Opbergen en vooral
opgeborgen houden
Gevangen
in strengste
cel van VS
Galmende
stilte in het
klooster
reportage zaterdag 17 januari 1998 35
mmfiggSt:
Iets voor zessen belde ik
aan bij het nonnenkloos
ter Santa Maria de Vallbo-
na. De zware deur ging op
een kiertje open en een
hoogbejaarde non vroeg
fluisterend of ik de gast was
die had gereserveerd. Dat
leek erop te duiden dat ik de
enige bezoeker was.
Ze liet me plaatsnemen in de
hal die door de namiddag
zon in een gouden gloed
werd gezet, Ze beloofde dat
ik door zuster Magdalena,
die de gasten altijd verzorgt,
zou worden opgehaald. Vrij
wel onhoorbaar verdween
ze door de lange gang die
naar het claustrum leidde.
Santa Maria de Vallbona is
een van de 170 kloosters in
Spanje die onderdak verle
nen aan passanten. Het ligt
midden in het dorp Vallbona
de les Monjes in een berg
achtig gebied in de provin
cie Lerida, twee uur rijden
van Barcelona. De Cister
ciënzers stichtten het kloos
ter aan het eind van het
vorige millennium als de
vrouwelijke tegenhanger
van het invloedrijke Monas-
terio de Poblet, een van de
grootste en mooiste kloos
ters van Spanje, dat dertig
kilometer verderop ligt. Ik
was daar 's middags geweest
en tijdens de georganiseerde
rondleiding was ik getuige
van de drie huwelijken op rij
die door de trouwmonnik
werden beklonken. Ik had
ook in Poblet kunnen over-
nachten, maar toen al dat
huwelijksgeluk aan me
voorbij trok, was ik blij met
mijn keuze voor het beschei
den klooster van Vallbona.
De kamer die zuster Magda
lena me toewees in de nieuw
opgetrokken vleugel, was
zoals een kloosterkamer be
hoort te zijn; sober, schoon
en koud. De prijs mocht ik
zelf bepalen. Op het tafeltje
tegen de witte muur lag een
blanco envelop naast de 're
gels van het huis'. Om acht
uur was er gezamenlijk
avondeten in de refter. Om
negen uur konden de gezon
gen completen in de kloos
terkerk worden bijgewoond
en vanaf tien uur was er stil
te. Niets te vroeg overigens
voor wie de volgende mor
gen vijf uur samen met de
nonnen de metten mee wilde
maken.
Bij het avondeten bleek dat
ik toch niet de enige gast
was. Aan twee lange tafels
zaten ongeveer dertig man
nen en vrouwen van overwe
gend middelbare leeftijd
met de uitstraling van druk
ke tweeverdieners. Aan een
apart tafeltje een dame met
spierwit haar die, zoals ik
later van haar hoorde, de
moeder was van de portier
ster. Ik voelde me al snel op
genomen in deze gemeen
schap van Santa Maria de
Vallbona. De twee zusters
die bedienden, waren voor
komend en vriendelijk en de
gasten gedroegen zich an
ders dan de doorsnee hotel
gast op reis. De man naast
me vertelde dat hij voor het
eerst in een klooster over
nachtte. Ze waren met een
vriendenclub die al jaren
lang samen allerlei dingen
organiseerde. Dit weekein
de was door hem op touw ge
zet. Bedoeld als remedie te
gen de stress. Ze hadden
allemaal drukke en verant
woordelijke banen en daar
om probeerden ze tijdens
hun uitstapjes weer wat op
adem te komen, De nonne
tjes van Vallbona had hen
wel wat geleken. „Maar zou
het toch niet al te ascetisch
zijn?" vroeg hij mij. Hij zat
blijkbaar niet echt op mijn
reactie te wachten want in
een adem door vroeg hij of
het geen leuk idee was als ik
als buitenlandse correspon
dent over mijn ervaringen
en bevindingen in Spanje
zou vertellen?
De volgende morgen na het
ontbijt zat ik aan het hoofd
van een ovale tafel in de
spreekkamer van het kloos
ter. Mijn tafelbuurman leid
de me keurig in en gaf zijn
vrienden de gelegenheid me
vragen te stellen. Wat ik
vond van de Spaanse econo
mie, van de ETA, van de re
gering Aznar, Hoe dacht ik
over de fraudeschandalen,
de positie van Spanje bin
nen de EU, over Barca en
Van Gaal, Nadat ze beleefd
mijn mening hadden aange
hoord over al deze hot items
ontbrandde er onderling een
zeer verhitte -discussie. Na
een uur verontschuldigde ik
me omdat ik mijn reis graag
wilde voortzetten. Ze waren
me uiterst dankbaar voor
mijn aandeel in hun zinvol
ingevulde weekeinde en
wensten me een goede reis.
Toen ik buiten op het plein in
mijn auto stapte hoorde ik
hun stemmen door de gan
gen van het stille klooster
galmen. Spanjaarden hou
den niet zo erg van stilte.
Henk van den Boom
De leefomstandigheden voor de
gedetineerden in Nederlands
zwaarst beveiligde gevangenis, de
Extra Beveiligde Inrichting EBI in
Vught, zijn op het randje van wat
humanitair aanvaardbaar is. Dat
vinden de directie van het complex
en de rechter. Maar het kan nog
zwaarder, leert een bezoek aan de
zwaarst beveiligde gevangenis van
de Verenigde Staten, de 'supermax'
in Florence, Colorado.
Drieëntwintig uur per etmaal op
slechts luttele vierkante meters?
Waarom niet?
Het contrast is groot. Buiten: de uitlo
pers van de Rocky Mountains, be
sneeuwde bergtoppen, een weelderig
uitzicht. Binnen: pantserglas, tralies, ge
lui ddichte deuren, met grote knuppels ge
wapende bewakers. Welkom bij de Admi
nistrative Maximum Facility van het
Amerikaanse federale gevangenissys
teem. Afgekort tot ADX verhult deze
naam dat het hier gaat om de zwaarst be-
veiLigde gevangenis van de VS.
Tijdens gesprekken en een rondleiding
blijkt dat 'zwaar' volgens Amerikaanse
begrippen nog wel wat verder gaat dan in
Nederland voor mogelijk wordt gehou
den. Bovendien is hier zelfs de illusie af
geschaft dat aan gevangenen nog wat te
verbeteren valt: gewoon opbergen en op
geborgen houden.
De ADX is onderdeel van een groep van
vier gevangenissen op een uitgestrekt ter
rein in de kale heuvels van Colorado, van
een min of meer open inrichting tot een
gewone zwaar beveiligde gevangenis. Het
bijzondere aan de ADX is dat gevangenen
desnoods permanent in hun cel kunnen
verblijven. Zo'n gevangenis heet in het
jargon een 'supermax'. Er werken onge
veer 360 mensen.
Aan de buitenzijde oogt het groepje ge
bouwen niet onvriendelijk. Baksteen,
pastelkleuren, een fraai aangelegd park
erom heen. De gebouwen zijn zodanig ge
groepeerd in het heuvellandschap dat ze
kleiner lijken dan ze zijn.
Pas dichtbij vallen de vele wachttorens op
(a la de verkeerstoren op een klein vlieg
veld) en de twee rijen scheermesjesdraad
die de dubbele hekken beveiligen. Binnen
wordt later opgemerkt dat men rekening
heeft gehouden met de mogelijkheid van
een ontsnappingsaanval van buitenaf..
Het eind 1994 geopende complexis de op
volger van het beruchte Alcatraz, een
voormalige kazerne op een eiland voor de
Californische kust. Van 1934 tot 1963
werden hier de gevaarlijkste gevangenen
van de VS geplaatst.
Geweld
Daarna werd een gevangenis in Marion,
Illinois, aangewezen voor die gevangenen
die nergens anders in het systeem waren
te handhaven: geweld jegens bewakers,
jegens medegevangenen, bendevorming,
pogingen tot ontsnapping en moord en
doodslag in het algemeen. In deze gevan
genis was op het laatst een soort bewo
nersregime ontstaan, dat met harde hand
werd gehandhaafd: er lag elke morgen
wel een lijk in een van de douches of toi
letten. De bewaarders bleven zo veel mo
gelijk uit de buurt van de gevangenen,
Begin jaren negentig werd besloten een
echt gesloten inrichting te gaan bouwen
voor cle grootste boeven onder de hon
derdduizend gevangenen die het federale
systeem in totaal herbergt. Gevangenen
kunnen van elkaar worden geïsoleerd,
contact met personeel kan tot een mini
mum worden beperkt en alle bezoek ge
schiedt zonder lijfelijk contact.
De ADX kan 490 gevangenen bergen,
maar meer dan 400 zitten er nooit. „In de
eerste plaats wordt er streng geselecteerd:
je moet echt wel iets bijzonders gedaan
hebben om hier te komen. Bovendien wil
len we altijd reservecapaciteit hebben.
Als een gevangene elders niet meer te
hanteren is, moet hij hier naar toe ge
bracht kunnen worden", legt directie-as
sistent LouisvWinn uit.
Als een soort waarschuwing legt hij vóór
het begin van de rondleiding uit dat het
regime inderdaad streng is en elke vorm
van luxe is taboe. „Wij werken hier met
geld van de belastingbetaler en dat moet
zo zorgvuldig mogelijk worden besteed."
En inderdaad blijkt het begrip soberheid
hier een tot het uiterste doorgevoerde
richtlijn.
De entree van de gevangenis oogt nog als
een hotelreceptie: natuurstenen vloer,
mooie houten balie, vriendelijke me
vrouw erachter. Alleen het detectie
poortje detoneert wat, samen met de
scanner voor jassen en tassen. En bij een
hotel nemen ze ook je paspoort niet in, in
ruil voor een onzichtbaar stempel op je
pols dat je steeds onder een scanner met
uv-licht moet houden als je de vele sluizen
in het gebouw wilt passeren.
Eenmaal de trap af, de eigenlijke gevan
genis in, beland je in een andere wereld.
Het is heel rustig: iedereen weet dat ook
hier een 'zero tolerance'-beleid wordt ge
voerd: alles wat niet is toegestaan, is ver
boden en onrustig gedrag dus ook.
foto James McGonical
en strenger dan in een Nederlandse straf
inrichting. „Maar er zijnmensen die jaren
doorbrengen in de zwaarste afdeling",
zegt Wynn. „Sommige criminelen zijn zo
onverbeterlijk gewelddadig, dat we geen
enkel risico kunnen nemen. Niet vanwege
het personeel en ook niet vanwege de an
dere gevangenen." Het is in de ADX nog
niet voorgekomen dat iemand levenslang
had op de zwaarste afdeling, maar Wynn
acht het geenszins onmogelijk dat dat ooit
het geval zal zijn.
Er is bij voorbeeld een kleine groep die als
terroristen wordt beschouwd, omdat zij
min of meer politieke getinte misdrijven
hebben begaan. Die komen niet snel van
de zwaarste afdeling af. Het politieke kli
maat in de VS jegens misdaad is op dit
moment spijkerhard. Eigenlijk vindt men
dat elke gulden die wordt uitgegeven aan
gevangenissen er een te veel. De leiding
gevenden in het overkoepelende Bureau
of Prisons zijn zich dat terdege bewust.
Soms leidt dat tot absurde situaties.
De gevangenen in Florence kijken naar
zwartwit tv's van een tamelijk antiek mo
del. Het is ook nog een storingsgevoelig
apparaat, legt later de monteur uit. Er
zijn inmiddels goedkopere en betere kleu-
ren-tv's te koop - maar die mogen niet
worden aangeschaft omdat de publieke
opinie dat niet zou begrijpen („Ze hebben
nog kleuren-tv ook!"). Er is nog één fa
briek in de VS die deze apparaten ver
vaardigt en in Florence hoopt men
stiekem dat die fabriek er dit jaar mee op
houdt, dan zijn zij ook van het gedonder
af„D an kunnen we zeggen dat we wel een
kleurenbuisje voor de gevangenen móes
ten kopen", aldus Wynn.
Koopje
In de hele gevangenis is te zien dat het op
een koopje moet. Gevangenen die buiten
hun cel geen boeien om hoeven, zijn vér
plicht te werken in de huishoudelijke
dienst: schoonmaken, helpen in de keu
ken (zonder messen, dat wel). Aan het ge
vangeniseten - samengesteld op advies
van een diëtiste - is de zuinigheid al even
zeer te zien: na enkele blikken op de plas
tic dienbladen zou je nooit meer over
vliegtuigmaaltijden klagen. Een regeling
voor kunst in dit soort openbare gebou
wen zoals in Nederland bestaat niet.
Het contact met de buitenwereld is in de
ADX zoveel mogelijk beperkt. Zo is het
bezoek zonder enig lijfelijk contact: pra
ten via een telefoonverbinding achter een
dikke glazen wand. Advocaten die met
hun cliënt komen praten, hebben een klei
ne gleuf om papieren heen en weer te kun
nen schuiven - gevangenen worden na
zo'n gesprek overigens zeer grondig ge
fouilleerd.
De regeling voor bezoek zijn tamelijk
ruim: vijf bezoeken per maand, maximaal
zeven uur per keer, maximaal drie bezoe
kers. Omdat er geen contact mogelijk is,
zijn ook kinderen welkom. Er staat een
zitje met een blokkendoos, er is een fris
drankautomaat. „Alleen is er heel weinig
bezoek", legt Wynn uit.,De bewoners ko
men uit de hele VS en hun familieleden
hebben meestal geen geld voor een verre
reis."
Behalve het absoluut noodzakelijke is er
niets voor de gevangenen. Geen fitness
ruimte of keukentje zoals in Vught. Daar
gaat men er vanuit dat dergelijke beschei
den extra's de onvermijdelijke spanning
in zo'n inrichting kunnen verminderen.
Wynn haalt zijn wenkbrauwen op als hij
dat hoort. Wie in de ADX aan fitness wjj.
doen, maakt maar kniebuigingen en
voedsel wordt gewoon verstrekt. „U moet
niet vergeten dat van de honderdduizend
gevangenen in het federale systeem wij de
vierhonderd ergste gevallen hebben. De
maatschappij verwacht van ons dat wij ze
opsluiten en opgesloten houden, meer
niet." Hij laat doorschemeren dat het ver
strekken van extra's niet alleen taboe is,
maar dat het huidige voorzieningenni
veau door veel mensen, ook binnen de
overheid, al als riant wordt gezien.
De EBI in Vught is een stuk kleiner:
slechts 24 cellen. Het gebouw oogt van
binnen een stuk vriendelijker en er zijn
veel meer faciliteiten voor de gevange
nen. Bovendien is er beperkt contact mo
gelijk tijdens bezoek. Na een bezoek aan
de ADX weet je wat de mogelijkheden
zijn om het regime in Vught nog te ver
zwaren, mocht dat in de toekomst nodig
zijn.
James McGonigal
Wachttorens en twee rijen scheermesjesdraad laten geen misverstand bestaan over de aard van de gevangenis in Florence.
Aan de buitenzijde oogt de gesloten gevangenis in Florence, Colorado, nog wel vriendelijk. foto James McGonical
De leefruimte die driekwart van de ge
vangenen ter beschikking staat is be
perkt: een langwerpige cel vari ongeveer
2,5 bij twee meter, waar de ruimte voor de
douche nog vanaf gaat. Het bed is een be
tonnen verhoging. De daarin uitgespaar
de richel dient als kast. Een bureaublad
steekt uit de muur: ook beton. Uit de
grond ervoor rijst een soort paaltje op: het
betonnen krukje. Daarboven een kleine
betonnen plank waar een zwartwit tv'tje
op staat.
Traliedak
Het raam, een soort brievenbus van vijf
bij vijftig centimeter, kijkt uit op de lucht-
kooi. Als je veel moeite doet, kun je door
een net zichtbaar hoekj e van het traliedak
zien wat voor weer het is. In de cel is niets
wat vernield kan worden. Een gevangene
kan zijn matras slopen, maar krijgt voor
lopig geen nieuwe. De tv stukgooien kan
ook: idem. Zelfs de meest gewelddadige
gevangenen laten dat dus uit hun hoofd.
De douche gebruiken om de cel blank te
zetten kan niet: hij geeft slechts af en toe
een kort spuitje. Ook de roestvrijstalen
wc-pot heeft sensoren om misbruik te
voorkomen.
In deze zwaarste afdeling worden de cel
len afgesloten door een traliehek met
boei-opening en daarachter een geluid-
dichte deur. Als hier iemand de cel uit
mag, een keer per dag om te luchten, of
voor bezoek aan de arts of tandarts (in het
gebouw zelf), gebeurt dat meestal in 'full
restraint': handboeien, vastgemaakt aan
een ketting om het middel, voetboeien en
alles aan elkaar gekoppeld. Lopen wordt
dan moeizaam schuifelen.
Geweld tegen medegedetineerden is hier
niet mogelijk: isolatie. Geweld jegens
personeel komt nauwelijks voor vanwege
de strenge beveiliging. Een enkele keer
gooit iemand met urine of poep naar een
bewaker als de celdeur opengaat, maar
dat gebeurt meestal maar één keer: de
straf is namelijk 24-uurs opsluiting, zon
der tv of persoonlijke bezittingen. „Zelfs
de meest geharde misdadigers ltijken
daar wel voor uit", aldus Wynn.
Niet dat in de gewone cel zoveel persoon
lijke spullen zijn. Er wordt gevangenis
kleding gedragen (lichtgroen met donker
groene strepen), het maximaal aantal
boeken in de cel is drie (na twee weken
verplicht omwisselen of teruggeven) en
behalve toiletspullen en reserve-onder-
goed is er dus verder niets.
Ja toch: een kartonnen doos met juridi
sche papieren. De meeste gevangenen
vervelen zich te pletter en doden dan de
tijd met het continu voeren van acties te
gen de gevangenis zelf. Niet zozeer tegen
het regime, want daarvan hebben ver
schillende rechters uitgemaakt dat het
door de beugel kan, zelfs in de strafafde-
ling. Men ageert meer tegen de indeling
van het menu, de kwaliteit tennnisschoe-
nen die worden verstrekt of de soort cho
coladereep die met het wekelijkse potje
bingo (via de tv in de eigen cel) kan wor
den gewonnen.
Indianen
Veertig procent van de gevangenen is
blank, 35 procent zwart en Spaanstaligen
en indianen nemen beide vijftien procent,
voor hun rekening. Hoewel vrijwel alle
gedetineerden in Florence er zitten we
gens moord of poging tot moord in een an
dere gevangenis, zijn de meesten van hen
(35 pet) ooit in het juridisch systeem te
rechtgekomen wegens bankroof. Het aan
tal moordenaars is oorspronkelijk slechts
twintig procent.
De meeste gevangenen (voor vrouwen is
een andere 'supermax' elders in de VS)
zullen de gevangenis nooit meer verlaten.
Bij goed gedrag kunnen zij in minimaal
drie jaar tijd de verschillende stadia van
de ADX doorlopen en worden dan overge
plaatst naar wat minder strenge inrich
tingen. Drie kwart van hen heeft straffen
van twintig jaar tot levenslang en dat
laatste betekent in de VS tegenwoordig
ook letterlijk levenslang. De gemiddelde
gevangene in Florence is 37 jaar oud en
heeft dus lang te gaan.
De minst strenge afdeling van de ADX
lijkt op een reguliere gevangenis: twaalf
cellen die uitkomen op een recreatiezaal
tje, al is het allemaal nog steeds soberder
Luchtplaats van de opvolger van Alcatraz, de zwaar bewaakte gevangenis in Marion in
de staat Illinois. fotoTransWorld Features
