De finale op de Addams Family
Eêns manswerk
is zoo verkeke'
]Hpzc
Jongere lezer wil
griezelen en rillen
Bonje over benaming
van Bontekoe
zeeland
week 40
bèl bèl
maandag 29 september 1997
door Edith Ramakers
De flipperkast Starwars
moest uit de wedstrijd wor
den genomen. Met zo'n kast zou
de voorronde van het Neder
lands kampioenschap flipperen
die zaterdag in het Carrousel in
Vlissingen werd gehouden tot
diep in de nacht duren. Daar
kon zelfs een schuinere stand
van de kast niets aan verande
ren. De flipperaars stonden am
per hun beurt af. Ze verdienden
de ene bonus na de andere bo
nus. De Addams Family moest
er aan te pas komen om het hoge
niveau van de 30 flipperaars uit
te testen.
Een hoek van de Vlissingse car
rousel was zaterdagmiddag het
domein van de flipperaars. Zes
ronden lang kregen ze drie
speelballen. Kasten met tot de
verbeelding sprekende namen
waren snel op toeren. Jurrassic
Pare, een van de nieuwere appa
raten, eist gecombineerde aan
dacht. Bewegende figuren kun
nen vermorzeld worden. In
flippertermen heet deze visuele
aardigheid een skillshot. „Deze
moderne kasten hebben veel
mogelijkheden.
i Een goeie kast heeft 5 printpla-
jten. Met lampjes en geluiden
zijn allerlei trucs mogelij k. Elke
(kast heeft iets bijzonders. Bij
deze kast verdwijnt bij een hoge
score de bescherming voor de
[mond van die roadworker. De
punten stromen binnen als je de
bal daarna naar binnen schiet",
zegt een van de deelnemers Die-
Iter van Es.
Mechanische kasten
Mooier dan de moderne kasten
vindt de 15-jarige flipperaar uit
Oost-Souburg de mechanische
kasten. De oude kasten die nog
echte bellen, spoeltjes en rond
draaiende puntentellers heb
ben.
„Ik vergelijk die oude kasten
met jukeboxen. Die hebben ook
van die stijlvolle afbeeldingen.
De mogelijkheden van de nieu
we kasten zijn wel veel groter.
De Theatre of Magic was de bes
te kast uit 1995. De ontwikke
ling van de kasten is snel ge
gaan. Dat moest ook wel, want
de videospelletjes waren grote
concurrenten voor de flipper-
j kasten."
Geld
Het flipperspel kost hem niet
zoveel geld. „Als ik een slechte
L dag heb, stop ik meteen. Jam-
Reacties op deze rubriek
zijn welkom. Indien u wilt
reageren, of wanneer u
een tip voor ons heeft,
kunt u schrijven of faxen
naar de PZC, Postbus 18,
4380 AA Vlissingen, fax
0118-470102, onder ver
melding van Bèl, bèl.
Dieter van Es (r) geconcentreerd in actie op de Theatre of Magie.
mer dat mensen flipperen als
verslaving zien. Het grote ver
schil met bijvoorbeeld fruitau
tomaten is dat er hier nooit geld
uitkomt." Mike Kloeg (15) en
Raymond Schuil (17) beamen
dat. De Vhssingers zijn fervente
flipperaars en doen ook mee aan
de flipperwedstrijd. „Dat
schuiven daar.
Voorzichtig
Dat is wel verslavend. Daar
moet je voorzichtig mee zijn",
reageert Raymond Schuil en
wijst naar een kex-misachtig ap
paraat dat muntjes naar een zij
de schuift. „Met flipperen kun je
gemakkelijker stoppen. Het is
wel heel spannend, maar je weet
dat je er nooit iets voor terug
krijgt. Ja een multibal, niet
meer. Of bij Apollo 13, dertien
ballen."
Kost het spelen Dieter van Es
niet zoveel geld, een aanver
wante hobby des te meer. Hij
verzamelt flipperkasten. Op dit
moment heeft hij er vijftien. „Ik
heb er een garage voor moeten
huren. Een groot deel van mijn
spaargeld verdwijnt er in. Maal
ais je goede adressen hebt, dan
kun je ook weieens een kast ko
pen die het niet meer doet. Die
zijn niet zo duur en ik kan de
mechanische meestal zelf repa-
reren."
Vrienden begrijpen zijn hobby
pas als ze hem hebben zien spe
len, zegt hijHij presteert het om
anderen enthousiast voor het
flipperen te maken. Toen hij za
terdag achter Jurrassic Pare
stond voor zijn vierde ï'onde van
de flipperwedstrijd. verzorgde
hij een direct wedstrijdverslag.
„Ik vind het een prachtig spel.
Die spanning en snelheid. Als er
een nieuwe kast komt, dan test
ik hem zo snel mogelijk uit.
Maar toen er zes ballen tegelijk
de prehistorische beesten be
stookten, moest hij zijn vei'slag
staken. Het was niet bij te hou
den. De ballen schoten alle kan
ten op en verdwenen te snel naar
zijn zin in de onderkast. Later
verklaarde hij een ramp te wil
len maken.
j door Marco Evenhuis
De komende weken verken
nen we in Bèl, bèl de gren
zen van het Zeeuws. Tot waar
wordt er Zeeuws gesproken en
in welke streken kan een Zeeuw
zich nog verstaanbaar maken?
Vandaag het eerste deel: de
noordgrens van het Zeeuws.
De Zeeuwsche Vereeniging voor
Dialectonderzoek nam bijna ze
ventig jaar geleden alvast een
voorschot op de komende pro
vinciale herindeling: direct bij
de oprichting in 1929 werd be
sloten de dialecten van Goeree
en Overflakkee in het onder
zoek mee te nemen. De dialecten
van het (nu nog) Zuid-Holland
se eiland zijn nogal door het
Hollands beïnvloed, maar hun
oorsprong is duidelijk Zeeuws.
Door de geïsoleerde ligging van
het eiland tussen Grevelingen
en Haringvliet, heeft de taal veel
oude klanken en woorden kun-
nen bewaren. Maar stopt de
Zeeuwse taalinvloed bij het Ha
ringvliet?
Dr. Adriaah de Vin, de enkele ja-
ten geleden oveiieden kenner
van het dialect van Schouwen-'
-Duiveland, beschx*ijft in zijn
proefschrift over dat dialect een
belangi-ijke indeling binnen het
Zeeuwse taalgebied. De Zeeuw
se dialecten zijn volgens hem in
te delen in Zeeuws-Vlaams,
Zuid-Zeeuws en Noord-
-Zeeuws.
De dialecten van Walcheren en
Zuid-Beveland vormen samen
het Zuid-Zeeuws. Tot het
Noord-Zeeuws rekent hij het
Noord-Bevelands, Thools,
Fliplands, Schouws en Duive-
lands. Ook het Goerees en in
mindere mate het Flakkees be
horen volgens De Vin nog tot het
Noord-Zeeuwse gebied.
Svore
Maar de belangrijkste constate
ring die De Vin doet is de vol
gende. Hij maakt duidelijk dat
Zeeland in de Middeleeuwen
een veel ruimer geografisch be
grip was, dan tegenwoordig.
Onder Zeeland werd in die tijd
een gebied verstaan, dat zich
uitstrekte van Oostvoorne tot en
met Walcheren. Volgens De Vin
werd toen ook het dialect van
Oostvoorne, Rockanje en omge
ving tot het Zeeuwse taalgebied
gerekend. En hij maakt vervol
gens heel overtuigend duidelijk
dat daar ook in deze eeuw nog
Is het Haringvliet de noordgrens van het Zeeuws als taalgebied?
De grenzen van het Zeeuws (1): het noorden
foto Pieter Honhoff
dialect bij het onderzoek te be
trekken. „Ik schreef eens een ar
tikeltje onder de titel 'Kan moe
der Zeeland haar kind zomaar
vergeten?'. En dat meen ik echt.
Mijn antwoorden op de vragen
lijsten, die de vereniging onder
haar leden verspreidt, worden
niet in de beantwooi-ding opge
nomen. Volgens mij is dat ten
onrechte."
Het oorspronkelijke dialect
wordt weinig meer gesproken.
veel voor te zeggen valt. Een uit-
spraak waar dialectkenner Ver
wijs, tegenwoordig woonachtig
in de Hoekse Waard, maar af
komstig van Voorne, zich hele
maal in kan vinden: 'Voorne-
-Putten is een taalkundige
eenheid, met uitzondei'ing van
Oostvoorne, Rockanje en omge
ving. Het dialect van die plaat
sen wijkt sterk af van wat men
normaal gespi-oken Zuid-Hol
lands noemt. De ui wordt er, net
als in Zeeland, een uu of uh. En
de ij, die verderop op het eiland
als ai wordt uitgesproken,
wordt in Oostvoorne Svore in
dialect) meestal een ie. Zo zijn er
nog veel meer Zeeuwse invloe
den.'
Ook De Vin wijst op een aantal
opmerkelijke overeenkomsten:
een woord als boter heet op
Voorne butter, pupe of puup is
Voorns voor pijp en een rug heet
er een rik.
Joh. Winkler schrijft in zijn Al
gemeen Nederduitsch en
Friesch Dialecticon, dat in 1874
verscheen: 'De tongval van het
Vooi'nsche visschersdorp Oost
voorne is een der oudste en
merkwaardigte tongvallen van
Holland. Het Oostvoomsch helt
in menig opzicht, en niet slechts
in de uitspraak der ui en ij als
lange u en i, naar het Zeeuwsch
over, zoo zelfs dat men het Oost
voomsch eigenlijk niet onder de
echte Hollandsche tongvallen
kan rangschikken'.
En: 'Te Oostvoorne hoort men
(komend vanuit het noorden,
ME) voor 't eerst de Zeeuwsche
uitspraak der volkomen a in 't
eene woord als ae, in het andere
als ao'.
Het dialecticon van Winkler
staat vol met dialectvertalingen
van de gelijkenis van de verlo-
i-en zoon. Uit die gelijkenis staat
elders in deze ïnabriek een frag
ment in het dialect van het ge
hucht De Tinte, tussen Brielle en
Oostvoorne.
Dirk Hokke
Verwijs, die ooit op aanraden
van een Flakkeese lid werd van
de Zeeuwsche Vereeniging voor
Dialectonderzoek, heeft er bij
die-vereniging al meerdere ma
len op aangedrongen het Voorns
De gelijkenis van de verloren zoon (fragment)
Z'n puste zeun ivas op 't land en toe die kort bij huns kwiem,
hoorende ie zingen en dansen. Toe riep ie één van de knechts
en vraegde wat a 't was. En die zei tegen z'n: 'Je broer is weer
tuiis gekomme en nou hètje vaoder 't gemeste kalf geslacht,
omdat ie 'm weer gezond teruggekregen hèt'.
Mer ie wier kwaed en ie wou nie in huus gaen. Toe gong z'n
vaoder buten nae zien toe, en vroeg 'm zo vrindelijk om er in te
kommen. Meriezei tegen z'nvaoder: 'Ilchebjounoualzo veul
jaer gediend en 'k heb altóós goed opgepast. Mer mien heb je
nog nooit een bok gegeve om 's vrolijk te wezen mit m'n ka-
meraods. Mer nou deuze zeun van je tuus gekommen is, je
goed mit hoere d'r deur gebrochl hèt, noe heb je voor zien 'tge-
meste kalf geslacht.
En de vaoder zei tegen 'm: 'Kind! Je bint altied bij me en al 't
miene is 't jouwe! Laete me nou 's vrolijk en blij weze! Want
deuze broer van jou was doad en ie is weer levendig geworre.
Hij was verloren en ie is weerom gevonde
door Arjen Nijmeijer
Het betere griezelwerk, dat is
waar de jeugdige lezer van
tegenwoordig voor valt. Daar
naast blijven er natuurlijk altijd
de tijdloze verhalen die kinde
ren en jongeren blijven boeien.
Zoals de verhalen rond paarden
voor tienermeisjes en de vertel
lingen van Roald Dalil, die jon
geren al tientallen jaren in hun
greep houden.
Vanaf woensdag is het weer
Kinderboekenweek. „De enige
week in het jaar die tien dagen
duurt", zegt Henk Kosters van
de jeugdafdeling in de Zeeuwse
Bibliotheek in Middelburg. Tot
en met 10 oktober worden peu-
tei's, kinderen en jongeren be
stookt met informatie die hen
duidelijk moet maken hoe leuk
lezen wel is.
De televisie is wel een concur
rent geworden van het boek,
maar van een verloren strijd wil
Kosters bepaald niet spreken.
„Uit onderzoeken blijkt wel dat
kinderen minder tijd in lezen
steken dan vroeger. Op de basis
school gaat het overigens nog
wel; dat blijkt ook wel uit het
succes van bijvoorbeeld de kin-
derjuxy. Maar op de middelbare
school wordt het minder. Dan
móeten ze gaan lezen, voor de
boekenlijsten, en dat wei'kt de
motiverend." Bovendien, stelt
Kosters, geeft lezen nu eenmaal
weinig status in het imago-ge
voelige leven van een puber.
Toch doen de Nederlandse
schrijvers van kindei-boeken het
al jaren goed, vindt Kosters.
„De kwaliteit van het Neder
landse kindei'boek is gewoon
goed. Dat merk je ook aan het
feit dat diverse schrijvers ook
goed aan het buitenland verko
pen." Daarbij zijn voox-al de
griezelverhalen de laatste jaren
aan een heuse opmars bezig. De
uit de Verenigde Staten overge
waaide Kippenvel-serie boekt
grote successen en in Nederland
is i nmiddels zelfs een Griezelge
nootschap opgericht. Voorzitter
van dat genbootschap is Paul
van Loon, de schrijver van het
Ki nderboeken weeekgeschenk
1997 'Lyc-drop', uiteraard een
verhaal om van te rillen.
De aandacht voor het kinder
boek blijft algemeen, maar
wordt nu toch ook wat meer uit
gesplitst voor jongeren. Deze
tieners willen natuurlijk voor
geen goud meer 'kinderen' ge
noemd worden; speciaal voor
hen is daarom dit jaar de Jonge-
renjury opgericht, die het beste
jongerenboek gaat uitzoeken.
„Vooi'al realistische verhalen,
waar de jongeren zichzelf in
kunnen herkennen, vallen goed
bij deze leeftijdsgroep", weet
Kosters.
foto Dirk-Jan Gjeltema
„Als ik de ballen in de slurven,
de i'amps, had geschoten, had ik
de jackpot gekregen. Nu was ik
net te laat."
Eindstand
In de eindstand nam Dieter van
Es de zesde plaats in de poule
van vijftien in. Datzelde pi'es-
teerde Raymond Schuil in een
andere poule. Mike Kloeg werd
zevende.
Winnaar werd Peter van Vliet
uit Vlaai-dingen.
Tweede Tux-gut Hefti uit Ooster-
land en dei'de Yxiri Nooijer uit
Oost-Souburg.
De drie prijswinnaai's gaan
door naar het Nedextands kam
pioenschap flipperen op 1 en 2
november in Valkenburg.
„Het Voorns is snel vex-achterd",
zegt Veiwijs. „Mede door de in
dustriële invasie in de jaren '60
is de taal bijna helemaal ver
dwenen." Het spijt Verwijs dat
zijn interesse voor de streektaal
pas zo laat kwam: „Door tv en
schoolmeesters kxijgt de taal nu
de nekslag. Had ik toen ik jong
was maar een cassette-recorder
bezeten. Die ouwe Nard Em-
merzael en Dirk Hokke konden
goed vertellen."
Dochter
„Ik geloof niet, dat er zich veel
mensen om het Vooras bekom
meren. Een enkele paiticulier
'doet' er wel iets mee. Maar iets
georganiseerds is er ixiet. Wat
dat betreft is ontwikkelings
hulp uit Zeeland hard nodig."
Verwijs hoopt op steun van het
Zeeuwse provinciebestuur: Dat
bestuur subsidieert via het
Woox-denboek van de Vlaamse
Dialecten immers indirect ook
dialecten van ver over de lands
grens. Dan moet het toch ook
mogelijk zijn een volle dochter
van het Zeeuws een duwtje in de
rug te geven? Vooxwaax-de voor
een nieuwe impuls in het dia
lectonderzoek in Oostvoorne,
Rockanje en omgeving is vol
gens Verwijs dat er een studie
kring of iets dergelijks wordt
opgericht. Misschien als werk
groep van de Zeeuwse Vereeni
ging voor Dialectonderzoek.
Zelf wil Verwijs daar graag aan
meewerken, maar zijn moge
lijkheden zijn beperkt: „Ik heb
geen auto en geen telefoon. En
bovendien", waarschuwt Ver
wijs, 'zoals we op Voorne zeg
gen: èêns manswerk is zóó ver
keke.'
„Ach", peinst Verwijs, „als
Flakkee sti-aks bij Zeeland gaat
inwonen, dan mogen ze van mij
Voome-Putten meenemen. Dat
past ons beter dan Rotterdam.
Want geloof me, die grote grie
zel zal grimmig graaien."
(Dialect van De Tinte bij Oostvoor
ne. Uit: Joh. Winkler, Algemeen Ne
derduitsch en Friesch Dialecticon,
's-Gravenhage 1874)
Henk Kosters,
foto
Dirk-Jan Gjeltema
door Sheila van Doorsselaer
Al wie van Koewacht naar
Zuiddorpe rijdt, of anders
om, passeert Bontekoe. De
meeste mensen van deze tijd
kennen Bontekoe omdat daar
op de kruising Zuiddorpe-Axel
in een klein parkje een Christus
beeld van een gekruisigde Jezus
de wacht houdt, alsof Hij wil
zeggen 'Volgt den juisten weg'.
En dat is toch belangrijk, want
als je naar Axel wilt, dan moet je
natuurlijk niet in Zuiddorpe
uitkomen.
Bontekoe ligt onder de rook van
Zuiddorpe, maar velen denken
dat het bij Koewacht hooit. De
link Koewacht-Bontekoe is na
tuurlijk gauw gelegd. Vraag het
aan enkele passanten en ze me
nen allemaal te weten dat het
wit-zwart gevlekt koeienras ten
grondslag ligt aan de benoe
ming van het straatje. Dit is ech
ter niet helemaal waar. Trou
wens, een echte straat is Bonte
koe eigenlijk niet te noemen
want er is maar één huisnum
mer Het alleenrecht op dit adres
is voor de familie Van Dijk, die
al veertig jaar in het huis woont.
Het huis doet nu dienst als hon
denkennel maar tachtig jaar ge
leden was het de plaats waar de
dorstigen zich konden laven.
Aan de karakteristieke plaats
waar de voordeur zit, op een
hoek, is inderdaad te zien dat er
vroeger een cafeetje in geves-
txgd moet zijn geweest. Het café
heette: De bonte koe. Het café
werd gerund door veeboer Cat-
ton; om zo in magere tijden een
centje bij te verdienen. Er kwam
genoeg volk over de vloer want
op slechts een steenworp af
stand bevond zich de centrale
laadplaats voor suikerbieten.
Alle boeren uit de regio brach
ten hun bieten naar deze plaats,
waar ze werden gewogen en per
tramlijn naar de Moerbeekse
suikerfabriek, de Sucxière, ver
voerd wei-den. Na de tramlijn is
de bietenverzamelplaats in de
jax-en zeventig opgeheven.
Tot nu toe is de herkomst van
Bontekoe duidelijk, maar niet
iedereen gelooft in deze aanne
melijke verklaring. Volgens Jo
seph Bonte, een telg uit een ge
slacht van gegoede boeren die
150 jaar lang een florerend boe
renbedrijf aan de Bontekoe
draaiende hielden, is Bontekoe
vennoedelijk naar hen ver
noemd. De monumentale boer
derij bestaat nog steeds, maar
de bewoners zijn in Axel gaan
wonen. Mevrouw Bonte vertelt:
„Wel, we weten het niet offici
eel, maar we denken dat onze
familie ten grondslag ligt aan de
benoeming van het straatje. Al
leen is dat jammergenoeg niet
naar boven gekomen toen we
onze stamboom hebben laten
uitzoeken. Wij haddenook koei
en, een stuk of twaalf, dus het
zou best eens kunnen kloppen
dat ze ons als voorbeeld ge
bruikt hebben."
Bonte Koen
„Ze vechten het maar uit met
hun straatnaam", zegt wielren
ner Koen van Wezemael uit
Koewacht pinnig. „Vroeger
nam ik soms de kortste weg via
Bontekoe om in Zuiddoipe te
komen, maar ik ben eens met
mijn banden tussen de kinder
kopjes vast komen te zitten. Le
lijk gevallen was ik. Mijn maten
noemen mij nu nog steeds Bonte
Koen."
Bonte-Koe: het kruisbeeld wijst de juist weg. foto Peter Nicolai
