De finale op de Addams Family
Eêns manswerk
is zoo verkeke'
PZC
Jongere lezer wil
griezelen en rillen
Bonje over benaming
van Bontekoe
zeeland
9
week 40
bèl bèl
straatnaam
maandag 29 september 1997
Reacties op deze rubriek
zijn welkom. Indien u wilt
reageren, of wanneer u
een tip voor ons heeft,
kunt u schrijven of faxen-
naar de PZCPostbus 18,
4380 AA Vlissingen, fax
0118-470102, onder ver
melding van Bèl, bèl.
De gelijkenis van de verloren zoon (fragment)
Z'n ouste zeun was op 't land en toe die kort bij huus kwiem,
hoorende ie zingen en dansen. Toe riep ie êên van de knechts
en vraegde wat a 't was. En die zei tegen z'n: 'Je broer is weer
tuus gekomme en nou het. je vaoder 't gemeste kalf geslacht,
omdat ie 'm weer gezond teruggekregen het'.
Mer ie wier kwaed en ie wou nie in huus gaen. Toe gong z'n
vaoder buten nae zien toe, en vroeg 'm zo vrindelijk om er in te
kommen. Mer ie zei tegen z'n vaoder: 'Ik heb jou nou al zo veul
jaer gediend en 'k heb altóós goed opgepast. Mer mien heb je
nog nooit een bok gegeve om 's vrolijk te toezen mit m'n ka-
meraods. Mer nou deuze zeun van je tuus gekommen is, je
goed mithoered'r deur gebrocht het, noe heb je voor zien 't ge
meste kalf geslacht.
En de vaoder zei tegen 'm: 'Kind! Je bint altied bij me en al 't
miene is 't jouwe! Laete me nou 's vrolijk en blij weze! Want
deuze broer van jou was doad en ie is weer levendig geivorre.
Hij icas verloren en ie is weerom gevonde.'
i door Edith Ramakers
door Arjen Nijmeijer
Het betere griezelwerk, dat is
waar de jeugdige lezer van
tegenwoordig voor valt. Daar
naast blijven er natuurlijk altijd
de tijdloze verhalen die kinde
ren en jongeren blijven boeien.
Zoals de verhalen rond paarden
voor tienermeisjes en de vertel
lingen van Roald Dahl, die jon
geren al tientallen jaren in hun
greep houden.
Vanaf woensdag is het weer
Kinderboekenweek. „De enige
week in het jaar die tien dagen
duurt", zegt Henk Kosters van
de jeugdafdeling in de Zeeuwse
Bibliotheek in Middelburg. Tot
en met 10 oktober worden peu
ters. kinderen en jongeren be
stookt met informatie die hen
duidelijk moet maken hoe leuk
lezen wel is.
De televisie is wel een concur
rent geworden van het boek,
maar van een verloren strijd wil
Kosters bepaald niet spreken.
„Uit onderzoeken blijkt wel dat
kinderen minder tijd in lezen
steken dan vroeger. Op de basis
school gaat het overigens nog
wel; dat blijkt ook wel uit het
succes van bijvoorbeeld de kin
derjury. Maar op de middelbare
school wordt het minder. Dan
móeten ze gaan lezen, voor de
boekenlijsten, en dat werkt de
motiverend." Bovendien, stelt
Kosters, geeft lezen nu eenmaal
weinig status in het imago-ge
voelige leven van een puber.
Toch doen de Nederlandse
schrijvers van kinderboeken het
al jaren goed, vindt Kosters.
„De kwaliteit van het Neder
landse kinderboek is gewoon
goed. Dat merk je ook aan het
feit dat diverse schrijvers ook
goed aan het buitenland verko
pen." Daarbij zijn vooral de
griezelverhalen de laatste jaren
aan een heuse opmars bezig. De
uit de Verenigde Staten overge
waaide Kippenvel-serie boekt
grote successen en in Nedei-land
is inmiddels zelfs een Griezelge
nootschap opgericht. Voorzitter
van dat genbootschap is Paul
van Loon, de schrijver van het
Kinderboekenweeekgeschenk
1997: 'Lyc-drop', uiteraard een
verhaal om van te rillen.
De aandacht voor het kinder
boek blijft algemeen, maar
wordt nu toch ook wat meer uit
gesplitst voor jongeren. Deze
tieners willen natuurlijk voor
geen goud meer 'kinderen' ge
noemd worden; speciaal voor
hen is daarom dit jaar de Jonge-
renjury opgericht, die het beste
jongerenboek gaat uitzoeken.
„Vooral realistische verhalen,
waar de jongeren zichzelf in
kunnen hei-kennen, vallen goed
bij deze leeftijdsgroep", weet
Kosters.
Henk Kosters,
foto
Dirk-Jan Gjeltema
door Sheila van Doorsselaer
Al wie van Koewacht naar
Zuiddorpe rijdt, of anders
om, passeert Bontekoe. De
meeste mensen van deze tijd
kennen Bontekoe omdat daar
op de kruising Zuiddorpe-Axel
in een klein parkje een Christus
beeld van een gekruisigde Jezus
de wacht houdt, alsof Hij wil
zeggen 'Volgt den juisten weg'.
En dat is toch belangrijk, want
als je naar Axel wilt, dan moet je
natuurlijk niet in Zuiddorpe
uitkomen.
Bontekoe ligt onder de rook van
Zuiddorpe, maar velen denken
dat het bij Koewacht hoort. De
link Koewacht-Bontekoe is na
tuurlijk gauw gelegd. Vraag het
aan enkele passanten en ze me
nen allemaal te weten dat het
wit-z wart gevlekt koeienras ten
grondslag ligt aan de benoe
ming van het straatje. Dit is ech
ter niet helemaal waar. Trou
wens, een echte straat is Bonte
koe eigenlijk niet te noemen
want er is maar één huisnum
mer. Het alleenrecht op dit adres
is voor de familie Van Dijk, die
al veertig jaar in het huis woont
Het huis doet nu dienst als hon
denkennel maar tachtig jaar ge
leden was het de plaats waar de
dorstigen zich konden laven.
Aan de karakteristieke plaats
waar de voordeur zit, op een
hoek, is inderdaad te zien dat er
vroeger een cafeetje in geves
tigd moet zijn geweest. Het café
heette: De bonte koe. Het café
werd gerund door veeboer Cat-
toir, om zo in magere tijden een
centje bij te verdienen. Er kwam
genoeg volk over de vloer want
op slechts een steenwoi-p af
stand bevond zich de centrale
laadplaats voor suikerbieten.
Alle boeren uit de regio brach
ten hun bieten naar deze plaats,
waar ze werden gewogen en per
tramlijn naar de Moerbeekse
suikerfabriek, de Sucrière, ver
voerd werden. Na de tramlijn is
de bietenverzamelplaats in de
jaren zeventig opgeheven.
Tot nu toe is de herkomst van
Bontekoe duidelijk, maar niet
iedereen gelooft in deze aanne
melijke verklaring. Volgens Jo
seph Bonte, een telg uit een ge
slacht van gegoede boeren die
150 jaar lang een florerend boe
renbedrijf aan cle Bontekoe
draaiende hielden, is Bontekoe
vermoedelijk naar hen ver
noemd. De monumentale boer
derij bestaat nog steeds, maar
cle bewonex-s zijn in Axel gaan
wonen. Mevrouw Bonte vertelt:
„Wel, we weten het niet offici
eel, maar we denken dat onze
familie ten grondslag ligt aan de
benoeming van het straatje. Al
leen is dat jammergenoeg niet
naar boven gekomen toen we
onze stamboom hebben laten
uitzoeken. Wij hadden ook koei
en, een stuk of twaalf, dus het
zou best eens kunnen kloppen
dat ze ons als voorbeeld ge
bruikt hebben."
Bonte Koen
„Ze vechten het maar uit met
hun straatnaam", zegt wielren
ner Koen van Wezemael uit
Koewacht pinnig. „Vroeger
nam ik soms de kortste weg via
Bontekoe om in Zuiddorpe te
komen, maar ik ben eens met
mijn banden tussen de kinder
kopjes vast komen te zitten. Le
lijk gevallen was ik. Mijn maten
noemen mij nu nog steeds Bonte
Koen."
Bonte-Koe: het kruisbeeld wijst de juist weg. foto Peter Nicolai
De flipperkast Starwars
moest uit de wedstrijd wor
den genomen. Met zo'n kast zou
de voorronde van het Neder
lands kampioenschap flipperen
die zaterdag in het Carrousel in
Vlissingen werd gehouden tot
i diep in de nacht duren. Daar
kon zelfs een schuinere stand
van de kast niets aan verande
ren. De flipperaars stonden am
per hun beurt af. Ze verdienden
de ene bonus na de andere bo
nus. De Addams Family moest
er aan te pas komen om het hoge
niveau van de 30 flipperaars uit
te testen.
j Een hoek van de Vlissingse car
rousel was zaterdagmiddag het
1 domein van de flipperaars. Zes
1 ronden lang kregen ze drie
speelballen. Kasten met tot de
verbeelding sprekende namen
waren snel op toeren. Jurrassic
Pare, een van de nieuwere appa
raten, eist gecombineerde aan
dacht. Bewegende figuren kun-
nen vermorzeld worden. In
flippertermen heet deze visuele
aardigheid een skillshot. „Deze
moderne kasten hebben veel
mogelijkheden.
Een goeie kast heeft 5 printpla
ten. Met lampjes en geluiden
zijn allerlei trucs mogelijk. Elke
kast heeft iets bijzonders. Bij
deze kast verdwijnt bij een hoge
score de bescherming voor de
mond van die roadworker. De
punten stromen binnen als je de
bal daarna naar binnen schiet",
zegt een van de deelnemers Die
ter van Es.
Mechanische kasten
door Marco Evenhuis
De komende weken verken
nen we in Bèl, bèl de gren
zen van het Zeeuws. Tot waar
wordt er Zeeuws gesproken en
in welke streken kan een Zeeuw
zich nog verstaanbaar maken?
Vandaag het eerste deel: de
noordgrens van het Zeeuws.
De Zeeuwsche Vereeniging voor
Dialectonderzoek nam bijna ze
ventig jaar geleden alvast een
voorschot op de komende pro
vinciale herindeling: direct bij
de oprichting in 1929 werd be
sloten de dialecten van Goeree
en Overflakkee in het onder
zoek mee te nemen. De dialecten
van het (nu nog) Zuid-Holland
se eiland zijn nogal door het
Hollands beïnvloed, maar hun
oorsprong is duidelijk Zeeuws.
Door de geïsoleerde ligging van
het eiland tussen Grevelingen
en Haringvliet, heeft de taal veel
oude klanken en woorden kun
nen bewaren. Maar stopt de
Zeeuwse taalinvloed bij het Ha
ringvliet?
Dr. Adriaan de Vin, de enkele ja
ren geleden overleden kenner
van het dialect van Schouwen-
-Duiveland, beschrijft in zijn
proefschrift over dat dialect een
belangrijke indeling binnen het
Zeeuwse taalgebied. De Zeeuw
se dialecten zijn volgens hem in
te delen in Zeeuws-Vlaams,
Zuid-Zeeuws en Noord-
-Zeeuws.
De dialecten van Walcheren en
Zuid-Beveland vormen samen
het Zuid-Zeeuws. Tot het
Noord-Zeeuws rekent hij het
Noord-Bevelands, Thools,
Fliplands, Schouws en Duive-
lands. Ook het Goerees en in
mindere mate het Flakkees be
horen volgens De Vin nog tot het
Noord-Zeeuwse gebied.
Svore
Maar de belangrijkste constate
ring die De Vin doet is de vol
gende. Hij maakt duidelijk dat
Zeeland in de Middeleeuwen
een veel ruimer geografisch be
grip was, dan tegenwoordig.
Onder Zeeland werd in die tijd
een gebied verstaan, dat zich
uitstrekte van Oostvoorne tot en
met Walcheren. Volgens De Vin
werd toen ook het dialect van
Oostvoorne, Rockanje en omge
ving tot het Zeeuwse taalgebied
gerekend. En hij maakt vervol
gens heel overtuigend duidelijk
dat daar ook in deze eeuw nog
Mooier dan de moderne kasten
vindt de 15-jarige flipperaar uit
Oost-Souburg de mechanische
kasten. De oude kasten die nog
echte bellen, spoeltjes en rond
draaiende puntentellers heb
ben.
„Ik vergelijk die oude kasten
met jukeboxen. Die hebben ook
van die stijlvolle afbeeldingen.
De mogelijkheden van de nieu
we kasten zijn wel veel groter.
De Theatre of Magic was de bes-
te kast uit 1995. De ontwikke-
ling van de kasten is snel ge
gaan. Dat moest ook wel, want
de videospelletjes waren grote
concurrenten voor de flipper
kasten."
Geld
Het flipperspel kost hem niet
zoveel geld. „Als ik een slechte
dag heb, stop ik meteen. Jam
mer dat mensen flipperen als
verslaving zien. Het grote ver
schil met bijvoorbeeld fruitau
tomaten is dat er hier nooit geld
uitkomt." Mike Kloeg (15) en
Raymond Schuil (17) beamen
dat. De Vlissingers zijn fervente
flipperaars en doen ook mee aan
de flipperwedstrijd. „Dat
schuiven daar.
Voorzichtig
Dat is wel verslavend. Daar
moet je voorzichtig mee zijn",
reageert Raymond Schuil en
wijst naar een kermisachtig ap
paraat dat muntjes naar een zij
de schuift. „Met flipperen kun je
gemakkelijker stoppen. Het is
wel heel spannend, maar je weet
dat je er nooit iets voor terug
krijgt. Ja een multibal, niet
meer. Of bij Apollo 13, dertien
ballen."
Kost het spelen Dieter van Es
niet zoveel geld, een aanver
wante hobby des te meer Hij
verzamelt flipperkasten. Op dit
moment heeft hij er vijftien. „Ik
heb er een garage voor moeten
huren. Een groot deel van mijn
spaargeld verdwijnt er in. Maal
ais je goede adressen hebt, dan
kun je ook weieens een kast ko
pen die het niet meer doet. Die
zijn niet zo duur en ik kan de
mechanische meestal zelf repa
reren."
Vrienden begrijpen zijn hobby
pas als ze hem hebben zien spe
len, zegt hijHij presteert het om
anderen enthousiast voor het
flipperen te maken. Toen hij za
terdag achter Jurrassic Pare
stond voor zijn vierde ronde van
de flipperwedstrijd, verzorgde
hij een direct wedstrijdverslag.
„Ik vind het een prachtig spel.
Die spanning en snelheid. Als er
een nieuwe kast komt, dan test
ik hem zo snel mogelijk uit."
Maar toen er zes ballen tegelijk
de prehistorische beesten be
stookten, moest hij zijn verslag
staken. Het was niet bij te hou
den. De ballen schoten alle kan
ten op en verdwenen te snel naai
zij n zin in de onderkast. Latei-
verklaarde hij een ramp te wil
len maken.
„Als ik de ballen in de slurven,
de ramps, had geschoten, had ik
de jackpot gekregen. Nu was ik
net te laat."
Eindstand
In de eindstand nam Dieter van
Es de zesde plaats in de poule
van vijftien in. Datzelde pres
teerde Raymond Schuil in een
andere poule. Mike Kloeg werd
zevende.
Winnaar werd Peter van Vliet
uit Vlaardingen.
Tweede Turgut Hefti uit Ooster-
land en derde Yuri Nooijer uit
Oost-Souburg.
De drie prijswinnaars gaan
door naar het Nederlands kam
pioenschap flipperen op 1 en 2
november in Valkenburg.
veel voor te zeggen valt. Een uit
spraak waar dialectkenner Ver
wijs, tegenwoordig woonachtig
in de Hoekse Waard, maar af
komstig van Voorne, zich hele
maal in kan vinden: 'Voorne-
-Putten is een taalkundige
eenheid, met uitzondering van
Oostvoorne, Rockanje en omge
ving. Het dialect van die plaat
sen wijkt sterk af van wat men
normaal gesproken Zuid-Hol
lands noemt. De ui wordt er, net
als in Zeeland, een uu of uh. En
de ij, die verderop op het eiland
als ai wordt uitgesproken,
wordt in Oostvoorne (Svore in
dialect) meestal een ie. Zo zijn er
nog veel meer Zeeuwse invloe
den.'
Ook De Vin wijst op een aantal
opmerkelijke overeenkomsten:
een woord als boter heet op
Voorne butter, pupe of puup is
Voorns voor pijp en een rug heet
er een rik.
Joh. Winkler schrijft in zijn Al
gemeen Nederduitsch en
Friesch Dialecticon, dat in 1874
verscheen: 'De tongval van het
Voornsche visschersdorp Oost
voorne is een der oudste en
merkwaardigte tongvallen van
Holland. Het Oostvoornsch helt
in menig opzicht, en niet slechts
in de uitspraak der ui en ij als
lange u en i. naar het Zeeuwsch
over, zoo zelfs dat men het Oost
voornsch eigenlijk niet onder de
echte Hollandsche tongvallen
kan rangschikken".
En: 'Te Oostvoorne hoort men
(komend vanuit het noorden,
ME) voor 't eerst de Zeeuwsche
uitspraak der volkomen a in 't
eene woord als ae, in het andere
als ao'.
Het dialecticon van Winkler
staat vol met dialectvertalingen
van de gelijkenis van de verlo
ren zoon. Uit die gelijkenis staat
elders in deze rubriek een frag
ment in het dialect van het ge
hucht De Tinte, tussen Brielle en
Oostvoorne.
Dirk Hokke
Verwijs, die ooit op aanraden
van een Flakkeese lid werd van
de Zeeuwsche Vereeniging voor
Dialectonderzoek, heeft er bij
die vereniging al meerdere ma
len op aangedrongen het Voorns
Is het Haringvliet de noordgrens van het Zeeuws als taalgebied?
De grenzen van het Zeeuws (1): het noorden
fotoPieterHonhoff
dialect bij het onderzoek te be
trekken. „Ik schreef eens een ar
tikeltje onder de titel 'Kan moe
der Zeeland haar kind zomaar
vergeten?'. En dat meen ik echt.
Mijn antwoorden op de vragen
lijsten, die de vereniging onder
haar leden verspreidt, worden
niet in de beantwoording opge
nomen. Volgens mij is dat ten
onrechte."
Het oorspronkelijke dialect
wordt weinig meer gesproken.
Dochter
„Ik geloof niet, dat er zich veel
mensen om het Voorns bekom
meren. Een enkele particulier
'doet' er wel iets mee. Maar iets
georganiseerds is er- niet. Wat
dat betreft is ontwikkelings
hulp uit Zeeland hard nodig."
Verwijs hoopt op steun van het
Zeeuwse provinciebestuur. Dat
bestuur subsidieert via het
Woordenboek van de Vlaamse
Dialecten immers indirect ook
dialecten van ver over de lands
grens. Dan moet het toch ook
mogelijk zijn een volle dochter
van het Zeeuws een duwtje in de
rug te geven? Voorwaarde voor
een nieuwe impuls in het dia
lectonderzoek in Oostvoorne,
Rockanje en omgeving is vol
gens Verwijs dat er een studie
kring of iets dergelijks wordt
opgericht. Misschien als werk
groep van de Zeeuwse Vereeni
ging voor Dialectonderzoek.
Zelf wil Verwijs daar graag aan
meewerken, maar zijn moge
lijkheden zijn beperkt: „Ik heb
geen auto en geen telefoon. En
bovendien", waarschuwt Ver
wijs, 'zoals we op Voorne zeg
gen: êêns manswerk is zóó ver
keke.'
„Ach", peinst Verwijs, „als
Flakkee straks bij Zeeland gaat
inwonen, dan mogen ze van mij
Voome-Putten meenemen. Dat
past ons beter dan Rotterdam.
Want geloof me, die grote grie
zel zal grimmig graaien."
(Dialect van De Tinte bij Oostvoor
ne. Uit: Joh. Winkler, Algemeen Ne
derduitsch en Friesch Dialecticon,
's-Gravenhage 1874)
„Het Voorns is snel verachterd",
zegt Verwijs. „Mede door de in
dustriële invasie in de jaren '60
is de taal bijna helemaal ver
dwenen." Het spijt Verwijs dat
zijn interesse voor de streektaal
pas zo laat kwam: „Door tv en
schoolmeesters krijgt de taal nu
de nekslag. Had ik toen ik jong
was maar een cassette-recorder
bezeten. Die ouwe Nard Em-
merzael en Dirk Hokke konden
goed vertellen."
foto Dirk-Jan Gjeltema
Dieter van Es (r) geconcentreerd in actie op de Theatre of Magie.
