Israël betaalt hoge
prijs voor liquidaties
Culturen treffen elkaar op weg
naar Bruto Nationaal Geluk
Blunders
en successen
van Mossad
reportage zaterdag 11 oktober 1997 35
De Israëlische premier Benjamin Ne
tanyahu zou op de televisie hebben
verklaard dat de wereld op wonderbaar^
lijke wijze was verlost van het brein ach
ter een reeks bomaanslagen, die tiental
len Israëliërs het leven hebben gekost.
Maar hij zou iedere bemoeienis van Israël
hebben ontkend.
Zou dat het einde van de affaire zijn ge
weest, of zou de islamitische beweging
koning Hussein ex-van hebben beschul
digd dat hij de Mossad de vrije hand geeft
in Jordanië? Zou de Harnas de dood van
Misha'al hebben gewroken met een reeks
bloedige zelfmoordacties in Tel Aviv, Je-
ruzalem en misschien zelfs Amman?
,,We mogen de Here op onze blote knieën
danken dat deze actie is mislukt, alhad hij
natuurlijk nooit
mogen worden
uitgevoerd" ,zei
deze week een
lid van een Isra
ëlische opposi
tiepartij. Hij
bedoelde dat de
regering nu in
ieder geval een
operatie kon
uitvoeren om de
schade te be
perken, al was
dat wel een
kwestie van alle
zeilen bijzetten.
Mossad-direc-
teur Danny Yar
tom vloog on
middellijk naar
Amman, om ko
ning Hussein
uitleg te geven.
Premier Ne
tanyahu volgde
korte tijd later,
met in zijn tas
het tegengif waai-van alleen de Mossad-
apotheker het recept kent. De ministers
Ariel Sharon en Jitschak Mordechai vlo
gen op en neer om een overeenkomst te
sluiten, die uiteindelijk leidde tot de te
rugkeer van Hamas-stichter sheich Ach-
med Yassin in Gaza en de vrijlating van
tientallen Palestijnse en Jordaanse ge
vangenen.
Koning Hussein heeft ei-van afgezien Ne
tanyahu verder uit te knijpen omdat be
hoorlijke betrekkingen met Isi'aël en
vooral behoorlijke betrekkingen met de
Palestijnse
kinderen in de
Gazastrook
tijdens de
herdenking vorig
jaar oktober van
de moord op
Jihad-leider
Fathi Shqaqi; hij
werd een jaar
eerder, in 1995,
doodgeschoten in
Malta, naar
wordt
aangenomen
door de Mossad.
De Israëlische premier Benjamin Netanyahu, vergezeld van
het hoofd van de Mossad Danny Yatom, begin deze week op
weg naar een kabinetsvergadering, waar werd gesproken
over de recente mislukte Mossad-aanslag op Hamas-leider
Khaled Misha'al.
foto Eyal Warshavsky
Mossad in zijn eigen voordeel zijn. Al voor
het vredesverdi-ag van 1994 bestond er
een goede samenwerking tussen de Israë
lische en Joi-daanse veiligheidsdiensten
en die is daarna alleen nog maar ver
sterkt. Geen wonder dat de koning de in
druk heeft dat hij door Netanyahu in de
rug is gestoken.
Israël is het enige democratische land ter
wereld dat nog gelooft in het nut van li
quidaties, hoewel westerse inlichtingen
diensten bij tijd en wijle een oogje toek
nijpen als de Israëliërs aan het werk zijn.
geleverd. Daarom wekt het zo'n verba
zing als alles in het honderd loopt, zoals
vorige maand in Amman. Toch was het
bepaald niet de eerste keer dat de dienst
een operatie door puur amateurisme ver
knoeit. In de Noorse stad Lillehammer
speelden Israëlische agenten het in in
1973 klaar de verkeerde man te vermoor
den. Hun slachtoffer was een Marokkaan
se kelner, Achmed Bouchiki. Voor het oog
van zijn zwangere Noorse vrouw werd de
Marokkaan op straat neergeschoten. De
twee aanvallers vluchtten en wisten terug
te keren in Israël.
De volgende dag bleek de vergissing. Het
moordcommando was erop uitgestuurd
om een eind te maken aan het leven van de
Palestijn Ali Hassan Salameh, de organi
sator van het bloedbad in München. Hun
helpers, die in Noorwegen waren achter
gebleven, konden door hun amateuris-
tisch gedrag zonder enig probleem wor
den ingerekend door de Noorse politie.
Het was alleen te (Janken aan de lankmoe
digheid van de regering in Oslo dat de
schade voor Israël achteraf meeviel. De
helpers van de moordenaars werden ver
oordeeld tot straffen tussen de twee en
vijfeneenhalf jaar, maar al na 22 maanden
vrijgelaten. Na de terreuractie in Mün
chen bestond in het Westen een zeker be
grip voor de onconventionele Israëlische
acties.
De lijst van mislukkingen is lang. In 1993
bijvoorbeeld arresteerde de Cypriotische
politie vier Israëlische agenten, die de op
dracht hadden de batterijen van de afluis-
terapparatuur in de Iraanse ambassade in
Nicosia te verversen. Het amateurisme in
de jaren '50 is in heel wat boeken over de
Mossad uitvoerig beschreven.
Op zijn persconferentie maakte Netanya
hu deze week een onderscheid tussen 'on
gelukken en mislukkingen'. Ongelukken
zijn fiasco's die verborgen blijven, alleen
de mislukkingen komen in de publiciteit.
En publiciteit is het laatste dat een gehei
me dienst kan gebruiken. De Israëlische
media hebben het dan ook moeilijk als de
veiligheidsdienst blundert. Wie de afgelo
pen weken uit de Israëlische kranten ter
men wilde schrappen als 'volgens
buitenlandse publicaties', 'volgens onbe
vestigde berichten' of 'ervan uitgaande
dat de berichten op waarheid berusten',
kwam inkt te kort.
Commissieziekte
Het instellen van een onderzoekscommis
sie hoort ook tot het vaste ritueel.De drie
heren die begin deze week in opdracht van
Netanyahu zijn begonnen met een onder
zoek naar het Misha'al fiasco genieten een
vlekkeloze reputatie. Maar ze beschikken
niet over het soort bevoegdheden dat no
dig is om spijkers met koppen te slaan. De
commissie kan bijvoorbeeld geen getui
gen onder ede verhoren en geen oordeel
vellen over ministeriële besluiten. Maar
veel doet dat er niet toe. Er is geen twijfel
over mogelijk dat de moordaanslag op
Misha'al een toonbeeld was van amateu
risme en dat het de Mossad jaren zal kos
ten haar aanzien enigszins te hei-stellen.
Wie de operatie heeft goedgekeurd, is
evenmin een geheim. Zelfs als honderd
procent succes gegarandeerd was ge
weest, had Netanyahu nooit een operatie
mogen toestaan in Jordanië. In feite
plaatste hij met zijn besluit het land van
koning Hussein op de Isi-aëlische lijst van
staten die terroristen hei-bergen. De poli
tieke repercussies van zijn gebrek aan be
oordelingsvermogen zullen in de komen
de maanden pas goed duidelijk worden.
In Israël hoopt men dat Netanyahu niet
zal proberen met nieuwe onbezonnen ac
ties zijn blunders te verdoezelen. Maar
niemand durft er zijn hand voor in het
vuur te steken.
Ad Bloeniendaal
Als de chemicaliën in het lichaam van Khaled
Misha'al hun werk hadden gedaan, was de
Hamas-leider binnen een paar dagen onder
onopgehelderde omstandigheden overleden. Een
lijkschouwing zou geen spoor van gif hebben
opgeleverd. Misschien had hij voor zijn dood nog
kunnen zeggen dat hij was besprongen door Mossad-
agenten die een science-fictionachtig instrument op
zijn hoofd hadden geplaatst. Maar wie had dat
geloofd? Kletspraat uit de mond van een paranoïde
Hamas-leider.
Maar na iedere actie die in de openbaar
heid komt, laait de discussie weer op. Het
gaat dan niet om de morele aspecten - de
Israëliërs wensen de slachtoffers van hun
aanslagen doorgaans een erger lot dan de
dood - maar om het operationale nut.
Waarschijnlijk heeft de moord op een
aantal buitenlandse fysici in de jaren '60
en '70 de raktbewapening van Egypte en
Irak vertraagd. En misschien heeft het
anderen ervan weerhouden hun kennis in
dienst te stellen van Arabische regimes.
Maar uit een optelsom van alle Israëlische
moordaanslagen in het buitenland zou
waarschijnlijk blijken dat de negatieve
effecten de positieve overtreffen. En als
alleen wraak het doel is, zoals bij de reeks
aanslagen op Palestijnen na de terreurac
tie bij de Olympische Spelen van Mün
chen in 1972, is het nut alleen uit te druk
ken in een voldaan gevoel onder het
Israëlische publiek.
Als voorbeeld van een in alle opzichten
geslaagde liquidatie geldt bij de veilig
heidsdiensten de moord op Fathi Shkaki,
de leider van de Islamitische Jihad. Shka
ki werd in oktober 1995 voor zijn hotel op
Malta neergeknald en de daders verdwe
nen spoorloos. Iedereen wist dat Israël er
achter zat, maar de regering in Jeruzalem
kon iedere bemoeienis ontkennen. Shkaki
was in de Jihad een alleenheerser en daar
om verkeert zijn organisatie nog steeds in
verwarring.
De Gaulle
Niet alleen fiasco's als de Misha'al-affai
re, maar ook geslaagde operaties kunnen
zorgen voor moeilijkheden met het 'gast
land'. Het is bekend dat de Mossad in de
jaren '50 en '60 de Marokkaanse koning
Hassan II heeft geholpen bij het opzetten
van een veiligheidsdienst. In ruil daar
voor was afgesproken dathijdejoodse ge
meenschap in zijn land zou beschermen,
een belofte die hij is nagekomen.
In 1965 deed de Marokkaanse dienst een
beroep op de Israëliërs behulpzaam te zij n
bij het vermoorden van Mahdi Ben-Bar-
ka, een politieke dissident en tegenstan
der van de koning die in Marokko bij ver
stek ter dood was veroordeeld. Mossad-
agenten wisten Ben-Barka ertoe over te
halen van Genève, waar hij was onderge
doken, naar Parijs te reizen. Kort na aan
komst werd hij buiten een restaurant door
drie agenten van de Frans geheime dienst,
die met Marokko samenwerkte, opgepakt
en aan de Marokkanen overhandigd. In
aanwezigheid van een Mossad-agent
schoten Marokkaanse agenten Ben-Bar-
ka dood.
Alles leek volgens het boekje te zijn verlo
pen, tot president Charles de Gaulle be
sloot dat een prominente Marokkaanse
dissident niet zomaar in zijn hoofdstad
mocht verdwijnen. Hij gelastte een on
derzoek, waarbij de Israëlisch-Marok-
kaans-Franse connectie aan het licht
kwam. Het gevolg was dat de Mossad haar
Europese hoofdkwartier uit Parijs moest
verwijderen en dat Frankrijk een einde
maakte aan zijn samenwerking met Israël
op veiligheidsgebied.
Reputatie
Verreweg de meeste operaties van de Mos
sad, de Shabak en de Aman (de militaire
inlichtingendienst) verlopen volgens
plan. Het heeft de Israëlische veiligheids
diensten een reputatie van perfectie op-
'duurzame ontwikkeling'. Van die sa
menwerking worden inmiddels tot in
Zeeland vruchten geplukt. Zo speelde
Bhutan onlangs een subsidie toe aan de
Zeeuwse Vlegel-boeren, bedoeld om tar-
werassen in stand te houden voor milieu
vriendelijke landbouw. En zijn in Costa
Rica voortdurend studenten van de Ho
geschool Zeeland te vinden om watermi-
lieukundige projecten uit te voeren.
Het boek is een uitgave van het Neder
lands ministerie van Buitenlandse
Zaken, Directie Ontwikkelingssamen
werking. Ook het ministerie van Milieu
beheer en de stichting Ecooperation
droeg verantwoordelijkheid voor de in
houd. Hoewel bedoeld als propaganda
voor het 'goede doel' van 'internationale
samenwerking' op het terrein van 'duur
zame ontwikkeling', zijn de teksten zeer
informatief, ook wanneer het om de
keerzijde van medailles gaat.
Alledag
Schrijver Bas Vereecken geeft het offici
ële feitenmateriaal veelvuldig een plaats
in zijn eigen waarnemingen van het alle
daagse leven. De verslagen van zijn be
zoeken aan de verschillende landen heb
ben dan ook veel weg van reisverhalen.
'Living apart Together' kan als een actu
ele bijbel voor wereldverbeteraars wor
den gezien. Maar meer nog is het een fó-
todocumentaire. Fotograaf Reinout van
den Bergh heeft landschappen, bouwsels
en mensen, zelfs als ze in de primitiefste
omstandigheden verkeerden, vastgelegd
in al hun veelzeggende pracht.
Vooral Bhutan komt in beeld als een land
waarin het dagelijks leven nog altijd
doordrenkt is met religie, symboliek en
traditie. Maar op de achtergrond zijn
hier en daar al wat jongelui zichtbaar. Ze
zitten op een moderne Japanse scooter
en zijn gekleed in spijkerbroek en T-
shirt. Het zijn de eerste tekenen van
spanning tussen een oude en nieuwe ge
neratie De beelden uit Bhutan, Benin en
Costa Rica leggen niet zelden materiële
armoe bloot, maar ogen vele malen le
vendiger, en daarmee natuurlijker, dan
de taferelen uil de Nederlandse samenle
ving.
Henk Postma
Living apart Together, ontmoeting tussen vier
culturen. Tweetalige uitgave Engels/Neder
lands. Samenstelling Bas Vereecken (tekst),
Reinout van den Bergh (fotografie), Ton Hom
burg (vormgeving). Met medewerking van de
Costa-Ricanen Mishelle-Bernard (tekst) en
Rocio Escobar (fotografie). Uitgever: De Geus
Breda (in opdracht van het ministerie van
Buitenlandse Zaken); 222 blz gebonden;
49,90. ISBN 90 5226 450 3.
Met vijftien miljoen mensen op een
kluitje, zijn er in Nederland geen
plekjes meer die als wild of ongerept
kunnen worden betiteld. „De onmoge
lijkheid oin op het land aan zijn mede
mens te ontsnappen, is waarschijnlijk
één van de oorzaken van de liefde van de
Nederlander voor het water. Alleen op
het water kan hij de massa ontvluchten
en alleen zijn," melden de samenstellers
van Living Apart Together, een luxe uit
gevoerd boekwerk dat de verschillen in
beeld brengt tussen Nederland, Costa
Rica, Benin en Bhutan. Vier kleine lan
den die de handen ineen hebben geslagen
om oplossingen te zoeken voor 's werelds
belangrijkste vraagstuk: hoe hou je eco
nomisch het hoofd boven water zonder
roofbouw te plegen op mens en natuur.
Nederland blaakt van welvaart. Ma
terieel gezien is het veruit de rijkste
van het samenwerkend vierspan. Maar
ook de grootste vervuiler. Bhutan, een
boeddhistisch koninkrijk op de zuid
flanken van de Himalaya, staat daaren
tegen in de financiële wereldhuishou
ding als armste land te boek. De rijke
natuurlijke omgeving garandeert de
700.000 inwoners niettemin een bestaan
dat het predikaat 'naar lichaam en geest
gezond' verdient. De vraagrijst: hoe lang
nog? Want ook al is Bhutan het feodale
tijdperk nog lang niet ontgroeid, de vaart
der volkeren lonkt. Het land wacht niet
leidzaam af tot het daarin wordt meege
sleurd. Het zoekt aansluiting bij de wes
terse wereld. Maar dan wel met behoud
van ongerepte natuur en diep geworteld
geestelijk erfgoed.
Bruto Nationaal Geluk prevaleert boven
Bruto Nationaal Produkt, zo heet dat in
Bhutan. Koning Wangchuck IV, die om
ringd door geestelijk leiders, als abso
luut vorst regeert, is vastbesloten twee
derde van het land bebost te houden, en
heeft inmiddels een kwart tot wildreser
vaat uitgeroepen. Daarmee is een schril
contrast getekend met een land als het
West-Afrikaanse Benin, dat zich door
oprukkende woestijn bedreigd weet.
Tegenstellingen
Dat is slechts één van de vele tegenstel
lingen die de samenwerking tussen Ne
derland, Bhutan, Benin en Costa Rica
rijk is. Er zijn ook vele economische, po
litieke, sociale en religieuze verschillen,
zowel tussen de landen onderling, als
binnen hun grenzen. De samenstellers
van Living Apart Together (ondertitel:
'ontmoeting tussen vier culturen') heb
ben die contrasten op kleurrijke wijze in
beeld gebracht. Maar rodê draad is dat
gene wat de vier landen bindt: de wil om
elkaar te helpen in hun streven naar
Uit Living Apart Together: Nederland, Costa Rica, Bhutan en Benin bouwen bruggen naar elkaar en naar de toekomst.