Ouderen
blijven
jong met
Nintendo
Zeeland Seaports
op digitale kaart
Zon bedreigt
satellieten
Onderzoek naar
invloed van
computerspel
PZC wetenschap en techniek zaterdag 20 september 1997 43
computertaal
Internet rouwt om Diana
Over computerspelletjes bestaan veel vooroordelen. Ze
zijn alleen voor kinderen, ze werken verslavend en ze
leiden tijdens het werk de aandacht af van écht belangrijke
zaken. De Amerikaanse wetenschapper Goldstein denkt
daar heel anders over. Volgens hem kunnen
computerspelletjes de reactiesnelheid van ouderen
verhogen en werkt een spelletje op zijn tijd alleen maar
productief voor werknemers. Met Doornse ouderen deed
hij een Nintendo-experiment
Van professor dr. Jeffrey Gold
stein hoor je geen kwaad
woord over computerspelletjes.
Hij zette ouderen achter de Nin
tendo, zag verstandelijk gehandi
capten met hun tenen de joystick
beroeren. Spel is goed voor elk, is
zijn devies. Wat de Amerikaanse
wetenschapper nog het meest mist
in de buurt van zijn woning aan de
Utrechtse Oudegracht, is een bas
ketbalveldje. Om gewoon een bal
letje te gooien als hij daar zin
heeft.
Van kind tot werknemer, van ge
pensioneerde tot verstandelijk ge
handicapte, iedereen heeft baat
bij spelen. Volgens Goldstein, ver
bonden aan de Universiteit van
Utrecht, wordt de waarde van het
spel vaak onderschat.
Tien Doornse ouderen senioren
van 69 tot 90 jaar, woonachtig in
het service-appartementencom
plex Park Boswijk, kropen vijf
weken lang vijf uur achter de spel
computer. Ze bleken na afloop een
grotere reactiesnelheid dan oude
ren uit de controlegroep. Verras
send? Niet voor Goldstein. „Niet
dat ouderen er jonger van worden,
maar het computerspel vertraagt
wel het verouderingsproces."
Als sociaal-psycholoog weet
Goldstein dat computerspelletjes
sociale gevolgen hebben. Maar
dan denkt hij juist niet aan het
verslavende van het computer-
Computerspelletjes houden ouderen geestelijk en lichamelijk in goede conditie.
foto Reuters
spel, niet aan kinderen die niets
anders meer doen dan spelen op de
Nintendo. „Het spel heeft wel de
gelijk sociale gevolgen: kinderen
spelen alleen, maar hebben het er
de volgende dag met andere kin
deren over. Over hoeveel punten ze
hebben gehaald bijvoorbeeld. Dat
heb ik bij de ouderen in Doorn
trouwens ook gemerkt. Die spra
ken ook over hoe ze bij het volgen
de niveau konden komen, net als
tieners. Een mevrouw was zelfs
bang verslaafd te zijn, omdat ze
tot diep in de nacht had gespeeld.
Maar daar heb ik haar mee gefeli
citeerd. Ze had er zin in gehad om
te spelen."
Wetenschapper Goldstein vindt
het raar dat onderzoekers van de
invloed van het spel bijna uitslui
tend kijken naar het effect op kin
deren. Er is volgens hem nauwe
lijks onderzoek gedaan naar
ouderen of gehandicapten. Dat
gemis maakt Goldstein zelf goed;
na zijn studie in Doorn, start dit
najaar op zijn initiatief een groep
verstandelijk gehandicapten met
het computerspel.
„Spel is Qok goed voor ouderen en
het lijkt wel alsof hier geldt 'hoe
ouder, hoe beter'. Want bij 60 of 65
begint de motoriek, de lichaams-
beheersing af te nemen. Dat wordt
nog eens versterkt doordat de ou
dere minder activiteiten heeft.
Vaak heeft hij geen baan meer.
Spel in het algemeen en ook de
spelcomputer hebben een positie
ve uitwerking."
Het spelen heeft ook een innerlijke
kant, zegt Goldstein: „Je moet
dingen goed onthouden. Het spe
len van een computerspel is wat
dat betreft zelfs een soort weten
schap. Het gaat om een manier van
denken. Je hebt bijvoorbeeld een
man verloren in het spel, je moet
dan een strategie opbouwen en
vervolgens die weer toetsen. Dat is
wetenschap in mijn woordenboek.
Het computerspel heeft cognitieve
en lichamelijke kanten."
De veelgehoorde kritiek dat com
puterspelletjes zo gewelddadig
zijn, wijst Goldstein van de hand.
Kinderen die ontsporen doordat
ze spel niet van echt onderschei
den; Goldstein gelooft er niet in.
„Ik zou een histoiïsche benade
ring willen kiezen, namelijk dat er
altijd geweld is geweest in het
spel. Denk aan de oude Griekse
sporten, daar zit een hoop geweld
in. Jongens en mannen kennen in
hun vrije tijd altijd gewelddadige
spelementen. Dat ligt echt niet
aan Hollywood of Nintendo."
„Er is een videospel waarin je een
auto bestuurt en punten scoort,
naarmate je meer voetgangers
aanrijdt. Heel gewelddadig, maar.
het is spel. Kinderen weten echt
wel het verschil tussen echt ge
weld en gespeeld geweld. In Japan
en Amerika zie je in klassen het
verschijnsel dat er twee jongens
zijn die echt agressief gedrag ver
tonen. Ze zijn vaak ouder, groter
dan de rest. Met hen willen de an
dere kinderen niet omgaan, ze mo
gen niet meedoen met de spelle
tjes. Voor een gemiddeld kind is
het computerspel een tijdelijke
passie. Het wordt een probleem als
kinderen niks anders doen dan vi
deospelletjes, en naar geweldda
dige films kijken."
De Doornse ouderen speelden niet
de gewelddadige virtuele autobe
stuurder, maar SuperTetris. Doel
van het spel is een muur te bou
wen, gebruik makend van vallen
de stenen die verschillende vor
men hebben. „Bij de ouderen tref
je meestal vrouwen. Die vinden
geweld niet leuk. Voor jongens en
mannen ligt dat heel anders. Die
moeten in het openbaar juist hun
mannelijkheid vertonen. Ik herin
ner mij de film 'Faces of death'.
Dat is echt een aaneenschakeling
van allerlei vreselijke dingen:
zelfmoorden, vliegtuigcrashes,
ongelukken, een en al bloed. Vraag
je de jongens wat ze ervan vinden,
dan roepen ze: leuk! Je mag niet
zeggen dat je het vreselijk vindt,
terwijl je ze al kijkend wit ziet
wegtrekken, ziet zweten. Ik kijk
die films met een hoger doel, de
wetenschap, het onderzoek. Jon
gens hebben ook een hoger doel:
kijk mij eens, ik kan hier echt wel
tegen."
Het spelen van een computerspel
heeft veel mogelijke voordelen
voor ouderen, vindt Goldstein:
„Het is altijd leuk, het werkt li
chamelijk positief en je kunt spe
len met je kleinkinderen. Mijn ad
vies aan opa's en oma's is: koop een
spelcomputer en speel met ze. Dat
bevordert de socialecontacten. En
als oma nog kan voetballen, moet
ze dat doen natuurlijk."
Goldstein denkt ook dat van het
spelen van computerspelletjes tij
dens het werk een positieve wer
king uitgaat. „Ik weet ook wel dat
er bazen zijn die kwaad worden en
de medewerkers aan het werk zet
ten. Maar misschien is een beetje
afleiding juist wel goed. Misschien
heeft een werknemer die zeven
uur werkt en een uur achter de
Nintendo zit wel een hoger rende
ment dan hij die acht uur achter
een werkt. Als ik vastzit in mijn
werk, ga ik even wat anders doen.
Als je zin hebt om te spelen, moet
je kunnen spelen."
„Kijk naar Sillicon Valley; bij Mi
crosoft en meer van dat soort be
drijven hebben ze een fitness
ruimte. Fitness is goed voor je,
daar krijg je meer energie van. Als
je meer energie hebt, kun je meer
werk aan. De werknemer die een
videospel speelt als zijn baas
langskomt, moet eigenlijk zeggen:
ik bén aan de slag baas, alleen niet
met mijn werk."
Hans Westervoorde
Het is een uitdrukking die D.J.P. Bruin-
ooge, voorzitter van het havenschap
Zeeland Seaports, graag bezigt. „De
Zeeuwse havens staan stevig op de inter
nationale kaart." Dat klinkt misschien een
tikkeltje overdreven voor twee havenge
bieden die in de schaduw van de wereldha
vens Rotterdam en Antwerpen liggen.
Toch is er reden voor enige - milde - trots.
De overslagcijfers van de havens in Vlis-
singen en Terneuzen vertonen een aan
zienlijk forsere groei dan die van de andere
zeehavens in Noordwest-Europa. Boven-
dien is het eindelijk gelukt de beide voor
malige afzonderlijke havenschappen, die
elkaar vroeger succes misgunden en zich
vrolijk maakten over tegenvallers aan
gene zijde van de Westerschelde, in het
nieuwe Zeeuwse havenschap Zeeland
Seaports te bundelen. De Westerschelde-
tunnel maakt er in de nabije toekomst één
havengebied van. Daardoor is het makke
lijker de vestigingsmogelijkheden inter
nationaal onder de aandacht te brengen.
De Zeeuwse havens staan dus stevig op de
kaart.
Dat geldt sinds kort ook in digitaal op
zicht. Zeeland Seaports heeft zich van een
plek op het Internet verzekerd. Op het
adres www.zeeland.-seaports.com is een
website geopend, waarop 24 uur per dag en
365 dagen per jaar informatie valt te krij
gen over de Zeeuwse zeehavens, hun faci
liteiten en de bedrijven die er zijn geves
tigd. Dat is makkelijk voor ondernemers
die de mogelijkheden willen verkennen om
activiteiten in de havengebieden van Vlis-
singen of Terneuzen te beginnen. De inter
nationale zakenwereld kent immers geen
kantooruren. Voor een eerste kennisma
king met de Zeeuwse havens is de website
een eigentijdser middel dan een in glim-
drukwerk uitgevoerde brochure. Zeeland
Seaports heeft overigens beide. Het blad
'Zeelander', waarvan enkele maanden ge
leden de eerste editie verscheen, is in zijn
geheel terug te vinden op de Internet-pagi-
na's van het havenschap.
Achter de strakke homepage, de eerste pa
gina van de presentatie van Zeeland Sea
ports op het World Wide Web. gaat veel in
formatie schuil. Over de goederenstromen
die van en naar de Zeeuwse havens lopen,
over de overslagcijfers en over de lijndien
sten die er vertrekken. Verder staan er be
schrijvingen op van een groot aantal be
drijven die in het Midden-Zeeuwse en het
Zeeuws-Vlaamse havengebied zijn geves
tigd. Daar blijkt het enige manco van de si
te. Je zou verwachten dat in die bedrijfs
profielen links staan om meteen door te
kunnen klikken naar ondernemingen met
een eigen website. Die doorschakelmoge-
lijkheden ontbreken echter nog. Datzelfde
Bijleveldhaven Vlissingen.
geldt voor links naar instanties als de ka
mer van koophandel en de provincie.
Het aantal bedrijven in die Zeeuwse ha
vens dat zichzelf op het Internet presen
teert, neemt gestaag toe. Enkele voorbeel
den zijn:
- overslagbedrij f NV Haven van Vlissingen
http://www.hvv.nl/
- chemiebedrijf Dow Benelux http
f/www.dow.nl)
- scheepsagent Polaris http://iowiu.zee-
landnet.nl/polaris/)
foto Lex de Meester
- haven- en vuilverwerkingsbednj f Ver-
brugge http://www.verbrugge.nl/
- vriesveembedrijf Kloosterboer Coldsto-
res http://www.zeelandnet.nl/kloosvli/
Verscheidene Zeeuwse vestigingen van
multinationale concerns hebben geen ei
gen website. Hun activiteiten zijn - soms
met naam genoemd, spms niet - opgeno
men in de Internet-pagina's van de moe
derbedrijven. Voorbeelden: Cerestar, En
gelhard, Hydro Agri, Outokumpu,
Hoechst, Pechiney en Total.
Ben Jansen
Wie nog steeds niet helemaal over de tragische dood van prinses Diana
heen is, kan op het Internet uitgebreid aan zijn trekken komen. Op tien
tallen sites wordt teruggeblikt op of nagekaart over leven en dood van Di. De
Britse nationale omroep BBC http://www.bbc.co.uk/politics97/diana/het
commerciële station ITN http://www.itn.co.uk/en het Amerikaanse
nieuwsnetwerk CNN (http://www.cnn.com/ioorld/9708/diana/) zijn enkele
van de nieuwsverschaffers die op hun Internet-pagina's veel werk hebben ge
maakt van de gebeui-tenissen die het Verenigd Koninkrijk begin deze maand
zozeer hebben verlamd. Vooral CNN heeft een fraai vormgegeven multime-
dia-presentatie aan Diana gewijd.
Op de drie sites is de begrafenis van Diana met behulp van foto's, beeld- en ge
luidsfragmenten grotendeels opnieuw te beleven. De tocht met de kist door
Londen, de uitvaartdienst en de indrukwekkende toespraak van Diana's
broer Charles Spencer zijn er desgewenst vele malen af te spelen. Dat geldt
natuurlijk ook voor Elton John's 'Candle in the Wind'. Dat is misschien een al
ternatief voor het geval de CD steeds maar weer is uitverkocht in de platen
zaak. Er zijn ook volop foto's van Diana,in gelukkiger tijden.
De officiële site van het Britse koninklijk huis (http://www.royal.gov.uk/) is
in stemmig zwart-wit gehouden. Er is maar één foto van Diana, in een mooie
witte jurk, zodat het plechtige karakter van de homepage blijft gehandhaafd.
De informatie bestaat uit sobere tekst, zoals een beschrijving van de dienst in
Westminster Abbey en de toespraak die de koningin aan de vooravond van de
begrafenis hield. Dat is wel de beste ambiance om het condoleance register te
tekenen. Dat kan ook op deze site.
Voor wie dagelijks in momenten van ledigheid de herinnering aan de betreur
de prinses levend wil houden, is de Diana screensaver misschien iets. Zo'n
programma is bedoeld om inbranden van het beeldscherm te voorkomen op
momenten dat er niet aan wordt gewerkt. Op het adres http://www.screensa-
ver.com is een verzameling van dergelijke nuttige programma's te vinden. Een
ervan is Princess Diana Tribute Screen Saver. Deze gratis verkrijgbare
schermbeveiliger laat in twintig foto's het openbare leven van Diana passe
ren, vanaf haar verloving met prins Charles tot kort voor haar dood. Er is wel
iswaar een gepapt muziekje bij, maar dat had natuurlijk 'Candle in the Wind'
moeten zijn.
Een groep Amerikaanse studenten aan de universiteit van Denver heeft de
Princess Diana Enquete op touw gezet. De initiatiefnemers willen in ruim
vijftig vragen weten wanneer en hoe mensen het nieuws van haar dood hoor
den en welke reactie dat opleverde. De enquête is terinden op http://www.re-
gent.edu/acad/schcom/bocamea/diana.html.
Ook op het Internet echoot de woede na over de kwalijke rol die paparazzi en
roddelbladen in het leven van de prinses hebben gespeeld. Op http://www-
.geocities.com/Yosemite/Trails/3864/ staat een oproep roddelbladen te boy
cotten. De samensteller van pagina http://www.biz-
link.com/diana/spencer.html spoort Diana's broer Charles Spencer in een
open brief aan het Prinses Diana Genootschap voor Ethische Journalistiek op
te richten. Ben Jansen
Het strategische wel en wee van het
Amerikaanse ministerie van
defensie is grotendeels 'top secret', maar
zo nu en dan lekt er toch wat van naar
buiten. De defensie-specialisten
beginnen zich, zo meldt het weekblad
'Aviation Week Space Technology',
steeds meer zorgen te maken over de
zon. Gedurende de laatste jaren heeft
men, met behulp van geavanceerde
satellieten, die speciaal voor de
bestudering van de processen op de zon
werden gebouwd en gelanceerd, meer
inzicht verkregen in de invloed van de
zon op onze aarde en op haar
onmiddellijke omgeving.
Soms kunnen we de gevolgen
daarvan met het blote oog dui
delijk zien: noorder- en zuider-
licht. Dat lichtverschijnsel ont
staat doordat pakketten geladen
deeltjes, weggestoten tijdens uit
barstingen op de zon, botsen met
delen van het magnetische veld
van onze aarde boven de noord- en
de zuidpool. De storingen die ze op
het aardmagnetische veld uitoefe
nen, veroorzaken veelal het weg
vallen van radioverbindingen.
Soms is de invloed van zonne-
erupties zó groot, dat in bepaalde
gebieden transformatorhuisjes
overbelast raken en uitbranden.
En dat gebeurt dan allemaal nota-
bene in de dikste onderlagen van
onze dampkring die het meest be
schermend tegen de zonsinvloed
heten te zijn. Hoe, zo redeneren de
defensiespecialisten, moet dat
zonder die bescherming, dat wil
zeggen: buiten de dampkring, dan
wel niet zijn?
Kuren
le laag kreeg. Meer dan de helft
van de zonnepanelen viel uit en de
weersatelliet moest jaren eerder
dan gepland worden opgegeven."
Golfoorlog
Volgens Turek en zijn collega's
neemt het risico op beschadiging
van satellieten door toedoen van
de zon in de komende jaren hand
over hand toe. „Daar zijn twee
oorzaken voor aan te wijzen", gaat
Turek verder. „Enerzijds zijn de
moderne componenten van een
satelliet veel kwetsbaarder. Door
de bezuinigingen van de laatste
tijd moesten goedkopere chips en
andere electronica worden toege
past en dat zal zich nu gaan wre
ken. Die chips zijn, ook al doordat
ze noodzakelijkerwijs zo klein
mogelijk moesten zijn, veel gevoe
liger voor elektromagnetische uit
barstingen. Goedkoop blijkt hier
dus bij uitstek duurkoop te wor
den."
„Anderzijds groeit de zon in de ko
mende paar jaar weer naar een
volgend maximum toe. De laatste
jaren is de zon betrekkelijk rustig
geweest. De zon doorloopt een ac
tiviteitscyclus van gemiddeld elf
jaar. Een rustige periode van en
kele jaren wordt een paar jaar la
ter opgevolgd door een tijd van
grote activiteit op het zonsopper-
vlak. Er komen dan veel meer uit
barstingen voor dan gemiddeld."
Het volgende zonnemaximum
wordt over enkele jaren, in het jaar
2000 verwacht. Turek en de zijnen
zijn extra bevreesd voor wat hij de
'buiten-atmosferische informa
tie-paraplu' noemt; een reeks
communicatie- en positiesatellie
ten waarvan het hele Amerikaan
se defensie-arsenaal te land, ter
zee en in de lucht afhankelijk is ge
maakt. Als daar storingen optre
den zijn de gevolgen niet te over
zien in het geval één of meerdere
strijdmachten ergens in actie
moeten komen.
„Begin 1991, tijdens de Golfoor
log, werden storingen door de zon
op de 'global positioning satelli
tes' abusievelijk voor Irakese
stoorzenders gehouden", zegt Tu
rek, „en in bepaalde gevallen
meende men dat de positie- en
communicatie-apparatuur het
definitief had begeven. Er is voor
miljoenen weggegooid. Dit soort
mis-interpretaties kan bovendien
veel mensenlevens kosten bij mili
taire acties."
De defensiespecialisten werken
daarom sinds enkele maanden
nauw samen met wetenschappers
van binnen- en buitenlandse zon-
ne-observatoria. De gegevens ko
men binnen bij een centrale
verwerkingseenheid die onder
auspiciën staat van de Ameri
kaanse Geologische Dienst
(USGS). De gecombineerde gege-
venspakketten worden 'on-line'
doorgestuurd naar de computers
van het '55th' op Falcon's Air For
ce Base.
„Binnen twee minuten na een
zware eruptie op de zon weten we
dat", aldus Turek, „en ook hoe
sterk hij is en wanneer we de eerste
deeltjespakketten die door de uit
barsting zij n uitgestoten hier kun
nen verwachten. Over een paar
maanden moeten we tegelijk kun
nen zien welke satellieten het
meeste risico lopen om getroffen te
worden. Aan dat systeem wordt nu
de laatste hand gelegd. Voorko
men is beter dan genezen, maar
over een paar jaar weten we of het
systeem ook echt werkt."
Ben Apeldoorn
Behalve af en toe enkele menselij
ke wezens (vooral in het Russische
ruimtestation MIR) bevindt zich
buiten de dampkring ook een
groot aantal waardevolle satellie
ten. Die staan onafgebroken bloot
aan de eruptieve grillen en grollen
van onze zon; zonnepanelen, no
dig voor stroomopwekking, wor
den als het ware 'gezandstraald'
door zonne-erupties, micro-pro
cessoren raken er door onklaar en
elektronische circuits overbelast.
Steeds meer argwanende ogen van
satelliettechnici, wetenschappers
en militair personeel worden op de
zon gericht als weer een satelliet
'onverklaarbare kuren' begint te
vertonen, dan wel geheel uitvalt.
„Slechts in enkele gevallen heb
ben we de relatie tussen een zon-
ne-uitbarsting en het uitvallen
van een satelliet ondubbelzinnig
kunnen aantonen", zegt majoor
Scott Turek, een luchtmachtoffi
cier van de bekende luchtmacht
basis in Falcon, Colorado. Het
daar gestationeerde 55e gevechts
squadron is eind vorig jaar omge
doopt in '55th Space Weather
Squadron'. „Speciaal met het doel
om, zeg maar, het interplanetaire
weer van dag tot dag te kunnen
voorspellen", aldus Turek, „en
omdat dat weer vrijwel geheel be
paald wordt door wat er op de zon
gebeurt, 'monitoren' we de zon on
afgebroken."
„Bij een zware uitbarsting kunnen
we dan gevoelige onderdelen in
satellieten uitzetten of een satel
liet in z'n geheel kantelen, zodat
kwetsbare delen meer beschermd
zijn." Turek verhaalt over één van
de voorvallen, in maart 1989, toen
de weersatelliet 'Goes-7' letterlijk
en figuurlijk de hete adem van de
zon voelde. „Midden op de zon
verscheen een enorme vlam en
korte tijd later werd de aarde om
spoeld door een intense wolk van
protonen waarvan de Goes de vol-
