De boormachine
geeft geen kik
Hond is geen kind met een vachtje
PZC
reportage
27
Werk ligt stil bij
Heinenoordtunnel
zaterdag 20 september 1997
En weer staat het werk aan de Tweede
Heinenoordtunnel stil. De
boormachine geeft geen kik. Eigenlijk zou
de eerste buis van Barendrecht naar
Heinenoord al af moeten zijn. Nederlands
eerste boortunnel kampt met aanhoudende
pech - er wordt wel érg veel geleerd.
Het schiet maar niet op met Neder
lands eerste geboorde tunnel. Een
meter of tien onder de bodem van de Oude
Maas - en circa 25 meter beneden het Nor
maal Amsterdams Peil - zitten dezer da
gen Nederlandse en Duitse technici in een
cabine te staren naar kleurige grafieken
op computerschermen. Wat is er nu toch
weer mis in de Tweede Heinenoordtunnel
- of beter: hoe lossen we het op en komen
we ooit aan de overkant met onze mooie
tunnelboormachine?
De machine, in Duitsland gebouwd voor
17 miljoen gulden, bevindt zich verderop
in de tunnelbuis en heeft de vorm van een
reusachtig soort conservenblik. Aan de
voorkant van een stalen schild zit een
snijwiel dat de aarde loswoelt. De grond
wordt vervolgens gemengd met een vloei
stof, bentoniet genaamd, raakt pappig en
kan zo worden weggepompt. Op die ma
nier wordt van de Barendrechtse naar de
Heinenoordse rivieroever een ronde buis
geboord van 8,30 meter doorsnee. Als de
boormachine aan de overkant is keert
men het gevaarte in twee maanden om.
Dan begint - van Heinenoord naar Baren
drecht - het boren van de tweede buis door
de rivierbodem. Samen vormen de twee
buizen de Tweede Heinenoordtunnel die
voorjaar 1999 in gebruik moet komen.
Tegenslagen
Maar om zover te geraken moet het eerst
wel afgelopen zijn met de tegenslagen die
de ingenieurs van Rijkswaterstaat en de
aannemers van de Tunnelcombinatie
Heinenoord tot dusver ondervinden. Mo
menteel is het op wat gezoem van electro-
nica en geblaas van de luchtverversing na
stil in de tunnelbuis. De boormachine
geeft geen kik. Van de 950 meter buis is
525 meter gegraven. Zoals het er midden
deze week uitzag duurt het misschien wel
tot half november voor het snijwiel weer
kan gaan draaien.
Men had eigenlijk al aan de overkant
moeten zijn. Maar in mei was er een lek in
de tunnel dat tot staking van de werk
zaamheden dwong en nu dreigt er weel
een trechtervormig gat in de rivierbodem
boven de boormachine.
Een leek zou er moedeloos van worden.
Maar bij de boormachine in de tunnel
noch op de bovengrondse bouwplaats en
in de directiekeet heersen verslagenheid
of paniek. Ing. Freek Wermer, projectlei
der namens Rijkswaterstaat, zegt: „We
doen er beslist niet lacherig over. Maar we
lopen er ook niet verslagen bijEr zijn hier
immers geen doden of gewonden gevallen
- evenmin is het bevel gekomen om maar
met de tunnel op te houden of een andere
te bouwen. De problemen die we tot dus
ver zijn tegengekomen zijn allemaal op
losbaar. We betalen leergeld en daar pro
beren we het maximale rendement uit te
halen."
Langzaam verkeer
De Tweede Heinenoordtunnel is begroot
op 256 miljoen gulden. Hij dient ter aan
vulling van de sinds 1969 bestaande Hei
nenoordtunnel in de Rotterdam met Zee
land verbindende rijksweg A29.
De Tweede Heinenoordtunnel is nadruk
kelijk niet voor snelverkeer bestemd. Dat
moet zich met de oude tunnel blijven be-
helpen. Daar wordt het overigens wel wat
ruimer voor de personen- en vrachtauto's
want de nieuwe tunnel ontlast de oude
van allerlei langzaam verkeer.
Van de twee buizen van de nieuwe tunnel
is er een bestemd voor het landbouwver-
keer tussen Hoekse Waard en IJsselmonde
en mag de andere alleen door fietsers,
bromfietsers en voetgangers worden ge
bruikt. Dit vriendelij k aspect van de nieu
we tunnel wordt verder versterkt door de
overzichtelijke en veilige toegang en de
waterpartijen rondom, waarmee de tun
nel aan het oeverlandschap wordt aange
past.
De nieuwe oeververbinding is de eerste
boortunnel van Nederland. Tot dusver
achtte men de grond van ons land te slap
om in te kunnen boren. Bovendien ont
brak de noodzaak. Tunnels in rivieren
werden steeds gebouwd met de zoge
naamde afzinkmethode: geprefabriceer
de buizen die in de opengebaggerde ri
vierbodem worden neergelaten. Het is een
bouwmethode waarmee Nederland we
reldfaam heeft verworven.
Met boren in zulke slappe grond als de on
ze is wereldwijd weinig ervaring; alleen in
Japan zijn hier en daar tunnels geboord in
een bodem met een vergelijkbare struc
tuur als onder en naast de Oude Maas:
slappe klei- en veenlagen en veel zand.
Het boren van een tunnel is ook aanzien
lijk duurder. „We hadden hier voor aan
merkelijk minder geld met een zinktunnel
aan de slag kunnen gaan", zegt Freek
Wermer, de projectleider en tunnelbouw-
deskundige van de Hoofdafdeling Droge
Infrastructuur van de Bouwdienst van
Rijkswaterstaat. „Voor het boren was no
dig dat er extra geld kwam van de minis
teries van verkeer en waterstaat, van
vrom en economische zaken. Alle drie mi
nisteries hadden er wel wat voor over dat
wij ervaring opdoen met ondergronds
bouwen: verkeer en waterstaat vanwege
de kennisuitbreiding, vrom omdat onder
gronds bouwen de bovengrondse natuur
kan sparen en economische zaken omdat
de opgedane kennis misschien een ex
portartikel kan worden."
Ondergronds
Ing. Wermer legt uit dat er in Nederland
een kentering gaande is ten aanzien van
het ondergronds bouwen. De methodiek
wordt meer en meer bij infrastructurele
projecten toegepast. De Betuweroute
gaat weliswaar niet ondergronds zoals
sommigen gewild hadden, maar krijgt
wel een booitunnel tussen Kijfhoeken Al-
blasserdam. Verder zal straks de Hoge
snelheidslijn met een geboorde tunnel on
der het Groene Hart gaan. Zo gaat het ook
met bijna vier kilometer van de noord-
zuidlijn van de Amsterdamse metro, de
Westerscheldetimnel en de spoortunnel
onder de Botlek.
„De reden omin stedelijke gebieden tebo-
ren is dat het daar ondiep onder het op
pervlak over het algemeen stampvol bui
zen en leidingen zit", aldus Wermer. „Het
openbreken van de grond gaat daardoor
met allerlei complicaties gepaard, nog af
gezien van de verkeerschaos en ander on
gemak door opengebroken straten en
pleinen in een drukke stad. Rotterdam be
taalt er al sinds begin jaren zestig zijn tol
aan en Den Haag beleeft de chaos momen
teel in de binnenstad door de aanleg van
de tramtunnel."
In Amsterdam echter zullen ze er straks
boven de grond bijna niks van merken dat
de noordzuid-buis van de metro wordt ge-
Foto boven: minister
Jorritsma van verkeer
en waterstaat gaf
begin dit jaar het
officiële startsein
voor het boren van de
Tweede
Heinenoordtunnel
foto
Niels van der Hoeven
Foto rechts: het acht
ineter brede en veertig
ton wegende snijrad
van de boormachine
voor de nieuwe
Heinenoordtunnel.
foto
Ingrid van Beek
legd. Wermer: „Hier en daar zal je een
paar bouwputjes zien omdat je toch ér-
gens de grond in moet, maar sleuven door
de stad of panden die opzij of gesloopt
moeten, dat hoeft allemaal niet. In Am
sterdam zal men met de tunnel zelfs ónder
huizen door kunnen boren zonder dat ze
daar boven iets van merken. Als je gaat
uitrekenen wat voor economische schade
een opengebroken stad aanricht, dan is
het nog maar de vraag of het boren van
tunnels inderdaad duurder is dan afzin
ken".
Ervaring
Voor al die aanstaande boortunnel-pro-
jecten wil men bij de Tweede Heinenoord
tunnel ervaring opdoen. De tunnel en ook
de later te bouwen Botlekspoortunnel
zijn bestempeld tot praktijkprojecten.
Het is de bedoeling dat heel bouwend Ne
derland profijt trekt van wat bij het boren
van de twee tunnels wordt geleerd. De co
ördinatie van vergaring en overdracht
van kennis van het boren in een slappe bo
dem ligt bij het Centrum Ondergronds
Bouwen (COB).
Vooral de Amsterdamse metro-bouwers
zijn leergierig. Ze hebben op de Baren
drechtse rivieroever een meetveld voor
het houden van proeven. Op het terrein
dat precies boven de boortunnel ligt, zijn
veertig houten en betonnen palen gesla
gen. Ook is bovengronds met gestapelde
containers een aantal Amsterdamse hui
zen nagebootst. Meetapparatuur regi
streert het effect dat het geboor in de
grond op de palen en de huizen heeft.
Maar het lijkt er op dat de Tweede Hei
nenoordtunnel in de eerste plaats een
praktijkproject voor zichzelf is. Er zijn
immers nogal wat tegenslagen en hoewel
in de zogenaamde risico-analyse met vrij
wel alles rekening is gehouden, moeten
steeds nieuwe dingen worden bedacht. De
speciaal voor de Tweede Heinenoordtun
nel gebouwde boormachine werkt als een
groot conservenblik dat opschuift. Steeds
als er anderhalve meter is geboord houdt
de machine even stil en wordt er in de ge
boorde holte met geprefabriceerde beto
nelementen een tunnelsegment opge
bouwd, anderhalve meter lang en 35 cm
dik.
Op de plaats waar de ene betonnen ring
tegen de andere wordt gemonteerd komt
een afdichtingsprofiel van hard rubber.
Vervolgens wordt de ruimte aan de bui
tenkant, tussen tunnelwand en de bodem,
volgespoten met een betonmengsel. Met
dat al moet de tunnel honderd procent
waterdicht zijn en bestand tegen alle druk
van de omgeving.
Niettemin ging het op 29 mei mis. De
boortunnel was tot op ongeveer vijfhon
derd meter gevorderd en had juist het
diepste punt bereikt - circa 30 meter on
der het rivierpeil - toen opeens een meng
sel van water en aarde uit de st aartaf dich
ting spoot. De tunnel lekte!
„We hadden die dag juist een persbericht
de deur uitgedaan over het diepste punt.
En toen ging 's' nachts de telefoon bij me:
het was mis in de tunnel," vertelt Freek
Wermer. Hij schrok maar panikeerde niet.
Want bij de risico-analyses hoorde ook
deze calamiteit. Vandaar dat na de mel
ding van het lek, rond het afdichtingspro
fiel een al aanwezige rubberen ring werd
opgeblazen. Wermer: „Een soort fiets
band dus; als we dié voorziening niet had
den gehad was de tunnel waarschijnlijk
helemaal volgelopen."
Nu bleef het bij een ondiepe plas op het
diepste punt van de tunnelbuis. Het werk
lag bijna drie maanden stil. Op 18 augus
tus ging de boor weer draaien. Er was een
nieuwe staartafdichting uitgedacht van
stalen borstels. In rap tempo schoof de
boormachine naar voren en werden 22
tunnelsegmenten van anderhalve meter
gebouwd dat schoot op; nog 425 meter en
men was aan de overkant.
Maar op 2 8 augustus was het weer mis. Nu
ontstond er opeens een instabiel boor-
front. De boorkop ondervond geen weer
stand in de bodem en dreigde dol te draai
en. Het werken werd gestaakt.
De vermoedelijke oorzaak is een trechter
die van het boorfront omhoog loopt naai
de rivierbodem. Maar helemaal zeker is
dat nog niet, zodat men ook nog geen defi
nitieve oplossing heeft kunnen bedenken
voor het instabiele boorfront.
Tijdverlies
Freek Wermer was op vakantie toen op 28
augustus het boorfront uit zijn doen raak
te. Hij werd dus niet, als bij het lek eind
mei, uit zijn bed gebeld. „Ik zou wel even
geschrokken zijn", vermoedt hij, „maar
uitsluitend om de tegenslag en het waar
schijnlijke tijdverlies. Niet vanwege het
gevaar. Dat is, net als bij de eerdere storin
gen, geen moment aanwezig geweest in de
tunnel."
Wermer schat dat tussen nu en twee we
ken duidelijk is hoe het boren kan worden
hei-vat. „We kijken niet op een week. Het
moet een echt goede oplossing zijn. Er
wordt zelfs gedacht om de grond vanuit de
boormachine te bevriezen zodat de boor
zich door de dan harde bodem kan wer
ken. Maar welke oplossi ng ook, alles moet
eerst nog verder worden uitgewerkt. We
zijn misschien wel twee maanden verder
voor we echt door kunnen gaan."
Wordt erbij de Tweede Heinenoordtunnel
al met al met te veel leergeld betaald?
„Daar kun je verschillend over denken",
aldus de projectleider. „Als alles van meet
af aan goed was gegaan en we bij wijze
van spreken met de boortunnel fluitend
de overkant hadden gehaald, hadden we
misschien pas écht een probleem gehad.
Want we hebben hier nadrukkelijk een
project waar lessen geleerd moeten wor
den. Maar vertragingen zoals tot dusver
zijn opgetreden hebben we niet voorzien.
Maar als het nu toch zo is, laten we de te
genslag dan positief benaderen en er het
maximale van opsteken. Met het geleerde
kan dan straks bij andere projecten wel
licht grote schade worden voorkomen.
Alle ervaring van de Tweede Heinenoord
tunnel stellen we beschikbaar aan de BV
Nederland."
Wermer zucht. „Maar dat is ook wel eens
een druk hoor."
Aad Wagenaar
Elk jaar moeten 17.000 mensen zich
voor een hondenbeet in het zieken
huis laten behandelen. In bijna de helft
van de gevallen betreft het kinderen be
neden de tien jaar. Dat blijkt uit vorige
week gepubliceerde cijfers van Stichting
Consumenten en Veiligheid. De hond
krijgt altijd de schuld, maar meestal ligt
de oorzaak van het probleem bij de baas,
zo stellen de deskundigen.
Meestal is de reactie: „Dat doet-ie anders
nóóit!" Weinig hondenbezitters zullen
toegeven dat hun hond niet honderd pro
cent te vertrouwen is. En dat terwijl in één
op de drie gevallen het baasje zelf de gebe-
tene is. De baas van een hond loopt bijna
net zoveel risico op een beet als een wild
vreemde.
Agressief gedrag bij honden is bijna altijd
de schuld van de baas, stelt B. Knol, die
renarts aan de faculteit Diergeneeskunde
van de Universiteit Utrecht en gespeciali
seerd in gedragsproblemen..Mensen rea
liseren zich meestal niet dat ze met een
hond eigenlijk een wolf in huis halen. Bij
ten maakt bij honden onderdeel uit van
een sociaal regelmechanisme. Via agres
sie maken honden ui t wie de baas is en wie
ondergeschikt."
Geen benul
Volgens Knol hebben de meeste bazen
geen flauw benul van de manier waarop
ze met him dieren zouden moeten commu
niceren. „Tachtig procent van de honden
eigenaren gaat niet goed met de hond om.
Mensen doen met fle hond alsof het een
kind met een vachtje is, maar dat is hele
maal verkeerd. Een baas moet afdalen tot
het niveau van de hond om de gezagsver
houdingen duidelij k te kunnen stellen. De
manier waarop honden onderling met el
kaar om gaan moet bij de opvoeding de
norm zijn. Wie goed wil zijn voor zijn
hond moet hem dus letterlijk een honden
leven geven."
Een hond heeft altijd een leider nodig die
hem aanspreekt in de taal die hij begrijpt.
Leg je bijvoorbeeld bij een hond je hand
over zijn snuit, of in zijn nek, dan begrijpt
Kinderen trekken
vaak met honden op,
zonder het besef dat
honden volgens
deskundigen niets
van hen begrijpen,
foto Cees Mooij
een hond precies de bedoeling. Bij honden rang. Ook als een mens dat doet, is het den, hoger op de ladder te klimmen. Een voortaan de leider is. Hij zal dan vervol-
onderling legt de hoogste baas ook zijn voor de hond overduidelijk wie de baas is. hond gaat dan bijvoorbeeld grommen bij gens steeds een stapje verder gaan in zijn
kop in de nek van de ondergeschikte, of Net als wolven proberen ook honden, ze- de voederbak. Als zijn baas daar niets aan agressieve gedrag, tot zijn baas hem echt
sluit zijnbek over de snuit van de lagere in ker als ze geslachtsrijp beginnen te wor- doet, is het voor de hond duidelijk dat hij niet meer in de hand heeft.
Iets anders waar honden volgens gedrags
deskundige Knol maar weinig van begrij
pen zijn kinderen. „Niet voor niets wor
den die zo vaak gebeten. Kinderen zijn
vaak van alles aan het uitproberen. Ze
prikken met hun vingertjes in ogen, trek
ken aan haren en zijn uit op een reactie.
Mensen begrijpen dat en lachen er wat
om, maar een hond raakt daar helemaal
van in de war. Al is het maar omdat in zijn
taal de leider nooit naar de ondergeschik
te komt, maar altijd andersom Meestal
waarschuwt een hond eerst door te grom
men of weg te vluchten, maar als dat niet
helpt wil hij wel bijten. Puur uit angst
meestal."
Het is volgens Krol dan ook erg belangrij k
dat ouders hun kinderen nooit alleen la-
t$n met een hond en dat ze hen leren dat ze
het dier met rust moeten laten.,Net zoals
je een kind kunt leren dat een stopcontact
gevaarlijk is en dat het zijn kleine zusje of
broertje niet mag pesten, kan je ook leren
dat het niet aan een hond mag komen."
Jong
Niet alleen de slachtoffers van hondenbe
ten zijn vaak erg jong bijna de helft van de
gebetenen is jonger dan tien jaar ook de
daders zijn meestal nog niet zo oud. Art
sen van de eerste hulp van het Tilburgse
St.'Elisabethziekenhuis turfden een aan
tal jaren geleden twee jaar achtereen het
aantal bijtwonden en informeerden daar
bij naar de leeftijd, ras en geslacht van de
hond. In die twee jaar beten de gezamen
lijke Tilburgse honden 372 Tilburgse bur
gers het ziekenhuis in. De hond was bijna
altijd jonger dan drie jaar en drie keer va
ker een reu dan een teef.
Op de Tilburgse lijst van bij tgrage honden
staat de Duitse herder met stip bovenaan,
op de voet gevolgd door de bouvier en het
vuilnisbakkenras. Van de gebeten Tilbur-
gers was dertig procent te pakken geno
men door een herdershond, terwijl dit ras
slechts veertien procent van het Neder
landse hondenbestand uitmaakt.
Nathalie Strijker
