Westen ongerust over
koers van Solidariteit
Deelnemers aan Poolse verkiezingen
Polen zondag
naar stembus
Japanners verzot op schreeuwende strips
Hpzc
reportage
35
Wankele
glasnost in
Turkse leger
19; r
zaterdag 20 september 1997
Afgezien van regionale splinters doen tien
landelijke partijen een gooi naar de
macht in de Sejm (460 zetels) en Senaat (100
zetels). De belangrijkste zes:
Huidige coalitie:
1. SLD. de tot sociaal-democraten omge
vormde communisten olv premier Cimosze-
wicz. Nu 168 zetels.
2. PSL, de boerenpartij, eveneens oud-com
munisten, olv ex-premier Pawlak. 127 Ze
tels.
Belangrijkste oppositiepartijen:
3. UW, Unie van Vrijheid, centrumpartij met
vooraanstaande ex-leden van Solidariteit,
olv oud-minister Balcerowicz. 72 Zetels.
4. UP. Arbieds Unie, sociaal-democraten, olv
Bugaj, 33 zetels.
(Rest van zetels wordt bezet door afvalligen,
kleine partijen en regionale vertegenwoordi
gers).
De twee voornaamste nieuwe partijen zijn.
5. AWS. Verkiezings Campagne Solidariteit,
centrumrechts, olv Krzaklewski en
6. ROP, Beweging voor de Wedergeboorte van
Polen, ultra-rechts, olv ex-premier Olszew
ski, die bij de vorige parlementsverkiezingen
in '93 de kiesdrempel niet haalde.
Gesloten als het Turkse leger is, staat
het niet snel de pers te woord.
Turkse hoofdredacteuren kan nog
verteld worden wat wel en niet in de
krant mag, maar buitenlandse
journalisten zijn wat moeilijker te
commanderen. Slechts een keer in al die
jaren dat ik hier zit. is het me gelukt om
tot in het bolwerk van de Generale Staf
in Ankara door te dringen. Uren heb ik
toen tegenover de perswoordvoerder
gezeten, een lange, stijve kolonel, in de
hoop dat ons, overigens vriendelijke
gesprek een volgend bezoek
makkelijker zou maken.
Mijn geduld die dag werd be
loond: ik kreeg uiteindelijk
zelfs een hoge generaal te spreken.
In een volgend telefoongesprek
met de kolonel beging ik echter
een onvergeeflijke fout. Zou het,
zo vroeg ik hem, mogelijk zijn om
soldaten te interviewen die de oor
log uitvochten tegen de Koerdi
sche afscheidingsbeweging PKK.
„Welke oorlog?" klonk het koeltjes
door de hoorn. Officieel heet de
strijd in de bergen van Zuidoost-
Turkije 'terreurbestrijding'. Het
woord (guerrilla-)oorlog wekt de
indruk van een gerechtvaardigd
conflict, terwijl niemand de ille
galiteit van terroristen en dus de
juistheid van het harde optreden
van het leger, zal betwisten. Ik was
nog niet zo lang hier en maakte in
mijn onervarenheid de fout onher
stelbaar door de discussie
hierover aan te gaan Het was de
laatste keer dat ik de kolonel te
spreken kreeg.
Nieuwe koers
Dit jaar leek het leger een nieuwe
koers te zullen varen. Welingelich
te bronnen beweren dat Amerika
druk had uitgeoefend om wat
glasnost in te voeren, om zo de golf
van negatieve publiciteit in het
buitenland in te dammen. Daar
hadden de generaals wel oren
naar, aangezien de berichtgeving
inmiddels ook de wapenleveran
ties beïnvloedt. Begin dit jaar
werden zodoende mijn Ameri
kaanse collega's uitgenodigd voor
een rondreis langs posities in het
zuidoosten. Ook langs Koerdische
dorpen waar de bevolking de PKK
afgezworen had en het leger dank
te voor de aanleg van een weg, de
bouw van school en ziekenboeg.
Vervelend was echter dat de jour
nalisten na het begeleide gedeelte
ook nog eens zelf op onderzoek
uittrokken, bijna alsof ze de
officieren niet geloofden. Nog ver
velender was dat een van hen
gearresteerd werd door een overij -
verige lokale bevelhebber die de
pottenkijker aan een kruisverhoor
van 19 uur onderwierp, waarvoor
de Turkse regering later officieel
excuses maakte.
Deze zomer kwam van de Genera
le Staf de vraag of ik mee wilde
naar Diyarbakir, de grootste stad
in het zuidoosten. De woordvoer
der, inmiddels een andere kolonel,
en wat officieren vlogen de vol
gende ochtend om zes uur met ons,
uitverkorenen mee.
Bewijs
Na een kort betoog op het militaire
hoofdkwartier van Diyarbakir
over hoe de PKK door Syrië, Iran,
Armenië en Griekenland gesteund
wordt, kregen we hiervan het le
vende bewijs te zien. In een hangar
werd ons een groep vers gevangen
genomen terroristen voorgeleid.
Een Syriër, fietsenmaker tot de
PKK zijn pad kruiste, vertelde hoe
de organisatie hem beloofd had
zijn gezin in weelde te doen baden,
waarna hij gretig de wapens opge
nomen had tegen het vijandige
buurland. In de goede handen van
het Turkse leger begreep hij echter
hoe hij misleid was Een ander
vertelde hoe de Griekse politie
hem had laten gaan nadat hij ille
gaal de grens overgestoken was
om ergens bij Athene getraind te
worden in het fabriceren van bom
men. Ook hij had zijn dwaling in
gezien en begreep dat de toekomst
van de Koerden het veiligst was bij
Turkije. De officieren keken ver
gevingsgezind toe. Als de terroris
ten af en toe niet helemaal uit hun
woorden kwamen, zeiden ze
vriendelijk voor. Het was kortom
een uiterst gemoedelijk treffen.
Het is misschien nog te vroeg om
conclusies te trekken, maar iets
zegt me dat het leger toch weer af
gestapt is van de glasnost. Ook de
nieuwe kolonel weigert namelijk
sindsdien mijn telefoontjes te be
antwoorden. Of zou dit keer het
woord propaganda verkeerd ge
vallen zijn, dat ik heel voorzichtig
gebruikte toen hij me vroeg wat ik
er van gevonden had?
Jessica Lutz
Komende zondag, 21 september, mogen 28 miljoen Polen voor de
derde keer na de omwenteling van '89 naar de stembus om een
nieuwe Eerste en Tweede Kamer (Sejm) te kiezen. De legendarische
vakbond Solidariteit, een paar jaar geleden met zijn vroegere leider
Lech Walesa van het politieke toneel verdwenen, is bezig aan een even
opmerkelijke als omstreden come-back. De verwachting is dat zij 20
tot 30 procent van de stemmen krijgt.
De rol van Lech Walesa - hier op toernee voor de presidentsverkiezingen van en paar jaar geleden - in de Poolse politiek is volgens zijn vroegere
vrienden van Solidariteit uitgespeeld. foto ANP
Het kan verkeren. Zestien jaar
geleden stond het 'vrije wes
ten' pal achter Lech Walesa en zijn
Solidariteit. De vakbond stond
voor alles wat onder het commu
nisme verboden was en het Westen
steunde dat maar al te graag. An
no 1997 lijken de rollen omge
keerd.
Hetzelfde Westen prijst het econo
misch beleid van de huidige ex-
communistische regering van so
ciaal-democraten (SLD) en boe
ren (PSL) en heeft zo z'n twijfels
over het beleid van het nieuwe So
lidariteit. Polen ligt goed op koers,
zegt 'Brussel', en de angst bestaat
dat een andere, rechtse regering
een stap terug is en de noodzake
lijke aanpassing van Polen aan het
westerse model zal vertragen.
De Polen zelf denken daar anders
over. Uit opiniepeilingen blijkt
dat tussen de 20 en 30 procent van
de kiezers op Solidariteit zal
stemmen. Ter verduidelijking: de
vakbond Solidariteit zelf doet niet
mee aan de verkiezingen, maar de
vorig jaar opgerichte alliantie
AWS, vrij vertaald 'Verkiezings
Campagne Solidariteit'. Populai
re leider van AWS is Marian
Krzaklewski, de 47-jarige voor
zitter van de vakbond. Ze staat
voor patriotisme, anti-communis
me en christelijke (lees: katholie
ke) normen en waarden.
Wederopstanding
De wederopstanding van Solida
riteit komt niet helemaal als een
verrassing. Bij de parlementsver
kiezingen in 1993 was 'rechts' ver
deeld waardoor 25 procent van de
stemmen verloren ging omdat die
partijen niet de kiesdrempel haal
den (waaronder Solidariteit zelf!).
Om herhaling te voorkomen sloeg
men nu de handen ineen. Het per
centage in de polls komt aardig
overeen met de 'verloren procen
ten' uit 1993.
De ex-communistische SLD, ook
een alliantie van zo'n 30 kleine
partijen, denkt eveneens rond de
30 procent van de stemmen te ver
werven, waarmee Polen in twee
grote politieke kampen lijkt te
worden verdeeld. Krzaklewski
heeft al aangekondigd van AWS
een echte politieke partij te maken
en zich bij de Europese Christen-
Democraten aan te sluiten zoals
de ex-communisten nu al lid zijn
van de Socialistische Internatio
nale.
Ryszard Bugaj, leider van de Ar-
beids Unie (UP)wijt de steun voor
AWS niet zozeer aan hun pro
gramma of uitstekende leiders als
wel aan „een golf van reacties op
de huidige situatie waarin de ex-
communisten aan de macht zijn.
Daarbij mag je niet uit het oog ver
liezen dat nu, ruim acht jaar nadat
het communistische bewind ver
dween, nog steeds zo'n 30 procent
van de Polen vindt dat het com
munisme meer voor- dan nadelen
biedt."
Volgens 'Solidariteit' berust de
argwanende houding van het Wes
ten jegens hen op opportunisme.
„In 1993 voorzagen de westerse
economen voor Polen een grote ca
tastrofe. Achteraf zijn ze blij dat
dat scenario niet uit kwam. En dus
zetten ze nu grote vraagtekens bij
óns beleid. Die angst is geheel en al
gebaseerd op misverstanden", al
dus een woordvoerder.
De UW, Unie van Vrijheid', wordt
ook wel de 'Partij van de exen' ge
noemd omdat veel prominente lei
ders als oud-premiers Mazowiecki
het verlagen van de sociale lasten
voor het bedrijfsleven (nu bijna 50
procent).
Volgens SLD-leider Jozef Oleksv
is de balans echter positief. „Ver
geet niet dat er de afgelopen vier
jaar 1 miljoen banen zijn bijgeko
men. In '93 waren er 7.700 stakin
gen, nu 23. Maar ik geef toe, niet
alles is opgelost, de sociale zeker
heid is inderdaad achtergebleven
bij de economische groei. Ideeën
zijn er wel, maar ze zijn blijven
steken in de bureaucratie, in de
discussie. We moeten er straks dus
in versneld tempo tegenaan."
Het lijkt erop dat de ex-commu-
nisten zich de kritiek van de oppo
sitie hebben aangetrokken. Want
alle partijen zijn het er over eens
dat Polen de komende jaren mil
jarden guldens moet investeren in
bij voorbeeld de infra-structuur:
telefoon. autosnelwegen (nu
slechts zo'n 600 km) en moderni
sering van de havens. Maar ook de
verlieslijdende mijnbouw moet
worden gesaneerd, de scheeps
bouw is achtergebleven, evenals
de petro-chemische industrie. Re
organisaties zijn dringend nodig
waarbij vele duizenden banen op
het spel staan, sociale onrust zul
len veroorzaken en de nieuwe re
gering zal noodzaken vervangen
de werkgelegenheid te scheppen.
Rechts wijst er fijntjes op dat de fi-
nancieel-economische situatie er
niet beter op is geworden. De han
delsbalans kent een negatief saldo
van 12 procent: Polen importeert
meer dan het exporteert. Econo
men menen dat Polen de munt, de
zloty, moet devalueren om het te
kort te elimineren. Maar daarmee
wordt een ander belangrijk punt
in de verkiezingsprogramma's
weer onmogelijk: de inflatie van.
nu 13 procent terugbrengen tot
Europees niveau, dus minimaal
tot de helft.
Probleem apart is de nauwelijks
gemoderniseerde landbouw, waar
nog een kwart van de bevolking fi
nancieel afhankelijk van is. Hier
speelt een gevoelig historisch sen
timent. De Poolse boer heeft 50
jaar het communistisch bewind
weten te weerstaan door niet te
bezwijken voor de kolchoz, het co-
operatieve boerenbedrijf. Het zijn
derhalve kleinschalige privé-on-
dernemingen gebleven, vaak niet
veel groter dan 7 hectare. Moet dit
nu alsnog worden opgegeven voor
'Europa'?
Bindend
Mocht 'Solidariteit' in de regering
komen dan staat Marian
Krzaklewski voor de vraag wat te
doen: premier worden of leider
van AWS (en Solidariteit) blijven.
Krzaklewski, vakbondsvoorzitter
vanaf 1991 als opvolger van Lech
Walesa toen deze president werd,
laat in interviews weten voorzitter
te willen blijven. „Anders ontstaat
binnen AWS een strijd om de
macht. Ik ben de enig bindende
factor." Een vrees die wel gegrond
lijkt, afgaande op uitspraken van
Walesa, die, toen hij zich aansloot
bij AWS, direct aanspraak maakte
op het voorzitterschap: „Er kan
historisch gezien maar één man
leider zijn", zei hij.
Maar Walesa's vroegere vrienden
en partijgenoten vegen diens am
bities van tafel. „Zijn rol is uitge
speeld, hij heeft alle politieke kre
diet verloren", verwoordt Bugaj
de gevoelens. Ook dat lag 16 jaar
geleden totaal anders.
Gerard Chel
en Suchocka, en oud-ministers als
Balcerowicz (bekend van zijn
shock-therapie om de economie te
hei-vormen) en Kuron er lid van
zijn. Allemaal afkomstig boven
dien uit Solidariteit. Gei'emek
steunt weliswaar het economisch
beleid van de ex-communisten,
maar verwerpt hun politieke ge
drag. „Het democi-atische gehalte
van de SLD baart ons grote zor
gen. Ze houden de vroegere com
munistische bui-eauci-atie in
stand."
Mooie baantjes
Waarmee een belangrijk thema in
deze vei-kiezingscampagne is aan
geroerd: de beschuldigingen (van
rechts) dat oud-communisten de
mooie baantjes hebben ingepikt,
dat de opbrengst uit privatiserin-
gen in de eigen zakken tex-echt
kwam, dat op het platteland al
leen ex-commu's eigenaar van
landbouwgi-ond werden, dat com
munistische leiders van staatsbe
drijven mochten blijven zitten,
enzovoorts. En, het gaat in een
moeite dooi-, dat de ex-commu's
'de katholieke achtergrond van de
Polen verloochenen'.
Met name AWS-leider Marian
Krzaklewski laat geen gelegen
heid onbenut de anti-communis
tische gevoelens aan te wakkeren.
Hij hoopt op het Calimei-o-effect:
zij zijn slecht en wij zijn goed.
Daarbij krijgt hij onvoorwaarde
lijke steun van de bekende com
munistenhater en ex-premier Jan
Olszewski met diens ultra-conser
vatieve partij ROP (Beweging
voor de Wedergeboorte van Po
len).
ROP wordt wel vergeleken met het
Franse Front National van Le Pen,
gevoed door uitspraken als 'we
moeten ogenblikkelijk ophouden
het Poolse erfgoed aan het buiten
land te verkwanselen'. Onder het
mom 'Polen voor de Polen' richt de
ROP zich op kleine zelfstandigen
en middenstanders die onder het
geweld van buitenlandse inves
teerders dreigen te bezwijken.
J. van Oost, directeur van Philips-
Polen en voorzitter van de recent
opgerichte Nederlands-Poolse
Kamer van Koophandel geeft de
zittende i-egering „onder de huidi
ge omstandigheden een voldoen
de. Er is stabiliteit gekomen, rust
en vertrouwen." Niettemin zegt
ook Van Oost dat Polen voor gi
gantische problemen staat. „Wel
ke regei'ing dan ook krijgt het
moeilijk."
„Ja", pareert Bronislaw Ko-
morowski van AWS, „dat Europa
zegt dat het goed gaat, is geen be
wijs dat het ook klopt. De huidige
regei-ing heeft vei-zuimd diverse
zaken grondig aan te pakken. De
hei-vormingen die indertijd door
Solidariteit zijn begonnen, zijn
niet zijn voortgezet. En ja, natuur
lijk, als je niets doet. blijft het rus-
tig."
De oppositiepartijen wijzen op de
vele zaken die zijn blijven liggen:
herziening van het pensioensys
teem, herstructurering van het on
derwijs (slechts 7 procent van de
Polen volgt een hogere opleiding),
reorganisatie en financiële ge
zondmaking van de gezondheids
zorg (een aantal ziekenhuizen was
failliet gegaan als de regering niet
- net voor de verkiezingen - de
schulden had overgenomen), aan
passen van het belastingstelsel en
De margarinefabriek van Unilever in Zuid-Polen bij Trzebinia is een voorbeeld van de industriële vernieuwing waar veel Poolse bedrijven nog niet
aan toe zijn.
Gezwicht. Met schaamte geef ik het
toe. Ik heb mijn zoon zijn eerste Ja
panse 'manga-magazine' laten kopen:
'korokoro-comics' (lekkere luie strips),
een 748 pagina's tellend tijdschrift vol
stripverhalen. De kaft is van schreeu
wend roze, blauw en geel glanzend pa
pier waarop tientallen afbeeldingen van
de helden staan die aan de binnenzijde
op veredeld toiletpapier in pastelroze,
groen, blauw en geel hun avontuur aan
gaan.
Hij heeft er 450 yen van zijn spaargeld
voor neergelegd. Zeven gulden voor zo
veel pagina 'sNiet duur, hoor ik u al zeg
gen. Een stripboek in Nederland kost al
gauw een tientje. Manga's zijn echter
geen stripboeken van het Europese of
Walt Disney-genre. Manga is een soort
apart. De gemiddelde leesduur van zo'n
manga is 40 minuten. Dat zegt iets over
de hoeveelheid tekst die erin staat.
In telefoonboek-formaat liggen ze opge
stapeld bij de kiosken en boekenwinkels.
Er is er voor ieder wat wils: schoolmeis
jes, schooljongens, tieners, twenners,
jonge huisvrouwen, studenten, vrijge
zellen en de doorsnee 'salarimen' (werk
nemers). De inhoud varieert van on
schuldig tot de wreedste en smerigste
pornografische scènes die er maar te be
denken zijn.
Op grond van nauwkeurig marktonder
zoek zijn er tijdschriften voor iedere
leeftijd, interessegroep en sekse. De ge
mene deler van alle manga's is dat ze de
lezer in een fantasiewereld brengen waar
de ideaalfiguur grote ronde ogen heeft en
lange, slanke benen, kortom: super-on
Japans. Ze hebben ook gemeen dat ze als
wanne broodjes over de toonbank gaan.
Veertig procent van de Japanse boeken-
en tijdschriftenmarkt bestaat uit man
ga's, goed voor een jaarlijkse omzet van
14 miljard gulden.
Er zijn er die het genre verachten. De
strips en de eruit voortvloeiende teken
films zouden de jeugd asociaal, agressief
en wereldvreemd maken. Steeds meer
mensen dragen het genre echter op han
den. Kranten gaan serieus om met het
thema. Succesvolle manga-auteurs ver
dienen een miljoen gulden per jaar.
„Geen land ter wereld heeft strips tot
zo'n expressie-vorm weten te ontwikke
len als Japan", beweert Frederik Schodt,
filmcriticus en auteur van verschillende
boeken over manga. De manga's zijn de
uitlaatklep van de hedendaagse Japanse
jeugd en volwassenen die graag jong wil
len blijven.
Onder de huidige jonge generatie, die
waarschijnlijk met meer manga's dan
ander leesvoer is opgegroeid, is het een
rage geworden om je te verkleden als een
mangaheld. Tot de dagelijkse accessoires
horen de koddige en snoezige poppetjes
uit de strips: een sleutelhanger met Sail
or Moon, een rugzak met Dragon Ball Z,
een Teddy-Doraemon. „Het is een nieuw
soort popcultuur, van Aziatische bo
dem", beweert Toshio Okuda, docent
nieuwe cultuurvormen aan de prestigi
euze Universiteit van Tokyo. Met de
snelle verspreiding van manga's in de
wereld voorspelt hij een nieuwe wereld
wijde popcultuur van de 21e eeuw zal
uitgroeien, met als sleutelbegrippen na-
ief en snoezig.
Heb ik met mijn eerste ja-woord aan ko-
koro-comics mijn zoon op het pad naar
de verdoemenis geholpen, of laat ik hem
meegaan met de tijdgeest? Met het argu
ment dat je voor de prijs van een manga
minstens 24 rollen wc-papier kunt ko
pen, en dat manga's een nationaal
milieuprobleem vormen (zelfs de oudpa-
pierman haalt zijn neus op voor de uitge
lezen manga's- het papier is te minder
waardig voor hergebruik), heeft hij me
heilig beloofd niet iedere maand zo'n
tijdschrift naar huis te slepen.
Judith Stalpers
