PZC
Onderzoekers
luisteren
naar dieren
ïMSpssS®*"
natuur zaterdag 11 oktober 1997 45
postzegels
puzzel
Honden blaffen, koeien loeien en
varkens knorren. Maar daarmee is
nog niet alles gezegd. Want neem nou de
kip. Die kakelt, zou je zeggen. Of tokt,
zo u wilt. Maar een leghen blijkt wel 25
tot 30 verschillende geluiden te kunnen
produceren. Een daarvan is gakelen. En
da's geen goed teken, zo hebben
onderzoekers van de
Landbouwuniversiteit in Wageningen
ontdekt. Want een gakelende kip zit
beslist niet lekker in haar vel.
Aan de Vrije Universiteit van Amsterdam loopt op dit moment een onderzoek naar het geloei van koeien.
TTT etenschappers luisteren tegen
V V dig ook naar dieren. Want met
Ib^v -
Uit het geluid dat kippen voortbrengen valt veel af te leiden over de gemoedstoestand
van de beesten.
jenwoor-
dig ook naar dieren. Want met de ge
luiden die ze maken, vertellen beesten
veel meer over zichzelf en hun omgeving
dan we denken. Een kip in nood klinkt
heel anders dan een kip die onbekommerd
op het erf rondscharrelt, om maar een
voorbeeld te noemen. En een hond die en
thousiast zijn baas begroet, maakt een an
der geluid dan een waakse hond die alarm
slaat.
Die aandacht voor de taal van dieren is de
laatste jaren flink toegenomen. Binnen de
ethologie (diergedragskunde) is het mo
menteel zelfs een 'hot item'. Zo loopt aan
de Vrije Universiteit van Amsterdam op
dit moment een onderzoek naar het geloei
vankoeien. Onderzoekers werken aan een
computersysteem dat naar koeien luistert
en het geloei van de dames registreert.
Zo'n computer zou een uitkomst kunnen
zijn voor de veeteelt, omdat op die manier
belangrijke gegevens over de beestenboel
op tijd aan de boer gemeld kunnen wor
den. Het geluid van een koe die tochtig is
bijvoorbeeld, wordt tijdig door de com
puter herkend, zodat het beest zo snel mo
gelijk door de stier kan worden gedekt. En
dank zij het geregistreerde gekreun van
een zieke koe, kan eerder de dierenarts
worden gebeld.
Kippenhok
Op de Landbouwuniversiteit van Wage
ningen leggen wetenschappers hun oor te
luister in het kippenhok. Kippen blijken
over een uitgekiend communicatiesys
teem te beschikken. Onderzoekers onder
scheiden wel 25 tot 30 geluiden die elk een
eigen specifieke betekenis hebben.
Typisch getok
Een daarvan is het gakelen. Als een kip
gakelt, dan zit ze beslist niet lekker in
haar vel, zegt gedragsbioloog ir. Patrick
Zimmerman, die aan het onderzoek mee
werkte. Dat typische getok blijkt zelfs een
uiting van ernstige frustratie te zijn.
Gakelen is, zegt Zimmerman, een onmis
kenbaar geluid, dat duidelijk afwijkt van
kakelen, tokken en kukeleku-en. Het is
een langgerekte kakel, die wordt afgeslo
ten met een aantal korte tokken op het
eind. Zeurderig, klinkt het. Beetje schor
ook. 'Pwoooooooooook, pwok, pwok,
pwok....', komt het zielig uit de mond van
de wetenschapper, die voor het onderzoek
vele uren doorbracht in de stallen op het
universiteitsterrein en zoveel mogelijk
gegakel op de band opnam.
Zimmerman: „Centrale vraag in het on-
derzoek was: hoe kunnen we meer inzicht
krijgen in het welzijn van leghennen? Om
daar achter te komen, werd vroeger bin
nen de ethologie voornamelijk gekeken
naar het gedrag van dieren. Of ze stereo
tiep gedrag vertoonden, bijvoorbeeld.
Gaandeweg kwamen onderzoekers er
achter dat je van de geluiden die dieren
maken ook kunt afleiden hoe het met hun
gemoedstoestand gesteld is. Ik denk zelfs
dat je op die manier meer te weten komt
dan wanneer je alleen maar naar het ge
drag kijkt, al kun je natuurlijk nooit pre
cies zeggen wat er in zo'n beest omgaat."
Voor het onderzoek stopten de Wagening-
se onderzoekers de kippen in zogenoemde
Skinner-boxen en leerden ze om met de
snavel op een knopje te drukken zodra er
een rood lampje ging branden. Deed de
kip dat goed, dan volgde er een beloning
in de vorm van eten. Vervolgens lieten de
onderzoekers nogmaals het lampje bran
den, terwijl ze dit keer het dier geen voer
gaven. Het beest raakte daardoor derma
te gefrustreerd dat het een bepaald geluid
begon te maken, dat onder de kippenon-
derzoekers inmiddels bekend staat als ga
kelen. Zimmerman: „Hoe hongeriger het
dier, des te meer en des te harder het ga-
kelde. Conclusie: een kip die flink gakelt,
geeft een signaal af dat het niet zo goed
met haar gaat."
Leefomstandigheden
Met de uitkomst van het Wageningse on
derzoek in de hand is het mogelijk om de
kwaliteit van de leefomstandigheden in
een kippenhok vast te stellen op basis van
de geluiden die de leghennen maken. Of
de dames wel tevreden zijn over hun huis
vesting, bijvoorbeeld. En of hun nieuwe
buren ze wel aanstaan.
Want neem nu een legbatterij. Daar is het
gakelen aan de orde van de dag, zo heeft
foto Lex de Meester
Zimmerman ontdekt. „Ze doen niet an
ders. Je kunt er dus wel van uitgaan dat
kippen in een legbatterij voortdurend on
gelukkig zijn."
Nu is die constatering op natuurlijk niet
verbazingwekkend en het zal ongetwij
feld koren op de molen zijn van dierenbe
schermers. Zimmerman: „Van veel
huisvestingssystemen in de intensieve
pluimveehouderij kun je op je klompen
aanvoelen dat het niet goed voor het wel
zijn van kippen is, omdat de dieren
ernstig beperkt worden in hun bewe
gingsvrijheid. Wij hebben dat nu ook we
tenschappelijk weten aan te tonen."
Maar de kippenonderzoeker maakt zich
geen illusies. Hij verwacht niet dat boe
ren massaal de oren zullen gaan spitsen.
„Het welzijn van kippen zal veel pluim
veehouders een worst zi j nBoeren vinden
toch al vaak dat dit soort onderzoeken
geen nut hebben. Natuurlijk, iedere boer
hééft hart voor zijn beesten en wil dat het
ze goed gaat, maar het belangrijkste is
dat de leghennen voldoende produceren.
Ik heb eens een boer gesproken, die ver
telde dat hij dat gakelen juist wel mooi
vond. Hij had altijd gedacht dat het een
teken van herkenning was. Alsof ze hem
daarmee begroetten. Zodra hij de stal
deuren opendeed, begonnen alle leghen
nen te gakelen. 'Het lijkt wel of ze me toe
zingen', zei hij."
Corine van Zuthem
Een nog vrij jong verzamelge
bied is dat van de zegelmeer
lingen, of vriendschapszegels.
Verzamelaars van meerlingen
kunnen 16 oktober weer een drie
ling aan hun collectie toevoegen,
want dan bezegelen Duitsland,
Frankrijk en Luxemburg het in
oktober 1980 gesloten regionale
grensoverschrijdende samenwer
kingsverband tussen Saarland,
Lotharingen en Luxemburg elk
met een zegelOp de zegéls (thema
Eruropa) drie in elkaar grijpende
pijlen en de tekst Sar-Lor-Luxe.
Bovendien op de Luxemburgse (16
L), de Franse (2,80 f.) en de Duitse
zegel (110 pfde tekst Espace-Eu
ropeen.
Luxemburg komt 16 oktober met
nog twee series. Oude staande
klokken en wandklokken sieren
een serie van drie zegels (16 f. uit
1816, 32 f., ca. 1850 en 80 f., 1815)
en op twee zegels worden oude
molens in beeld (tekeningen) ge
bracht: 16 f., de molen van Kal-
born (16e eeuw, gesloopt in 1982)
en 50 f., de Ramelli-molen uit
1588.
De pas verschenen Prifix-catalo-
gus (56e editie, 97-98, 520 pag.)
voor Luxemburgse zegels en tele
foonkaarten (uitgave Ungeheuer,
L-1724 Luxembourg) is nog weer
completer dan vorige edities.
Prettig blijft dat ook de jaartabel
len (plus prijzen) van Europa-ze
gels nog steeds worden opgeno
men.
Noorwegen heeft in navolging van
veel andere landen (waaronder
Nederland) een 'postzegelvereni
ging) voor junioren (van zes tot
twaalf jaar) opgericht. Doel uiter
aard om de jeugd erop te wijzen
dat het verzamelen van postzegels
(de populairste hobby ter wereld)
geen passieve hobby is en dat ver
zamelen een combinatie is van
spelen en leren, van creatief en
systematisch denken.
De officiële oprichting van de ver
eniging - met een clubblad ge
naamd Fri (postzegel) Frank
(een postzak) had 16 september in
Trondheim plaats. Er verschenen
toen onder de titel 'Een hobby
zonder grenzen' tevens twee 3,70
kr,-zegels (oplagen: 5 en 8 miljoen)
waarop onder andere de Noorse
vlag, dieren, een auto en muziek
instrumenten.
Eveneens verschenen 19 septem
ber twee portretzegels gewijd aan
culturele persoonlijkheden: de
componist Harald Saeverud,
1897-1992 (10,00 kr., oplage 5 mil
joen) en de schrijver Tarjei Vesaas,
1897-1970 (15 kr., oplage 4.8 mil
joen).
Zweden heeft dit jaar de Dag van
de Postzegel op 4 oktober gevierd.
Het thema is 'de auto' en in dat ka
der hebben op die dag in samen
werking met plaatselijke filatelis
tenverenigingen en autoclubs
over geheel Zweden zo'n twee
honderd evenementen plaats ge
had.
Als filatelistisch hoogtepunt ver
scheen een boekje met zes brev-ze-
gels (zonder waarde-aanduiding;
voor binnenlands briefverkeer)
waarover klassieke auto's uit de
jaren vijftig en zestig rijden. Op de
bovenste rij van links naar rechts:
een Volvo Duett uit 1958, een Che
vrolet Bei-Air uit 1955 en een Por
sche 356A Coupé uit 1959; onder:
een Citroen Bil uit 1952 (de be
roemde Avant Traction, 1934-
1957), een Saab 96 uit 1963 (met
aan het stuur de Zweedse rallyrij
der Erik Carlsson tij dens deRalley
van Monte Carlo) en een Jaguar E-
type uit 1961.
SVERIGE BREV
Telefoonkaarten - Behalve de in de
vorige rubriek genoemde tele
foonkaarten heeft PTT Telecom in
september nog een serie uitgege
ven. Drie kaarten met waarden
van vijf, tien en 25 gulden; thema
'Euro'. Voor verzamelaars is een
speciaal mapje samengesteld (op
lage 5000 stuks). De vijf-gulden-
kaart is alleen te verkrijgen door
aanschaf van dit mapje. De oplage
van de tien-guldenkaart is
600.000 stuks, die van 25 250.000.
Bijzondere vlucht - Op 28 oktober
wordt door de KLM met een
Boeing 747-400 een eerste lijn-
vlucht uitgevoerd (vluchtnummer
KL 869) op het traject
Amsterdam-Sapporo-Nagóya
(Japan). Zowel voor de stop in
Sapporo als de eindbestemming
Nagoya wordt een bijzonder post
stempel gebruikt. Uw correspon
dentie (luchtposttarieven) kunt u
(.in een gefrankeerde
omslag/envelop) tot uiterlijk 21
oktober zenden aan: PTT Post de
Verzamelservice, Postbus 30051,
9700 RN Groningen. Op de omslag
vermelden 'KLM vlucht Sapporo'
of 'KLM vlucht Nagoya'.
San Marino heeft 27 juni met als
thema 'natuurmonumenten' vier
zegels uitgebracht waarop bomen:
50 1., Pinus pinea, 800 1., Quercus
pubescens, 1800 1., Juglans x-egia
en 2000 1., Pims cummunis. Ver
der: 17 juni. 120 jaar postzegels in
San Marino, 4 x 800 1., pei'sonen;
18 septembei', zaligverklaiing (27
september) van Baitolomeo Maria
dal Monte (1726-1778). 8001., mo
nument en kerk; 17 september, vel
met zestien 800 lii-e-zegels, (Itali
aanse) stripfiguren.
Hero Wit
Cryptogram
Horizontaal: Gespeeld
door een vluchtige Noorse
geest (7); 7. Tel verstandi
ger om de tijd aan te ge
ven? (12); 10. Laat zien dat
je een vent bent via je tim
bre! (12); 12. Europeanen
die beneden op de grond
komen (12); 14. Van die be-
dièning moet je slag heb
ben (7); 15. Kapitalistisch
land (3); 16. Die verbinding
laat geen indruk na (8); 18.
Geen uitweg meerweten in
de gevangenis (10); 19.
Niet gesproken als maagd
(8).
Verticaal: 1Hardloper met
lange oren (4); 2. De prijs
van godsdienstige verhef
fing? (16); 3. Die jongen
heeft de naam niet bang te
zijn (4); 5. Dienstgebouw
(4); 6. Van een dar een wiel
maken (9); 8. Deel van de
vloot in het lijstje volgens
de letter (7); 9. Wat men
mist aan de veerkracht van
het energiebedrijf (6); 11.
Hij staakt niet mee want hij
gaat naar bed! (12); 13. Op
paardjes en kaartjes (10);
16. Te vet om snel te zijn (4);
17. Gek bakbeest (5).
Oplossing
De sleutelwoorden van het kruis
woordraadsel van vorige week zijn:
proviand en militair.
De prijswinnaar van de VVV-bon
van f 50,- is L. de Putter, A. Deken
straat 21, Terneuzen. De VVV-bon-
nen van f25,- gaan naar: G. de Rui
ter, Moermondsweg 15, Renesse;
P.B. Tanis, Korte Sintjanstraat 2,
Zierikzee en A.T. Verschuur, Golda-
meirstraat 25, Goes.
De prijzen zullen binnenkort worden
toegezonden.
Stuur het ingevulde cryptogram - bij voorkeur per briefkaart - aan: Puzzel
redactie PZC
Postbus 466
4380 ALVLISSINGEN
Uw inzending moet uiterlijk woensdagochtend in ons bezit zijn. Vermeldt
uw naam, adres en woonplaats.De PZC stelt de volgende prijzen beschik
baar: eerste prijs een WV-bon van f 50,Tweede, derde en vierde prijs
een WV-bon van f 25,De oplossing en de namen van de prijswinnaars
vindt u in de PZC-bijlage 'Vrije Tijd' van volgende week.
