Kom ik wel duivels genoeg over?
Neiging tot destructie
Toneeldebuut
schilderes
Ans Markus
in Fly Away
kunst cultuur vrijdag 3 oktober 1997 23
Twintig jaar geleden begon ze aarzelend
portretten te tekenen op een braderie
in Brabant. Nu ziet schilderes Ans Markus
(50) zichzelf veelvoudig terug in kranten
en bladen. Ze vindt het soms moeilijk om
temidden van kritiek pal te blijven staan,
maar wil desondanks zoveel mogelijk
integer leven.
Drie kilo verloor ze als gevolg van alle
spanningen en drukte rondom de
kunstrevue Fly Away. Ans Markus lijkt,
hoogstens iets magerder in haar gezicht
dan op de meeste foto's die van haar zijn
gepubliceerd. Het donkere haar, de
zwartomlijnde ogen met de vriendelijke,
'n tikkeltje onzekere blik geven haar nog
altijd iets mysterieus.
Wellicht dacht Arjan Ederveen hetzelfde
toen ze elkaar op het Prinseneiland toe
vallig tegen het lijf liepen en hij haar
vroeg voor Fly Away. Ans Markus speelt
daarin de Duivel. „Daarvondhij mezeker
wel een type voor", lacht ze. Ze vindt het
een prachtstuk en fietst zes keer in de
week richting het Nieuwe de la Mar thea
ter waar ze de plankenkoorts trotseert.
Want haar toneeldebuut pleegt af en toe
een gemene aanslag op haar zelfvertrou
wen. „In het begin dacht ik: kom ik wel
duivels genoeg over?"
Fly Away bestaat uit diverse ironische
scènes uit het hiernamaals waar niet al
leen de begrippen 'goed' en 'kwaad' wor
den genuanceerd' maar ook de eeuwige
vraag 'wat is kunst' de spelers relative
rende opmerkingen ontlokt. Wat haar
vooral bevalt is de sneer in het stuk rich
ting de hardnekkige hokjesgeest die in
ons land rondwaart. Die al te gretige
vooroordelen waarvan ze zich slachtoffer
voelt. Want: eenmaal in een hokje gestopt,
etiket erop en je komt er nooit meer uit.
„Zo gaat dat: ik verschijn op party's, er
wordt over mij geschreven in de bladen en
men vindt mijn schilderijen moeilijk te
begrijpen. Ach, ze schrijven maar raak
over mij. En al die critici vragen zich niet
af of het waar is en wie ik dan wel echt
ben."
Fly Away zal een 'eenmalige trip' blijven,
bezweert Ans. Want ze dicht zichzelf geen
groot acteertalent toe. „Het is toch eeri
vak apart. Je moet gek durven doen. In het
stuk moet ik een keer hard lachen, echt
voluit. Dat ging dus helemaal niet, ik vind
het heel moeilijk om dat op commando te
doen. Het klonk verschrikkelijk iel. Uit
eindelijk is er een bandje opgenomen met
mijn lach erop."
Kwetsbaar
Ze mag dan al een aantal jaren bekend
heid genieten met haar schilderijen, het
venijn en de jaloezie blijven pijn doen.,Ik
voel me soms geraakt omdat mensen zo
gemakkelijk oordelen. Verdorie, denk ik
dan, ik schilder al zo lang, zit lekkerder in
mijn vel dan ooit. Ik heb het nu goed voor
elkaar, kan van mijn werk leven en sta he
lemaal achter wat ik doe. Ik wil gewoon
serieus genomen worden en daarin ben ik
natuurlijk kwetsbaar. Maar er zijn men
sen die zo nodig van alles moeten bewe
ren."
Soms kan ze er ook om lachen. Denken:
toe maar. „Want wat is kunst? In Fly Away
zegt iemand: Je houdt ervan of je houdt er
niet van.Haar huidige (verkoop)succes -
haar schilderijen gaan voor tien mille en
Schilderes Ans Markus: „Ik voel mij soms geraakt omdat mensen zo gemakkelijk oordelen".
foto GPD/Willem ten Veldhuys
meer van de hand - heeft ze deels te dan
ken aan de pr-aanpak van haar partner
Wybe Tuinman. Een verzoek om een in
terview met de schilderes wordt door hem
zorgvuldig voorbereid. De post bezorgt
een full colour boek over het werk van Ans
Markus en enkele eerder verschenen in
terviews. „Ja, Wybe doet het prima. Hij
spoort me ook aan om naar feestjes te
gaan. Uit mezelf zou ik dat niet doen. Ik
pretendeer niks, doe ook nooit pogingen
om in de kranten te komen. Als Wybe er
niet was had ik misschien wel minder op
drachten gehad."
Met haar schilderijen heeft ze een innige
relatie. De expo-galerie, gevestigd in een
houten loods tegenover het historische
pakhuis waar ze met Wybe Tuinman
woont, staat vol met haar geesteskinde
ren. Portretten van Beatrix, de gestileerde
vrouwen in windsels en vrouwen als te
kens van de dierenriem wisselen elkaar
af. Het maakt haar niet uit wie ze schil
dert, maar het werkt natuurlijk fijner als
er een band tussen schilderes en gepor
tretteerde ontstaat. „Met sommige men
sen krijg ik niks, die laten zichzelf niet
zien, maken zich niet kwetsbaar. Ik had
hier eens een vrouw, ze was behoorlijk af
standelijk, een dame. En dat bleef ze. Zo
heb ik haar dus ook geschilderd, als een
echte dame."
Gesloten
Het atelier op de zolder van het pakhuis
baadt in een golf zonlicht dankzij het gla
zen dak. Hier is ze het meest, vertelt ze.
Hier hangen ook portretten van moeder
en dochter Sigrid. „Dat schildei'ij van Si-
grid met de kat is me dierbaai'. Het symbo
liseert een bevx-ijding en tegelijk heeft het
iets onzekers: hoe moet het nu verder? Dat
daar, de koorddansex-es, verkoop ik ook
niet. Dat was ik toen ik net gescheiden
was, dertig jaar met een dochtertje, en
moest zien x-ond te komen. Ik at m'n eigen
huis op en dat vond ik ontzettend eng.
Dacht ik: nu ben ik met de ramen bezig. Ik
heb in die periode geknokt als een leeuw."
Begiftigd met het tekentalent van haar
vader begon Ans na haar scheiding voor
vijfentwintig gulden portretten op Bra
bantse braderieën te schilderen. Tot haar
verbazing vonden ze gretig afti-ek. Haar
technieken ontwikkelde ze verder op een
hobbyclub. Haar volgende schilderijen
waren de bekende vrouwen in witte doe
ken die ze nu weet te duiden als pogingen
zichzelf te beschexmien tegexx de buiten
wereld. „Toen een journaliste van Het Pa
rool me zei 'eigenlijk schilder je vrouwen
die vx-ij willen zijn', dacht ik, ja dat is het.
Ik wilde in die tijd met rust gelaten wor-
den. Het was een sombere pex-iode."
Ze denkt even na. „Ik heb altijd moeite ge
had om mijn gevoelens te vei-woox'den.
Was zo gesloten als een huis. Pas de laatste
tijd praat ik er gemakkelijker over. Mis
schien omdat ik nu duxf toe te geven dat ik
van binnen kwetsbaar ben en me daar
door sterker voel." Ze is er ook anders
door gaan schilderen, merkt ze tevi-eden
op. Ze toont een schilderij van een vrouw
die je x-echt aankijkt. Geen masker meei-.
„De verf is nonchalanter aangezet. Het is
minder gelikt, minder netjes."
Respect
Onzekex-heid en gebrek aan zelfrespect
voerden de boventoon in de twee mislukte
i-elaties die ze achter zich heeft, ziet ze nu.
„Mijn huwelijk ging ik in met de gedachte
dat ik vooi'al goed moest zorgen voor mijn
man en het duurde heel lang voordat ik
besefte dat er niks terugkwam. Als ik naar
mij n dochter kij k die in Egypte woontzie
ik een vrouw die veel meer haar mannetje
staat. Ik was te zacht, probeerde almaar
vriendelijk te blijven."
In haar tweede relatie kwam ze aanvan
kelijk tot rust, maar al snel ontstonden
moeilijkheden, omdat hij haar dochtertje
niet zag zitten. „Als het dan weer mislukt
ga je behoorlijk aan jezelf twijfelen." Re
laties zijn maar ingewikkeld, ver-zucht ze.
Jezelf respectex-en, jezelf durven zijn en
tegelijk de ander liefhebben. „Waarom
heb ik het nu zo leuk met Wybe? Ik weet
het niet. Hij heeft respect voor wie ik ben,
wat ik doe. We hebben alle twee een eigen,
druk leven. In mijn vorige relaties kon ik
mijn kind niet tonen wat liefde tussen vol
wassenen inhield. En eerlijk gezegd als ik
om me heen kijk, is dat in heel veel relaties
zo. Het voelt echt fantastisch om nu ie
mand- te hebben die een steun en toever
laat is."
Ze leidt een gedisciplineerd leven. Staat
bijtijds op zodat ze om negen uur met een
croissantje en een krant achter de koffie
kan zitten. Jax'enlang trimde ze 's morgens
in het Wes terp ark. Werken doet ze daarna
tot een uur of vijf, zes. En als dat uitkomt
ook 's avonds en in het weekend. „Ik ben
heel streng voor mezelf." Een tijd terug
was ze alle drukte rond enkele exposities
en de opening van haar atelier zat. Ze
stoi-tte in en bleef maandenlang lusteloos.
Ze had teveel opdrachten, terwijl ze nau
welijks puf had om achter de ezel te krui
pen.
Haar astroloog had het trouwens voor
speld, vertelt ze. Net als haar coming out
op het toneel. „Hij zei dat ik de komende
tijd meer naar buiten zou treden, terwijl
hij me kent als een naar binnen gericht
persoon. Die man bevestigt me. Ik kom er
altijd positief vandaan." Hai-d wei'ken
geeft haar vervulling omdat 'ik dan met
de essentie bezig ben'.
„Ik wil zo integer mogelijk leven. Een
goede moeder voor mijn kind, een leuk ty
pe voor mijn vent en een goede vriendin
voor mijn videnden zijn. Dat lukt niet al
tijd hoor. Ik bel mijn moeder normaal bij
na elke dag maar nu met Fly Away kom ik
er maar een paar keer per week aan toe-
En als mijn dochter hier is, zit ik haar wel
eens teveel te betuttelen. En Wybe zou
misschien liever zien dat ik nu niet avond
aan avond weg was." Grote ogen, glimla
chend: .Het gaat er om dat je het px-obéért.
Toch?" GPD
Anne Marie van der Kolk
Zelfs voor de man die jarenlang met
haar werkte en ooit een verhouding
met haar had, blijft ze een raadsel. John
Cale, op David Bowie na de best
geconserveerde rockster ooit, vraagt
zich nog steeds af waarom Nico de
glamoureuze modellenwereld verruilde
voor het subversieve bestaan van
zangeres bij The Velvet Underground.
En waarom deze blonde verschijning de
dood fascinerender vond dan het leven.
Dit enigma rondom Nico verwerkte Cale
in zijn nieuwe composities voor de
dansvoorstelling Nico van Scapino, die
dit weekeinde in Rotterdam in première
gaat.
Scapino brengt
ballet over
zangeres Nico
Geblondeex'd en supex-gebronsd
lijkt hij in zijn oranje short en
rode poloshix-t meer op een ont
spannen toerist dan een serieus
componist. Maar eenmaal aan het
werk neemt John Cale (55), voor
malig bassist, altviolist en
muziekschx-ijvervan de legendari
sche groep The Velvet Under
ground, iedere twijfel weg als zou
het hier om een uitje gaan.
Vijf snikhete dagen in augustus
heeft hij de tijd om zijn composi
ties voor Nico in te studeren met de
negen Nederlandse musici die de
voorstelling live zullen begelei
den. Met de piano als lessenaar
geeft hij staande summiere aan
wijzingen aan met name de vier
altviolisten en gitaxiste Corrie van
Binsbergen. Alleen de musici dur
ven zijn concentratie af en toe te
doorbx-eken met vragen. De om
hem heen dribbelende producen
ten, fotogx-afen en cameramensen
van de BBC negeert Cale volledig.
Zelfs de 'five minutes break'
brengt hij in oppei'ste concentx-a-
tie dooi-, liggend op een appara-
tuurkist.
Achter hem hangt een levensgroot
affiche van de dansvoorstelling
Nico, waarop een mensfiguur op
lost in een vx-aagteken. Als aan
kondiging van Nico een treffend
beeld. Want niemand heeft de keu
zes van Nico alias Christa Paffgen
en haar tomeloze vernietigings
drang ooit begrepen. Waarom ze
uiteindelijk lelijk, verloederd en
verslaafd daaraan ten onder gaat.
Zelfs Cale - Nico-kenner bij uit
stek omdat hij een groot aantal
van haar soloplaten produceex-de
en in Velvettijden nog een vei'hou-
ding met haar had - heeft het raad
sel Nico nooit helemaal kunnen
ontrafelen: „Wat di'ijft een jong en
mooi meisje van 28 jaar een suc
cesvolle carrière als model te ver
ruilen voor het onzekere bestaan
van uitvoerend kunstenaar in een
vak waar ze nauwelijks bedreven
in was? Alleen nog maar zwax-t te
dragen en harmonium te lei-en
spelen? Zocht ze i-ealiteit in plaats
van de superrealiteit van de mode
wereld? Of andersom? Dat is en
blijft haar enigma. En daar heb ik
me door laten leiden toen ik de
muziek voor deze dansvoorstel
ling componeerde.
Computer
Cales stukken, met titels als Mo
delling, Death Camp en New York
Underground, vei"wijzen allemaal
naar periodes en gebeui'tenissen
uit het leven van Nico. Toch zou hij
zijn composities niet willen om
schrijven als Nico-klanken: „Die
zijn al aanwezig doordat Ed Wub-
be ook een aantal nummers van
haarzelf op band laat horen." In
derdaad schalt een deur verder in
de dansstudio waar Fabien Valen
tin en Charlotte Baines met cho
reograaf Ed Wubbe repetei-en, de
stem van Nico, ooit door Andy
Warhol omschreven als 'een IBM-
computer met een Greta Garbo-
accent' of iets romantischer als
'een fragiele levenslijn met een on
beschrijflijk tui'bulent verleden'.
Op Nico's zwaar gedragen woor
den When I remember what I say
zoeken de dansers naar een afwis
seling tussen vloeiend matex-iaal
en vernietigende wendingen,
waarmee Wubbe voortborduux-t
op Nico's kenmerkende tegenstel
ling tussen scheppings- en vernie
tigingsdrang. Een spanningsver
houding die hem in Nico aanti-ekt,
hoewel Wubbe zelf geen last heeft
van zo'n hang naar zelfdestructie
en doodse kaders. Ook Cale schudt
pertinent 'nee' op de vraag of hij
onderhevig is aan een neiging tot
destructie. Zijn gezonde en gave
uiterlijk doen ook niet andex-s ver
moeden.
Zijn reputatie als componist, pro
ducent en muzikaal brein van tal
loze samen wex'kingsprojecten
maakt Cale, opgeleid in de klas
sieke muziek en gx-oot geworden in
de rockwereld, tot een veel ge
vraagd musicus. Zo componeei-de
hij i-ecentelijk de muziek voor de
films I Shot Andy Warhol en Bas-
gumt en voltooide hij begin jai-en
negentig Iphigenie in Taurus, zijn
eerste avondvullende balletmu
ziek. Cale: „Ik maak graag deel uit
van een project. Dat stimuleert
me. Het voordeel van meewerken
aan een dansproductie boven film
is de vrijheid die je hebt, zoals het
zelf kiezen van de instrumenten-
bezetting."
Altviool
De altviool voert hier in Rotter
dam dan ook vaak de boventoon
met droeve, melancholiek slepen
Scène uit de voorstelling Nico door het Scapino Ballet.
de klanken. „De altviool past be
terbij Nico's karakter, omdat zij zo
mooi treurig kan klinken. Violen
zijn te helder en opgewekt. Ik wil
Nico's leven niet mooier maken
dan het is."
Net als hijzelf vroeger zit zijn
dochter van twaalf inmiddels op
vioolles. Op de vx-aag of hij Eden
een carrière als zangex-es, ballet
danseres, muzikante of fotomodel
voorspelt, reageert hij als een goe
de vader: „Ze moet kiezen wat ze
zelf wil. Misschien wordt ze wel
comédienne, want ze heeft een
ontzettend goed gevoel voor hu
mor. Daaiïn verschilt ze hemels
breed van Nico."
Annette Embrechts
Vanavond (vrijdag) try-out in de Rot
terdamse Schouivburg (20.15 uur),
waar zaterdag (20.15 uur) de première
is en de voorstelling ook zondagmid
dag (14.30 uur) is te zien. Voorts dins
dag 21 oktober in schouwburg De
Maagd in Bergen op Zoom (20.15 uur)
en donderdag 23 oktober in het Chassé
Theater in Breda (20.30 uur).
In en rond de Vleeshal in Middelburg vinden tot en met 19 okto
ber activiteiten plaats in het kader van De Verborgen Stad, een
project rond de achterommetjes van de monumentale binnenstad.
Onderdeel van deze manifestatie is een notitie die de Schotse kun
stenares Tracy Mackenna elke week maakt voor de PZC. Dit is de
vierde aflevering.
