Heli meet hobbels
in het rivierenland
Handleiding voor ontwerpers
PZC
Laser ziet zelfs
molshopen
Romeinen
waren
notoire
vervuilers
wetenschap en techniek
35
CorelDRAW
computertaal
Heel veel
letters
op cd-rom
@penst@@rtjes
Aards leven
komt uit
de ruimte
zaterdag 23 augustus 1997
Hoogteverschillen in uiterwaardenlandschap nauwkeurig in kaart gebracht
Zelfs voor de meest ervaren helikopterpiloten op het
Gelderse vliegveld Teuge is het vertrek van de
Amerikaanse Schweizer-heli vol meetapparatuur een
belevenis waarvoor ze graag even de hangar uitstappen.
Hoe het ook waait, piloot Dan Baker laat het toestel uiterst
traag loodrecht opstijgen. Alsof het volgeladen is met
onbeschermd tegen elkaar liggende eieren.
Baker heeft het ongelofelijke aantal van tienduizend
vlieguren in helikopters achter zijn naam staan. In de jaren
zestig bestuurde hij de gigantische gevechts- en
transportheli's boven de jungle van Vietnam. De daar
opgedane ervaringen maakt hij nu in vredestijd nuttig.
Bijvoorbeeld door vanuit een heli hoogteverschillen in de
Nederlandse uiterwaarden te meten voor Rijkswaterstaat.
Satellieten in V^ste baan op 20.000 km. hoogte rond de
aarde t.b.v. exaote positiebepaling
Helikopter vliegt opN
100m. hoogte met-
snelheid van 90 kirj/u.
evenwijdige banen
met onderlinge
afstand van 50 meter
Schotelvormige satelliet
antennes voor positie
bepaling van de heli
tot op 5 cm.
nauwkeurig
Een helikopter met drie opval
lende uitsteeksels maakte de
ze lente zeven vluchten boven het
weidse uiterwaardenlanschap ten
noorden van Deventer. Het toestel
voerde een experiment uit om met
speciale meetapparatuur een zeer
gedetailleerde kaart te maken van
alle hoogteverschillen op het
aardoppervlak. Met zo'n kaart
kan Rijkswaterstaat in de toe
komst beter voorspellen hoe snel
'hoogwatergolven' als die van
1994 en de beruchte van 1995
voorbij zullen stromen.
De helikopter werd met een
vrachtvliegtuig uit Amerika over
gevlogen en is inmiddels terugge
bracht. Het is de bedoeling dat
Rijkswaterstaat volgend jaar over
een eigen demontabele meetin-
stallatie beschikt die geschikt is
voor verschillende helikopters.
Daarmee zullen alle uiterwaarden
van Nederland in beeld worden
gebracht. Op die wijze moeten uit
eindelijk vele tienduizenden hec
tares rivierengebied in kaart ko
men.
De kaart die zo ontstaat is een be
langrijk hulpmiddel om in de toe
komst betere voorspellingen te
doen als het water in Rijn en Maas
weer de hoogten van 1994 en 1995
bereikt. Vooral in de laagste
stroomgebieden, zoals die ten
noorden van Deventer, is de rivier
breed, zijn de hoogteverschillen
gering en stroomt het water traag
naar IJsselmeer of zee. Terreinver
hogingen in het rivierbed veroor
zaken een hinderlijke vertraging
van de doorstroming. Enkele lage
'ribbels' dwars op de stroomrich
ting kunnen hetzelfde effect heb
ben als een dammetje en elke bar
rière leidt stroomopwaarts ook tot
hogere waterstanden. Met behulp
van de nieuwe nauwkeurige kaart
kunnen de ingenieurs van Rijks
waterstaat bijvoorbeeld de gun
stigste plekken bepalen waar met
zand- en kleiwinningen (onder
andere voor de baksteenindustiïe)
ook de effectiefste stroomgeulen
ontstaan.
Satellietantennes
Van de apparatuur in, aan en on
der de helikopter zijn drie meet-
circuits van elkaar te onderschei
den. De drie uitsteeksels opzij zijn
satellietantennes, waarvan een
vierde exemplaar zich op de staart
van heli bevindt. Met de vier ont
vangers is sprake van een zeer
nauwkeurig Global Position Sys
tem. Dat GPS bevindt zich ook in
moderne schepen, vliegtuigen en
geavanceerde vervoermiddelen op
het land. Het GPS kan aan de hand
van signalen van satellieten zeer
nauwkeurig de plaats op de land
kaart bepalen. Bij de GPS van de
Amerikaanse heli is sprake van
een nauwkeurigheid van vijftien
centimeter.
Het tweede meetsysteem is een
aardgebied
WUGO Infographic Jos Ruks, Foto's Ab Hakeboom bron: Fugro, Rijkswaterstaat""
De navigator, gezeten naast de piloot,
SB&dient de meetapparatuur.
Om een zeer nauwkeurig reliëf van het
rtand in kaart te brengen moeten
continu gegevens worden geregis
treerd en gecombineerd. Deze digitale
informatie via de helikopter verkregen,
wordt per computer verwerkt tot de
uiteindelijke hoogtekaart.
Hoogte
Verticaal gerichte laserlichtpulsen (8000
pulsen per sec.) uitgezonden vanaf 100
meter hoogte, waarvan de weerkaatsing
(echo) wordt geregistreerd en gekoppeld
aan de exacte positie van waarneming op
dat moment. Oneffenheden in het
landschap kunnen zo tot op 8 cm.
nauwkeurig worden gemeten.
Kaart
De verkregen informatie - positie
aardreliëf - worden uiteindelijk in zeer
nauwkeurige topografische kaarten
verwerkt.
gyroscoop, een apparaat dat alle
trillingen en schokken van de
wentelwiek registreert. Die is
noodzakelijk omdat er twee GPS-
metingen per seconde plaats vin
den, terwijl in de tussenliggende
periode ook positiebepalingen no
dig zijn. Dit ten behoeve van het
derde, meest vernieuwende meet
systeem naast het landingsgestel.
Lichtpulsen
Daar is een laserlichtinstallatie
geplaatst, die achtduizend licht
pulsen per seconde uitzendt en de
weerkaatsingen opvangt en regi
streert. Populair omschreven gaat
het om een zeer geavanceerd echo
lood op basis van laserlicht. Vlie
gend op een hoogte van honderd
meter en met een snelheid van ne
gentig kilometer per uur tast dit
'echolood' een strook van zeventig
meter breed af. Het toestel vliegt
in parallelle banen over het land
om alle oneffenheden in kaait te
brengen. De onderlinge afstanden
van de banen zijn vijftig meter
omdat een 'overlap' van twintig
meter in de opgemeten stroken de
nauwkeurigheid van de metingen
vergroot.
De computer in de helikopter regi
streert per vierkante meter een
tiental hoogtepunten. „Je kunt bij
wijze van spreken zeggen dat elke
molshoop in het terrein wordt op
gemeten", vertelt ir. Jan Fischer,
die voor ingenieursbureau Fugro
Inpark in opdracht van Rijkswa
terstaat de leiding heeft over dit
experimenteel project.
Die metingen worden met de GPS
informatie opgeslagen in een com
puter die zich bevindt tussen de
scheenbenen van de naast de pi
loot gezeten navigator. Op die
computer staan twee videoappa
raten. Een videocamera aan de on
derzijde en een camera schuin
vooraan leggen vast over welke
landschappen de heli vliegt. Prak
tisch gesproken zijn de videobanv
den slechts uiterst grove controle
middelen op de registraties van
satelliet- en lasersignalen. De heli
heeft alle opnamen in een weekje
gemaakt; de verwerking van de di
gitale informatie met de hypermo
derne apparatuur duurt echter
twee maanden.
Gerard Bons
Eigenlijk had het boek
Ont werpen met CorelDRAW
overbodig moeten zijn. Het is van de
hand Peter van Heulen en Maartje
Heymans. Bij de meeste betere en
vaak ook wat duurdere
computerprogramma's worden
omvangrijke handleidingen
geleverd en anders staat het wel op
de cd-roms van het programma. Die
boeken nodigen vaak niet echt uit
tot leizen, al was het alleen maar
door hun omvang. Dat klopt, vertelt
de in Westkapelle woonachtige
Peter van Heulen, vaak zijn die
boekwerken nogal technisch en je
leert er niet echt mee ontwerpen.
Het boek is eigenlijk min of
meer toevallig ontstaan. Ja
ren geleden kocht Van Heulen de
versie 1.2 van CorelDRAW. Dat
was toen een duur programma en
het viel hem aanvankelijk nogal
tegen dat hij er af en toe proble
men mee had. De toenmalige ver
tegenwoordiger van CorelDRAW
wilde alleen bedrijven helpen,
dus daar stond hij. Op een beurs
kwam hij een vertegenwoordiger
van het bedrijf tegen en toen is
het balletje gaan rollen. Hij kreeg
de informatie die hij wilde en ver
diepte zich steeds verder in het
programma. Uiteindelijk was
Van Heulen zo ver dat hij met
steun van het computerbedrijf
Caribits Computers in Dronten
een computer inrichtte waarop
belangstellenden konden inbel-
len voor het ophalen of plaatsen
van berichten en informatie over
CorelDRAW, een zogenaamd
BBS.
Daarmee was het verhaal nog
niet klaar. Op zeker moment
kwam het verzoek vanuit Cana
da, waar het hoofdkantoor van
Corel is gevestigd, of hij demon
straties in Nederland wilde gaan
verzorgen in verband met zijn
ruime ervaring met de program
ma's van het bedrijf. Tijdens die
demonstraties leerde hij Maartje
Heymans kennen die hetzelfde
werk deed. Omdat Van Heulen
inmiddels ook al artikelen
schreef in een computerblad,
ontstond het idee om gezamen
lijk een boek te schrijven over
Peter van Heulen uit Westkapelle schreef samen met Maartje Heymans een handleiding voor het program
ma CorelDRAW. foto Ruben Oreel
schuin te krijgen als op de echte
blikjes. Gelukkig heeft de schrij
ver het zelf al allemaal uitgedok
terd en hoeven alleen diens
aanwijzingen maar gevolgd te
worden.
Een duidelijk boek dus, en zeer
bruikbaar voor mensen die zelf
met CorelDRAW (tot en met ver
sie 6) werken. Bij het boek is een
cd-rom gevoegd met alle bestan
den en ontwerpen uit het boek in
CDR of PCT-f ormaat. Momenteel
werkt het duo aan een nieuw
boek, dat tegen het eind van het
jaar op de markt wordt verwacht.
Dat is bestemd voor de versies 7
en 8.
ontwerpen met CorelDRAW.
Daarbij zou Van Heulen de meer
technische hoofdstukken voor
zijn rekening nemen en Heymans
de hoofdstukken waarin een be
roep wordt gedaan op de creativi
teit van de gebruiker.
Cd-hoesjes
In het boek, waarvan inmiddels
ook een Duitse vertaling is ver
schenen, worden verschillende
technieken behandeld die met
CorelDRAW uitgevoerd kunnen
worden, zoals chroomreflecties,
teksteffecten, tekeningen maken,
maskertechnieken, cd-hoesjes
maken en het maken van bewe
gende beelden. Het boek wordt
besloten met een hoofdstuk over
technische basiskennis en een
hoofdstuk getiteld 'Corel in vo
gelvlucht', voor mensen die nog
niet eerder met de programma's
van Corel kennismaakten.
Heymans en Van Heulen hebben
gekozen voor een stap-voor-stap
beschrijving van de handelingen
die een gebruiker van CorelD
RAW moet verrichten. De tekst
wordt geïllustreerd met kleuren
afbeeldingen en dat is op zich al
vrij bijzonder in dergelijke boe
ken. Tips, waarschuwingen en
daden worden met speciale syrfi-
bolen aangegeven. Wie de aan
wijzingen stap voor stap volgt
kan op den duur zelf een rood
blikje tekenen, met daarop de
overbekende naam van een cola-
merk. Al is het wel een heel ge
priegel om de letters exact zo
René Schrier
Peter van Heulen en Maartje Hey
mans: Ontwerpen met CorelDRAW -
Uitgeverij: Academie Service, ISBN
90-395-0571-3. Prijs f45,-.
De computer is als tekst
verwerker zeer alge
meen bekend. Steeds meer
mensen willen van hun tek
sten ook iets moois maken,
bijvoorbeeld met behulp
van illustraties of kleuren.
TLC Domus helpt ze daar
een beetje bij, met de publi
catie van twee cd-roms met
verschillende lettertypen.
Dat maakt het mogelijk van
allerlei teksten iets per
soonlijks te maken. De cd's
heten 'Handschrift letter
typen' en '3003 letterty
pen'.
Handgeschreven
Vooral de eerste maakt het
mogelijk teksten op het
scherm te zetten en eventu
eel te pi'inten, die heel dicht
in de buurt komen van
handgeschreven brieven.
In totaal zijn 300 hand
schriften beschikbaar, de
een wat beter te lezen dan
de ander. Net echt dus.
De cd-rom '3003 letterty
pen' bevat inderdaad
zoveel verschillende letter
typen in True Type en Post-
Script-formaat. De cd-rom
biedt bovendien veel
vreemde-talen-letterty-
pen, waaronder Russische,
Griekse, Hebreeuwse en
Arabische. Ook buiten
landse accenten, valuta,
wetenschappelijke symbo
len, pijlen en zelfs schaak
stukken staan er in.
De lettertypen zijn gemak
kelijk te installeren en aan
het bestand van de compu
ter toe te voegen. De pro
gramma's zijn Nederlands
talig.
René Schrier
3003 lettertypen, uitgeverij
TLC DomusISBN 90-5432-
S17-7. Prijs 49,95.
'Handschrift lettertypen', uit
geverij TLC Domus. ISBN 90-
5432-813-4. Prijs f39,95.
Holland Snooker
op Internet
Holland Snooker BV uit Mid
delburg timmert ook aan de
digitale snelweg. Sinds juni heeft
het bedrijf een eigen website met
informatie over bijvoorbeeld ta
felvoetbalspelen en biljarttafels,
maar ook over spelregels, het
clubleven en evenementen.
Biljartverenigingen die op deze
pagina vermeld willen worden
kunnen een formulier invullen en
worden aan de site toegevoegd.
Holland Snooker is een sponsor
overeenkomst aangegaan met de
Dutch Snooker Home Page en
daarop zullen binnenkort bonds-
informatie, wedstrijduitslagen
en -verslagen (eventueel met fo
to's), rankings en evenementen
kalenders te zien zijn. De Hol
land Snooker site is te vinden op:
http://www.holland-snooker.nl
Seks stimuleert
vernieuwing
Seks is het meestgezochte on
derwerp op het Internet en
het zoeken bevordert de techno
logische vooruitgang. Dit zeiden
onderzoekers maandag tijdens
de jaarlijkse bijeenkomst van de
American Psychological Associ
ation.
„Dit wordt de volgende seksuele
revolutie. Het gaat seks grondig
veranderen", meende Al Cooper
van het San Jose Marital en
Sexual Center in Califomië. Er
zullen vragen worden gesteld of
voyeurisme in cyberspace on
trouw vormt en of een elektroni
sche ontmoeting met iemand al
vorens deze te zien, zou kunnen
leiden tot betere relaties voor de
lange termijn, zei hij.
Ray Noonan van de Universiteit
van New York zei dat seks de
drijvende kracht is van de tech
nologische vooruitgang van het
Internet.
Het wordt ook de belangrijkste
inkomstenbron. Volgens Cooper
zal het de telefoonsekslijnen bin
nen enkele jaren uit de markt ver
dringen. RTR
Met hun mijnen en ertssmelterijen
hebben de Romeinen in de oudheid
voor flink wat luchtvervuiling gezorgd
door aanzienlijke hoeveelheden lood,
koper, arseen en antimoon de lucht in te
jagen. Daar worden nu nog sporen van
teruggevonden.
Zwitserse geologen van de uni
versiteit van Bern hebben sa
men met Oekraïense en Britse col
lega's een boring verricht in een
veen op een hoogte van 1000 meter
in de Zwitserse Jura en analyseer
den de bodemstalen op verschei
dene diepten. Zo kregen zij een
beeld van de luchtvervuiling ge
durende de afgelopen 2000 jaar.
Wat reeds uit eerdere boringen op
onder meer Groenland was geble
ken, werd nu ook in Zwitserland
bevestigd, namelijk dat de oude
Grieken en Romeinen de atmos
feer ernstig met zware metalen als
koper en lood hebben vervuild.
Sporen daarvan werden zowel in
achtergebleven zee- en meersedi-
menten als in gletsjerijs gevonden.
Het onderzoek in het hooggelegen
Zwitserse veen is vooral interes
sant, omdat het hier vrij stabiele
turflagen betreft die minder labiel
zijn dan sedimenten en weinig
contact hebben met grondwater.
Wat in die turflagen wordt gevon
den, is hoofdzakelijk door regen
aangevoerd. De aanwezigheid van
zware metalen op verschillende
diepten is dan ook representatief
voor de luchtvervuiling die in be
paalde perioden van de geschiede
nis aanwezig is geweest.
De zware metalen die vrijkwamen
uit de door de oude Romeinen ge
smolten ertsen, wijzen op een
reeds omvangrijke lucht- en bo
dem veiwui ling die, aldus de be
vindingen van de geologen in
'Earth and Planetary Science Let
ters', ook voor de toenmalige be
volking een ernstig gezondheids
risico inhield. In de Middeleeuwen
nam deze milieubelasting nog toe,
maar absolute hoogtepunten wa
ren het begin van de industriëlere
volutie rond 1905 en de afgelopen
jaren zeventig.
In tegenstelling met de onder
zoeksresultaten in andere sedi
menten, is de 'vingerafdruk' van
zware metalen in de turflagen veel
nadrukkelijker. De geologen von
den in de oudere lagen van het
Jura-veen loodconcentraties die
700 maal hoger waren dan in de
vergelijkbare lagen in het ijs van
Groenland. In de turflagen vond
men ook aanzienlijke resten van
het toxische arseen en antimoon.
Johan Lamoral
Het water op aarde is afkomstig uit
het heelal. Dat zelfde geldt
hoogstwaarschijnlijk ook voor de
primitieve kiemen waaruit later al het
leven ontstond. Dat is nogal wat en
daarom wordt Louis Frank al sinds 1986
voor gek versleten toen hij dat zei.
Frank, verbonden aan de Iowa
State University, leidde dat af
uit geheimzinnige, donkere vlek
jes die op ult.raviolet(uv)beelden
van de satelliet Dynamics Explo
rer-I (DE-I) te zien waren. Frank
hield dat voor 'mini-komeetjes',
elk tientallen tonnen zwaar, maar
hoofdzakelijk bestaande uit be
vroren waterdamp. In de atmos
feer valt dat op grote hoogten al
uit elkaar, de zich verspreidende
waterdamp absorbeert uv-stra-
ling van de zon en dat veroorzaakt
de vlekjes op de satellietbeelden.
Elf jaar lang werd Frank door we
tenschappers gemeden en ver
guisd, vooral omdat er op aarde
van zijn 'mini-komeetjes' niets te
merken of te zien was. Maar sinds
mei is Louis Frank als weten
schapper gelukkiger dan ooit.
Toen presenteerde hij in Baltimore
beelden van de NAS A-satelliet
'Polar'. Registraties van deze sa
telliet bevestigen het bestaan van
Frank's 'mini-komeetjes'. De ge-
leerden kunnen er nu niet meer
omheen: gemiddeld elke drie se
conden komt er zo'n ijle 'water-
plens' ergens de atmosfeer binnen.
Als dit al si nds het ontstaan van de
aarde in hetzelfde tempo aan de
gang is, is de aarde met een hoe
veelheid water verrijkt, gelijk aan
dat van onze zeeën en oceanen. De
'gewone' kometen, veel groter dan
de 'mini's' van Frank, staan er ook
om bekend dat ze niet alleen water
maar ook organische moleculen
bevatten. Dat moet, zo denkt
Frank, vrijwel zeker ook het geval
zijn voor de ijle mini-kometen.
De onverwachte bevestiging van
Franks elf jaar oude theorie bete
kent dus dat al ons water, in ieder
geval grotendeels, uit het heelal
afkomstig is en niet door aards
vulkanisme is ontstaan zoals alge
meen wordt aangenomen. En dat
niet alleen: met die waterplenzen
kunnen ook heel goed de primitie
ve, organische verbindingen zijn
meegekomen waaruit zich veel la
ter het leven op aarde ontwikkel
de. In dat geval is de aarde vanuit
de ruimte als het ware 'bevrucht'
met levenskiemen en moet het op
veel meer hemellichamen in het
heelal wemelen van leven. GPD
