De oorlog ging nooit voorbij
PZC
Vlekjes bederven
slot festival niet
XXL: een voorraadkast met kunst
Jango Edwards
verheft het bizarre
geniaal tot cultus
zeeland maandag 6 oktober 1997
GroenLinks is
tegen verdere
groei vliegveld
agenda
kunst cultuur
Jo Ivens neemt afscheid
van Oratoriumvereniging
ARNEMUIDEN - GroenLinks
Zeeland vreest een 'onaan
vaardbare aantasting' van de
rust in de Zeeuwse Delta door de
uitbreiding van vliegveld Zee
land Airport bij Arnemuiden.
In een brief aan de vaste Kamer
commissie voor Verkeer dringt
GroenLinks daarom aan op een
stop op de expansiedrift van het
vliegveld. Het moet een vlieg
veld blijven voor kleine recrea
tieve luchtvaart en niet meer,
vinden de gemeenteraadsfrac
ties en statenfractie van de par
tij in Zeeland.
Dus: geen groei van het aantal
vliegbewegingen tot 60.000 per
jaar en evenmin een verharde
baan. De economische nood
zaak is twijfelachtig, aldus
GroenLinks. Uitbreiding leidt
juist tot 'vernietiging van de
economische mogelijkheden
van de Zeeuwse Delta en vooral
het Veerse Meer, want die liggen
immers in het verblijfs-, dag- en
watertoerisme'.
PCOB bijeen
over huisvesting
van ouderen
MIDDELBURG - De Protes
tants Christelijke Ouderen
Bond Zeeland houdt maandag 6
oktober in kerkcentrum De
Morgenster aan de Adr. Obrijs-
straat 10 in Middelburg een
voorlichtingsmiddag over ou
derenhuisvesting.
Er wordt informatie gegeven
over de verschillende woonvor
men en de betekenissen van be
grippen als aanpasbaar bouwen
en aangepaste woningen. De
bijeenkomst duurt van 13.30 tot
17.30 uur.
Kinderen van
de Bersiap
MIDDELBURG - In Ontmoe
tingscentrum Dauwendaele aan
de Middelburgse Vrijlandstraat
komen zaterdag 1 november de
'Kinderen uit de Japanse bezet
ting en de Bersiap 1941-1949'
bijeen.
Op deze zestiende ontmoetings
dag spreekt onder anderen H.
Vogelaar van Centrum '45 in
Oegstgeest over het centrum en
de hulp die het kan verlenen. De
aanvang is om 14 uur; zaal open
vanaf 13.30 uur.
FILM
BERGEN OP ZOOM - Roxy, 20 uur: The
Lost World Jurassic Park en My best
friend's wedding;
Cinemactueel, 20 uur: Face/off en The
Lost World Jurassic Park; 20.30 uur: Ridi
cule;
GOES - Grand, 20 uur: The Lost World;
HULST - De Koning van Engeland, 20
uur: The Lost World Jurassic Park, Cop
land, My best friend's wedding en Priso
ner on the mountain;
MIDDELBURG Cinema. 19.30 uur: The
Gambler; 22 uur: Love! Valour! Compas
sion;
VLISSINGEN - Alhambra, 20 uur. The
Lost World, My best friend's wedding,
Copland en Face/off;
TENTOONSTELLINGEN
GROEDE - Galerie De Ouwe Smisse,
13.30-17 uur: Florinda Suarez, schilderij-
HEINKENSZAND - Gemeentehuis, 8.30-
12.30 uur: Nelly van Nieuwenhuijzen,
'Zeeland heeft een horizon', acrylschil-
derijen en aquarellen (t/m 16/101;
HULST - Galerie Rattenfanger, 13.30-17
uur: Lydia Klop-Steendijk, aquarellen,
olieverd, potlood en pastelkrijt (t/m
11/10);
KAPELLE - Gemeentehuis, 8.30-12 en 13-
16 uur: Werken Kunstkring Heikantven,
olieverf en aquarel (t/m 31/10);
MIDDELBURG-Zeeuws Museum, 11-17
uur: 'Nehalennia 350 jaar^t/m 1/3/98);
Pieter Slagboom, een visie op de uitbrei
ding van hetZeeuws Museum in de Abdij
(t/m 2/11);
Roosevelt Study Center, 11-12.30 en
13.30-16.30 uur: Leendert van der Pool,
tekeningen (t/m 31/10),
Ramschip Schorpioen, 10-17 uur: Annet
te Kuyper en Joke Bos, schilderijen (t/m
2/1 D.
Zeeuwse Bibliotheek. 17.30-21 uur: Ten
toonstelling oude foto's en ansichtkaar
ten 'verkeer en vervoer" (t/m 25/10); Willy
De Houck, stempelen en stampen (t/m
15/11);
NEELTJE JANS - Waterland, 10-17.30
uur: 'Waterwereld, leven in de delta van
Bangladesh' (t/m 3/11
OOSTKAPELLE - Toeristisch Centrum
Oranjezon, 10-16 uur: Joke Plomp-
Kroes, aquarellen (t/m 15/12);
OUDDORP Bezoekerscentrum de Gre-
velingen, 10-17 uur: Betsy de Jonge, klei-
sculpturen en A. de Jonge, foto's (t/m
31/10);
SLUIS - De Raadskelder, 14-17 uur: Yves
Velter, schilderijen (t/m 12/10);VEERE -
De Schotse Huizen, 12-17 uur: llona
Schmit, werken (t/m 31/10);
VLISSINGEN - Stadhuis, 8.30-17 uur:
Unicef met een expositie over kinderar
beid (t/m 9/10);
Bellamy 19, 10-15.30 uur: Huub de Bode
en Hein Dingemans 'een ontmoeting'
(t/m 2/11);
ZIERIKZEE - Galerie Galerij, 13-16 uur:
Joseph W. Huber, 'schilderungen', foto
collectie (t/m 27/11
HULPCENTRA
Alarmnummer voor geheel Zeeland: tel.
112.
Centraal Meldpunt Milieuklachten Zee
land, tel. 0118412323.
SOS Telefonische Hulpdienst Zeeland,
tel. 0118 615551 (dag en nacht bereik
baar).
Chr. Hulpdienst Zeeland voor mensen in
nood, tel. 0118 625414
Stichting Blijf van m'n lijf Zeeland, tel.
0118 469869 (dag en nacht bereikbaar).
Kindertelefoon Zeeland, tel. 0800 0432
(gratis), dag. van 14.00-20.00 uur.
Bureau Vertrouwensarts Kindermishan
deling, tel. 0118 628800.
Aids Infolijn, tel. 0118 638384.
MIDDELBURG - Dirigent Jo Ivens neemt op 8 november afscheid
van de Koninklijke Oratoriumvereniging Tot Oefening en Uitspan
ning in Middelburg. Hij heeft het koor 33 jaar geleid.
In de Middelburgse Concertzaal zal de oratoriumvereniging voor
deze gelegenheid een speciaal concert geven. Op het programma
staan het Te Deuvi van M. A Charpentier en de Messe di Gloria van
Puccini. Medewerkenden zijn sopraan Hanneke Kaasschieter, alt
Jakobijn Wallis, bas Charles van Tassel, tenor Robert Luts, organist
Tijn van Eijk en het Dordts Kamerorkest.
Jan Hut zal Ivens opvolgen als dirigent. Aanvang concert: 20 uur.
Csr
VA>
OOSTBURG, R.K. Kerk
Nationaal Orkest van België onder leiding van Yuri Simonov,
David Lively, piano
Werken van Bernstein, Gershwin enMoessorgski/Ravel
door Douwe Eisenga
Het uitverkochte slotcon-
cert van het Festival van
Zeeuwsch-Vlaanderen be
loofde zaterdagavond dik
feest te worden met het Pia
noconcert van Gershwin en
de Schilderijententoonstel
ling van Moessorgski.
Met name dit laatste stuk is
een lust voor het oor. Moes
sorgski schreef het als piano
stuk en liet zich daarbij in
spireren door een aantal
schilderijen van Victor Hart-
mann. Het werk uit 1874
getuigt van een grote melo
dische, harmonische en rit
mische inventiviteit. De be
werking voor orkest door
Ravel maakt nog duidelijker
dat het hier gaat om één van
de mijlpalen van de muziek
geschiedenis.
De avond begon met de ou-
verture uit Candide, een ope
rette van Bernstein uit 1956.
Ook hij liet de orkestratie
aan anderen over, in dit geval
puur uit tijdgebrek. Het kor
te stuk, door het Belgisch or
kest met overtuiging ge
bracht, haalt het niet bij de
Symphonic Dances uit de
West Sicle Story die hij in de
zelfde tijd schreef. Daarvoor
klinkt de muziek te gemak
kelijk. Zaterdag werd de her
innering eraan vrijwel me
teen weggevaagd door het
pianoconcert van Gershwin.
Velen doen dit stuk wat
gemakzuchtig af als een
mislukte poging van een
componist die beter bij zijn
musical-songs had kunnen
blijven. Toegegeven, Gersh
win vergaloppeert zich in een
aantal pathetische passages
en het tweede deel is niet erg
sterk. Toch blijven er genoeg
jazzy ritmes, lekkere synco
pes en soepele melodieën
over om van te genieten. Het
orkest sloegzich daar ook be
hoorlijk doorheen, al hadden
de ritmische details wat
puntiger gekund. De vraag is
of de enigszins milde bena
dering van solist David Live
ly de juiste was. Het stuk
moet het vooral hebben van
de veelvuldig stampende
pianopartij. Tegengewerkt
door de akoestiek van de
kerk, maai- zelf ook schuldig
door een ruim pedaalge-
bruik, slaagde Lively er niet
in om die motoriek op gang te
brengen.
Ondanks diverse problemen
bij de koperblazers - een te
afgemeten spel van de trom
bone in de opening, een rond
uit valse tuba in 'Bydlo' en
een te overheersend koper in
de finale - mocht de uitvoe
ring van de Schilderijenten
toonstelling er zijn. Simonov
zorgde voor een overwegend
heldere orkestklank en een
strakke ritmiek. Zodat de be
lofte van een feest toch nog
ingelost werd.
Johnny Beerens (rechts) en fotograaf Peter Nicolai bekijken op de tentoonstelling een van de foto's van de schildering op de silo.
foto Charles Strijd
door Wilma Valk
BRESKENS - Het bijbelverhaal van de
wonderbaarlijke spijziging der vijfduizend
is haast iedereen bekend. Dat de vijf broden
en de twee vissen uit dit verhaal nu in een
soort voorraadkast op de havensilo van
Breskens prijken, mag ook een klein wonder
heten. Na ruim twee jaar voorbereiding, on
zekerheid en werk werd zaterdag het XXL-
kunstwerk van Johnny Beerens officieel
overgedragen aan de gemeente Oostburg,
de opdrachtgever.
Het ontwerp is door Beerens zelf uitgeko
zen. ,,Ik wou een sterk beeld, passend bij het
gebouw. De silo is ook een soort voorraad
kast die ieder jaar weer gevuld wox-dt."
Driehonderd liter verf in dertig zelf ge
mengde kleuren waren nodig voor het 500
vierkante meter grote kunstwerk. „Ik meng
alle kleuren zelf met de hand", vertelt de
kunstenaar, „soms zelfs nog tijdens het
werk op de steiger."
Hoe moeilijk het werken aan de silo was, is
te zien op de zaterdag geopende tentoon
stelling naast het visserijmuseum in Bres
kens. Een korte film van Jo Hovestad uit
Breskens en foto's van plaatsgenoot Peter
Nicolai tonen de vorderingen van de schil
dering. Vooral de door Nicolai vanaf het dak
van de silo genomen foto's geven een duide-
li j k beeld van de hoogte en de moeili j kheden
bij het werk. „Het vertellen van eigen ideeën
in deze vorm, realistisch en voor zichzelf
sprekend, is een kunst op zich. Een fresco op
damwandprofiel, dus op een geribbelde on
dergrond, is alleen al technisch een presta
tie". aldus L. Melis, oud-docent van Johnny
Beerens aan de Academie Beeldende Vor
ming in Tilburg.
Extra dimensie
Dat de landbouw door dit kunstwerk nu
eens niet negatief maar positief overkomt
was een belangrijk punt voor algemeen di
recteur A Bierens van de CZAV. „De land
bouw zorgt niet alleen voor ons voedselpak
ket maar ook voor de stoffering van het
landschap. Daar geeft onze silo met dit
schilderij nu een extra dimensie aan."
De aandacht voor buitenkunst is een onder
deel van de cultuurnota van de gemeente
Oostburg. Het ontwerp van Beerens was een
gevolg van een oproep van de gemeente aan
kunstenaars om voorstellen voor de kern
Breskens in te dienen. ..Het was een moeilij
ke keus", aldus wethouder Culenaere,
,maar het ontwerp van Beerens voldeed aan
alle eisen. Landbouw, visserij, een locatie
aan de haven met een link naar het toerisme.
Want we hopen dat nog meer mensen mede
door dit kunstwerk naar Breskens getrok
ken worden." Namens de gemeente dankte
de wethouder het CZAV voor het beschik
baar stellen van het gebouw.
Op de beschildering van de Watertoren in
Oostburg - ook een werk van Beerens - is hij
zelf te zien in de onderste waterdruppel. Op
de silo heeft hij zichzelf eveneens vereeu
wigd. Samen met zijn dochter Ebrina (3)
staat hij in het oog van de vis. „Zoiets ont
staat toevallig. Ebrina staat of speelt altijd
naast me in mijn atelier. Ze hoort er dus he
lemaal bijBeerens werkt alleen naar eigen
ideeën en zelf gekozen onderwerpen. „Ik
doe daar geen concessies. Ik moet er iets in
zien, werk niet met ideeën van anderen."
Over verdere plannen wil Beerens zich niet
uitlaten: „Het is allemaal nog in een begin
stadium."
De tentoonstelling is geopend tot 1 november op
woensdag en zondag van 14.00 tot 17.00 uur en op
zaterdag van 10.00 tot 12.00envan 14.00 tot 17.Op
uur.
door Jacques Cats
Die laatste twee lange oor
logsjaren zijn eigenlijk
nooit voorbij gegaan. Ze zijn er
nog. Waarom komt er nooit een
einde aan?
Dit is een passage uit het boek
van de 74-jarige Piet Polle
mans uit Oostburg. Hij inven
tariseerde de persoonlijke
indrukken van zijn dwangar-
bciderschap in Duitsland, een
periode die zich uitstrekte van
juli 1943 tot in het voorjaar van
'45. De herinneringen zijn hem
blijven achtervolgen tot de dag
van heden. Daar heeft Polle-
mans niet alleen zelf last van.
„Mijn vrouw heeft al vaak
blauwe plekken opgelopen
omdat ik in mijn slaap wild om
me heen sloeg of trapte."
Tijdens de Tweede Wereldoor
log dwong de bezetter meer
dan een half miljoen Nederlan
ders in Duitse fabrieken de
plaats in te nemen van de man
nen die als soldaat naar het
front waren gezonden. Bij el
kaar raakten 5651 Zeeuwse
mannen bij de 'Arbeidseinsatz'
betrokken. Telkens wanneer de
'Vereniging Dwangarbeiders
Nederland' een volgende
nieuwsbrief uitbrengt, regent
het oproepen, waaruit blijkt
dat er nog immer druk wordt
gezocht naar personen met wie
men samen in een 'Lager' heeft
gezeten, aan de machines heeft
gestaan.
Zoveel jaren nadien is er een
hevige belangstelling om con
tact te leggen met lotgenoten,
te praten over de tijd van toen,
te delen in eikaars ervaringen
en behoeften. Opvallend zijn
de pogingen om gebeurtenis
sen van destijds van zich af te
schrijven/eindelijk dat eigen
verhaal eens goed kwijt te kun
nen.
Na ruim vijftig jaar niet te wil
len of te kunnen praten over
zijn belevenissen in Duitsland
besloot Pollemans afgelopen
winter zijn ervaringen te boek
te stellen. Zodat zijn kinderen
eindelijk ook eens zouden kun
nen vernemen wat pa allemaal
had meegemaakt. En voor de
rest huldigde de Oostburger
het principe, dat als er maar
één iets van zijn geschrijf zou
kunnen opsteken de energie
niet voor niets was verbruikt.
Pollemans heeft er in zijn boek
naar gestreefd een verhaal te
foto Charles Strijd
wend belgerinkel: het was in
fernaal, erger kon niet'. Van
slapen na een nachtdienst
kwam niet veel omdat er vlak
bij het kamp een fabriekshal
stond waar motoren voor Jun
kervliegtuigen werden getest.
Pollemans zou er een
gedeeltelijke doofheid en con
stante oorsuizingen aan over
houden.
Saamhorigheid
In zijn boek beschrijft hij de
dingen die hij meemaakte in de
fabriek en het leven in de
barak, waar hij met veertien
leeftijdgenoten van Goeree
verbleef. 'In de kampen beoor
deelde men elkaar op karakter
en medemenselijkheid en niet
zoals in de vrije wereld op sta
tus en bezit. Naar dit gevoel
van saamhorigheid heb ik later
dikwijls terugverlangd'.
Tot de gebeurtenissen die hem
haarscherp zijn bijgebleven
behoorde een bijna een uur du
rend bombardement, dat de fa
briek en de stad waar die stond
platlegde. Pollemans moest
helpen bij het bijeen brengen
van de gewonden en het verza
melen van de lichamen van
drieduizend doden, meest jon
ge mensen. 'Je zou hard willen
janken..., gillen..., vloeken...
Maar je kon het niet. Je wilde
huilen, maar er kwamen geen
tranen. Bij niemand. Het enige
wat je kon doen was als een ro
bot dof berustend voortsjok
ken.'
Meisjes
Openhartig verhaalt Piet van
bijna op een presenteerblaadje
aangeboden contacten met
meisjes in de twee jaar die hij
gedwongen in Duitsland door
bracht. Hij ging er niet op in.
Piet had immers zijn Corrie.
Loodzwaar was de domper
toen die vriendin, enkele
maanden nadat Pollemans met
de bevrijding de periode van
dwangarbeid had kunnen af
sluiten, de verkering uitmaak
te. 'Dat was het ergste wat me
kon overkomen', schrijft hij.
'Erger dan het werken in de fa
briek, erger dan de bombarde
menten die ik had meege
maakt, erger dan de dood. Met
Corrie was ik gelukkig en voel
de ik me schat- en schatrijk,
ook al bezat ik alleen maar drie
vale sportbroekjes en een stel
oude Duitse laarzen, de linker
maat 44, de rechter maat 45'.
Het boek is nu klaar, ligt bij de
plaatselijke boekhandel Ou-
wendijk en kost 17,50. Polle
mans heeft er een paar honderd
van laten drukken. „Ik ben er
al veertig kwijt", meldt hij
trots.
Bevrijdend
Na gedurende meer dan een
halve eeuw de periode te heb
ben verborgen zou het op
schrift stellen bevrijdend wer
ken, werd de Oostburger voor
gehouden. „Niet is minder
waar", constateert hij. „En het
vreemde is dat ik het nu niet
meer kwijt zou willen. Het is
een deel van mijn leven gewor
den, dat bij me hoort zoals mijn
ouders en broers, mijn vrouw,
mijn kinderen en kleinkinde
ren."
Piet Pollemans:„Het is een deel van mijn leven geworden, dat bij me hoort."
VLISSINGEN,
Arsenaaltheater
'Mum', clownstheater van
Jango Edwards
door Willem Nijssen
Al aan de eerste schuifelpas-
jes van 'Mum' Edwards is te
zien dat de geestelijke vader van
dat oude vrouwtje een door de
wol geverfde komiek is. Ruim 25
jaar ervaring als 'clown' (aan
halingstekens, want Jango Ed
wards is meer dan dat) hebben
hem een tweede natuur ge
schonken. In deze voorstelling
kruipt hij moeiteloos in de huid
van een stuk of tien personages,
en bij alle hemelsbrede verschil
len blijft steeds dezelfde hand
van de meester zichtbaar.
De oermoeder van de Edwards-
familie komt met grote moeite
in haar brede leunstoel, voor
zien van alle gemakken en grol
len. Maar nauwelijks een mi
nuut later staat ze zwaaiend met
haar uitgezakte borsten te
swingen op een oud blues-num
mer: 'You'd better shop around'.
Advies aan haar zoon om niet de
eerste de beste te nemen. Een
advies met een seksueel onder
toontje. Het zal niet de laatste
keer zijn. De steeds openlijker
verwijzing naar die kant van het
leven is één voorbeeld van een
bredere aanpak dan de klassie
ke clown doorgaans te brengen
heeft.
Het gaat er bij een volle Arse
naal-zaal allemaal vlot in. Dat
Engels de voertaal is, blijkt geen
enkel probleem. Ook al speelt de
tekst een veel grotere rol dan -
opnieuw - bij die klassieke
clown. De meeste acts - van el
kaar gescheiden door video
beelden van weer andere dwaze
invallen - zijn complete sket
ches. Die van Dr. Prof. Viktor
Varoom is daarvan één van de
meest uitgebreide en meest ge
slaagde. De man die onnavolg
baar zijn levensmotto „Look
Listen and Leam" weet te lispe
len, schotelt een bizar schep
pingsverhaal voor en geeft een
subliem waanzinnige uitleg aan
de oorsprong van het woord so
cialisme.
Het constante in al die acts is
een proeve van meesterschap,
maar ook een sluipend gevaar
om in eentonigheid te vervallen.
Bijna komt het zover, maar dan
blijkt des te beter dat Jango Ed
wards het bizarre geraffineerd
tot een cultus heeft verheven. In
schrijven over de gebeurtenis
sen zoals hij die als jongeman
beleefde en onderging. Wat bij
het lezen opvalt is dat hij, wat
hij nog wist, met veel gevoel
voor detail heeft vastgelegd.
„Niet zo moeilijk", zegt Piet er
achteraf van. „Wat ik in die
twee oorlogsjaren heb meege
maakt staat helder en onuit
wisbaar in mijn geest gegrift.
Ik ben er afgelopen winter voor
gaan zitten. Alles vloeide er
toen zomaar uit.
Schoenendoos
Belangrijk houvast vormde de
inhoud van een schoenendoos
die na het overlijden van zijn
ouders werd opgeduikeld. Een
doos met brieven die zoon Pol
lemans vanuit zijn Duitse ver
blijfplaatsen naar huis stuur
de. Plus een zakboekje, waarin
hij tij dens zijn dwangarbeider
schap met een stompje potlood
bepaalde gebeurtenissen met
datumvermelding had geno
teerd.
Pollemans woonde in Oude
Tonge op Goeree-Overflakkee
toen hij - 19 jaar oud - behoor
de tot de eerste lichtingen jon
gemannen die op het eiland
werden opgeroepen. Net zoals
andere dwangarbeiders het la
ter kregen te horen is bok hem
de vraag gesteld: waarom ben
je niet ondergedoken? 'Nie
mand wilde gaan', noteert de
Oostburger in zijn boek. 'On
derduiken bestond toen nog
niet. Het woord moest nog wor
den uitgevonden. Als je je aan
de oproep onttrok en niet ging,
zouden ze represailles op je
naaste familie toepassen. Wat
dat kon zijn? Je dacht het erg
ste!'
De Opelfabriek langs de rivier
de Main behoorde tot één van
de locaties waar de dwangar
beid moest worden verricht.
Onder enorm lawaaierige
omstandigheden werd de Oost
burger ingezet bij de vervaar
diging van krukassen voor gro
te pantserwagens. 'Loeiende
ovens, doordringend scherp
gesis van perslucht en stoom,
oorverdovende klappen van de
stempels, gierend geluid van de
loopkranen met waarschu-
Amore gagagaga' - een wel zeer
avantgarde rockopera - grijpt
de wildbehaarde artiest naar de
oude schemerlamp die bij 'oma'
Edwards al een klein rolletje
had. In minder dan een flits
wordt die over het hoofd getrok
ken en blijkt dan een perfecte
dansjurk. Met de waaier die er
dan ineens ook is, wordt een
knap staaltje jongleren ver
toond.
Met zulke hoogtepunten weet
Edwards (één van de grondleg
gers van het Festival of Fools)
uit de buurt van het belegene te
blijven en speelt hij in op hét
oerverlangen van elk publiek:
door aftroeven en overdonderen
met verbazing en verrassing
vermaakt te worden. Het is een
te primitief verlangen om lang
door geboeid te blijven, maar af
en toe moet het toch bevredigd
worden. En dan heb je aan Jan
go Edwards een heel goede.
Jango Edwards
