Architect machteloos
tegenover pleinvrees
Davilex is een goede leraar
PZC
1
Inrichten met
3D droomhuis
Virtuele dierentuin
groeit gestaag
wetenschap en techniek
41
Agorafobici
projecteren
angsten op
stedelijke ruimte
\V
Van lood tot
multimedia
Cursussen
voor eerste
kennismaking
met computer
computertaal
Youp van 't Hek
ook op Internet
zaterdag 1 november 1997
Agorafobie of plein vrees is een
kind met vele namen. De
wetenschappers zijn het niet eens of
zij het ook nog pleinduizeligheid,
straatangst, ruimtevrees of
topofobie moeten noemen. Feit is
dat agorafobie als een wurgende
angst plots en onaangekondigd op
de meest onverwachte plaatsen kan
opduiken, zoals in grote
winkelcentra, op pleinen en in brede
straten, op of onder bruggen, in
treinen, tunnels en liften.
Een ander vaststaand gegeven
is dat agorafobie vrijwel altijd
toeslaat in de publieke sfeer van
een grote stad. Een open ruimte op
het platteland blijkt niet dezelfde
pleinvrees op te roepen als een
even grote ruimte in de stad. De
psychiatrie wijst daarom soms
met een beschuldigende vinger
naar de stad als grote boosdoener.
Architecten en stedebouwkundi
gen zitten dan ook met het ver
schijnsel agorafobie een beetje in
hun maag. Zij vragen zich terecht
af of zij schuld hebben aan of bij
machte moeten zijn deze neurose
want dat is agorafobie in werke
lijkheid door een aangepaste ar
chitecturale of stedebouwkundi-
ge aanpak te voorkomen.
Moderne stad
Het verschijnsel agorafobie lijkt
immers stilaan de pan uit terijzen.
Agorafobie is eind vorige eeuw
vrijwel gelijktijdig ontstaan met
de ontwikkeling van de moderne
grote stad. Overeenkomstig de on
gebreidelde bouw in al die steden
is de frequentie van pleinvrees
spectaculair gestegen. Naar
schatting 50 procent van de he
dendaagse neurosen zou terug te
voeren zijn op een of andere vorm
van agorafobie, want ook een ver
schijnsel als claustrofobie (de
vrees ingesloten te zijn) ligt in de
zelfde oorzakelijke lijn.
Merkwaardig is ook dat ongeveer
85 procent van de agorafobielij-
ders vrouwen zijn. Vragen genoeg
dus, niet alleen voor psychiaters
en sociologen maar ook voor ar
chitecten, stedebouwkundigen,
urbanisten en ingenieurs.
„Neen", zegt Marijke De Vreese
met grote stelligheid, „agorafobie
heeft geen oorzakelijk verband
met architectuur of stedebouw en
een architect kan geen antwoord
op agorafobie geven". Zij heeft
met succes haar proefschrift over
agorafobie verdedigd tot het be
halen van de graad van architect
burgerlijk ingenieur van de facul
teit Toegepaste Wetenschappen
aan de universiteit van Gent. In
haar studie onderzoekt zij het his
torisch en maatschappelijk kader
van de agorafobie-neurose en
heeft zij speciaal oog voor de rol
die de gebouwde omgeving en de
architectuur daarin spelen.
Maatschappelijk
„Agorafobie is geen zaak van ar
chitectuur maar eerder een maat
schappelijk gegeven", stelt De
Vreese. „Zoals de meeste neurosen
is agorafobie een projectie van
angsten op gebouwde ruimten. De
stad, de gebouwen zijn enkel het
Agorafobie duikt als een wurgende angst plots en onaangekondigd op onverwachte plaatsen op, zoals in grote winkelcentra, op pleinen en in
brede straten. foto Willem Mieras
scherm waarop geprojecteerd
wordt en niet andersom. Het is
niet een gebouw of een ruimte
maar de mens zelf die oorzaak is.
Agorafobie is een persoonlijk en
zeer subjectief angstverschijnsel
dat zich op een zichtbaar en tast
baar vooi-werp richt waarvoor
men kan vluchten. Je kan hoog
stens stellen dat in het geval van
agorafobie de stedelijke ruimte als
bedreigend wordt ervaren en zich
als klankbord leent voor die
angst."
„Als architect zat ik natuurlijk
ook met de vraag waarom gebou
wen en het complexe geheel van
een grootstad angst oproept en
uiteraard moest ik voor een ant
woord bij de psychiatrie, de psy
choanalyse en de sociologie te
recht. Want het vreemde is wel dat
het alleen de stedelijke ruimte is
die angst inboezemt. Een uitge
strekte grasmat of weiden doen
dat blijkbaar niet. Ik moest dus
gaan zoeken in de ontstaansge
schiedenis van agorafobie en de
specifiteit van fobiën bestuderen.
En dan kom je toch wel tot verras
sende ontdekkingen."
Marijke De Vreese worstelde zich
dan ook door de lijvige literatuur
ter zake, te beginnen met de
Berlijnse psycholoog Carl Otto
Westphal, die in 1871 voor het
eerst melding maakt van agorafo
bie, tot uiteraard Freud en de
daaropvolgende generatie van
psychoanalisten en sociologen. Zij
merkte al vlug dat er heel wat con
troverse bestaat over de histori
sche en maatschappelijke inter
pretatie van agorafobie.
Rond het laatste kwartaal van vo
rige eeuw bleek deze fobie zo goed
als onbestaand. Zij duikt pas op
met de snel groeiende afkeer voor
de grootschaligheid van de laat-
negentiende eeuwse grootstad.
Een aantal auteurs zoekt de oor
zaak daarvoor in het verlangen
naar de verloren gegane veilige en
overzichtelijke kleinschaligheid,
in de afkeer van het onpersoonlij
ke en in de idealisering van het in
tieme. Het nu alom geprezen
'cocooning' kan de moderne ver
taling van dit verlangen zijn. De
grootstad brengt immers ver
vreemding mee, wat tot onbeha
gen en angsten leidt met agorafo
bie als extreme vorm.
Een andere verrassende ontdek
king van Marijke De Vreese is de
veelvuldige verwijzing van agor
afobie naar vrouwen, maar dan
meestal de welgestelden, die de
grote stad al te gemakkelijk asso
ciëren met een verzamelplaats
voor het zogenaamde 'lompenpro-
letariaat' van rond de eeuwwisse
ling'. Een bewijs daarvoor kan
misschien gevonden worden in de
vlucht van de welgestelde burgerij
naar de betere wijken en de exclu
sieve woongebieden buiten de
stad. Agorafobie stoelt in dit geval
op een uitgesproken vermijdings
patroon.
De Vreese vond echter onvoldoen
de informatie over een mogelijk
voorkomen van agorafobie in de
minder welvarende lagen van de
bevolking, misschien omdat deze
niet de financiële mogelijkheden
en dus ook niet de toegang tot pro
fessionele hulpverlening bezitten.
Freud ziet dan weer de oorzaak
van agorafobie niet in de stedelij
ke ruimte en dan vooral aan de
straat zijn verbonden. De straat is
van oudsher een bron van angst
voor de keurige vrouw omdat ze de
belofte en het aanbod van verlei
ding inhoudt. De veelheid en de
nadrukkelijke aanwezigheid van
fysische lichamelijkheid zorgt te
gelijk voor genot en angst. Van
daar ook de uitgaansbeperkingen
die vrouwen van de negentiende-
eeuwse burgerij werden opgelegd.
De Nederlandse auteur Abram de
S waan beweert dat deze uitgaans
beperkingen nu nog - zij het onbe
wust - worden herbeleefd in de ag
orafobie.
Nauw verbonden met agorafobie
is ook de betekenis van bescher
mende cocon die aan het veilige ei
gen huis wordt toegekend. Vol
gens Helène Deutsch en enkele
andere auteurs kan het verlaten
van de vertrouwde muren van het
huis geassocieerd worden met het
verlaten van de beschermende
baarmoeder. Deze scheidings
angst zou dan een paniekreactie
veroorzaken. Merkwaardig is vol
gens Marijke De Vreese dat in vele
klachten van agorafobiepatiënten
deze huiselijkke scheidingsangst
ook geprojecteerd wordt op een
dreigende of werkelijke scheiding
van dierbaren, ondermeer bij
overlijden, echtscheiding of zie
kenhuisopname. Mensen die met
zo'n scheiding worden geconfron
teerd, ontwikkelen blijkbaar ge
makkelijk agorafobie.
Uitlokker
Hoe dan ook, het mag volgens de
Gentse architecte uit deze uitge
breide literatuurstudie duidelijk
blijken dat agorafobie een psychi
sche aandoening is en dat de ar
chitectuur en de stedelijke ruimte
hoogstens een uitlokkende factor
kan zijn. Net zoals andere fobieën
worden uitgelokt door onder meer
dieren, door bliksen, door gelui
den of zelfs door geuren.
„Verwacht van architecten dus
geen soort anti-fobische bouwstijl
of andere stedebouwkundige han
digheidjes die agorafobie zouden
moeten uitschakelen. Want stel
dat je voor agorafobici meer intie
me en knusse ruimten zou gaan
ontwerpen, dan lok je gegaran
deerd voor anderen claustrofobie
uit, omdat die dan weer angst heb
ben in kleine en besloten ruimten.
Fobici en neurotici zullen altijd
wel iets vinden dat hun angst
voedt en daar kan je als architect
niets aan doen."
Johan Lamoral
Zelfs al surfend over de oneindige
informatiezee blijkt de mens
behoefte te hebben aan warmte en
gezelschap. Zo stikt het van de
huisdieren in cyberspace. Reserves
tegen veeleisende gezelschapsdieren
blijken in de digitale wereld niet langer
te bestaan. Massa's virtuele pets worden
gedownload en vervolgens liefdevol
verzorgd.
De cyberpet-rage is echter niet
alleen psychisch, maar ook
technisch niet geheel onschade
lijk. Hoeveel werktijd gaat er niet
verloren aan het downloaden en
verzorgen van de virtuele beest
jes? Om nog maar te zwijgen van
de vervolgens haperende appara
tuur.
Toch breidt de virtuele dierentuin
zich gestaag uit. Creatures, dogz,
catz, reptiles, insects (www.aus-
boys.com/virtual/), Norns en fish-
es dartelen vi'olijk over het beeld
scherm. En net zoals bij het
uitlaten van de hond in het park,
bloeien er ook achter het toetsen
bord mooie sociale contacten op.
In plaats van de inhoud van de
krant of de laatste roddels worden
's ochtends de wederwaardighe
den van de cyberpets besproken.
Sommige collega's zijn zelfs aan
geslagen en daardoor tijdelijk
minder productief als hun beest is
overleden of maken zich oprecht
zorgen tijdens hun vakantie.
Voor degenen die zich naast een
volle agenda geen veeleisend ge
zelschap kunnen permitteren, is
de Technosphere-site een uit
komst. Wie hier - www.techno-
sphere.org.uk - inlogt kan zelf een
'creature' samenstellen. Na de
keuze voor een herbivoor of carni
voor, is het zaak het 'virtuele le
ven' van uiterlijk en naam te voor
zien. Daarna is het gedaan met de
opvoedkundige invloed van de
'ouder' en verdwijnt de creature in
de 'driedimensionale wereld'. Via
e-mail wordt de 'verwekker' op de
hoogte gehouden van het wel en
wee van zijn Technosphere-beest.
Wie weinig geduld heeft kan zelf
inloggen - via een persoonlijke co
de - om te zien waar zijn creature
zich bevindt, of het goed heeft ge
geten, hoe veel energie het heeft en
hoe vaak het cyberseks gehad
heeft.
Drukte
Wegens grote drukte op de site -
waardoor Technosphere niet zel
den onbereikbaar is en daarmee de
bezorgde 'ouder' in het ongewisse
laat - plegen de makers vooral te
berichten als het beestje is gestor
ven of als het blijde kennis geeft
van een geboorte. Een troost bij
onheilstijdingen als 'Berripet has
sadly died of starvation' of 'Hop-
haar died in the fight it initiated
against Landcruiser' is echter dat
de ouder zich geen opvoedkundige
missers hoeft aan te rekenen.
De populaire MOPy fish (www. in-
teractive.hp.com/fish/main.html)
vergt daarentegen de nodige aan
dacht. Volgens aanbieder Hewlett
Packard heeft de goudvis, die zich
aandient als Screensaver, een kal
merend effect op de gestreste
mens. Zolang hij tijdig voedsel
krijgt en de eigenaar regelmatig
met hem speelt. Wie hem daaren
tegen verwaarloost, kan te maken
krijgen met een agressief vismon-
ster of, nog erger, een beest dat le
venloos boven in het 'aquarium'
drijft.
Het kale aquarium wordt boven
dien steeds boeiender: hoe meer de
gebruiker print, hoe meer punten
hij verdient om het aan te kleden
met plantjes, rotsen en bubbeltjes.
De computerfabrikant hoopt na
tuurlijk dat het streven naar pun
ten ontaardt in een verbeten com
petitie op de werkplek. Allerminst
rustgevend dus.
Muisklik
Daarom kan de bezitter maar be
ter de enige goede raad opvolgen:
met een simpele muisklik kan het
virtuele vissenleven worden be
ëindigd. Troost u bij deze brute
daad met gedachte dat het zeker
de harde schijf van de computer
ten goede komt. Zo blijkt ook uit
de online discussie tussen (ex)vis-
bezitters: 'MOPy slokte zoveel
ruimte op van de nog kleine vrije
ruimte die ik over had op de c-
drive, dat na decompressing van al
die files mijn computer er gelijk
mee stopte. MOPy kreeg een vis-
waardige begrafenis.'
Berrit de Lange
TechnoSphere
Par the litest alb dick bsis
1 Creature
1 IZmwdZ
Links
TechoSpfcsre is being developed vlih support from
Telematics De
sign froup
Fërtiaps you would like to visit the Cv»ore?
Een overzicht van de druk
kunst, van de uitvinding van
het papier in China tot de nieuw
ste computertechnieken op het
gebied van afdrukken. De cd-rom
'The Gutenberg Saga' uit de serie
Eureka! van Infogrames behan
delt dit onderwerp op een twee
slachtige manier.
Aan de ene kant wordt door mid
del van ernstig sprekende (Engel
se) stemmen een degelijk betoog
gehouden, slechts verlevendigd
met wat illustraties, aan de ande
re kant wordt diep door de knieën
gegaan voor de jongere gebrui
kers met tekenfilm-achtige frag
menten en een simpele rondgang
door het zoveelste virtuele muse
um.
Volgens de handleiding moet de
ze cd-rom geschikt zijn voor ie
dereen vanaf 11 jaar en ouder.
Door deze zelfopgelegde eis komt
de Gutenberg Saga niet echt uit
de startblokken. Goed, alles wat
je over druktechnieken wilt we
ten, kun je op deze schijf terug
vinden, maar het is allemaal wat
saai en voorspelbaar. De cartoon-
fragmenten zijn aardig, maar
blijven niet boeien. Bovendien
moet je de pc eerst op 256 kleuren
zetten. Daar zit je dan met je mil
joenen kleuren mogelijkheden op
je Pentium-pc of Powermac.
Blijft over een cd-rom die een
beetje tussen tafellaken en servet
zit; te moeilijk en te droog voor de
jonge computeraars, te saai en
braaf voor de volwassenen.
The Gutenberg Saga maakt deel
uit van de cd-rom serie Eureka!,
een serie cd-roms over de evolu
tietheorie, het sterrenstelsel, de
geschiedens van de farao's en de
ruimtevaart. Gedistribueerd
door Boneco.
Eric Borsje
Systeemeisen pc: 486 PC of hoger,
Windows 3.1 of hoger. Systeemeisen
Apple: 68040 processor of hoger, sys
tem 7.1 of hoger. Prijs per deel uit de
serie f49,95.
Davilex, het Nederlandse softwarebedrijf,
heeft zijn serie cursussen voor computer
programma's, die tot nu toe ingingen op
Windows 95 en het Internet, uitgebreid met les-
cd's over twee nieuwe programma's, die in huis
kamer en op kantoor langzamerhand gemeen
goed aan het worden zijn: Microsofts spread
sheet Excel en tekstverwerker Word.
de cursor van de leraar over het Excel- of Word-
scherm dwaalt om de besproken onderdelen en
functies aan te wijzen.
Aan sommige van deze lessen is een oefening
verbonden, waarmee het geleerde meteen (gesi-
De cursussen zijn duidelijk bedoeld voor en
goed besteed aan hen, die nog geen ervaring
met de programma's hebben. De basisprincipes
worden helder en duidelijk uitgelegd in een
flink aantal hoofdstukken. Een prettige vrou
wenstem vertelt de lesstof, terwijl op de monitor
muleerd) in praktijk kan worden gebracht. De
leerling krijgt daar meteen een cijfer voor, af
hankelijk van het aantal goede/foute beslissin
gen.
Eindexamen
Het slot van de cursus heeft nog een eindexamen
in petto, waarbij de student tien (niet al te moei
lijke) vragen over het programma voorgescho
teld krijgt. Slagen levert een 'diploma' en een
schouderklopje van de 'juffrouw' op. De cursus
wordt gecompleteerd met een uitgebreide
woorden- en begrippenlijst, alsmede tips en
trucs. De lesstof worden gegeven in Word 97 en
Excel 97, maar zijn ook geschikt om te leren
werken met de versies 7.0 van deze program
ma's. Bezit van de software is niet vereist, omdat
de lessen geheel met eigen werkschermen uit
deze programma's draaien.
Davilex voegt met deze cursussen een uitste
kend pakket toe aan de Nederlandstalige soft
ware. Dat het bedrijf zich niet heeft verloren in
de duizenden details en mogelijkheden die de
tekstverwerker en de spreadsheet kennen,
maakt de cursus des te geschikter voor een eer
ste kennismaking. Al die extra grapjes komen
later nog wel eens, als de leerling écht aan het
werk gaat..
Will de Raaff
Cursus Word. Cursus Excel. Davilex Software. Mini
mum systeemeisen 486, 8MB RAM, 20MB vrij op
harddisk, 2-speed CD-romspeler. VGA 256 kleuren,
Soundblaster comp. geluidskaart, muis, Windows 95.
Prijs (perstuk) f49,95.
Met het wisselen van de sei
zoenen krijgt iedereen het
wel eens in zijn hoofd. Dan moet
er met meubilair gesleept worden
en is het tijd om het interieur an
ders in te richten. Nog drastischer
gaat het er aan toe als de beslis
sing is genomen om te verhuizen,
of om een nieuwe woning te laten
bouwen. In al deze gevallen kan
het computerprogramma '3D
droomhuis' van de firma Easy
Computing een helpende hand
bieden. Het kan zelfs het einde
loos heen en weer slepen van het
bankstel overbodig maken, wat
de rug ten goede komt.
3D droomhuis is een programma i
met enorm veel mogelijkheden,
maar het is ook bepaald geen ge
makkelijk programma om rflee
aan de slag te gaan. Even vlotjes
een schetsje op papier maken is
heel wat simpeler dan een com
putertekening van een woning
maken of een interieur in beeld
brengen. Niet voorniets wordt bij
het programma een ruim 250
bladzijden dik instructieboek ge
leverd.
De opmerking in de folder 'in een
handomdraai maakt u de com
plete bouwplannen van de wo
ning' mag dan ook sterk overdre
ven worden genoemd. Dan zitten
er al heel wat uurtjes werken met
het programma op. Dat wil niet
zeggen dat het programma niet
deugt, integendeel. De mogelijk
heden zijn enorm. Complete flat
gebouwen of droombungalows
kunnen ontworpen worden, vol
ledig voorzien van interieurs. Die
kunnen allemaal vanuit allerlei
hoeken bekeken worden. Ook is
het mogelijk om eens te zien hoe
zo'n pand er 's nachts uitziet of
wat voor effect de gekozen ver
lichting biedt.
Met behulp van de muis kan ook
door de zelf ontworpen woning
gewandeld worden. Zelfs aan ge
luidseffecten zoals het klapperen
van deuren of voetstappen is ge
dacht. In totaal staan op de cd-
rom 1400 objecten, zoals deuren,
ramen, meubelen, beplanting en
zelfs auto's.
Technisch inzicht
Wie met het programma aan de
slag gaat moet wel enig technisch
inzicht hebben, juist omdat het
zoveel mogelijkheden heeft. Een
voorbeeld daarvan is de moge
lijkheid de grootte en de kleurca-
paciteit van het 3D-beeldpunt in
te stellen.
Wie zijn project helemaal af heeft
kan het in de vorm van een video
film van maximaal één minuut
presenteren.
Dat maakt het programma ook
aantrekkelijk voor aannemers en
architecten die bouwprojecten
aan hun klanten willen presente
ren.
René Schrier
3D droomhuis, uitgever Easy Compu
ting.
ISBN 90-5167-639-5. Prijs f 249,50.
Youp van 't Hek heeft zij n Hek
werk Theater Produkties op
Internet gezet. Via http://ww-
w.hekwerk.nl is veel informatie
te vinden over de programma's
van Youp en van artiesten die in
zijn stal zijn ondergebracht, zoals
De Vliegende Panters, die 'u mee
nemen in hun orgieën van pré-
puberale jongensfantasieën' en
David Vos, technicus achter de
schermen, die zich heeft ontwik
keld tot een verdienstelijk vertol
ker van Brel-liederen.
