Liro-archief: een corpus
delicti
Speelplaats moet
uitdaging zijn
voor kinderen
Heer Bommel en de Grauwe Razer Toonder Studio's
varia maandag 8 december 1997
De laatste graantjes werden meegepikt uit deportatietreinen
het weer
puzzel recept
snelheidscontroles
I- Lagedrukgebied
H Hogedrakgsbied
lichte sneeuw
matige sneeuw
zware sneeuw
lichte regen
matige regen
zware regen
Zon
maandag
onder 16.36
dinsdag
W op 8.38
Maan
maandag
onder 1.03
dinsdag
op 14.13
door Marij van Donkelaar
De vondst van het onlangs in
Amsterdam aangetroffen
Liro-archief met meer dan vijf
duizend omschrijvingen van
persoonlijke joodse bezittingen,
heeft alom beroering gewekt.
Enerzijds veroorzaakte de
vondst een schok vanwege het
superlakse ministerie van Fi
nanciën, anderzijds was die
schokkend omdat er toch weer
nieuw feitelijk bewijs, een 'cor
pus delicti' was opgedoken van
de misdaad van deze eeuw: de
uitroeiing van de joden.
Juridisch zal er met dit 'ver
schaalde bewijs' weinig meer
zijn aan te vangen, maar in his
torisch opzicht mag de vondst
van het archief een aanwinst
van kaliber heten. De emotione
le waarde van de omschrijvin
gen van voorwerpen uit een ver
verleden zal alleen nog kunnen
worden vastgesteld door overle
venden van de holocaust, een
handjevol hoogbejaarde man
nen en vrouwen.
J. Presser beschreef in zijn boek
'De Ondergang' de sfeer waarin
de Duitsers maatregelen namen
tegen weerloze joden. Welke rol
de Amsterdamse bank Lipp-
mann, Rosenthal Co aan de
Amsterdamse Sarpathistraat
55 (Liro) daarbij speelde mag
blijken uit wat volgt.
'Wat men ook van cle bezetters
mag zeggen, aan vlijt noch toe
wijding ontbrak het hen op een
terrein waarop zij hoogstens te
genvallers, nauwelijks tegen
stand en nergens risico's hadden
te vrezen...', zegt Presser op pa
gina 127 van De Ondergang. Hij
doelt dan op een Duitse verorde
ning nummer 148, die op 8 au
gustus 1941 van kracht werd.
Die verordening betrof de be
handeling van de joodse gelde
lijke vermogens.
Presser: 'Het was het begin van
de massale onteigening, nu
kwamen contant geld, cheques,
effecten, tegoeden en bank-de-
posito's aan de beurt. Alles
moest oveigaan naar de Am
sterdamse bankiersfirma Lipp-
mann, Rosenthal Co. Een door
de Duitsers speciaal voor dit
doel opgetrokken 'plurxderfa^a-
de.'
Op 15 augustus het de Joodse
Raad via de ondersteunende
Coördinatie-Commissie een
toelichting" op de 'Liro-verorde-
doorThea van Beek
Het cliché van de geijkte
kinderspeelplaats be
gint langzaamaan af te brok
kelen. Architecten, land
schapsarchitecten, beeldend
kunstenaars, theatermakers
en ontwikkelingspsycholo
gen buigen zich steeds vaker
over de speelwereld van het
kind. Want er is meer dan
schommelen, glijden en wip
pen. Het wiebel-plateau, de
hangbrug, kruiptunnel, uit
kijktoren of hellingbaan
doen in duidelijke samen
hang hun intrede.
In Amsterdam werd afgelo
pen zaterdag het boekje
'Over Spelen, met ruimte en
gebouwen' gepresenteerd.
De samensteller is architect
en bouwkundig" ingenieur
Sybolt Meindertsma. Zijn
ontwerpbureau Speelomge-
vingen en Gebouwen voor
Kinderen realiseerde in sa
menwerking met andere des
kundigen ruim vijftig speel
plaatsen, pleinen, gebouwen
en speelobjecten.
Neeltje Jans
Zoals op Neeltje Jans, het
voormalige werkeiland van
de Oosterscheldekering.
Meindertsma realiseerde
daar een waterspeelplaats
met spannende bouwputten,
watervallen, grotten en een
enorm waterrad. In een indu
striehal in Tilburg verrees dit
jaar het speellandschap Hol
land, Dezee, woestijnjungle
en een Afrikaans dorp dagen
kinderen uit tot verken
ningstochten en avontuur.
Op de hurken
Bij zijn ontwerpen gaat
Meindertsma op de hurken.
„Ik kijk met de ogen van een
kind en ga in op het natuur
lijk speelgedrag van kinde
ren. Die zijn in hun spel pas
sief als ze door de omgeving
niet worden uitgedaagd. Je
moet daar iets aan toevoegen
waardoor de fantasie geprik
keld wordt."
De omgeving moet uitdagen
en inspireren tot ontdekken.
Kinderen weten immers
vaak blindelings de span
nende plekken in een buurt te
vinden. Al is het maar een
glasbak waar je op kunt
klimmen. Dat is gevaarlijk,
maar nou net juist die extra
attractie.
Wipkip
Een goede en veilige woon-
en speelomgeving voor kin
deren is tegenwoordig regel
matig onderwerp op con
gressen of symposia. Ook de
politiek krijgt er steeds vaker
oog voor. En terecht. Vooral
in de grote steden wordt nau
welijks rekening gehouden
met goede speelmogelijkhe-
den. Een zandbak met glij
baantje en wipkip en dan
hebben we het vaak al gehad.
En is er in de buurt een speel
tuin, dan voorziet die meest
al te weinig in de behoefte
van zeer jonge kinderen.
Veel kinderen kennen de
straat niet eens meer als
speelterrein, constateerde de
sociaal geografe Lia Karsten
een paar jaar geleden. In de
grote steden wordt het spelen
thuis door de ouders georga
niseerd. De straat is te onvei
lig. De straat kennen ze al
leen nog maar vanaf de
achterbank van de auto. Die
voert hen naar de sportclub,
muziekles of andere sociale
activiteiten.
Schip
Lovend is Karsten over een
nieuwe speelplek in het Am
sterdamse stadsdeel de
Baarsjes. Daar werd een tra
ditionele speeltuin omgeto
verd tot een plek waar jong
en oud elkaar nu ontmoeten.
In en rond een schip kunnen
kinderen er- klimmen, bewe
gen, avonturen beleven en
zich uitleven in fantasie. Zo
wel zeer kleine kinderen als
tieners hebben er hun eigen
plek. Volgens Kartens is het
een van de best functione
rende speelpleinen in Am
sterdam.
Het ontwerpbureau legt een
verband tussen landschap,
architectuur, beeldende kun
sten, taal en kinderspel. Ook
de ki nderen zelf zij n nauw bij
het ontwerpplannen betrok
ken. Meindertsma: ,,Het ont
werpen van een speelplek is
meer dan het neerzetten van
een paar speeltoestellen."
GPD
Zeeland: Regenachtig
dergedoken joden, belandde bij
Liro. Maar ook de tachtig' gul
den die het 'Jüdisches Erzie-
hungsfonds' jaarlijks voor elk
joods kind tussen 7 en 15 moest
storten van het toenmalige de
partement van Financiën,
kwam bij Liro terecht.
De Duitse 'Anordnung' van 17
december 1942 werpt ook nog
wat licht op een Liro-activiteit.
Vanaf 1 januari 1943 doet Liro
geen betalingen meer aan joden.
Niet alleen geen maandelijkse
betalingen meer uit eigen ver
mogen, maar ook geen armoe-
de-uitkeringen. Op den duur
kregen Liro-rekeninghouders,
overigens met goedkeuring van
de Joodse Raad, helemaal niets
meer van hun eigen geld in han
den. In de herfst van 1943 was
dat probleem geheel opgelost.
Er waren simpelweg geen joden
meer die nog ergens aanspraak
op konden maken.
Presser typeert de rol van de
Joodse Raad zo: ,Zij koos niet
tussen goed en kwaad, maar
tussen kwaad en erger'. Wie on
der haar paraplu probeerde te
schuilen werkte vervolgens
noodgedwongen mee aan de
'entjüdung'. Maar de felbegeer
de plaats op een 'Sonderiiste'
bleek vaak niet meer dan uitstel
van deportatie. Een stempel
reikte niet verder dan 'bis auf
Weiteres'.
Sabbat
Het 'Verordenungsblatt' van de
bezetter ademde medio 1941 al
de sfeer die later zo kenmerkend
zou zijn voor de omstandighe
den waarin de Liro-activiteiten
plaats hadden. Het blad wijdt
op 26 juni een artikel aan het
wegnemen van 'joodse voor
rechten'. Kort daarop moeten
joodse winkels op de sabbat
open blijven. Ook vinden de
contacten tussen de Joodse
Raad en de bezetter bij voorkeur
van die laatste op zaterdagen
plaats.
Het was joden (en statenlozen)
voorts verboden op boten te wo
nen of duiven te houden. Bezoek
aan theater, concert of expositie
was taboe en restaurants, sport
velden en dansscholen waren
voor alle joden verboden ter
rein. Geen jood mocht meer ge
bruik maken van het openbaar
vervoer. Diezelfde zomer startte
Liro energiek de uitvoering van
verordening nummer 148. GPD
T T tt> i i 1 n Waterstanden
MAANDAG
8 DECEMBER
Een aantal van de gevonden documenten uit het Liro-archief.
ning' verschijnen van de hand
van advocaat Marius Leven-
bach. Maar drie dagen later
volgde de verordening 154 al.
Die zou het einde betekenen van
al het joodse grondbezit in Ne
derland. En zo ging het vervol
gens met de joodse kunst en ten
slotte ook met de joodse levens.
Roofinstantie
De bankinstelling Liro is door-
de na-oorlog"se Raad voor het
Rechtsherstel een 'notoire
roofinstantie' genoemd. Dat
was niet overdreven. Toen de
bank zich zo ongeveer al het be
zit van joodse Nederlanders had
toegeëigend, pikte zij ook nog
wat laatste graantjes mee in het
beruchte doorgangskamp Wes-
terbork.
Geen enkele door Presser aan
geroerde bron over Westerbork
heeft een goed woord over voor
de daar opererende bankem
ployés van Liro. Zelf schrijft hij
er dit over: 'Doorvoede heren
met laarzen, achterover ge
kamd haar en gemanicuurde
nagels. Ze roofden alles van
waarde onder tieren, razen,
schelden en slaan. Een van hen,
een vrouw, fouilleerde en zoog
de vrouwen uit die in haar han
den vielen. Ze ontdeed hen van
geld en sieraden. Deze 'Überjo-
den' - maar wel met ster - klak
ten soepel met hun hakken. De
ze Liro-agenten wrongen de
laatste bezittingen uit van de
'Transportfahigen'. Bankpa
pier, vulpennen en horloges
werden onder het uitdelen van
muilperen uit de deportatietrei
nen geroofd.
In totaal vertrokken uit Wester
bork 93 treinen met ruim
100.000 mensen. Voor het leeu
wendeel was Auschwitz de
eindbestemming, maar tot 20
juli 1943 reden er ook negentien
treinen naar Sobibor met 34.000
mensen. Wat de Liro-agenten
van deze ten dode opgeschreve-
nen wisten los te krijgen, bleef
waarschijnlijk buiten de boek
houding, al is het mogelijk dat
de heren ook dat in hun grenze
loze overmoed te boek hebben
gesteld. Het opgedoken archief
bevat talloze omschrijvingen
van kleine zaken als vulpennen,
broches en ringen.
Eén transport zal voor Liro vol
strekt oninteressant zijn ge
weest. In totaal vertrokken er
uit de overige kampen Amers
foort, Ommen en Vught vijf trei
nen. Eén daarvan, die van Vught
naar Sobibor, had 3.017 kinde
ren tussen 0 en 15 jaar aan
boord. Al deze kinderen werden
direct na aankomst in Sobibor
vergast.
foto Cees Zorn/GPD
De benaming Liro was een sa
mentrekking van de namen
Lippman en Rosenthal een aan
vankelijk goed aangeschreven
joodse bankinstelling, geves
tigd aan de Nieuwe Spiegel
straat in Amsterdam. De bank
kreeg, volgens Lou de Jong, eind
mei 1941 een Duitse zaakwaar
nemer en kreeg nog datzelfde
jaar in een souterrain aan de
Sarpathistraat 55 een bijkan
toor, kortweg Liro II genoemd.
Het bijkantoor had slechts één
doel: het uitwissen vanjoodsbe-
zit.
Pulsen
Ook de opbrengst van 'gepuls-
de' inboedels (het woord
gepulsd verwijst naar het colla
borerende Amsterdamse ver
huisbedrijf Abraham Puls,
red.), vooral het huisraad van
gedeporteerde, gevluchte of on-
Nautisch bericht
Zuidwestenwind kracht 6, goed zicht tijdens buien afnemend
tot 5 km. Temperatuur kustwater ongeveer 9,5 graden.
„Wat gaat u nu doen?", vroeg Tom Poes verbijsterd. „Wat wilt u met
dat afschuwelijke ventje?"
„Herstellen wat ik bedorven heb", zei heer Ollie op mooie toon. „Ik
heb de stille wereld van dit ongelukkige schepseltje vernietigd en
dat schept verplichtingen voor een heer van mijn stand. Ik neem het
mee naar een fraaie omgeving, als je begrijpt wat ik bedoel."
„Hebben we dan nog niet genoeg ellende gehad?", vroeg Tom Poes
boos. „Laat het hier, waar het hoort, anders komt er alleen maar na
righeid van."
„Genoeg", hernam heer Bommel koeltjes. „Open de bagageruimte
en pak een deken."
Tom Poes zuchtte diep. Toen haalde hij de schouders op en deed wat
hem gezegd was, zodat de grauwe razer zich even later in de kleine
ruimte onder het textiel kon terugtrekken.
„Ik begrijp deze beklagenswaardige", verklaarde heer Ollie, terwijl
hij zijn beschermeling goed instopte. „Hij is niet aan licht en ruimte
gewend en daarom moet hij voorlopig een beetje in de schemering
blijven. Het zal wel even duren voordat hij van de schoonheid van de
natuur zal kunnen genieten. Maar in een mooie omgeving, ver van
de slechte invloeden uit zijn jeugd, komt hij wel tot zichzelf; dat zul
je zien."
Zo sprekende had hij de auto op gang gebracht en reed hij in een rus
tig gangetje het bergpad af. Boven hem vloog de kraai, die woedend
kraste. Maar hij was te hoog om gehoord te worden.
uur
cm
uur
cm
uur
cm
uur
cm
Viissingen
08.08
174
20.48
189
01.45
138
14.36
175
Terneuzen
08.28
196
21.05
212
02.16
148
15.00
185
Bath
09.23
232
22.03
250
03.12
175
15.55
211
Roompot Buiten
08.10
129
20.50
148
01.55
100
14.25
138
Zierikzee
09.15
130
22.05
149
03.05
106
15.40
144
Wemeldinge
09.30
150
22.10
169
03.10
119
15.40
157
Philipsdam West
09.35
141
22.20
163
03.05
115
15.35
151
DINSDAG Hoog water Laag water
9 DECEMBER
uur cm uur cm uur cm uur cm
Vlissingen, 09.18 173 21.56 192 02.54 133 15.45 173
Terneuzen 09.38 195 22.15 216 03.26 143 16.10 183
Bath 10.33 231 23.12 254 04.20 170 17.06 210
Roompot Buiten 09.20 128 22.00 150 03.00 097 15.30 135
Zierikzee 10.30 129 23.25 150 04.10 103 16.50 141
Wemeldinge 10.35 148 23.25 170 04.15 11616.50 154
Philipsdam West 10.40 14223.25 163 04.10 111 16.45 147
Europa: Verdeeld
Janny van der Lee
Tagliatelle con le noci
(4 personen)
Dit vegetarische hoofdgerecht wijkt af van de gebruikelijke pastascho
tels met notensaus door het gebruik van (Spaanse) pepertjes. Het re
cept vermeld 2 rode pepers, maar als u dat te scherp lijkt, probeer het dan
eerst met 1Verwijder altijd de pitjes met de punt van een mes en raak ze
niet aan met uw vingers. De pitjes bevatten namelijk capsicum, de stof die
zorgt voor het hete branderige karakter van verse peper!
Ingrediënten:
400 g tagliatelle
zout;
voorde saus:
250 g walnoten
2 tenen knoflook
2 rode pepers
2 eetlepels olijfolie
1 bos peterselie
75 g geraspte (Parmezaanse) kaas.
Horizontaal:1. Bult, pressie; 2. Chinese af
standsmaat, oude vochtmaat, voorzetsel; 4.
uitspansel; 5. familielid, windrichting; 6.
brandbaar koord, graanafval;7. onderande-
re (afk.), tandeloos zoogdier; 8. brancard; 10.
voegwoord, gezichtsorgaan, muzieknoot;
11. stemming, lastdier.
Verticaal:1. Grootspraak, mikpunt; 2. bolge
was, kostbare stof, thans; 3. projectiel; 4.
bergruimte, voorzetsel; 5. wisselborgtocht,
eskimohut; 6. lengtemaat, pers. vnw.;7. psy
chisch; 8. eerste toon, jacobsladder op een
baggermolen, pers. vnw.; 9. Engels graaf
schap, spoorstaaf.
Oplossing
zaterdag
-W-S
hostess
ij- -1-o-a-
zaakj e-r-
e-f--raad
rijzen-t-a
r-i-eraan
ij-e-o-p-
koning
Bereiding:
Breng voor de tagliatelle ruim water aan de kook.
Houd een aantal walnoten voorde garnering achteren hak de rest grof in de
keukenmachine.
Pel de tenen knoflook, halveer de pepers, verwijder de pitjes en snijd het
vruchtvlees in ragfijne reepjes.
Voeg zout aan het kookwater toe ën laat de tagliatelle in het kookwater glij
den. Kook de tagliatelle beetgaar.
Verhit de olijfolie en pers hierboven de tenen knoflook uit. Voeg de reepjes
pepertoeen na 1 minuut de notenmassa. Rooster dit goudkleurig.
Hak ondertussen de peterselie. Giet de tagliatelle af, laat de pasta uitlekken
en meng met de notensaus. Bestrooi met de gehakte peterselie en meng
opnieuw. Garneer met de achtergehouden walnoten en geef de geraspte
kaas er apart bij.
De politie kondigt voor vandaag de volgende snelheidscontroles aan:
A2 - tussen Amsterdam-Utrecht-Den Bosch vice versa; A9 - tussen Alk-
maar-Diemen vice versa; A10 - ringweg Amsterdam; N201 - tussen Uit-
hoorn-Aalsmeer; A73 - bij Cuijk; A17/A50 - tussen Moerdijk-Roosendaal vi
ce versa
De weerkaart van Europa voor vandaag en morgen kan verdeeld
worden in grofweg twee gebieden. In Italië, Spanje en Joegoslavië
komen zonnige perioden en weinig wolken voor. De temperatuur
bereikt dankzij dit weertype dan ook aangename waarden, tussen
19 en 22 graden. Wel is het wat meer naar het oosten, in Grieken
land en Turkije behoorlijk onbestendig. Daar komen ondereen de
pressie veel onweersbuien tot ontwikkeling. De noordelijke helft
van Europa, heeft vandaag en morgen te maken met de invloeden
van lagedrukgebieden. Aan de westkust van Schotland en Ierland
waait een stormachtige westenwind en ten oosten van IJsland
komt zelfs een noordooster storm voor. Op de weerkaart voor van
daag vinden we de depressie dan ook keurig tussen deze 2 wind
velden in, ten noorden van Schotland. Onder de bijbehorende
frontale systemen verloopt deze dag bewolkt en nat in Noorwe
gen, Zweden en de Benelux. Bovendien komt het in Duitsland van
wege de lage temperatuur plaatselijk tot ijzel. Wat meer naar het
oosten zal er in Rusland weer een laagje sneeuw bijkomen. De
koudste plaats in Europa bevindt zich morgen in Siberië, in de om
geving Simbirsk. Het warmst is het vandaag in het zuiden van Is
raël en Egypte en de Kaap Verdische eilanden, met zo'n 26 graden.
Vooruitzichten
weer
dinsdag
woensdag
donderdag
vrijdag
SÈk
max.
8°
9°
10°
7°
min.
6°
6°
5°
6°
wind
ZW 5
ZW 5
ZW 4
W 4
Alhoewel de meningen op het mete- Door: John Havinga
orologische vlak voor de langere ter
mijn grote verschillen vertonen (de Duitse verwachtingen denken
dat het een strenge winter wordt; tegen de Engelse verwachting
die een normale tot zachte winter voorzien), ziet het weerbeeld
voor vandaag er vooralsnog tamelijk zacht uit. In de ochtenduren
passeert een front, met regen en veel bewolking. Achter het front
komen er vanaf de tweede helft van de ochtend geleidelijk wat op
klaringen voor. De wind, die gedurende de nacht al is aangetrokken
naar windkracht 5, doet er dan nog een schepje bovenop. Terwijl
die dan uiteen wat meer westelijke richting komt. De opklaringen
markeren echter onstabiele lucht, waardoor het niet de hele dag
droog kan blijven. Van tijd tottijd zullen er enkele buitjes van de
Noordzee de provincie binnenstromen. Het lichtpuntje is toch wel
de temperatuur, want alhoewel het kwik in de ochtend rond 3 gra
den ligt, loopt zij gedurende de dag op naar ongeveer 8 graden.
Gedurende de avond en
nacht komen er wolkenvel
den en een aantal buien voor.
Het koelt vanwege het rela- Regenachtig jj'H 6° I
tiefwarme zeewater in com- j 4"1
binatie met de stevig door- rt JTf aSÉÉi QlT'T- jf- J
waaiende zuidwestenwind |ZW6' Z5 I
maar moeizaam af. Waar- tf
door de minimumtemperatu- p/i
ren voorde komende nacht, a. i
berekend worden rondom 6 U 7° ij j
graden. Al met al nog geen I 4° I1S
weerbeeld om de verwach-
ting van de strenge winterte j jj 8° j'N-
voorzien. Het blijft op dit 'xT'" /I
front gissen, alhoewel de
zachte lijn wel tot en met -~1«A
donderdag kan worden voor- 1^mumiem eralu voorvantó'
Zien. Mlnimumlemperaluurvoor de komende nacht
