met be
houd van hun 'steenkennis'. Over Stone
henge is weinig bekend en dat geeft een
Plaatselijk zorgden de oudere mensen, die
in hoog aanzien stonden, voor een gelei-
delijke groei en overdracht van kennis.
Daarnaast maakte scheepvaart,, vaak
over zeer grote afstanden, sprongen mo
gelijk".
Sommigen beschouwen Palestina als oer
bron van de megalitische cultuur. Rave
steijn houdt het op het zuid-zuidwesten
van Azië. In Assam bijvoorbeeld is een
megalitische steencirkel aangetroffen die
daarop zou kunnen wijzen. Vanuit dit ge
bied ziet Ravesteijn een oostelijke ver
spreiding tot ver in Polynesië (Paasei
land) en in westelijke richting via he!
Middellandse-Zeegebied naar Noord
west-Europa. In de Nieuwe Wereld zijn
Bolivia, Peru, Colombia en Mexico lan
den waar de megalietenbouw grote hoog
ten heeft bereikt.
Ravesteijn: „Cultuurverbreiding over
grote afstanden is vaak moeilijk te bewij
zen. Oude handelsroutes kunnen verloren
zijn gegaan. De geschiedenis is immers
geen opgaande lijn. Na een bloeiperiode
kan de val diep zijn en verdwijnen allerlei
verworvenheden. Neem de Donkere Mid
deleeuwen na het Romeinse Rijk. De theo
rieën over Atlantis kun je ook in dit licht
zien".
Slavernij
De vraag hoe de steentijdmens in staatis
geweest zulke bouwwerken neer te zetten
houdt Ravesteijn het meest bezig. „In elk
geval, men had de tijd. De culturen heb
ben altijd een voorkeur voor nietsdoen
gehad. Onze eigen cultuur vormt vanaf
1500 een uitzondering daarop. Het 'moe
ten werken' is dus eigenlijk een recente
uitvinding. En iser veel vrije tijd, dan leun
je de mensen in massa optrommelen voor
een karwei als het vervoeren en plaatsen
van zware stenen. Wij zouden al gauw aan
slavernij denken".
„Het meest aannemelijk is dat de stenen
op rollende boomstammen en sleden wer
den voortgetrokken door mensen en trek
dieren. Daar zijn sporen van gevonden,
onder andere op Malta. Op Sumba wer
den nog kort geleden, in 1971, voor het
vervoer van een uitgehakte steen van ze
ventig ton tweeduizend mannen ingezet.
Het ding werd zowel per slede als op rol
lende boomstammen naar de bouwplaats
gebracht. Die methode is te zien in de door
Vincent Monnikendam in 1995 gemaakte
film 'Moeder Dao, de schildpadgelijken
de'. Hoe het rechtop zetten of tillen van
megalieten in zijn werk ging, is nog in ne
velen gehuld. Vandaar die vreemde spe
culaties, zoals telekinese".
„Meer onderzoek op Sumba zou helder
heid kunnen verschaffen over de bouw
techniek van de megalitische cultuur in
zijn geheel. Maar we moeten er snel bij
zijn. Alleen al omdat de Indonesische re
gering tien jaar geleden heeft verboden
meer dan vijf buffels te slachten ter gele
genheid van traditionele begrafenissen.
En dat is veel te weinig om het grote ar
beidsleger te voeden dat nodig is voor de
bouw van een megalitisch graf. Bij die be
grafenis in 1971, van een raja, werden
tweehonderdvijftig buffels geslacht. Ver
der zorgt onderwijs voor leegloop van de
dorpen. De mensen zoeken een bestaan
buiten de landbouw. Ze maken zich los
van hun voorouders. En daarmee is de ban
van de steen verbroken".
Mark Glotzbach
De beroemde magische stenenkring van Stonehenge in Engeland.
foto The Image Bank
grote vrijheid voor verruimde rationali
teit".
Zelf kent Ravesteijn dit gevoel ook. „De
steencirkel van Avebury, niet ver van Sto
nehenge, is met een middellijn van vijf
honderd meter veel groter dan Stonehen
ge. In het middelpunt, en naar verluidt op
het kruispunt van duizenden jaren oude
wegen, ligt een kroeg, de Red Lion. Ilc heb
dat persoonlijk ervaren als een magische
plek. 's Avonds ontstonden er gesprekken
over wat iedereen overdag had gezien en
ondergaan, zó geïnspireerd dat het wel
magie leek. Het werden confrontaties met
jezelf: waarom zou ik die stenen hebben
opgericht? Ik ervoer ze als een manier om
naar de hemel te reiken, onsterfelijk te
worden. Ze maakten een gevoel van
machtinmelos, van eeuwigheid en onein
digheid. Pas later las ik een analyse over
Avebury waarin sprake was van kracht
lijnen, en de Red Lion ligt precies op een
knooppunt daarvan".
Dodencultus
De megalitische cultuur beleefde van
5000 tot 500 voor Christus haar bloeitijd.
Megalieten werden het meest voor graven
(dolmens) gebruikt, op z'n simpelst vier
rechtopstaande stenen met een dekplaat.
Ravesteijn: „De dodencultus, voorouder
verering, vormde de grondslag van de me-
galithische cultuur. De mensen leefden na
de dood op .een bepaalde manier verder,
maar daar was wel een onverwoestbaar
graf voor nodig. In niet-westerse culturen
hebben oude mensen vaak veel macht en
gezag en dat zet zich voort na de dood. De
doden heersen zelfs over de elementen.
Wederopstanding was het uiteindelijke
blijk van onsterfelijkheid, een overtui
ging die verbonden is met dolmens over de
hele wereld".
Op den duur leerde men van de kolossale
keien grote bouwwerken te maken. Sto
nehenge, waar ook graven zijn gevonden,
was mogelijk een dans- en verzamel
plaats voor een dodencultus en is in fasen
ontstaan, aldus Ravesteijn. De cirkelvor
mige wal van honderd meter middellijn is
het oudste onderdeel en dateert van rond
3800 voor Christus. De tempelachtige
binnencirkels zijn ruim tweeduizend jaar
jonger.
Stonehenge heeft ook een kalenderfunc
tie gehad, zo blijkt uit astronomische ori
ëntatiepunten. De opkomst van de mid
dernachtzon en de dag- en nachtevening
in het voorjaar en najaar zijn in het bouw
plan duidelijk terug te vinden. Rave
steijn: „De megalitische cultuur ging sa
men met de vroege landbouw, die sterk
van de seizoenen afhankelijk was. De
sterren vormden de kalender en dat vond
op den duur zijn weerslag in de megalie
tenbouw. Later namen de Egyptenaren
deze astronomische kennis over en het
kan zi j n dat zij later vanuit hun hoger ont
wikkelde cultuur de megalietenbouwers
weer beïnvloedden. Beide culturen over-
Hedendaagse megalitische graftombe op
lappen elkaar enkele duizendèn jaren. Bij
de Egyptenaren is de megalietenbouw
echte bouwkunst met nauwkeurig be
werkte steenblokken geworden".
Er zijn op plaatsen over de hele wereld ui
tingen van de megalitische cultuur te vin
den. Een cultuur is èen samenhangend ge
heel van dezelfde kenmerken verspreid
over een bepaald gebied. Culturen volgen
elkaar op in de tij d en geven de geschiede
nis van de menselijke beschaving een ge
laagde opbouw, wat overeenkomt met de
ervaringen van de archeologie.
Over de verbreiding van een cultuur be
staan binnen de wetenschap verschillen
de opvattingen. De 'diffusionisten' spre-
imba, Indonesië. foto Wim Ravesteijn
ken van cultuurkringen: ergens ontstaat
een bepaalde cultuur, die vervolgens door
migranten, veroveraars, reizigers en han
delaren of door beïnvloeding door buur
volkeren wordt verspreid. Aanhangers
van deze theorie vragen zich altijd af
waar een cultuur vandaan komt. Daar te
genover staan de geleerden die menen dat
alle cultuur van lokale oorsprong is. Alles
wordt op verschillende plaatsen gelijktij
dig uitgevonden, gewoon omdat de mens
er rijp voor is, stellen zij.
Mengvorm
Ravesteijn: „Wat de megalitische cultuur
betreft, zie ik zelf meer in een mengvorm.
Computers maken geen fouten, zeg
gen ze. Was het maar zo. En vlak
daarnaast de gebruikers van computers
niet uit. Want boven op de onvermijdelij
ke fouten die wel degelijk door een pc
worden gemaakt, komen nog eens vele
verkeerde handelingen en vergissingen
van menselijke oorsprong. Een personal
computer die aanvankelijk als een zon
netje draaide, vertoont na enkele maan
den dan ook niet zelden kuren. Het op
starten gaat lang niet meer zo snel als
voorheen; programma's die eerder nooit
problemen gaven lopen om onverklaar
bare redenen vast; en de harde schijf, die
bij aankoop nog zo riant leèk, begint
steeds voller te geraken.
Dc pc is net een auto: het ding heeft zo nu
en dan onderhoud nodig. En dat geldt
dan vooral voor de programmatuur,
want de harde schijf hoeft nooit te wor
den gesmeerd en afstoffen van het in
wendige kun je ook beter maar niet doen.
Het gaat om wat er op die harde schijf
staat: de bestanden en programma's heb
ben zo nu en dan eens een stevige poets
beurt nodig. Want tijdens het gebruik
raakt de schijf gefragmenteerd; onder
delen van bestanden staan dan erg ver
spreid over de schijf.
Het besturingssysteem kan ze nog prima
vinden, maar het kost meer tijd om ze in
te lezen. En ook kunnen er, door het in
stalleren en later weer weggooien van
programma's, stukjes programmacode
op de schijf achterblijven die al lang niet
meer nodig zijn. Of er raken onderdeel
tjes verloren van programma's die nog
wél gebruikt worden. Nog erger: door
een beschadiging zijn de gegevens op een
harde schijf of ee'n diskette niet meer te
gelezen. Als dat belangrijke, onvervang
bare bestanden betreft, dan heeft de ei
genaar een groot probleem.
Al meer dan vijftien jaar worden voor het
oplossen van al dergelijke moeilijkheden
dikwijls programma's gebruikt van Pe
ter Norton. De zogenaamde Norton Uti
lities waren al beroemd in de periode dat
op het scherm van de pc na het opstarten
nog slechts een kale C: in de linkerboven
hoek stond. En nu vrijwel elke moderne
pc is uitgerust met een grafische gebrui
kersinterface, zijn de Utilities nog steeds
op menige computer terug te vinden.
Softwarefabrikant Symantec bracht on
langs versie 3.0 uit van Norton Utilities
voor Windows 95. Ten opzichte van de
oude dos-versies is er heel wat veran
derd, maar nog steeds verlenen de hulp
programma's van Norton alle functies
die Microsoft niet zelf in zijn besturings
programma heeft gestopt - plus sommige
die daar wél in zitten, maar die dan door
Norton zijn aangevuld met allerlei extra
mogelijkheden.
De Utilities in hun nieuwste uitvoering
bevatten diverse onderdelen die continu
op de achtergrond actief zijn en die zor
gen voor een zo optimaal mogelijk wer
kend systeem. WinDoctor is een van de
meest interessante onderdelen. Dit pro
gramma controleert op intelligente ma
nier of alle applicaties die volgens het
besturingssysteem zijn geïnstalleerd, op
de juiste manier werken. Zo checkt
WinDoctor het zogenaamde register van
Windows 95 en signaleert verloren gega-
ne snelkoppelingen, ontbrekende pro
grammabestanden en andere installatie-
fouten. Het programma kan in bijna alle
gevallen alle gevonden fouten zelfstan
dig herstellen.
De Utilities zijn in de nieuwe versie uit
gebreid met CrashGuard 3.0 een pro
gramma dat ingrijpt zodra een andere
applicatie dreigt vast te lopen. De ge
bruiker krijgt op die manier de gelegen
heid om 'bevroren' bestanden op een vei
lige manier op te bergen. Het programma
houdt continu allerlei kritische functies
in de gaten die zouden kunnen leiden tot
een systeemcrash. Ook het nieuwe on
derdeel System Doctor houdt op de ach
tergrond allerlei systeemcondities in de
gaten. Bij problemen grijpt de module in.
Ook nieuw is het onderdeel LiveUpdate
Pro, waarmee vanaf het Internet auto
matisch verbeteringen van de Utilities
kunnen worden opgehaald, maar ook
nieuwe virusdefinities en zelfs nieuwe
drivers voor bijvoorbeeld de geluids
kaart of de video-adapter die in de pc zit.
Te zamenmet alle andere onderdelen van
het pakket, die in de meeste gevallen
flink zijn verbeterd, vormen de Utilities
een berg hulpmiddelen voor allerhande
problemen. De Starters EditionvanNoi*-
ton Antivirus is een plezierig extraat j e in
het pakket. Voor nóg meer zekerheid is
de complete uitvoering van Antivirus
beschikbaar.
Norton Utilities 3.0 voor Windows 95
heeft een adviesprijs van 229 gulden. Ge
registreerde gebruikers kunnen voor
rond de honderd gulden overstappen.
Van Norton Antivirus is zojuist de Ne
derlandstalige versie 4.0 verschenen.
Paul Houkes
Een personal computer die aanvankelijk als een zonnetje draaide, kan soms al na enkele maanden kuren vertonen. Op de foto
beeldschermen op de lopende band op weg naar het controlestation van een Siemens-pc-fabriek.
