Emirdag leeft van
de landverhuizers
Axel zoekt herkomst Turkse medelanders
in deze
bijlage
Ivo Niehe ontpopt zich als Kuifje in de grote wereld
Fotorubriek Ruden Riemens: Stroomsgewijs
Migranten brengen kleur in de Tweede Kamer
Notities van een achterblijver
De nieuwe kozakken in Rusland zijn belust op macht
Professional: Wie kan praten kan ook lezen
Guus van Bladel denkt terug aan Johannes van Damme
Finale van de jacht op de bende van Etienne U.
reportage
zaterdag 1 november 1997
ROEMENIE
D°nau
Varna
ZEE VAN
AZOV
Sevastopol:
WAR
Ankara
EMIRDAG
Tbilisi
O.
f Urfa
SYRIË
Turkije barst van de politieke,
religieuze en etnische verschillen. De
alomtegenwoordigheid van Atatürk,
grondlegger van de moderne scheiding
tussen islam en staat, tempert die
contrasten. Tot in de schamelste openbare
gelegenheden hangt zijn portret aan de
wand. Wie er naar opkijkt moet stevig in
de schoenen staan om de hypnotiserende
blik te weerstaan waarmee hij de natie tot
eenheid maant. Maar op dorpsniveau zijn
Op de schaarse stukjes landbouwgrond rond
Enxirdag worden ondermeer bieten verbouwd.
Turkse kinderen gaan in uniform naar school, zodat de verschillen tussen arm en rijk
niet zichtbaar zijn.
het nog steeds de tradities van het
gedisciplineerd familieleven,
overgeleverd uit een eeuwenlang
nomadisch bestaan, die orde, rust en
sociale samenhang garanderen. Daar
liggen de wortels van de Turkse gezinnen
die nu in Nederland leven. De Axelse
werkgroep relatieverbetering
autochtonen-allochtonen ging er heen.
En snapt nu hoeveel moeite het de Turkse
medelanders kost om hier te aarden.
Meer dan twintig jaar woonde M. Güzle (midden) met zijn gezin in Axel. Ruim tien jaar
geleden keerde hij met vrouw en kinderen terug naar Emirdag. Vier van zijn vijf kinde
ren wonen inmiddels weer in Zeeuws-Vlaanderen en zelf zou hij ook terugwillen. Voor
alsnog maakt de remigratieregeling, waarvan hij gebruik maakte, dat onmogelijk.
Tussen vervallen traditionele huisjes in Emirdag verrijzen vakantievilla's van voorma
lige dorpelingen die naar het buitenland zijn gegaan en in de vakanties terugkomen.
Dat is lang niet de enige bouwactiviteit.
Er is, om maar eens wat te noemen, ook
een nieuw ziekenhuis in aanbouw, een
naar westerse inzichten gemodelleerde
woonwijk in de maak, en binnenkort kan
een modern stadhuis annex winkelcen
trum in gebruik worden genomen. Zelfs
dorpen zijn door de bouwwoede aange
raakt. Veel van de traditionele onderko
mens, met westerse ogen bezien vaak niet
veel meer dan bedompte hokken van
zwerfkeien en leem, zijn inmiddels tot
ruïnes vervaUen. Daarnaast zijn, als we
zensvreemde elementen, ordentelijke vil
la's verrezen: vakantiewoningen van mi
granten voor gebruik tijdens het jaarlijks
familiebezoek. De meeste van die huizen
zijn dan ook alleen 's zomers in gebruik.
Emirdag is echter alles behalve een va
kantie-oord, benadrukt de burgemeester.
Behalve honderden dienstplichtigen die
er gelegerd zijn, de dominant aanwezige
militaire politie en de studenten die er ho
ger technisch onderwijs genieten, heeft
geen vreemdeling er iets te zoeken. In ok
tober mocht Emirdag niettemin een om
vangrijk gezelschap Zeeuwen begroeten.
Leden van de Axelse werkgroep relatie
verbetering autochtonen-allochtonen
zetten een trip op touw om wat meer aan
de weet te komen over de achtergronden
van hun Turkse medeburgers. Dat blijk
van belangstelling werd in Emirdag bij
zonder op prijs gesteld. Honderden bewo
ners van het stadje liepen uit om de meer
dan veertig Zeeuwse bezoekers in te ha
len. Een kleurrijk uitgedoste groep
schoolmeisjes verwelkomde het gezel
schap met een traditionele dans.
Gastvrij
Ook in een vijftal dorpen vond het Zeeuws
gezelschap een gastvrij onthaal. Zoals in
Karacalar, één van de weinige dorpen
waar nog sprake lijkt van jeugdig elan.
Dat heeft alles te maken met de alevieti-
sche gemeenschap die er is gevestigd, een
spirituele beweging op humanistische
grondslag. Alevietische jongeren uit de
verre omtrek, die in Emirdag studeren,
vinden er opvang. Ze grepen de komst van
de bezoekers dankbaar aan voor een ver
broederingsfeestje met dans, bloemen en
muziek.
Aan de islamitische gebeden die, te begin
nen bij zonsopgang, tot in alle uithoeken
sche tegenkandidaat met gemak versloeg,
kan niet hebben gelegen aan de kracht
van zijn politieke beweging. Want die is in
Emirdag slechts gering. Zijn zege kan eer
der worden verklaard uit de grote be
kendheid die zijn familie ter plaatse ge
niet. De plaats van de vrouw is in Emirdag
doorgaans nog binnenshuis. Nog geen en
kele vrouw is actief in de gemeentepoli
tiek. De burgemeester zou dat liever an
derszien. Maar ja, de mannen zijn er niet
zo toe bereid, en de vrouwen niet zo geïn
teresseerd."
Toch biedt de Turkse plattelandstraditie
ook ruimte aan vrijdenkers. De ode aan
Atatürk, waarmee Yoksul Dervis (arme
bedelaar), de analfabethische voorzanger
uit Emirdag, de Zeeuwen in zij n dorp wel
kom heette, predikte de soefi-boodschap
van de algemene broederschap. Met
soortgelijke declamaties sleepte de der
wisj in de provinciehoofdstad Afyon (pa
paver) al menige hoofdprijs in de wacht.
Wijzer
Leden van de Axelse werkgroep, die het
initiatief nam tot de reis, zeggen in Emir
dag erg veel wijzer te zijn geworden. De
kloof tussen de welvarende Nederlandse
verzorgingsstaat, waar het individualis
me hoogtij viert, en de materiële armoe op
het zoveel natuurlijkere Turkse platte
land, blijkt veel groter dan gedacht. „We
beseffen nu pas hoe moeilijk het voor de
Turkse migranten is om in ons land te aar
den. We blijken van hen wel erg veel aan
passingsvermogen te vragen", zeggen
vertegenwoordigers van de Axelse wij
ken. ,,In Turkije leven ze nog zo onvoor
stelbaar dicht bij de natuur. Als je ziet dat
ze daar gewend zijn elk bruikbaar stukje
grond te benutten voor landbouw, dan
snap je waarom er in Nederland uien en
aardappels in hun voortuintjes staan.
Verbazing is er ook over de hechte sociale
structuren in de Turkse dorpen. „De
dorpshoofden, de iman en de onderwijzer
zorgen ervoor dat de regels ook worden
nageleefd. Er bestaat nog een heel strakke
hiërarchie en een grote sociale controle.
Logisch dat het in Nederland wel eens mis
kan gaan wanneer dat allemaal wegvalt",
zegt de Terneuzense politie-inspecteur E.
Kind. Het is hem opgevallen hoe keurig de
kinderen in de dorpen naar hun schooltje
gaan. „Het is allemaal heel duidelijk gere
geld. En ik heb geen kind gezien dat daar
ongelukkig mee is." Problemen ziet hij
wel bij de oudere jeugd. Studenten in
Emirdag vertellen dat ze grote behoefte
hebben aan een plek waar ze met hun leef
tijdgenoten bij elkaar kunnen komen.
„Want waar we ook gaan zitten, er zitten
altijd oude mannen bij."
De commissaris van politie in Emirdag
kan de criminaliteitsbeschrijding in
Emirdag gemakkelijk aan met de 25
agenten die hij onder zijn hoede heeft.
Eén tot twee diefstalletjes per jaar. Daar
mee houdt het dan wel op. Maar hij maakt
zich inmiddels wel wat zorgen over de
jeugd. De laatste tijd wil die nog wel eens
voor wat overlast zorgen. In Zeeuws-
Vlaanderen, weet Kind, spitst de proble
matiek zich ook toe op de Turkse jeugd.
„Af en toe een gewelddadig treffen, en
dan is er ook nog een klein aantal dat zich
in het drugscircuit begeeft," Zover is het
in Emirdag nog niet, wordt hem verze
kerd.
Henk Postma
Onbegonnen werk
Istanbul is, net als zoveel andere Turkse
steden en stadjes, een toevluchtsoord
voor miljoenen plattelanders, nakome
lingen van verarmde boeren, wier vade
ren nog als trotse nomaden over de
vlakten van Anatolië trokken. Afstam
melingen van natuurvolkeren die al voor
het begin van onze jaartelling de Aziati
sche steppen bereisden, stroomden de af
gelopen decennia zo massaal de Turkse
steden in, dat een stad als Istanbul inmid
dels het inwonertal van Nederland bena
dert. Officieus dan. Want al die mensen re
gistreren, is onbegonnen werk.
Dat verstedelijkingsproces bleef niet tot
Turkije beperkt. Op zoek naar mogelijk
heden om te overleven trokken tiendui
zenden mannen, voor wie de schrale
grond in het Turkse binnenland geen toe
komst meer bood, als gastarbeider naar
West-Europa. Vrouwen en kinderen reis
den hen achterna. Zo groeiden in de
Zeeuws-Vlaamse Kanaalzone, en in
plaatsen als Haarlem en Deventer, encla
ves van gezinnen uit de dorpen en gehuch
ten van de Turkse plattelandsgemeente
Emirdag.
Die plaats van herkomst ügt zo'n vijfhon
derd kilometer achter Istanbul, op de
vrijwel geheel ontboste voet van een ge
bergte. Ze wordt verder omgeven door
uitgestrekte vlakten, waarvan de grond
zo schraal is dat alleen de papaver er naar
hartelust groeit. Maar de teelt van dat
product is begin jaren zeventig onder
Amerikaanse druk aan banden gelegd,
omdat het als grondstof voor heroïne kan
dienen. Er wordt nu ook wel graan ge
teeld, maar het groeiseizoen is kort en de
grond zo slecht dat lang niet ieder jaar een
oogst van het veld kan worden gehaald.
Emirdag omvatte ooit 125 dorpjes, veelal
ontstaan doordat nomadenfamilies hun
trekkend bestaan niet meer vol konden
houden. De tenten gingen aan de kant.
Een vaste woonplek kwam er voor in de
plaats. Het werden boeren, 's Zomers
trokken ze met hun vee de berghellingen
op. Op de minst onvruchtbai'e stukjes
grond bedreven ze wat landbouw. Som
migen doen dat nu nog steeds. Maar de
meeste families kunnen zich er niet meer
mee in leven houden.
Meer dan honderdduizend dorpsbewo
ners trokken de afgelopen decennia dan
ook weg. Ze kwamen als gastarbeider in
landen als Frankrijk, België en Neder
land terecht. Anderen zochten hun heil in
de grote Turkse steden. Er resteren nog
21.200 achterblijvers, voor een belangrijk
deel ouderen. Van de 125 dorpen zijn er
nog maar 72 over. Er zullen er nog wel
meer verdwijnen. Want wie blijft, en wat
wil ondernemen, vestigt zich in de centra
le woonkern, een garnizoensplaats die
met wat goede wil een stadje kan worden
genoemd.
Westers
Burgemeester Ismet Güler windt er geen
doekjes om. „Onze grootste inkomsten
bron is het kapitaal van onze migranten.
Die sluizen al met al zoveel geld, en niet te
vergeten kennis, naar Emirdag terug dat
de dienstensector in het stadje ziender
ogen opbloeit. Westerse gebruiken burge
ren langzaam maar zeker in. Zo wordt nu
een bejaardentehuis uit de grond gestapt,
een voorziening die tot voor kort ondenk
baar was in een streek waar zorg in fami
lieverband altijd als grootste goed is erva
ren.
van het Turkse land uit de luidsprekers
van de minaretten schallen, wordt in de
grote Turkse steden door menigeen achte
loos voorbij gegaan. Maar op het traditio
neel ingestelde platteland voedt het op
dringerig geluid nog steeds de algemene
religieuze beleving. Dat wil niet zeggen
dat fundamentalistische beginselen daar
hoogtij vieren. Integendeel. De nomadi
sche voorvaderen hadden al helemaal
geen behoefte aan godsdienstige schi-ift-
uur. Zij putten voor hun spirituele bele
ving direct uit de natuur. Pas als ze zich
vestigden, en het jaarlijks xitueel van de
trek overboord gooiden, voorzagen isla
mitische zeden en gebruiken in een nieuw
houvast. Maar in de praktijk leefde men
eerder naar de geest, dan naar de letter
van de wet.
Familiebanden, zo bleek bij de laatste
verkiezingen, zijn in Emirdag nog steeds
sterker dan de leer. Anders zou burge
meester Güler, met zijn Republikeinse
Volkspartij, niet zo stevig in het politieke
zadel geholpen zijn. Dat hij zijn islamiti-
Diep verscholen in één van de ontelba
re overdekte gangetjes van de Grote
Bazar, rennen geldspeculanten hyperner
veus met satelliettelefoons heen en weer.
Als herauten van de vooruitgang verdwij
nen de gelukkigen onder hen met dikke
pakken bankbiljetten op zak in het multi
culturele straatgewoel. Ook onder de mi
naretten van de Aya Sofia of de Blauwe
Moskee, de indrukwekkende bouwwer
ken die in het hart van Istanbul de roem
ruchte historie van het Osmaanse Rijk
markeren, heersen de wetten van het ma
terieel gewin. Op de oosterse stapelmark
ten barst het van de exotische handels
waar. Maar comfortabel overleven lukt
alleen degenen die zich het soepelst voe
gen naar de kille efficiëntie van westers
georiënteerd welvaartsstreven. Onder
tussen mag de toerist er naar hartelust
handjeklap spelen, aangeklampt door
mannen en kinderen die tot de bedelstaf
zijn verheven.
Kleurrijke kleding herinnert in dorpen als Emirdag en Demircelli aan het nomadisch leven van de voorouders.
fotografie Henk Postma
