Haaien lusten geen mensenvlees
Uit het donker
II Trittico zorgt voor vuurwerk
PZC
Toltarieven tunnel
zijn zaak exploitant
Berini's nog op weg
naar oude glorie
zeeland
12
lezers schrijven
Stokpaardjes III
kunst cultuur
zaterdag 18 oktober 1997
door Willem van Dam
Haaien gevaarlijk? Valt reuze mee.
Soms wil een haai in een humeu
rige bui wel eens een surfer of zwem
mer aanvallen. Maar haaien lusten ei
genlijk helemaal geen mensen. De
haai heeft meer te vrezen van de mens
dan andersom. Milieuvervuiling én
overbevissing vormen een regelrechte
bedreiging voor de haai die al miljoe
nen jaren gracieus door de wereldzee-
en gaat; wij maken tasjes van hem,
smeermiddelen, aambeienzalf en wc-
schoonmaakdoekjes.
Naar de haaienis de titel van de ten
toonstelling die deze week in het
Zeeuws Biologisch Museum in Oost-
kapelle werd geopend. Aan de hand
van de expositie wil het museum laten
zien dat al die vreeswekkende films en
verhalen, waarin de haai wordt afge
schilderd als een brute moordmachi
ne, op z'n zachtst gezegd een tikkeltje
overdreven zijn. Toegegeven, het zijn
niet allemaal lieverdjes. Maar van de
driehonderd vijftig soorten die er be
staan, zijn er slechts een paar waar
voor men écht een slagje harder moet
gaan zwemmen: de witte haai en de
tijgerhaai. Wanneer die slecht ge
luimd zijn, willen zij hun scheermes-
scherpe tanden wel eens in een been of
arm van een argeloze surfer of duiker
zetten.
Per jaar worden (vooral langs de kus
ten van Australië, Zuid-Afrika, Mid-
den-Amerika en de eilanden in de
Grote Oceaan) ongeveer honderd
mensen door vraatzuchtig types aan
gevallen. Maar doorgaans berust dat
op een akelige vergissing; mensen
vlees staat helemaal niet op hun me
nu. Ze vinden het zelfs zó vies ('mis
schien wel omdat mensen niet vet
genoeg zijn'), dat ze het vrijwel me
teen weer uitspuwen. Geef de witte
haai maar een vlezige zeeleeuw of zee
hond; smaakt hem veel beter.
Wijd opengesperd
De expositie, tot 1 maart van het vol
gend jaar in Oostkapelle te zien, geeft
een aardig beeld van het leven van de
haai. In het aquarium van het muse
um zwemmen, tussen de kabeljauw,
de schol en de tarbot, een paar vol
strekt onschuldige hondshaaitjes.
Een verdieping hoger, op de zolder,
zijn onder meer informatiepanelen te
vinden. Er staat een haaienkooi, er
worden video's vertoond, er liggen -
ingevroren - Noordzeehaaien, er
staan modellen én er is een (weliswaar
nagemaakte) kop van een reuzenhaai
met wijd opengesperde bek; voorkin
deren altijd leuk om daar even héél
voorzichtig hun hoofd in te steken.
Museumdirecteur Bert van de Hoef
foto Lex de Meester
tandeloze bek is hij uitsluitend op
zoek naar plankton en - bij wijze van
dessert - eenroeipootkreeftje.
Jachtobject
Onderzoekers hebben de laatste jaren
al vaak alarm geslagen: de haai, die al
honderden miljoenen jaren de wereld
zeeën bevolkt, wordt ernstig in zijn
voortbestaan bedreigd. Niet alleen
door de vervuiling van de zeeën, maar
ook omdat hij een gewild jachtobject
is. Miljoenen haaien worden er gevan
gen. Gewoon, zo maar, voor de sport.
Of om er haaienvinnensoep van te ma
ken; zijn olierijke lever te gebruiken
in de textiel- en leerbranche, de cos
metica- en geneesmiddelenbranche.
Dus mógen ze alsjeblieft een keertje
terugbij ten?
Even jehoofdinde wij d opengesperde bek van een reuzenhaai steken: wie durft dat nu niet?
haai die het meeste gevaar loopt. Ook
dicht bij huis zijn haaien al lang niet
veilig meer. Hoewel op de Noordzee
niet speciaal op haaien wordt gevist,
worden er jaarlijks - als bijvangst -
vele tientallen tonnen haai door vis
sers aan wal gebracht: gladde haaien,
doornhaaien en hondshaaien. Betrek
kelijk klein zijn die. Maar de Noord
zee kent ook grotere exemplaren: de
ruwe haai en de voshaai. Een Thoolse
visser haalde nog niet eens zo heel
lang geleden een voshaai van zo'n
driehonderd kilo binnen. Soms, heel
soms, verschijnt in de Noordzee ook
de reuzenhaai, zo'n joekel die model
stond voor 'Jaws'. Vijftien meter lang
kan hij worden. Maar ondanks zijn
schrikaanjagende verschijning valt
ook vanhem niets te duchten; met zijn
heeft er hoge verwachtingen van. Hij
rekent de komende maanden op zo'n
tien- tot vijftienduizend bezoekers.
Die moeten er ook wel komen, wil het
museum uit de kosten geraken. Rond
de tienduizend gulden moest het mu
seum voor de tentoonstelling betalen.
En dat is een flinke hap uit het niet al
te royale budget waarover het Zeeuws
Biologisch Museum beschikt.
Noordzee
De tentoonstelling is grotendeels ge
maakt door het Natuurmuseum in
Groningen. De reizende expositie is
inmiddels ook elders in het land te
zien geweest en daar was het, zegt Van
de Hoef, dringen rond de kassa. Dat is
ook niet zo'n wonder. Haaien spreken
zeer tot de verbeelding. Want zij zijn
spannend, boezemen vaax angst in.
Een film als Jaws, tv-documentaires
Sharkweek en Nightmares of Nature)
en krantenberichten ('Haai ver
scheurt surfer') zijn daaraan niet
vreemd.
Het is echter niet de mens, maar de
door Lianne Sleufjes
DEN HAAG - De minister van
Verkeer en Waterstaat stelt het
aanvangstarief vast bij de inge
bruikname van de Westerschel-
detunnel. Daarna zijn de tarie
ven en de verhogingen ervan een
zaak van de exploitant. Dat is de
NV Westerscheldetunnel waar
van het Rijk en de provincie
aandeelhouders zijn.
Dit blijkt uit het voorstel voor
de Tunnelwet Westerschelde
dat vrijdag naar de Tweede Ka
mer is gestuurd. De wet regelt de
exploitatie van de tunnel door
de naamloze vennootschap.
Voor het gebruik van de tunnel
moet, evenals nu voor de veren,
betaald worden.
De minister baseert het eerste
toltarief op een 'gewone' rit van
een 'gewone' personenauto. Dit
aanvangstarief moet aansluiten
op het gemiddelde tarief dat het
laatst geldt op de veeiyliensten.
■De minister kijkt daarbij wel
naar de mogelijkheden voor een
'reële bedrijfseconomische ex
ploitatie', aldus het wetsvoor
stel. Omdat pas over enkele ja
ren meer duidelijkheid is over
de ontwikkeling van de bom'
kosten, zal het eerste toltari
waarschijnlijk pas kort voor c
openstelling van de tunnel zi;
beslag krijgen, aldus het voo:
stel. Het is de bedoeling dat c
tunnel op 15 november 2002 oj
geleverd wordt.
De tariefstelling is verder aa
de exploitant. De 'gewone ri
van de 'gewone auto' is het jef<
rentietarief en vormt de bas
van de andere tarieven. Hi
wetsvoorstel beperkt de ruim
voor verhogingen van de tarii
ven tot tien procent per jaar.I
wordt in principe voor 30 ja;
tol gehevenAls echter de bouv
kosten tegenvallen of de inkon
sten uit het tolgeld zijn nii
genoeg voor een sluitende ej
ploitatie kan nog maxima:
vijftig jaar langer tol worde
geheven. Het beheer van de wj
gen in de tunnel komt bij h:
Rijk. Reden hiervoor is de vei
grotere financiële betrokken
heid van het Rijk dan deproviij
cie. Het Rijk betaalt bijna 1,
miljard aan de tunnel, de pre
vincie 75 miljoen gulden. B
tunnel na de exploitatieperiod
toe aan het Rijk.
Deze rubriek is uitsluitend bestemd voor reacties op in de PZC versch:
nen berichten, artikelen of commentaren. De reactietijd beloopt uïtei
lijk 7 dagen.
Open brieven, oproepen, gedichten en anonieme inzendingen worde
niet geplaatst. Bijdragen mogen niet langer zijn dan 250 woorden. De ri
dactie behoudt zich het recht voor inzendingen te bekorten. Over g'
weigerde brieven wordt niet gecorrespondeerd.
binnen de kerk aan de bel
trekken of kerk te verlaten. D:
laatste deden in het verleden
vele mensen die teleurgeste]
waren in de mate waarin de kei
ken voor de zwakkei'en part
kozen. Een voorbeeld is de to:
nadering van vele katholiel
arbeiders tot de FNV juist na hi
bisschoppelijk verbod in 195*
Nu sommige kerken de centra
christelijke waarde weer hooj
houden, is het misschien ondei
tussen zo geworden dat
grootste groep mensen die oo
wil opkomen voor de zwakkei
zich buiten de kerken bevind
Voor de kerken zou dat gee
probleem moeten zijn. Ook J:
zus Christus bewoog zich voor;
onder (in die tijd) 'buitenkerk:
lijken' en brave, rijke 'kerkmer
sen' ergerden zich aan zij
boodschap.
Dr. J. P. Zwemt
Driewegenhof 23, Middelhui
De redenen van de kerken om
zich achter de asielzoekers die
nergens meer heen kunnen op te
stellen, vormen in tegenstelling
tot wat drs. M. C. Evei'sdijk
(PZC 15-10): 'drogredenen' sug
gereert, een consistent geheel.
Zij zijn uitvloeisel van een zeer
centrale waarde in het chxiste-
lijk denken: dat God en de chris
tenen partij (dienen te) kiezen
voor armen en verdrukten. De
uitspx-aken van bisschop Mus-
kens tegen de armoedepolitiek
van de laatste kabinetten ko
men volledig overeen met deze
inzet van zowel Oude als Nieu
we Testament. Wanneer sommi
ge gelovigen het daarmee niet
eens zijn, wordt het tijd dat ze
zich afvragen waarin zij eigen
lijk geloven. Het staat drs.
Eversdijk natuurlijk vrij om
Loek Grootjans temidden van de aquarellen uit zijn Kabinet voor Replica Reversa.
door Ernst Jan Rozendaal
GOES - Negen jaar geleden nam
kunstenaar Loek Grootjans een
gedurfde stap die tot op de dag
van vandaag zijn schilderkunst
bepaalt. Hij sloot zich een
maand lang op in volstrekte
duisternis. Na anderhalve week
verscheen de kleur bruin op zijn
netvlies. Die kleur en het groen
dat hij zag toen hij voor de eerste
keer weer het daglicht aan
schouwde, zijn uitgangspunt
voor elk schilderij dat hij sinds
dien maakte. Door letterlijk het
licht uit te doen, deed Grootjans
iets wat - voor zover bekend -
nog niet door een moderne
schilder was gedaan. „Het was
een revolutie in, niet tegen de
schilderkunst. Mijn liefde voor
het medium is te groot om het te
willen vermoorden."
Op het ogenblik is in galerie Van
den Berge is Goes een tentoon
stelling te zien met werk van de
in Arnemuiden opgegroeide
schilder. In de voorzaal hangt
een aantal schilderijen, in de
achterzaal hangen 63 aquarel
len uit Grootjans' Kabinet voor
Replica Reversa. De abstracte
schilderijen zijn hermetisch, de
schilder biedt de toeschouwer
nauwelijks houvast om in het
werk door te dringen. De aqua
rellen daarentegen kunnen
worden beschouwd als een in
principe oneindige reeks noti
ties. Ze geven duidelijk aan dat
Grootjans voortdui'end nadenkt
over het begrip ruimte.
„Voor het werk in beide zalen
heb ik geput uit de tijd dat ik in
het donker zat", vertelt Groo
tjans. „Mijn schilderkunst is er
direct uit voortgekomen. In het
donker heb ik veel banden inge-
sproken met gedachten die me
invielen. Die banden fungeer
den als een logboek voor dit ka
binet."
Grootjans voerde het experi
ment destijds uit om een impas
se in zijn schilderkunst te door
breken. Hij vroeg zich af wat hij
als schilder nog kon toevoegen
aan de abstracte, monochrome
doeken die deze eeuw zijn ge
maakt. Hij besloot zich com
pleet van de visuele wex-eld af te
sluiten.
Segmenten
„Na anderhalve week ver
scheen de kleur bruin. Waar-
schijnlijk was het de eerste keer
dat iemand kleur zag zonder dat
er licht bij was. Van die periode
in het doxxker heb ik later in een
boek en schilderijen verslag ge
daan. Kaders voor het onvermo
gen, noemde ik die. Want wat ik
deed kon natuurlijk niet. Ik pro
beerde vanuit mijn herinnering
de kleur te schilderen die ik in
het donker had gezienMaar het
schilderen van de werkelijkheid
is ook onmogelijk. Dat is geen
reden om het niet toch te probe
ren." Toen Grootjans na een
maand in het donker voor het
eerst weer in het daglicht kwam
sloeg de kleur bruin meteen om
in groen. Vandaar dat bruin en
groen de twee fundamenten zijn
voor zijn abstracte schilderijen.
Zoals de schilder zich bewust
beperkte door te onderzoeken
welke kleuren overbleven als hij
in het donker ging zitten, zo be
perkt hij ook bij elk schilderij
dat hij maakt bewust de ruimte.
De omvang van al zijn doeken is
dertig bij veertig centimeter, of
een veelvoud daarvan. „De
ruimte valt alleen te begrijpen
als ze wordt gesegmenteerd",
zegt Grootjans, „Je moet de
ruimte in stxikken en delen hak
ken. Je kunt iets alleen begrij
pen als je het tot een klein deel
bepex-kt. Dat geldt voor alles. De
oneindigheid begrijpen we he
lemaal niet."
De redenering geeft wel aan
waar hij op uit is. Hij zou in zijn
werk de hele wereld willen om
vatten, bevestigt Grootjans. „Ik
zou alles willen. Vanuit het niets
beginnen en met alles eindigen.
Dat kan niet, dat besef ik ook
wel." Maar opnieuw: „Dat belet
me niet om het toch te probe
ren."
foto Dirk-Jan Gjeltema.
Grootjans formuleert zijn defi
nitie van 'alles' met een vraag:
Hoe verhoudt mijn kunst zich
tot de wereld? Die vraag is in
tweeën te splitsen. De eerste
vraag is dan: Hoe verhoudt de
kunst van Grootjans zich tot
zijn gedachten? Dat drukken
zijn in zichzelf gekeerde schil
derijen uit. Vandaar de periode
in het donker. Om iets van zich
zelf te kunnen schilderen heeft
Grootjans tijdelijk de wereld
uitgeschakeld. Vx-aag nummer
twee is: Hoe vex-houdt de kunst
van Grootjans zich tot de we
reld? In zijn aquarellen geeft hij
een aantal mogelijke antwoor
den. „Mijn schilderijen zijn zo
hermetisch dat het me heel aar
dig leek om de toeschouwer met
die aquarellen juist veel aan
knopingspunten te geven.
Daarmee kunnen ze hun plaats
bepalen ten opzichte van mij
De aquarellen vormen een serie
waarvan het einde voorlopig
niet in zich is, maar ze kunnen
ook als afzondeiiijke kunstwer-
ken worden gezien. Grootjans:
„Het zijn gedachten. Elke ge
dachte van een mens staat op
zichzelf. De samenhang is het li
chaam van degene die ze denkt.
Dit zijn losse beelden, maar ze
komen onmiskenbaar van de
hand van één persoon. En dat
ben ik."
Expositie: schilderijen en aquarel
len van Loek Grootjans t/m S nov in
galerie Van den Berge in Goes, do
t/m za van 13-17 uur.
VLISSINGEN,
Arsenaaltheater
'Onbekend Terrein', van de
Berini's, met Marjolein Meijers,
Hans Kemeling, Janneke de
Vries en Frans de Wit. Regie van
Pieter van Empelen.
doorWillem Nijssen
Uit hun eerste programma's
bleek, dat de Berini's een
handelsmerk hebben. Een on
derkoelde vorm van Rotterdam
se stadshumor in 'dialect',
gecombineerd met een enthou
siasmerende mix van blues en
levenslied. In het derde pro
gramma werd de succesformule
op de proef gesteld. Die werkte,
werd herkend en gewaardeerd.
Ook in 'Onbekend Terrein' is dat
weer zo. Toch moet je Rem
brandt heten voordat de her
kenbare penseelstreek onderge
schikt is aan het meesterwerk.
De meeste moderne klein
kunstenaars hebben inderdaad
een 'penseelstreek', en meestal
kost het veel moeite om daar
geen maniex*tje van te maken.
Het pleit voor de Berini's dat ze
in him vierde programma pro
beren om dat te doorbreken
door het uitnodigen van een
tweetal gastspelers.
Ik had nog nooit van Janneke de
Vries en Frans de Wit gehoord;
ik denk nu dat ze hun (ama
teur?)sporen op regionaal ni
veau zeker hebben verdiend.
Echte 'groten' zijn ze niet, maar
dat hoort ook bij de volkse uit
straling van de Berini's. Hun
programma's moeten liefst de
geest ademen van een bruin
Crooswijks stamcafé. En dat
doet het verhaal over een kam-
peervakantie van Har en An wel
degelijk.
Geruzie over de tentstokken,
gekissebis over humeuren, een
verregende barbecue, de vol
gende ochtend na een overvloe
dig avondje wijn. Dat hoort
allemaal bij zo'n kampeerva-
kantie in Frankrijk. Inclusief
Harrie's passie voor zelfvoor-
zienende, eigengemaakte, half-
functionerende apparaten en
Annie's hang naar „gezellig
tóóch".
De twee gasten bieden nieuw
kansen op méér verhaal. Vi<
beleven meer dan twee. Er
veel bij elkaar verzonnen: 01
lijnen, bedenkelijk verledei
een vrijage tussen twee vrijg:
zeilen, een ongeluk in een gro
Onderbroken door liedjes di
daar tenminste een béétje i
passen. Maar na meer dan tie i
try-oüts is het nog altijd gee
vlot geheel. Er zijn hoogtepui
ten als 'Ik heb de blues'. Er zij
kruimige oneliners (van Harr i
de mooiste: „Alles bijt hier, bt|
halve de vis."). Maar het actere i
is onhandiger dan bedoeld, ht
verhaal blijft rommelig. Het pt
bliek is gewillig genoeg, en toe
zal het nog hax-d weihen zijn oi
de oude glorie te bereiken. i
'Onbekend Terrein' is op 17 deceit
ber nog te zien in de Stadsschouu1
burg te Middelburg en op 3 februa i
in het Zuidlandtheater te Terneuzi j
MIDDELBURG, kleine zaal
Concertzaal
II TritticoArmand Gouder de
Beauregard en Daniël Rowland
(viool), Maurice Lammerts van
Buren (piano)
Werken van Handel, Prokofiev,
Moszkowski, Gliëre, Milhaud
en De Sarasate
door Douwe Eisenqa
Barok, laat-romantiek, neo
klassiek, hedendaags, het
maakte niet uit welke stijl II
Trittico gisteravond onder han
den nam, het trio paarde gede
gen technisch kunnen aan groot
muzikaal inzicht. In die zin
vormt het gezelschap een waar
dig onderdeel van de concertse
rie 'Jonge Mensen op het
Concertpodium'. Enkel in de
langzame delen moest het drie
tal op gang komen.
De Sonate opus 2 in g van Han
del en de Sonate voor twee vio
len van Prokofiev zijn beiden
geschreven volgens het stra
mien van de kerksonate met een
volgorde van delen in de tempi
langzaam - snel - langzaam -
snel. Het eerste deel bij Handel
werd door de jonge musici met
enige twijfel gespeeld. Ook het
derde deel miste overtuigings
kracht. Bij Prokofiev ontbrak
de zang in het Andante cantabi
le en in het derde deel werden de
lange bogen niet waargemaakt.
De snelle delen daarentegen
werden vanaf de eerste noten
vol geestdrift gespeeld, elke fra
se raak en helder.
Dit vuurwerk werd gecontinu
eerd bij de Suite voor twee vio
len en piano van Moszkowski.
Op zich geen geweldig stuk,
waarbij mijn grootste bezwaar
is dat de pianopartij de twee
violen voortdurend dichtmet-
selt. Maar juist in dit werk
kwam, in het langzame derde
I
deel de lyriek van de avond voo
het eerst naar boven. Het ro
mantische karakter van dez
suite zal daarbij ongetwijfel
een ruggensteun voor het tri
zijn geweest, dat neemt niet we
dat het concert vanaf dat m<
ment niet meer kapot kon.
Na de pauze was het de beui
aan David Rowland (vader va
één van de violisten), die in Gi
mini uit 1996 een viertal vai-ia
ties schreef op een abstract the
ma. Hoewel je bij een eerst
beluistering van een stuk ni:
veel kan zeggen over de uitvoe
ring, klonk het geheel intrige
rend met een afwisseling va
messchei'pe en ingetogen passa
ges.
De twee Duo's van Glière vorm
den hierna een grote overganj
De muzikale ontwikkelinge
van de twintigste eeuw zijn aa
hem voorbijgegaan. Dit wei
past geheel in de Russische ro
mantische traditie en het hoei
dan ook geen betoog dat de he
ren van II Trittico hier uitste
kend mee uit de voeten konder.
Datzelfde gold voor de Sonat
pour deux violons et piano va
Darius Milhaud. Dezesonatei
een prachtig muzikantesk stul
Het trio was inmiddels zo o
dreef dat elke hindernis nx:
grote klasse genomen wen
waarbij geen nuance uit het oo
werd verloren. Navarra van P:
blo de Sarasate had hierna ei
genlijk niet meer gehoeven. I
composities van deze violist zij
vaak een aaneenrijging van cl
chés. Dat neemt niet weg dat d
razend moeilijke werk een vri
wel perfecte uitvoering kreeg.
Trittico kan op het concertpodi
um blijven!
