Hippies
gaven
kinderen
chaos
Boeken om dingen mee te doen
Martha McPhee
en de jaren zestig
Nederlandse
literatuur zoekt
Zweedse lezers
A I
kunst cultuur
19
jeugdboek
proza
thriller
poëzie
vrijdag 3 oktober 1997
Het moest er eens van komen. Kinderen van hippies worden
volwassen en gaan boeken schrijven over hun ouders. Martha
McPhee schreef Engelentijd, een roman over kinderen die opgroeien
in een camper, zwervend door Californië. Jonge kinderen temidden
van vrije liefde, drugs en algehele zorgeloosheid, daar raakt een
steekje bij los. Veel uit Engelentijd is autobiografisch, al maakte de
schrijfster als kind geen zwerftocht in een camper, en een steekje los
zit er bij haar evenmin.
Martha McPhee: „Iedereen
zaagt mij nu door over die
hippietijd. Daar gaat het boek
over, natuurlijk. Maar ik heb geen
algemeen oordeel over de 'sixties'
willen geven met 'Engelentijd'.
Voor de volwassenen uit die jaren
was het een opwindende en span
nende tijd. Dat weten wij alle
maal. Wat ik heb willen doen is het
perpectief van een kind beschrij
ven. Hoe zag een kind dat? De vol
wassenen konden alle remmingen
overboord zetten, ze dachten dat
ze er goed aan deden him kinderen
al die vrijheid te geven, ze van
school weg te houden, ze drugs te
geven. Maar in feite gaven ze hen
chaos."
Perspectief
Maar door het perspectief van een
kind te kiezen, spreek je toch ook
een oordeel uit de hippie-bewe
ging? Namelijk dat zij hun kinde
ren gewoon verwaarloosden! „Ja
natuurlijk, indirect wel. Maar ik
heb niet de hele beweging willen
veroordelen. Mijn boek gaat over
een specifieke groep mensen. Ik
heb willen begrijpen wat hen
dreef. Door alles vanuit een kind
te beschrijven hoef je geen moreel
standpunt in te nemen. Dat was
het laatste wat me interesseerde.
De volwassenen uit die tijd zetten
zich af tegen hun ouders, zoals ik
dat nu ook doe, en zoals mijn kin
deren, als ik die ooit zal hebben,
zich weer tegen mij afzetten. Ik
ben behoorlijk links en liberaal
denkend, maar op het gebied van
mijn eigen thuis Id en ik conserva
tief. Zo gaat dat."
Ze lacht afwachtend. De schrijf
ster wil op geen manier als aan
klaagster geportretteerd worden.
Ze heeft vooral willen begrijpen,
zegt ze nogmaals.
Jezus-freak
Een van de hoofdpersonen uit En
gelentijd is de gesjeesde jezuïet
Anton. Deze Raspoetin-achtige fi
guur wordt de nieuwe minnaar
van Eve, moeder van drie kinde
ren, die na het fout lopen van haar
huwelijk zich met haar gezin bij
het zijne voegt. De lezer werkt de
ze Anton op de zenuwen. Hij is een
op macht beluste Jezus-freak, die
onder het mom van liefde zijn
heerszucht uitleeft. De grote ver
rassing is dat de schrijfster Anton
in bescherming neemt.
.Anton is getekend naar mijn ei
gen stiefvader. Ik heb hem in mijn
verbeelding herschapen, natuur
lijk, dingen toegevoegd, dingen
veranderd. Maar hij is niet het
proto-type van de hippie. Het is
niet zo dat ik met hem de hippies in
het algemeen heb willen portret
teren. Hij is voor mij vooral een
fascinerend karakter. Het interes
santste in elk geval uit het boek.
De complexiteit van goed en
kwaad in hem boeide mij. Hij is
niet echt een slechte man, wel gril
lig en gevaarlijk, maar niet slecht
in die zin dat hij kinderen dood
de."
Dat moest er nog bijkomen. Het
lijkt er soms op dat Martha haar
personage in bescherming neemt,
zoals slachtoffers van gijzelingen
vaak meer begrip op kunnen bren
gen voor de dader dan de buiten
wereld. Psychisch brengt Anton
overigens wel veel schade aan bij
de kinderen, dat is Martha met
haar interviewer eens.
„Maar hij doet dat niet met opzet.
Hij handelt niet vanuit kwade wil,
maar vanuit een soort algehele
verwarring. Hij ligt nog vreselijk
overhoop met ziujn jezuieten ver
leden", zegt ze dan begripvol. Ook
voor de moeder heeft zij veel be
grip. „Eve is zwak. Ze pikt alles
van Anton. Maar dat valt haar niet
kwalijk te nemen. Zij heeft nooit
de kans gekregen volwassen te
worden."
Het boek eindigt tamelijk hoop
vol. De dochters van Eve (de oud
ste is weggelopen, maar ook met
haar komt het goed, verzekert
Martha in dit gesprek) zijn ver
dwaald in de Grand Canyon. Maar
hun moeder en vriend bevinden
zich ergens in de 'Bright Angel
laag', een geologische laag in de
Canyon. Dat weten de kinderen.
Martha McPhee: „Misschien is het leven zelf wel moeilijk."
Harry Verkuylen
Daarom is dat ook de titel van het
boek geworden Bright Angel Ti
me). Ik heb er een metafoor van
willen maken die het hele boek
door werkt. Ondanks het feit dat
moeder en vriend nogal oncon
ventioneel leven en hun kinderen
weinig geborgenheid te bieden
hebben, zullen ze ze niet in de
steek laten. Met die kinderen komt
het goed, heus. Ze worden vast al
lemaal kunstenaars, denk ik",
lacht ze, opeens ontwapenend.
Echtscheiding
Dan gaat het gesprek over echt
scheiding.
„Dat is het tweede fenomeen dat
ik wilde beschrijven. Hoe twee ge
zinnen samengevoegd worden en
de kinderen opeens van wild
vreemden moeten houden. In het
begin van de jai'en zeventig is dat
in de VS een explosieve ontwikke
ling geweest. Als je nu trouwt heb
je vij ftig procent kans dat het mis
gaat. De helft van de Amerikaanse
huwelijken loopt op een scheiding
uit."
„Mijn ouders scheidden toen ik
vier was. Ik heb het er nog steeds
moeilijk mee. Ik heb nog steeds
iets in mij dat wil dat zij weer sa
menkomen. Toen een paar jaar ge
leden mijn stiefvader overleed be
trapte ik mijzelf er op dat ik ook de
dood van mijn stiefmoeder wens
te: konden mijn ouders eindelijk
weer samen verder. Belachelijk, ik
ben nu 33 en heb nog steeds van
dat soort wensen."
„Ik ben zelf een jaar geleden ge
trouwd. Ik weet dat een scheiding
ook mij kan overkomen. Voordat
ik kinderen neem, wil ik eerst ze
kerheid daarover. Want in een
ongelukkig huwelijk wil ik na
tuurlijk ook niet blijven. Je moet
namelijk wel weten wat je je kin
deren aandoet als je gaat schei
den."
Dan zegt ze: „Aan de andere kant:
de ouders van mijn man zijn hun
hele leven samen gebleven. Geluk
kig met elkaar. Maar ongelukkig
met het soort leven dat zij leidden.
Saai en spanningsloos. Daar heeft
mijn man nu weer een trauma aan
overgehouden! Dat kan ook. Ach,
misschien is het leven zelf wel
moeilijk".
En Martha McPhee lacht harte
lijk.
Jan-Hendrik Bakker
Martha Mc Phee: 'Engelentijd'Verta
ling: Babet Mossel. Uilgever: Meulen-
hoff. Prijs: f39,90.
Nu veel kinderen nog voor ze op school letters
leren ontcijferen al kunnen 'lezen en
schrijven' met muis en beeldscherm, verschijnen
er informatieve boeken die je op een andere
manier leest dan van kaft naar kaft.
Kennis vergaren met behulp van een in
formatief boek dat je vanaf de eerste
pagina naar de tweede en de volgende daar
na leest, is hoperloos ouderwets voor wie
gewend is met een simpele druk op een knop
in minder dan een tel heen en weer te blade
ren naar elke willekeurige beeldschempa-
gina. Maar heel dicht bij zo'n bijdetijds
informatiesysteem komt de serie Ontdek
kingsreizen waarin onlangs twee nieuwe ti
tels verschenen. Elk deel in deze bijzondere
reeks is een boek in de vorm van een doos die
31,5cmx24,5cmx2,8cmmeetenbouwpla-
ten, boekjes, posters, spelletjes en nog meer
bevat dat kinderen vanaf een jaar of tien
kennis laat maken met boeiende onderwer
pen.
Even veelbelovend als de eerder verschenen
delen PiramidenDinosaurussen, Sterren
hemel, Het oude Rome, Licht en Illusie, Het
menselijk lichaam, Kastelen en Puzzels zijn
de spelpakketten Vliegen (over luchtvaart)
en Toetanchamon en het oude Egypte. Zo
blijkt de inhoud van het pakket over de be
ginselen van het vliegen en de aërodynami
ca te bestaan uit een dubbele tijdbalk van
meer dan andexTialve meter, een poster (57
cm x 43 cm) met korte teksten bij afbeeldin
gen van historische vliegtuigen, eennaviga-
tiekaart en een informatief boekje waarin
tevens wordt uitgelegd hoe met de gestanste
onderdelen uit de zes soepele kartonnen
vellen een model van een helicopter, een
vliegtuigvleugel, een enkelvleugelig zaadje
en een Boeing 777 gemaakt kunnen worden.
Het meest tot de verbeelding spx-eekt het
model van het beroemde lijnvliegtuig dat in
werkelijkheid 64 m lang is, een spanwijdte
van 60 m heeft, zonder tanken 12.000 km
kan vliegen, 900 km per uur haalt en 440
passagiers meeneemt. Om alle onderdelen
van het 55 cm lange model nauwkeurig aan
elkaar te lijmen tot een werkstuk dat gezien
llustratie uit De Doolhof: Icarus ontsnapt uit het labyrint van Minos.
mag worden, is op een los instructievel stap
voor stap duidelijk aangegeven waar je op
moet letten.
Minstens zo enervex-end is de
ontdekkingsreis met Toetanchamon en het
oude Egypte naar de mysteries rond 'de
gouden farao'. Behalve een fries met muur
schilderingen over zijn leven en wetens
waardigheden over de Egyptische bescha
ving, een poster met afbeeldingen van
enkele schatten uit zijn graf, kaaxien over
belangrijke goden, sjablonen om zelf hiëro
gliefen te tekenen, een scax-abee (mestkever)
als boekenlegger, een bordspel voor twee
spelers en een kaïtonnen replica van Toe-
tanchamons koningsketting bevat de doos
ook nog vier bouwplaten van de drie kisten
van de jong gestorven farao (1340-1323 v
Chr.), zijn mummie en dodenmasker.
Natuurlijk is een cd-rom nog wat anders
dan een boekachtige doos met toeters en
bellen. Maar de uitnodigende vormgeving
van Ontdekkingsreizen, de suggestie dat je
zelf je 'leei-weg' bepaalt, en het kunnen
prutsen aan fraaie werkstukjes bieden zo'n
verrassende combinatie van leren en vex*-
maak, dat zelfs minder fanatieke lezers met
een krul in de neus aan de slag willen met
deze 'interactieve gidsen'.
Ongewone uitgaven
Het fonds van uitgeverij Piramide telt meer
tajnelijk ongewone uitgaven. Naast bij
voorbeeld het spelpakket Spelen met hiëro
gliefen van Catharine Roehiig (in 1992 be
kroond met de Boekensleutel) onder meer
vier boeken met pop-upmechaniekjes in de
serie Ontdek het zelf! en twaalf titels in de
x-eeks Geheimen. Allemaal bieden ze de ge
bruiker de mogelijkheid meer te doen dan te
lezen en te kijken. In Farao's en mummies
van Anita Ganerie ('Ontdek het zelf!') met
trekstrookjes, flapjes en draaischijf je geven
doorschijnpagina's een verrassend kijkje
achter de buitenkant van dingen. Aantrek
kelijker nog zijn de boekdoosjes (15,5 cm x
13,5 cmx 3 cm) met 'geheimen' over Bomen,
De film, Gezichtsbedrog, Het kompas,
Spoorzoeken, Tempels, Het herbarium.
Kleuren, Tangram, Het weer, De doolhof en
Het licht. In telkens 32 vrolijke paginaatjes
wordt kinderen vanaf zeven jaar uit de doe
ken gedaan waar ze - leergierig als ze zijn -
nieuwsgierig 'alles' van willen weten. Elk
boekje heeft bovendien als exti'aatje een la
tje met daarin een toepasselijk speelgoedje
zoals een driedimensionale doolhof of twee
heuse lensjes en een prisma.
Jan Smeekens
Ontdekkingsreizen: per deel f 37,50
Ontdek het zelf', per deel f 24,90
Geheimen: per deel f 19.90
Spelen het hiërogliefen van Catharina Roehrig
(doos met 24 rubber stempels, stempelkussen en
boekje) kost tot 15 november f 24,90 in plaats van
f 44,90 .Over het ontcijferen van hiërogliefen ver
scheen eveneens bij Piramide, Amsterdam Het
geheim van de hiërogliefen door Rudolf Majoni-
ca; 96pag.; f 19,90
Veertien Nederlandse en
acht Vlaamse schrijvers,
onder wie Harry Mulisch en
Hugo Claus, reizen eind okto
ber af naar de Zweedse stad
Göteborg. De Nederlandstali
ge literatuur is daar één van de
centrale thema's op de grootste
boekenbeurs van Scandinavië,
de Bokmassan.
Voorzitter Arie Pais van het
Nedeiiands Literair Produc
tie- en Vertalingenfonds wil
dat de Scandinaviërs kennis
nemen van de gevarieei'dheid
die de Nederlandstalige litera
tuur biedt. „Zedenken daardat
we maar een somber volkje
zijn, met alleen maar boeken
over de oorlog of over een moei
lijke gereformeex'de jeugd."
Jaren zeventig
Deze gedachte is vooral in de
jaren zeventig ontstaan, door
de oveiigens succesvolle verta
lingen van de boeken van Jan
Wolkers en Maarten 't Hart.
Maar de Nederlandse litera
tuur heeft meer te bieden, zoals
uit het motto van de Neder-
lands-Vlaamse manifestatie
ook moet aangeven: „Eén taal,
vele stemmen" ofwel „Ett
sprak, manga röstex-."
De voormalige onderwijsmi-
nister wijst ex-op dat Nederlan-
ders graag boeken uit het hoge
noorden lezen: „U weet wel, die
winden die om rotsen waaien
enzo, van die trilogieën. Maai
de liefde kan niet van één kant
komen." Elf boeken worden
speciaal ter gelegenheid van de
beux-s in het Zweeds vertaald.
De Bokmassan trekt jaarlijks
Marten Toonder, speciale gast in Gotenborg
zo'n 100.000 vooral uit de uit-
geverswereld afkomstige be-
zoekers en nog eens meer dan j
duizend journalisten. Nu al
heeft de Nederlandstalige lite- j
ratuur de aandacht van met j
name de Zweedse pers, zegt j
Gex-da Meijerink van de organi
serende Stichting Frankfurter
Buchmesse 1993 (opgericht om
Nedei-land en Vlaanderen als i
'Schwei-punkt' op de Duitse j
boekenbeurs van dat jaar over I
het voetlicht te brengen). „Een j
Zweedse krant schreef dat Ne- j
derland het levendigste literai
re klimaat van Europa heeft."
De Stichting heeft een budget
van 1,5 miljoen gulden. Neder
land en Vlaandei'en droegen ie
der de helft bij. Het vierdaagse
beursprogramma, dat van 30
oktober tot en met 2 november
gaat duren, telt meer dan zestig
onderdelen die in het teken van
Nederland en Vlaanderen
staan. In oktober zijn er nog
aanverwante acitiviteiten in
Oslo en Kopenhagen.
Behalve Mulisch en Claus ne
men deel Bernlef, Van Dis,
Dros. Enquist. "t Hart. Van der
Heijden. Krabbé, Möring, Noo-
teboom, Palmen. Pelgrom. Ver
schuur. Franck, Lanoye, de
Maeyer. Moeyaert, Van Paemel,
Provoost en Van Vliet en, als
speciale gast. Marten Toonder.
Die krijgt, zoals bekend, de
Golden Adamsom Award.
Nooit eerder kreeg een Europe
se striptekenaar deze prestigi
euze prijs, die eerder toeviel
aan onder anderen Carl Barks,
de schepper van Donald Duck.
ANP
Ous van Elzen: Spookrijders
O (Atlas, 142 blz„ 39,90). Drie
novellen over tegendx-aadse le
vens.
Anton Haakman: Afgronden (De
Arbeidex-spers, 464 blz., ƒ69,90).
Beschouwing over een verontrus
tend literair genre dat in de tijd
van de Romantiek door een groot
aantal schrijvers werd beoefend
en dat door ïien werd betiteld als
'fantastisch'.
Johan DirkxMijnland (De Arbei-
derspex-s, 135 blz., ƒ27,50). De
buutroman over seks, drugs, uit
zichtloosheid en bijtende humor.
Paid Mennes: Web (Nijgh ^Van
Ditmai-, 119 blz., 27,50), Nieuwe
en i*eeds eerder verschenen verha-
len. Van Paul Mennes verschenen
eex-der Tox (1994, winnaar van de
Jan Burke: Hocus (Meulenhoff,
334 blz., 39,90). Vijfde thriller
van de Californische schrijfster
Jan Burke, waarin de journaliste
Irene Kelly opnieuw heldinnenda-
den mag verichten. Hocus is de
naam van een bende die eerst hon
den en katten uit het asiel bevrijdt,
maar daarna harder toeslaat:
dnigdealers worden vermoord en
Irenes echtgenoot wox-dt ont
voerd.
In het genre Spanning verschenen
de volgende Poema-pockets: Het
Anastasia syndroom van Mary
Higgins Clark, Ladykiller van
Martina Cole. Het kaïnsteken van
Patricia Comwell, Weerlicht van
Dean Koontz, De Aquitane sa
menzwering van Robert Ludlum
en De steendanser van Murray
Smith.
Vlaamse debuutprijs) en Soap
(1995).
Anke Helsen: De wraakengel
(Manteau/De Harmonie, 172 blz.,
32,90). Wanneer vier jonge men
sen, door het toeval samenge
bracht, onder een dak gaan
wonen, verandert hun leven op in
grijpende wijze. Voortaan zijn ze
aangewezen op zichzelf. Roman
debuut.
Herman Wekker: Paulina's He
melvaart (Bert Bakker, 164 blz.,
29,90). Surinaamse verhalen.
Vlak voor zijn overlijden in janua
ri 1997 heeft Wekker, hoogleraar
Engelse Taalkunde aan de RU
Gi'oningen, het manuscript voor
deze bundel afgerond.
Eriek Verpale: Gitta (De Arbei
derspers, 152 blz., 29,90). Verpa
le verhaalt in zijn nieuwe roman
van een goed bewaard geheim om
trent een ontroerende, maar he
laas in alle opzichten vei-boden
liefde.
Monica Metz: Het Hart van de
Stad (Prometheus, 156 blz.,
24,90). Bundel met Amsterdam
se verhalen vol burengerucht,
straatrumoer en tragikomische
voorvallen, maar ook met natuur
observaties en af en toe een uitstap
naar verre oorden.
Bart Chabot: Judaskus (Nijgh
Van Ditmar, 74 blz.,
29,90). Nieuwe bundel prozaï
sche gedichten. Lemert Engel-
berts: Ivoren toren te huur (De
Harmonie, 36 blz., 24,90). Nieu
we gedichten. In 1996 verscheen
Engelberts' debuut Oedipoes
werpt jongen.
