Onbenul bedreigt
publieke radio
Spice Girls doen wat ze willen
PZC
Hilversum in nood
reportage
Tl
zaterdag 18 oktober 1997
De publieke radiozenders staan voor een
radicale ommezwaai. Lang genoeg is
lijdzaam toegezien hoe de commerciële stations de
luisteraars massaal wegkaapten. Als voorschot op
de uitkomst van langdurig Hilversums
'bosoverieg', werd oktober maar vast uitgeroepen
tot Maand van de Radio. 'De publieke radio is nog
steeds een medium om trots op te zijn', vinden de
volhouders. 'Iets wat niet deugt, ga je toch niet in
het zonnetje zetten', sneren daarentegen de
sceptici.
Dat de publieke radio dringend een impuls nodig
heeft, daar zijn vriend en vijand het roerend over
eens.
leen nooit eens." De popzender Radio 3 is
ook onderwerp van diepgaande brain
stormsessies. Volgens het belangrijkste
plan, inmiddels al gedetailleerd uitge
werkt in een geheime notitie, moet Radio
3 worden opgedeeld in twee zenders. Een
alternatieve zender voor de hoger opge
leide luisteraar in de leeftijd van 20 tot 35,
die houdt van experimentele en avant-
gardistische popmuziek, met steekwoor
den als VPRO, trendsetter en cultzender.
De Belgische popzender Studio Brussel
dient daarbij als voorbeeld. Het andere
Radio 3 is bestemd voor het 'hitpubliek'
van 13 tot 19 jaar. Het plan voor een derde
gospelzender voor bijvoorbeeld EO en
NCRV is inmiddels van de baan.
Maar ook over de splitsing is nog geen
overeenstemming bereikt. Veel mensen
vinden dat Radio 3 maar een duidelijke
keuze moet maken en zij n taak op één zen
der moet uitoefenen. Van der Lugt:Onze
publieke taak is: een zo breed mogelijk
publiek bedienen. Deze maatschappij
wordt steeds gesegmenteerder. Wat is er
dan op tegen voor een zender van deze tijd
om zich te richten op die verschillende
segmenten?"
Volgens een onderzoek van The Audience
Profile Company van oudgediende Ad
Roland is de behoefte van de moderne
luisteraar compleet anders dan vijftig
jaar geleden, toen het hele gezin zich nog
gezellig rond het radiotoestel schaarde
voor hoorspelen en uitgebreide sketches,
„Muziek, verkeersinformatie en korte
nieuwsberichten, dat is wat men tegen
woordig wil horen."
Ook Van den Boogaard vindt dat de na
druk moet liggen op de voordelen van het
medium. „De kracht van de radio is de
snelheid. Vanuit de hele wereld kan snel
verslag worden gedaan met satelliettele
foons, die tegenwoordig nog maar twee
kilo wegen. De middelen zijn er, nu de
mentaliteit nog. Radio is vooral verbeel
ding. En laat die maar eens aan de macht
komen."
Monique Brandt en
Berrit de Lange
Zomaar een voorbeeld van wat er op
een nieuwszender mis kan gaan: 'Pas
nadat onze verslaggever vertrokken was,
braken de rellen uit en moest de ME wor
den ingezet.' Ronald van den Boogaard,
boegbeeld van de VPRO-radio, kan dit
soort blunders zo uit zijn mouw schud
den. Dagelijks hoort hij tot zijn grote
droefenis de verslaggevers van onze na
tionale nieuws- en sportzender de mist in
gaan. Zo ook op de laatste dag van de Tour
de France toen de dienstdoende presenta
tor nog steeds niet wist dat winnaar Ull
rich uit het voormalige Oost-Duitsland
kwam. Of de correspondente die zich tij
dens een reportage vanuit Slovenië liet
ontvallen: 'Goh, ik heb me nooit geïdeali
seerd dat Slovenië een vroegere Joegosla
vische republiek is.' Om maar niet te spre
ken van de nietszeggende babbels en de
muzikale eenvormigheid die Radio 2 en 3
teisteren.
Van den Boogaard lacht er nu om, maar
'de verkommering van de publieke radio'
gaat hem aan het hart. In een poging om
een discussie los te maken, besloot hij in
juni zijn opgekropte ergernissen op tafel
te gooien. In een open brief in de VPRO-
gids ventileerde hij zijn zorgen: 'De Ne
derlandse publieke radio wordt beheerst
door de massaliteit van het onbenul en
dreigt ten onder te gaan. Er is op vele ni
veaus een proces gaande van desinteresse,
gemakzucht, onbeholpenheid, angst voor
luistercijfers, dictatuur van marktaande
len, gebrek aan creativiteit en durf. Die
neerwaartse spiraal moet doorbroken
want de radio is een veel te mooi medium
om te verkommeren.'
Voorspelbaarheid, voortdurende herha
lingen en gebrek aan kennis op Radio 1,
suffige quizjes en slappe muziek op 2. Ra
dio 3 lij dt onder de terreur van de luister-
cijfers en verkwanselt daarmee zijn pu
blieke opdracht. Radio 4 en 5 voldoen wel
aan hun publieke taak, maar niemand
luistert ernaar.
De doorgewinterde radiomaker levert
echter niet alleen kritiek, hij draagt ook
oplossingen aan om zijn geliefde medium
te redden. Radio 1 moet een volwassen
nieuwszender worden, zonder ongelukki
ge uitvindingen als piek- en daluren (ac
tueel nieuws op vaste tijden, daar
tussenin achtergrondinformatie door
verschillende omroepen). Radio 2 en 3 zijn
in hun huidige vorm overbodig en Radio 5
moet de kans krijgen zijn luisterschare uit
te breiden via de FM.
Wellicht worden zijn suggesties meegeno
men in het 'bosoverieg', een werkgroepje
Eerste omroepzender van pionier ir. Idzerda, waarmee de eerste radio-uitzending werd
verzorgd.
van beleids- en programmamakers van
verschillende omroepen dat déze maan
den aan de bosrijke Hilversumse Bergweg
vergadert over de toekomst van de publie
ke radio. Want dat het zo niet langer kan,
daar is iedereen het roerend over eens, zo
blijkt uit alle radioforums, radiopanels en
radiodiscussies die de laatste tijd worden
belegd. Er wordt opvallend veel gepraat
over het medium, maar daar blijft het tot
nu toe bij. Commerciële stations als Sky
Radio, Radio 538 en Radio Noordzee Na
tionaal kijken intussen vol leedvermaak
toe hoe het publieke radioschip steeds
verder op drift raakt, terwijl zij juist ex
plosief groeien.
Jarenlang konden de publieke radioma
kers hun gang gaan, zonder zich al te veel
te hoeven bekommeren om de wens van de
luisteraars. De NCRV bracht gospels, de
VPRO draaide garagerock en AVRO's Ar
beidsvitaminen leverde de meezingers, en
dat allemaal op één zender. Pas met de
komst van de 'commerciële jongens' bleek
dat de luisteraars genoeg hadden van dit
onoverzichtelijke aanbod. Massaal scha
kelden ze over naar de stations die hun
verschillen in voorkeur wel serieus na
men.
De publieke radiomakers keken machte
loos toe hoe hun luistercijfers kelderden.
In opperste wanhoop werden de zenders
verbouwd. 'Zenderprofilering' werd het
sleutelwoord. Op Radio 1 moesten piek-
urenredacties meer luisteraars trekken.
Radio 2 werd radicaal (en redelijk succes
vol) omgevormd tot gezellige 'full-servi-
ce'-zender en Radio 3 werd Radio 3 FM,
een 'popzender met lef'.
Verdienzender
Die stroomlijning bracht alles behalve de
beoogde herkenbaarheid. De publieke ra
dio, met name 2 en 3, is steeds meer gaan
lijken op de commerciële concurrenten.
Radio 1 lijkt alleen nog maar te bestaan
bij gebrek aan een commerciële tegen
hanger. Radio 3 wordt gezien als 'verdien
zender', compleet met omstreden promo
tie-acties voor de nieuwe cd's van toppers
als Marco Borsato. Niemand kan vertel
len waarin het aanbod zich nog onder
scheidt van de commercie.
Behalve zendercoördinator Paul van der
Lugt dan. „Radio 3 is het enige radiosta
tion in Nederland dat structureel nieuwe
muziek draait, dus muziek die nog niet in
hitlijstenis opgenomen." Volgens Van der
Lugt bestaat veertig procent van de Radio
3-programmering uit nieuwe muziek, te
gen tien procent bij zijn commerciële con
currenten. Daarbij steekt de zender jaar-
Jan Moene, oud-technicus.
zender, ontkent deze beschuldiging. „De
publieke omroep is een grootgoed, dat ze
ker moet blijven bestaan. De aandacht
gaat echter vooral naar Radio 2 en 3, ter
wijl ze zich druk zouden moeten maken
om 1 en 5, die nog echt het predikaat 'pu
bliek' verdienen. Bij de publieke omroep
heerst totale minachting voor wat de luis
teraar wil. Als ze zo doorgaan kan bin
nenkort iemand het licht uitdoen, want
dan luisteit er niemand meer."
Radioverslaggever Guus Wetzel.
lijks enige tonnen in live-concerten en
registraties. Ook besteedt Radio 3 plan
matig aandacht aan sociaal-maatschap
pelijke onderwerpen via thema weken, en
is het muzikaal onafhankelijk. „En dat is
iets wat de commercie natuurlijk niet kan
zeggen."
Van der Lugt geeft toe dat zijn zender
'kostwinner' is voor de andere publieke
zenders, maar 'dat is nu eenmaal zo ge
groeid'. De kritiek dat Radio 3 daarmee in
feite net zo goed een commercieel station
is, vindt hij echter onzin. „Het is ook nooit
goed: als we te weinig luisteraars hebben
kunnen we wel helemaal verdwijnen, als
we te veel luisteraars trekken zijn we
commercieel bezig. De jongens van 538 en
Sky zijn doodgewoon jaloers op elke gul
den die bij ons binnenkomt. Zij zullen niet
rusten voordat ze een commercieel mono
polie hebben opgebouwd en wij in de
marge zijn gedrukt. Het is pure heb
zucht."
Ton Lathouwers, directeur van Sky Radio
en altijd bereid om in forums en panels te
komen pronken met het succes van zijn
Cadeautje
Frits Spits, radiomaker pur sang, vindt al
die kritiek wel erg gemakkelijk. „Als je
ziet hoeveel uren radiomakers doorbren
gen in studio's, hoe vol liefde en verstand
veel programma's worden gemaakt. Het is
pure hooghartigheid van de commercië-
len om te roepen dat wij hetzelfde doen als
zij en dat wij daarom maar moeten wor
den opgeheven. Doel van publieke pro
grammamakers is het maken van een
aardig programma, los van allerlei com
merciële belangen. Bij mij is ieder item en
iedere plaat een cadeautje voor de luiste
raar. En ja, soms koop je inderdaad wel
eens een cadeautje dat niet iedereen leuk
vindt."
Spits erkent overigens wel dat de publie
ke radio een impuls nodig heeft. „Er is een
duidelijke kentering gaande, iedereen is
moe van dat nikserige. Zo serieus als er nu
wordt nagedacht over de toekomst van de
radio, heb ik in de bijna 25 jaar dat ik in
Hilvei-sum werk, nooit meegemaakt. Ie
dereen is het er wel over eens dat de zen
ders een herkenbare structuur moeten
krijgen, waar de omroepen afzonderlijk
dan weer hun eigen invulling aan kunnen
geven. Met Nederland 1, op televisie, is
het tenslotte ook gelukt."
Lathouwers van Sky Radio ziet de uit
komst van het 'bosoverieg' in ieder geval
niet met angst en beven tegemoet. „De
enige oplossing is alle omroepen van de
zenders te gooien. Er wordt al jarenlang
vergaderd maar iedereen probeert zij n ei -
gen opvatting door te drukken. Er zijn bij
de publieke omroepen heel veel mensen
met verstand van radio, ze worden het al-
De populariteit van de Spice Girls is
ongekend groot. De kaarten voor het
optreden van de Britse meidengroep in Arnhem
waren in een mum van tijd verkocht. De fans zijn
jonge meisjes, die dromen van een spannend,
zelfstandig en losbandig leven.
Het is woensdagavond en het bestuur
van de Official Dutch Spice Girls
Fanclub zit klaar in het huis van voorzit
ter Nuria van Ooyen (18) voor het telefo
nisch spreekuur. Van zeven tot half elf re
gent het telefoontjes. Over de verkoop van
de kaartjes voor het concert van de Spice
Girls, volgend jaar maart in Arnhem, over
de verschijningsdatum van de nieuwe af
levering van het clubblad Spicey, over de
komst van de tweede cd, over van alles en
nog wat. De drukte kweekt begrip voor
het verzoek van de ouders van Nuria aan
de clubleiding om het telefonisch contact
met de leden te beperken tot twee spreek
uren, op woensdag en op zaterdag.
Want wat in december van het vorig jaar-
begon als een hobby, dreigt een serieuze
aangelegenheid te worden. Nuria nam
voortijdig afscheid van de banketbak-
kersschool en zocht in afwachting van een
baan een zinvolle besteding van haar vrije
tijd. Een fanclub, dacht ze toen, dat is
leuk. „Ik wilde eerst een fanclub starten
voor No Mercy, maar daar wist ik niet zo
heel veel van. Over de Spice Girls was
toen al veel informatie te vinden", vertelt
de Amsterdamse over de ontstaansge
schiedenis van de fanclub. „Ik ben zelf
ook geen echte fan van de Spice Girls. ïk
vind ze goed, maar ik heb niet mijn hele
kamer volhangen met posters. Die tijd
heb ik gehad."
Amper een jaar na de oprichting telt de
fanclub bijna zeshonderd leden. De on
stuimige groei heeft gelukkig niets veran
derd aan het ontwapenende amateurisme
van Nuria en haar compagnons Tamara
(15), Jelena (16) en Patricia (16). Zo heeft
de Official Dutch Spice Girl Fanclub
nooit toestemming gekregen van de Spice
Girls om deze vlag te voeren. Nuria: „We
hebben wel een paar keer een brief ge
schreven naar Engeland, maar daar is
nooit een antwoord op gekomen. Ja. dat is
jammer, maar we noemen ons toch maar
gewoon de officiële fanclub. We hebben
veel jonge leden, en bij de ouders wekt
zo'n naam nu eenmaal meer vertrouwen."
In ruil voor 35 gulden aan contributie
krijgen de leden vier keer per jaar een ex
emplaar van Spicey in de bus. Het sterk
wisselende aantal pagina's van het kwar
taalblad staat vol met verhalen, nieuws
en foto's over de idolen, veelal gesprok
keld uit andere media. Verderzijn er song
teksten. een puzzel en in elk nummer een
complete karakterschets van een Spice
Girl. Nieuw is de verkoop via de fanclub
meidengroep, koos hij uit vierhonderd
kandidaten Melanie Chisholm, Emma
Bunton, Geraldine Halliwell, Melanie
Brown en Victoria Addams. Zij waren
aantrekkelijk zonder overdreven mooi te
zijn, mensen van vlees en bloed. Dat geen
van de artiesten in wording kon dansen of
zingen was geen bezwaar. De manager
huurde een woning in Londen, waar de
vijf meiden zich gedurende een jaar zou
den kunnen bekwamen in het ambacht
van de showbusiness.
Het bedrijfsplan van Herbert was tot in
detail uitgewerkt, maar wat hij niet had
voorzien was een overstap van zijn onte
vreden pupillen naar een ander manage
ment. In april 1995 klopten de meisjes aan
bij Simon Fuller, een grote naam in de
Britse muziekindustrie. Het bleek zake
lijk een verstandige beslissing: dankzij
Fuller had de groep binnen korte tijd een
miljoenencontract met platenmaat
schappij Virgin op zak.
Er kwam een hitsingle, nummer één in
meer dan dertig landen, en een eerste cd
waai-van wereldwijd inmiddels meer dan
tien miljoen exemplaren zijn verkocht.
Colafabrikant Pepsi betaalde een miljoen
gulden om de Spice Girls de frisdrank in
twee reclamespotjes te laten aanprijzen.
Imago
De Spice Girls zijn geen popgroep in de
traditionele betekenis. Hoewel de vrou-
wgn hebben laten zien dat ze hun reper
toire live op het podium naar behoren
kunnen uitvoeren, zijn de optredens dit
jaar op de vingers van één hand te tellen.
De muziek lijkt toch al een ondergeschik
te rol te spelen. Als de Spice Girls in het
openbaar verschijnen, wordt vooral hard
aan het imago van zelfstandige en losban
dige vrouwen gewerkt. Zo liep eeYi ont
moeting met prins Charles uit op aller
hande geknuffel en geknijp en ook de
Amerikaanse presentator David Letter-
rpan werd overrompeld in zijn show. De
boodschap van de zorgvuldig voorbereide
spontaniteit is duidelijk: Spice Girls doen
wat zij willen doen en storen zich daarbij
aan niemand.
Met een speelfilm, een cd en een serie op
tredens in aantocht lijkt de roem van de
Spice Girls zijn kookpunt te naderen.
Maar wat voor elke rage geldt, geldt ook
voor de Britse meidengroep: het succes
heeft een beperkte houdbaarheid. Judith
Munster van Tina verwacht dat de Spice
Girls over een jaar verleden tijd zijn. „Je
hebt dat bij meer groepen gezien. Het ene
moment zijn ze enorm groot, maar het
volgende moment is alles voorbij. Ik ge
loof dat de Spice Girls daar zelf ook wel
een beetje van uitgaan. Ze zijn op dit mo
ment verschrikkelijk actief, om er uit te
slepen wat er in zit."
Patrick Meershoek
Spice Girls: Beperkte houdbaarheid.
foto Jeff Christensen
van T-shirts, vlaggen en kalenders. Voor
een tientje contributie extra weten de le
den zich verzekerd van een snelle telefo
nische tip van de fanclub, zodra de Spice
Girls voor een optreden naar Nederland
komen. „Daar zit iedereen op te wachten,
natuurlijk", zegt Nuria.
Grote mond
Het zijn opwindende tijden voor de fans
van de Spice Girls. De verkoop van kaart
jes voor het optreden in Arnhem verliep
stormachtig; binnen twintig minuten wa
ren alle dertigduizend toegangsbewijzen
weg. Voor de fans zonder tickets is er
troost op komst in de vorm van een nieuwe
cd en een speelfilm met hun idolen. Bo
vendien komen Victoria. Emma, Mel B.,
Mel C. en Geri binnenkort naar Rotter
dam om de uitreiking van de MTV-
Awards op te luisteren. „Mijn favoriet is
Geri", zegt Nuria van Ooyen. „Ze heeft
een grote mond en doet waar ze zin in
heeft. Zo zit ik zelf ook in elkaar."
Vooralle duidelijkheid: Geri alias Ginger
Spice, is de Spice Girl met het rode haar
en een veelbezongen verleden als naakt
model. Mel B. alias Scary Spice, zingt
stoer met een piercing door haar tong, ter
wijl Emma alias Baby Spice een engel
achtige onschuld uitstraalt die bijna da
gelijks door de Engelse tabloids wordt
weersproken. Voetbal is het favoriete
tijdverdrijf van Mel C. alias Sporty Spice.
De vijfde Spice Girl is Victoria alias Posh
Spice, een beetje een deftig type.
Fans van de Spice Girls komen voor in alle
leeftijden, maar het lijken vooral meisjes
in de leef tij d van negen tot vij ftien j aar die
vallen voor de muziek en uitstraling van
de meidengroep. Fanclub-voorzitter
Nuria van Ooyen weet hoe dat komt. „De
Spice Girls zijn allemaal verschillend,
ook al zijn ze een echt geheel. Iedereen
heeft wel een Spice Girl om zich één mee
te voelen. De een is sportief, de ander bru
taalde volgende een beetje verlegen .Jon
ge fans moeten zichzelf nog vinden. Die
hebben een sterke behoefte aan een voor
beeld. Zodra meisjes ouder worden,
wordt die behoefte vanzelf minder.
Bedrijfsplan
Toen manager Chris Herbert drie jaar ge
leden met een advertentie in een muziek
tijdschrift vijf meisjes zocht voor een
