Soapseries
spiegelen
echte leven
PZC
Wereldwijd succes van goedkope dramaseries
Lynchpartij op het
Groene Zoodje
reportage
29
zaterdag 20 september 1997
Het tafereel is zo afschrik
wekkend en luguber, dat
tekenaar Willem Paets niet an
ders kan dan zijn schetsboek
opslaan en vastleggen wat hij
ziet. Aan een galg hangen on
dersteboven twee extreem ver
minkte mannenlichamen. De
buikholtes gapen als donkere
spelonken boven de rafelige
borstkassen. De ingewanden
zijn verdwenen, alsook vingers,
tenen, ogen, neuzen en ge
slachtsorganen. Geronnen
bloed kleurt donker op het ble
ke vel. Twee mensen zijn als
varkens geslacht.
We schrijven 20 augustus 1672.
Plaats van handeling: het
Groene Zoodje bij de Plaats in
Den Haag. De slachtoffers zijn
de broers Johan en Comelis de
Witt. Paets tekent de ontzielde
en onteerde lichamen 's a-
vonds. Een man met een fakkel
licht hem bijThuis werkt hij de
schets uit met inkt en verf.
Zo ongeveer moet het gegaan
zijn op die avond, want de
aquarel komt bijzonder levens
echt over. Het kunstwerk be
vindt zich in de collectie van
het Museum Mr. Simon van
Gijn in Dordrecht en is daar nu
te zien als onderdeel van de
dubbeltentoonstelling 'De
moord op Johan en Cornells de
Witt in het rampjaar 1672'; de
hoofdmoot van de expositie
wordt getoond in het Dor-
drechts Museum.
Waarom Dordrecht en waarom
nu? Omdat Johan en Comelis
telgen waren uit een oud
Dordts patriciërsgeslacht en
omdat het 325 jaar geleden is
dat zij op ellendige wijze aan
hun einde kwamen op de Plaats
in Den Haag. Op de Visbrug in
de Merwedestad staat dan ook
een imposant standbeeld van
de twee broers van de hand van
Toon Dupuis. 'Hij stierf voor 't
vaderland, een martelaer van
staet', dichtte Vondel over Jo
han. De tekst staat naast het
beeld en geeft aan dat meteen
in 1672 al voor ieder welden
kend mens duidelijk was dat er
behalve een daad van mensont
erende wreedheid ook een vre
selijke onrechtvaardigheid was
begaan. Een zwarte, zo niet de
zwartste, bladzijde uit de ge
schiedenis van Den Haag.
Machtigste man
In het Dordrechts Museum,
wordt met schilderijen van on
der anderen Nicolaes Maes en
Jan de Baen en documenten de
opkomst van Johan de Witt be
licht. Heel het korte leven van
De Witt, die als raadpensiona
ris de machtigste man van Hol
land was, heeft in het teken ge
staan van twee grote doelen:
het buiten de deur houden van
machtsbeluste prinsen van
Oranje en het handhaven van
de onafhankelijkheid van de
Republiek der Zeven Verenigde
Nederlanden Lange tijd lukte
dat bijzonder goed, vandaar
het Eerste Stadhouderloze
Tijdperk (1650-1672). De
Oranje-erfgenaam Willem III
was nog een kind en Michiel de
Ruyter verrichtte grote daden
ter zee.
In het rampjaar 1672 stort het
fragiele bouwwerk van De Witt
in elkaar. De Republiek wordt
besprongen door Frankrijk,
Engeland, Munster en Keulen
samen. Het redeloze volk
schreeuwt: 'Vive Oranje, de
Duyvel hale de Witten'. De op
komst van de inmiddels vol
wassen Willem III is niet meer
te stuiten. De Witt houdt de eer
aan zichzelf en treedt op 4 au
gustus af. Er is dan al een aan
slag op hem gepleegd, waarbij
hij gewond raakte. Cornelis de
Witt, die namens de Staten van
Holland in juni nog op de oor
logsvloot was meegevaren,
wordt op dubieuze gronden
vastgezet in de Gevangenpoort
in Den Haag. De eerder wegens
verkrachting vervolgde chirur
gijn Tichelaer beschuldigt hem
van het complotteren tegen de
prins van Oranje. Maar zelfs na
zware martelingen met de
'Spaanse Laars', een instxox-
ment waarmee een voet wordt
samengeperst, blijft Cornelis
zijn onschuld volhouden. Tot
verbijstering van de beul ci
teert hij slechts passende ge
dichten van Horatius, in het
Latijn.
Verbanning
Op de beruchte 20e augustus
wordt Cornelis de Witt door het
Hof van Holland onschuldig
bevonden maar tegelijk be
straft met ontzetting uit zijn
ambten en verbanning. Dit Pi-
latus-achtige vonnis is het ge
volg van de zware druk die op
de rechters wordt uitgeoefend
door het Oranje-legioen. De
zelfde ochtend begeeft Johan
zich van zijn - nog bestaande -
huis aan de Haagse Kneuter
dijk naar de Gevangenpoort
om zijn broer op te halen. Hij
zal nooit meer thuiskomen.
De aanstichter van het kwaad
is de schavuit Tichelaer, die di
rect na het idiote vonnis over
Cornelis de Witt de stad ingaat
en rondbazuint dat de 'prinsen
moordenaar' De Witt er veel te
makkelijk vanaf is gekomen.
De zilversmid Hendrik Ver-
hoeff van de Groenmarkt ont
popt zich daarop als aanvoer
der van het gepeupel. Hij
zweert de Witten 'om hals te
brengen ofte self sterven' Maar
ook hogere heren vissen in troe
bel water. Onder hen de zeeheld
Comelis Tromp - niet te ver
warren met zijn vader Maarten
- die De Witt haat omdat deze
een voorkeur heeft voor De
Ruyter, en de louche Haagse
schepen Johan van Banckem.
Ook zij mien het volk op.
De bestuurders op het Binnen
hof en aan de Groenmarkt ra
ken gealarmeerd. Ruiterafde-
lingen worden naar de Plaats
gestuurd, de Haagse schutterij
en worden opgetrommeld.
Urenlang heerst er een uiterst
dreigende stemming, terwijl de
Witten de Gevangenpoort niet
kunnen verlaten. Na lang deli
bereren wordt besloten de rui
ters weg te sturen naar de brug
gen rond de stad, omdat
opstandige boeren uit het
Westland in aantocht zouden
zijn, wat niet waar is. De schut
terijen gaan daarna onder druk
van het volk overstag. Onder
leiding van Verhoeff worden de
gebroeders uit de poort ge
sleept. ,.Wy zijn onnosel (on
schuldig) ende geen verraders;
brenght ons daer gy begeert en
laet ons examineeren", zegt Jo
han nog. Kort daarop wordt hij
door een geweerschot geveld.
Comelis is al onder een regen
van slagen op de grond geval
len. Schutters en burgers knup
pelen en schieten dan net zo
lang tot alle leven is geweken.
Lijkschennis
Maar de bloeddorst van de op
gehitste menigte is nog niet ge
lest. De intussen naakte licha
men worden ondersteboven
aan de galg gehangen, waarna
een gruwelijke lijkschennis be
gint. Alle kleinere ledematen
worden afgesneden. 'De oogen,
ten slotte zelfs de harten, wor
den uitgerukt In de afge
sneden stukken werd handel
gedreven'. Volgens een latere
biograaf van Johan De Witt, de
Amerikaan H.H. Rowen, gaat
het 'canaille' nog verder. Delen
van de ingewanden worden ge
roosterd en opgegeten. Inder
daad zijn op de tentoonstelling
staaltjes kannibalisme te zien.
De bekende kunstenaar Ro-
meyn de Hooghe maakte vier
gravures van de moord. Op één
daarvan is te zien hoe vrouwen
hun tanden zetten in slierten
darm alsof het Duitse worstjes
zijn. De restanten van de broers
worden later in de Nieuwe
Kerk aan het Spui begraven.
Herman Rosenberg
Expositie: De moord op Johan en
Cornelis de Witt, tot en met 23 no
vember in het Dordrechts Museum
(Museumstraat 40) en Museum Mr.
Simon van Gijn (Nieuwe Haven
29), Dordrecht.
Willem Paets schilderde de deerlijk verminkte lichamen van de
gebroeders De Witt na de lynchpartij.
Terwijl soapminnend Nederland avond aan avond de perikelen
in 'Goede Tijden Slechte Tijden' absorbeert, wordt in de rest van
de wereld driftig afgestemd op vergelijkbare intriges. Vrijwel ieder
land heeft tegenwoordig zijn eigen Linda, Roos en Jessica. In Zuid-
Afrika kluistert de 'sepie' 'Egoli, Place of Gold' zowel blanke als
zwarte kijkers aan de buis en Brazilië sympathiseert massaal met de
landloze, maar seksbeluste boerenfamilie in de 'telenova' O Rei do
Gado. Neerlands soapgoeroe Joop van den Ende opende deze week
in het Museum voor Volkenkunde te Rotterdam de tentoonstelling
Soaps, over de verschillende soapculturen in negen verschillende
landen.
Scène uit de Braziliaanse soap 'O Rei Do Gado'.
Soapfans over de hele wereld
volgen de bijna tergend lang
zame liefdesperikelen tussen
Ridge en Brooke in de Amerikaan
se exportsoap 'The Bold The
Beautiful' op de voet. Niets meer
of minder dan een half uurtje zwij
melen en zich laven aan de exorbi
tante levensstijl van de bloed
mooie personages. Uiteraard
wordt er af en toe met het Ameri
kaanse vingertje gewezen. Seks
met minderjarigen (ook al is de
bakvis al zeventien en haar
vriendje twintig) is taboe en het
huwelijk - ook al loopt het gere
geld op de klippen - geldt als de
bekende 'hoeksteen'.
Veel interessanter zijn echter de
'land-eigen' soaps, dagelijkse dra
ma's die zich specifiek zichten op
kijkez'S in het land van herkomst
zelf. De kijker herkent zijn eigen
leven, maar dan wel in het kwa
draat. Zoals Nederland 'Goede
Tijden Slechte Tijden' heeft, heb
ben andere landen hun eigen ver
slavende vervölgseries met intri
ges die een afspiegeling zijn van de
straat.
Aan de hand van televisiefrag
menten, interactieve program
ma's en special effects toont de
tentoonstelling Soaps dat het tv-
genre per land ingzijpend ver
schilt. Uiteraax'd hebben de soaps,
in welk land ze ook worden ver
toond, hun groteske weergave van
de werkelijkheid gemeen. Het le
ven wordt teruggebracht tot het
formaat van de huiskamer. Fami
lievetes, liefdesperikelen, trouw,
vriendschap en bedrog vormen de
belangrijkste ingrediënten. Een
spannend slot, de zogenoemde
'cliffhanger', zorgt op geraffineer
de wijze dat de liefhebber zijn
soap-opera geen dag zneer kan
znissen.
Bewustzijn
In Nederland is soap vooral amu
sement doorspekt met emoties -
hoewel in GTST zelfs homo- en
transseksualiteit niet wox'den ge
schuwd - in veel andere landen
geeft het genre de kijker tevens
een al dan niet gedoseerde portie
maatschappelijk of zelfs politiek
bewustzijn mee. „Buitexzlandse
soapschrijvers geven juist wel
nadrukkelijk een visie op de sa
menleving. Niet zelden zijn zij
zelfs afkomstig uit de literatuur",
zegt Liane van der Lindensamen
steller van de expositie. ,,Zo ver-
oorzaakte een Japans epos in 1984
De Turkse soap 'Gilgin Bedis' lijkt op de Nederlandse serie Goede Tijden Slechte Tijden.
een ware x'age. Door zowel pro
gressiviteit als deugdzaamheid te
benadrukken werd de serie een
boegbeeld van lirxks én rechts Ja
pan. Zelfs president Reagan refe
reerde aan die deugdzaamheid tij
dens zijn bezoek aan Japan.
Ook aan opvoedkundig advies is
geen gebrek in buitenlandse
soaps. Zo zorgde de gedramati-
seei'de voorlichting in een Mexi
caanse soap ervoor dat het ge-
boortecijfer in Mexico in de drie
jaar dat de serie werd vertoond
drastisch daalde.
De jonge personages in de Turkse
soap '£ilgin Bedis' vertonen op het
eerste gezicht veel gelijkenis met
de acteurs uit GTST, ware het niet
dat de Turken een wel erg vriende
lijke omgeving voorgeschoteld
krijgen. De personages wentelen
zich in geluk en verwezenlijken
zonder uitzondering hun stoutste
dromen.
Hoewel in de Zuid-Afrikaanse 'se
pie' 'Egoli, Place of Gold' zowel
blanke als zwarte acteurs optx-e-
den is de omgang met elkaar nogal
geforceerd. Geldeurde Afx'ikanen
geven het goede voorbeeld en leve
ren positieve rolmodellen aan ter
wijl blanke Afz-ikanen laten zien
dat zij kleurenblind zijn en geza
menlijk de verkiezing van presi
dent Mandela vieren. In de Ameri
kaanse serie 'Generations' kz'egen
een zwarte en een blarzke familie
voor het eerst evenveel zendtijd.
Maar ook hier weer was de zwarte
familie té onberispelijk en daar
mee weinig realistisch.
De Aziatische soaps bevatten
veelal de typische soap ingrediën
ten, op de liefde na. Een kus is al
taboe, laat staan vz'ijende paren
halfnaakt in bed. De Bz-azilianen
ezi Zuid-Afz'ikanen daaz'entegen
tonen in 'O Rei Gado' en 'Egoli'
weinig vex'hullend de broodnodige
liefdesperikelen.
Tearjerkers
Hoewel maatschappelijke thema's
over de wereld verschillen, is de
soap toch vooz-al een schijnwereld.
De wez'kelijkheid teruggebracht
tot 'oneliners' en 'tearjerkez's'. Ge
broken huwelijken, stez-fgevallen
en bedrog als regelrechte tranen
trekkers. Tijdens een uitzending
van de Japanse 'asadora' Oshin
barstte eens vierenveez'tig procent
vazi de kijkers in snikken uit.
De expositie grijpt het genre soap
ook aan om de x-elatie tussen tele-
Dranza in de Nederlandse soapserie Goudkust: Sylvia Verwijden wordt doodgeschoten.
als een vis in een aquarium. Het
gaat zelfs zover dat mensen hun
huiselijke problemen proberen op
te lossen op de manier waarop ze
dat in de soap hebben gezien. Als
er meer aandacht voor maat
schappelijke thezna's zou zijn,
konden soaps veel meer voor de
mensen betekenen." In haar hel
blauwe huiskamer plaatste Na-
jand een bx'ok steen. „Wie te veel
soap kijkt, vez'andert in een steen;
gevoelloos en bikkelhard."
De Nedez'landse kurxstenaar Dick
Verduit nam de herkomst van de
naam soap erg lettexiijk. Het tv-
genre dankt haar naam aan zeep-
fabz-ikant Proctor and Gaxnble,
dat in de jaren twintig graag hoor
spelen voor huisvrouwen op de ra
dio en later ook op televisie, spon
sorde. De tijd dat soaps 'nog
smaakten als shexTy voor teleur-
gestelde huisvrouwen'.
Verduit ontwierp onder de titel
'Mama Het scliuimt!" een was
machine. Via het keuzeprogram
ma kan de bezoeker soapfragmen
ten voor het wasx'aampje toveren.
Hiermee zet hij het vooz'oordeel
van vrouwen als moeders en huis
wouwen neer, verpakt in de voor
de hand liggende combinatie van
zeep en schuim. De sokken en
shizts z'ond het scherm izi de xna-
chine behoren daaz-entegen duide
lijk tot een man. „Een wasje van
een alleenstaande man is wat zie
liger. Het moet namelijk een beetje
pathetisch zijn, net zoals in de
soaps."
Berrit de Lange
Expositie: Soaps, Museum voor Vol
kenkunde te Rotterdam, te zien t/m 31
december.
visie en beeldende kunst te bena
drukken. Daarom is aan vijf kun
stenaars uit verschillende landen
gevraagd om op de expositie hun
visie op het fenomeen soap uit te
beelden. Een welkome aanvulling
op de toch ietwat saaie aaneen
schakeling van tv-fragmenten.
De uit Iran afkomstige maar in
Nedez'land woonachtige kunste
nares Soheila Najazzd gz'eep de
kans om haar kritiek op het genre
soap te verbeelden.
Haar creatie toont een
helblauwe huiskamer,
waarin een z'eusachtig
aquaz'ium dient als tv-
kast. „Toen ik net in
Nederland woonde,
raadde mijn taalleraar
mij aan om naar GTST
te kijken", vertelt Na-
jand. „Langer dan een
jaar hield ik dat echter
niet vol, ik was bang
dat ik niet meer van
Nederland zou kunnen
houden. De serie is zó
oppexvlakkig, nie
mand heeft een levens
doel voor ogen. Ik kon
er niet meer naar kij
ken. De kijker naar een
soap komt in een soort
time-out. Dat kan z-ust
zijn, even niets aan je
hoofd hebben, maar
ook afstomping."
Aquarium
Met haar creatie wil ze
juist die afstomping
benadrukken. „De zit
kamer is blauw als me
tafoor voor de schijn-
wez'kelijkheid die je als
kijker oproept met één
druk op een simpel
knopje. De kijker is
rxiet meer aanspreek
baar voor zijn omge
ving, maar afgesloten
