Ironbridge getuigt
van nijver verleden
Bakermat
Industriële
Revolutie
34
p vrije tijd
mm zaterdag 18 oktober 1997
William Ball, een man die bij de ovens
werkte maar later landelijke faam kreeg
als de 'Shropshire giant", een kogelronde
gestalte van meer dan 250 kilo met hoge
hoed en laarzen. Hij trad in het circus op
als de zwaarste man van Engeland en
deed dat onder de artiestennaam John
Buil. Toen hij in 1852 stierf, moesten er
twintig dragers aan te pas komen om hem
naar zijn laatste rustplaats te brengen.
Maar dit bepaalt niet zijn onsterfelijk
heid. Dat is het feit dat zijn postuur en de
naam John Buil het beeldmerk van Britse
onverzettelijkheid zou worden.
In de tuin van het museum heeft de oven
waarmee Abraham Darby succesvol ex
perimenteerde een apart onderkomen ge
kregen. En op een steenworp afstand
tonen de Darby's toch nog iets van hun
privéleven. Je kunt er hun latere woon
huis bezoeken. Het staat niet ver van waar
ze temidden van geloofsgenoten hun laat
ste rustplaats hebben gevonden. In over
eenstemming met de leer der Quakers een
uiterst sobere begraafplaats. Niet meer
dan een ommuurd grasveld. De honder
den eenvoudige stenen met nauwelijks
meer te lezen namen staan tegen de mu
ren. Ingetogenheid tot in het graf.
Overigens heeft Darby III alsnog gelijk
gekregen met zijn tekening van de brug
over een romantisch meanderende rivier
in een liefelijk landschap. Het vurige eco
nomische verleden heeft meer nagelaten
dan enkele museale attracties, het heeft
ook de natuur zijn rechtmatige plaats te
ruggegeven. Haast een sprookje; een
streek vol bedrijvigheid en lawaai waar
eens fabrieken stonden te walmen en te
roken, is nu een aantrekkelijk, stil land
schap van rustgevend groen. Perfect voor
zorgeloos verkennen en genieten, zeker te
voet en op de fiets.
Cadfael
Hoofdstad Shrewsbury, niet ver van Iron-
bridge, ervaar je eveneens als een verras
sing. Dank zij Cadfael? Schrijfster Ellis
Peters creëerde zo'n twintig jaar geleden
deze speurneuzende monnik in z'n krui
dentuin bij de abdij van Shrewsbury! Het
ene na het andere Cadfael-boek ver
scheen, maar het grote succes kwam toen
de televisie er zich over ontfermde en een
serie maakte met Derek Jacobi in de
hoofdrol. Nu heeft de stad een heuse
Shrewsbury Quest waar het publiek zich
vergaapt aan het wereldje van de monnik
zoals het dat van de tv heeft leren kennen.
Dat de serie in werkelijkheid in Hongarije
is opgenomen, mag de toeristische pret
niet drukken.
Shrewsbury, gevlijd in een lus van de Se
vern, is een levendige stad met veel schil
derachtige hoekjes. Dickens schreef er
enthousiast over. Begrijpelijk, het wordt
weieens de mooiste Tudor-stad van het
land genoemd. Plet lijdt,echter nog niet
onder drommen toeristen. Plet is ook de
plaats waar Charles Darwin, grondlegger
van de evolutietheorie, werd geboren en
opgroeide. Hoe omstreden hij mag zijn, de
stad eert hem met een royaal standbeeld,
n maar denken dat Pierre baron de Cou-
bertin de bedenker is van de moderne
Olympische Spelen. Vergeet het maar.
Toen in 1896 de eerste moderne spelen
werden gehouden, was men in het histori
sche marktstadje Much Wenlock, op korte
afstand van Shrewsbury, al bijna een hal
ve eeuw bezig met Olympische Spelen
nieuwe stijl. Dank zij dr. William Penny
Brookes, die de spelen opzette omdat hij
sport goed vond voor lichaam en geest in
dit toen niet zo gezonde industriegebied.
De spelen worden hier nog elke zomer ge
houden voor de lokale bevolking.
Voor de toerist zijn de nabije Shropshire
Hills een minstens zo gezonde ontspan
ning. Een gebied dat zich mag tooien met
de status van Area of Outstanding Natu
ral Beauty en bijdraagt aan het prettige
vakantiegevoel dat je met de streek van
Ironbridge geen brug te ver bent gegaan.
Chris van Tvvisk
Abraham Darby is de naam.
Geen blijk van herkenning?
Niet onbegrijpelijk. Als
godvruchtig Quaker wees hij alles
wat zweemde naar
zelfverheerlijking van de hand. Van
Abraham Darby dus geen
standbeeld en zelfs in het
familiearchief geen simpel
getekend portret. Toch is hij de man
die begin achttiende eeuw de
industriële revolutie bijna letterlijk
op de rails zette en naar een hoge*
versnelling schakelde.
De industriële revolutie, die de wereld
grondig zou veranderen, stond in zijn
dagen op punt van uitbreken. Er was
vraag naar ijzer. De productie ervan was
echter een moeizaam proces. Het smelten
van erts gebeurde met behulp van houts
kool. Dat kostte veel hout en veel tijd. In
1709 vond Darby dat smelten met cokes
veel sneller ging en dus meer opleverde.
Goedkopere massaproductie deed haar
intrede. IJzer werd bouwmateriaal. De
mechanisatie kon op pad gaan!
Dat gebeurde in Coalbrookdale, Shrop
shire, tegen de grens met Wales. Eennijver
gebied. Geen wonder met kolenlagen,
kalksteen, ijzererts en klei in de bodem en
Het gebied van Coalbrookdale met Ironbridge wordt 'Kraamkamer van de indu
striële revolutie' genoemd. Niet lang geleden een walmende, stinkende streek.
Nu weer een oord van stilte en groen, waar het genieten is van natuur en imposante
industriële historie. De streek vind je tussen Shrewsbury en Birmingham, niet ver
van de grens met Wales.
De meest nabije veerhaven voor de verbinding met Nederland is Huil. Het is de da
gelijkse verbinding van P&O North Sea Ferries tussen Europoort en Huil. Reizen
via deze route biedt de mogelijkheid het schitterende Peak District te doorkruisen
en bijvoorbeeld ook Stoke-on-Trent met zijn beroemde aardewerkfabrieken te be
zoeken.
Wat verder weg is de haven van Harwich waar Stena Line twee keer per dag aan
komt (en vertrekt) uit Hoek van Holland.
Via deze route kan gemakkelijk de universiteitsstad Cambridge en Stratford-
upon-Avon (Shakespeare) worden bezocht.
de rivier de Severn die voor een verbin
ding met de zee zorgde.
Door de vinding van Abraham Darby
konden ijzeren cilinders gemaakt wor
den, van enorm belang voor de ontwikke
ling van bijvoorbeeld de stoommachine.
Langs de Severn werden de eerste ijzeren
rails gemaakt, de eerste ijzeren wielen, de
eerste stoomlocomotief en het eerste ijze
ren schip. En je kunt er nog altijd de eerste
ijzeren brug ter wereld zien.
Eind 18e eeuw had de Severn zich ont
wikkeld tot de op één na drukst bevaren
rivier van Europa. Door alle bedrijvig
heid was een tweede vaste oeververbin
ding nodig. Voor Abraham Darby III. baas
van de inmiddels fors gegroeide fabriek
van zijn grootvader, was het zonneklaar
dat het een brug van ijzer moest worden.
In november 1777 mocht hij met de bouw
van de eerste ijzeren brug ter wereld be
ginnen.
Wereldnieuws
Darby III ging al heel wat losser om met
het begrip presentatie dan zijn steile
voorvaders. Ten faveure van de onderne
ming stuurde hij tekeningen van de nieu
we brug de wereld in. Een relatiegeschenk
waarop een pastoraal landschap met een
fraaie brug boven een vredig kronkelende
rivier was te zien. Een en al landelijke ro
mantiek. De dag en nacht vuur en rook
brakende hoogovens en fabrieken waren
even buiten beeld gehouden. Toch ston
den er nergens ter wereld zoveel ovens en
smelterijen bij elkaar als hier. Maar Dar
by scoorde er prima mee; uit de hele we
reld kwamen nieuwsgierigen kijken, spi
onnen niet uitgezonderd. En de brug
diende als voorbeeld voor latere bouw
werken als het Londense Paddington Sta
tion. Bij de brug groeide een plaatsje dat
de toepasselijke naam Ironbridge kreeg.
Coalbrookdale is nu vervlogen historie.
Na de Tweede Wereldoorlog was het defi
nitief gebeurd met wat eens 'de werk
plaats van de wereld' heette. Lege
fabrieksgebouwen al snel tot ruïnes ver
vallen, gesloten mijnen, gedoofde ovens,
bewoners die de vervuilde streek de rug
toekeerden en een overbodig geworden en
wegroestende Ijzeren brug markeerden de
trieste teloorgang.
De na-oorlogse New Town-gedachte in
Engeland redde de streek. Wetenschap
pers stampten, niet ver van Ironbridge,
volgens de laatste planologische inzich
ten de modelstad Telford uit de grondHet
gebied van Coalbrookdale was in de plan
nen opgenomen. Als 'kraamkamer van de
industriële revolutie', als waardevol in
dustrieel erfgoed behoorde het geconser
veerd en behouden té worden en nieuwe
werkgelegenheid op te leveren.
Museumcomplex
Voor de streek begon een nieuwe, toeristi
sche, toekomst. Onder de naam Iron
bridge Gorge Museum staat hier het
grootste museumcomplex van Groot Brit-
tannië. Met als logo de markante, geheel
gerestaureerde brug, die nu op de wereld-
lijst van culturele monumenten van de
Unesco prijkt.
Liefst negen bezienswaardigheden die al
le te maken hebben met de rol van Coal
brookdale als aanjager van de industriële
revolutie, zijn in zes musea op verschil
lende historische locaties ondergebracht.
Een toeristische trekker van formaat die
je niet even in een paar uurtjes afwerkt.
Wie het bij één dagje wil laten, zal echt
moeten kiezen.
In een gotisch pakhuis aan het water is het
Museum van de Rivier ondergebracht.
Het gaat over de belangrijke rol die de Se
vern heeft gespeeld. De vroegere teertun-
nel is weer open en de toerist kan ronddo
len in musea gewij d aan aardewerktegel s
en stenen tabakspijpen, producten die
hier destijds ook werden gemaakt. Het
oudste museum dateert van 1973: Blists
Hill, een openluchtmuseum. Een regel
rechte publiekstrekker. Rond oude ovens
is een Victoriaans stadje gebouwd, be
volkt door mensen in Victoriaanse kledij.
Er wordt volop ambachtelijk gewérkt.
Zelfs een grote bank heeft hier een filiaal
in antieke stijl en dito gekleed personeel.
In het centrum draait een kermisje vol ou
derwets vermaak.
John Buil
Serieuze historie vind je in het Museum of
Iron. Dit heeft onderdak gevonden in de
vroegere fabriek van de Darby's. Hier kun
je zien hoe ijzer de wereld veroverde in
talloos vele vormen en voorwerpen.
Merkwaardige bezienswaardigheid is
overigens een houten stoel op tweezits-
bank-formaat. Het was de zetel van ene
ironoriage over ae rivier ae Severn,
(foto boven)
Ovens in het Museum van het IJzer
in Coalbrookdale; het museum is
gevestigd in de vroegere fabriek van
de familie Darby, die aan de wieg
stond van de Industriële Revolutie
in Engeland, (foto rechtsonder)
Shrewsbury is een Tudor-stadje te
gen de grens van Wales, (foto links
onder)
Meubelontwerper
Hans Jorgen
Wegner denkt in
hout
De naam Alberto
Alessi staat voor een
heel leger designers
Pannenkoeken
haal je niet uit een
fles
Body Shop stelt
het ideale
vrouwbeeld bij
Aan tafel in De
Kluizenaer
Sterren
kunnen
sterren
opeten
Digitaal
wijnproeven
Ons bin
Surrender op
Internet
Nederland
is rijp voor
de zeearend
Postzegels
Puzzel
RAI toont scheurijzers in alle soorten en maten
