Dreigende ondergang
van een ver paradijs
Libelle is de
schrik van
de waterkant
AJPIP,
W A A,W
Toerisme brengt
Bonaire welvaart
en vervuiling
Libellen zijn de grote rovers
van de waterkant. Langs
een tuinvijver zo goed als langs
een rivieroever, en in kleiige
veedrinkputten evengoed als
voedselarme vennetjes op de
heide. Maar het gaat om steeds
weer andere (combinaties van)
soorten. De libellenfauna
vormt een uitstekende graad
meter om je te oriënteren op de
kwaliteit van een waterpartij.
In grote lijnen valt de libellen-
familie uiteen in twee groepen,
namelijk de echte libellen en de
juffertjes. Die groepen zijn ge
makkelijk uit elkaar te houden,
al was het alleen maar aan het
vlieggedrag. Echte libellen zijn
snelle vliegers, terwijl juffer
tjes veel trager zijn, en hun
vlucht vaak onderbreken voor
een zitpauze in de vegetatie.
Zowel juffertjes als libellen
hebben vier vleugels, maar bij
juffertjes zijn de vleugels alle
maal gelij ken bij echte libellen
zijn de achtervleugels een stuk
forser dan de voorvleugels. In
rust vouwen de juffertjes de
vleugels tegen elkaar boven het
lichaam, maar de echte libellen
laten de vleugels plat zijwaarts
naast zich rusten.
In een groot deel van Zeeland is
de libellenfauna in de vroege
-M; i
zomer beperkt tot één enkel
juffertje, te weten het fraai iri
serend hemelsblauw gekleurde
Lantaarntje. Dat is namelijk
één van de weinige soorten die
in brak water kan leven. Zodra
er zoet water in de buurt is ko
men daar andere soorten bij, en
zeker is dat het geval in de na
zomer, als de echte libellen ver
schijnen. Die zijn zeer mobiel
en soms laten zeldzame soorten
zich in de eerste beste klein be
meten tuinvijver bewonderen.
Libellen zijn geduchte rovers,
en voor veel kleine diertjes vor
men ze de schrik van de water
kant. Als jagers zijn ze uitge
rust met zeer goede ogen en ze
hebben een snelle, wendbare
vlucht. Hun voornaamste
prooien zijn vliegen en mug
gen, 'maar ook wat grotere
prooien, zoals vlinders, haften
en andere libellen worden wel
gevangen. Libellen op hun
beurt vallen ten prooi aan in-
sekteneters, zoals grote spin
nen, kikkers en padden en aan
sommige rietvogels. Een ge
duchte libellenjager is de
boomvalk, die zich in de nazo
mer vaak min of meer speciali
seert op het vangen van libel
len Een gevangen exemplaar
wordt eerst ontdaan van de
vleugels en vervolgens met
huid en haar opgeslokt.
De libellen die langs de water
kant vliegen zijn het meest
mannetjes. De vrouwtjes leiden
een meer teruggetrokken be
staan, en komerj pas naar de
waterklant als ze geslachtsrijp
zijn. Op de oever heeft ieder
mannetje zijn eigen territori
um, dat met felheid tegen ande
re mannetjes verdedigd wordt.
Als er een vrouwtje langs de
waterkant verschijnt wordt dat
al snel ontdekt door een zoe
kend mannetje, en die pakt ver
volgens met de tangen op het
achterlijf het vrouwtje vlak
achter of aan de kop vast. De
meeste soorten vliegen dan
naar de oever, maar er zijn ook
libellen waarvan de complete
paring zich in de lucht voltrekt.
Larven
De eitjes worden meestal afge
zet op de bodem of op planten
in of vlak aan het water. Uit de
eitjes ontwikkelen zich al snel
de larven; eerst de zogenaamde
prolarf, die helemaal niet lijkt
op de latere libellenlarven. Het
prolarvestadium duurt maar
enkele dagen en gedurende die
periode kan de jonge larve zo
wel in als buiten het water uit
de voeten. Vooral voor de soor
ten die hun eieren buiten het
water leggen is dat van belang,
want alle libellenlarven groei
en op in het water.
De larven zijn te onderscheiden
van alle andere waterbeestjes
door het bezit van een vang-
masker. Dat is een sterk uitge
groeide onderlip, die door de
larve in- en uitgeklapt kan
worden. De larve ligt op de loer
langs de oever of tussen de wa
terplanten, en een passerend
diertje wordt bliksemsnel met
het vangmasker gevangen.
Het larvestadium van de echte
libellen duurt meestal meerde
re jaren; juffertjes ontwikkelen
zich vaak binnen één jaar. De
larve vervelt in de loop van zijn
ontwikkeling een keer of tien,
en vanaf de vijfde vervelling
zijn de vleugels in aanleg zicht
baar. Naarmate de larve groeit
worden de vleugels steeds gro
ter. Volgroeide larven kruipen
langs de stengel van een oever
plant naar boven, en dan barst
op de rug van het borststuk de
larvehuid van de opdrogende
larve open. Als de poten hard
geworden zijn pakt de net uit
gekomen libel de rest van de
larvehuid vast en stroopt het
achterlijf naar buiten. De libel
le blijft nog een poosje zitten
om op te drogen en gaat dan op
de wieken. De larvehuid blijft
achter op de oever.
Chiel Jacobusse
Een tweetal waterjuffers op een uitgebloeide dotterbloem.
illustratie Adri Karman
pj vrije tijd
zaterdag 20 september 1997
Azuurblauw water en parelwitte stranden.
Een wind die de felle zon aangenaam
maakt en een rijkdom onder water die tot de
meest diverse ter wereld behoort. Door dit
alles is Bonaire uitgegroeid tot een zeer
populaire vakantiebestemming. Dit stukje
Nederlands koninkrijk drijft net als de andere
Antillen en Aruba hoofdzakelijk op toerisme
en allen gaan daarin fiks investeren. Maar
Bonaire ontbeert riolering, terwijl de
voortdurende honger van
projectontwikkelaars en het gemis van
strenge regelgeving een grote bedreiging
vormen voor de natuur èn op de lange termijn
het eiland. Het Wereld Natuur Fonds (WNF) is
inmiddels een grootscheeps
natuurbeschermings-programma gestart met
Bonaire als één van de speerpunten.
Metershoge zuilcactussen in het woestijnlandschap van Washington Slagbaai Park in Bonaire. fotografie Corno van den Berg
Bonaire zonder riolering bete
kent: al het afval, zowel huis
houdelijk als bedrijfsafval,
verdwijnt in grote putten of recht
streeks in zee. Een proef deed zelfs
de meest pessimistische weten
schappers schrikken. In één van
de vele hotels werd een blauw
hygiëneblokje opgehangen en ver
volgens werd het toilet doorge
spoeld; nog geen acht uur later
zagen duikers de substantie voor
bijdrijven in het nabijgelegen (be
schermde) koraalrif.
Tot voor kort werd overigens in al
le Antilliaanse eilanden en Aruba
gedacht dat de vulkanische on
dergrond veel troep uit bijvoor
beeld het afvalwater zou zuiveren.
Niets is minder waar; de lavaste
nen blijken te poreus om als filter
te dienen.
Zodra je buiten de geijkte voetpa
den van de toerist stapt, komt dit
al snel als één van de serieuze pro
blemen naar boven. Net als zwerf
vuil (zo'n 3300 vuilniszakken per
jaar worden opgehaald), stroperij
(met name de groene leguaan en de
geelvleugel-Amazonepapegaai)
en ongeremde nieuwbouw, voor de
bevolking, maar vooral voor de
toeristen. De bevolking groeit met
tien procent per jaai-, de toeristen
industrie zal met een veelvoud
daarvan stijgen. Een bestem
mingsplan voor het eiland is er
niet, waardoor wettelijk alles mo
gelijk is.
Besef
De 15.000 inwoners zijn zich nau
welijks bewust van de bedreigin
gen van hun eiland, beweert wet
houder Robbie Beukenboom van
milieuzaken. Volgens hem komt
het besef heel langzaam en dan
vooral bij hotelhouders, duikin-
structeurs en buitenlanders die
hier wonen. Het eiland telt acht
milieugroeperingen, die allemaal
worden gerund door buitenlan
ders. Beukenboom: „Educatie is
broodnodig voor de locale bevol
king, anders blijft het dweilen met
de kraan open. Het is alleen treu
rig dat het moet om het toerisme te
waarborgen, maar liever zo dan
helemaal niet. Onze toekomst
hangt er van af, onze economie
wordt voor meer dan zeventig pro
cent gevoed door het toerisme.
Volgens Beukenboom moet Ne
derland een belangrijke rol spelen
bij de grotere projecten. „Natuur
en milieu zijn relatief nieuw als
beleidsonderwerp op de Antillen.
Omschakeling vergt veel tijd en
een aantal investeringen gaat het
vermogen van de Antillen te bo
ven. Het zou verstandig zijn om
bijvoorbeeld een deel van het ont
wikkelingsgeld aan riolering te
besteden. We zijn er al vijftien jaar
mee bezig. Het vervelende vind ik
dat we Nederland en de Europese
Unie gevraagd hebben ons te hel
pen, maar er gebeurt niets."
„Het aanleggen zal volgens bere
keningen zo'n 25 miljoen gulden
gaan kosten. In eerste instantie
moeten de dorpen en de grotere
hotels op het riool worden aange
sloten. En het dienst snel te gebeu
ren, want we zitten op een tijd
bom."
Het 2600 hectare grote koraalrif is
een goede graadmeter voor minie
me veranderingen, zo is de laatste
RcgilioTuur
doet in mode
Aan tafel in
Zandvliet
Bittere kruiden
zijn niet geliefd
Prototypes in
Frankfurt
Nieuwe Jaguar
gromt
Turbodiesel voor
Toyota Picnic
Nintendo houdt
ouderen jong
Zeeuwse havens
gaan digitaal
Zon bedreigt
satellieten
Rondkijken in de
Zwarte Polder
Puzzel
Postzegels
Achter de grillige rotskust van Bonaire en de vele stranden, begint al na enkele meters het koraalrif.
jaren gebleken. In 1990 en in 1995 tot zo'n 29.5 graden Celsius. Het dier is), massaal begon te verkleu-
steeg de temperatuur van het zee- gevolg was dat het koraal (dat ren; ook wel witte dood genoemd,
water met gemiddeld twee graden overigens geen plant maar een Dit geldt zowel voor de hardere als
de zachtere koralen en de sponzen
De komende weken zal het koraal
zich voortplanten en zal verder
worden onderzocht wat de gevol
gen van de rampen zijn. Volgens
wetenschappers neemt het aantal
afvalstoffen per liter water snel
toe, onder meer veroorzaakt door
liters zonnebrand en andere
smeerseltjes van de mens. Gevolg
is dat de koralen geen voeding
meer öp kunnen némen en lang
zaam afsterven.
Verloren
Alhoewel er in 1990 diverse stuk
ken koraal verloren zijn gegaan,
daalde de temperatuur voor veel
koralen weer net op tijd, zodat ze
langzaam weer op krachten kon
den komen. Maar omdat hetzelfde
in 1995 gebeurde, gingen toen wel
veel koralen verloren. Nu nog zijn
er twee soorten koraal, die nog
steeds witte plekken vertonen en
veel moeite hebben zich te herstel
len. De vraag is hoe het koraal zal
reageren als er nog zo'n tempera -
tuurverhoging optreedt of een an
dere ramp zich aandient.
Per jaar bezoeken een kleine
30.000 duikers Bonaire en nog
eens 50.000 toeristen. De komende
vier jaar gaan de Nederlandse An
tillen en Aruba gezamenlijk circa
11 miljoen gulden uitgeven aan
een promotiecampagne in Euro
pa, waarmee ze jaarlijks 150.000
toeristen extra naar de eilanden
hopen te trekken. Ondanks een nu
al veel te lage bezettingsgraad van
de hotels hopen projectontwikke
laars nog meer hotels uit de grond
te stampen.
Gevecht
Al jaren is een gevecht gaande
over Klein Bonaire, een nog geen
kilometer lang zanderig eilandje
naast Bonaire, bestemd om te
worden omgetoverd tot de zoveel
ste jachthaven en resort. Het
eilandje is al decennia lang in han
den van Amerikaanse ontwikke
laars, die 25 jaar geleden al toe
stemming kregen om te bouwen.
Dat dat (nog) niet gebeurd is komt
doordat de bevolking er al die tijd
tegen was. Vorige week heeft ein
delijk ook de politiek nee gezegd
tegen ontwikkeling van het ei
landje alsmede de bouw van nog
meer hotels en een jachthaven
De Amerikanen willen natuurlijk
hun geld terug. Het probleem is nu
wie de prijs van het eiland (zo'n 4,5
miljoen gulden) moet ophoesten.
Het WNF heeft de stichting Klein
Bonaire inmiddels steun toege
zegd en de stichting verwacht het
geld nog dit jaar bij elkaar te heb
ben. Het is misschien het begin
van een kleine revolutie op mis
schien wel het mooiste eiland van
het Caribisch gebied.
Corno van den Berg
