De Harz
heeft van
nature
iets eigens
Hl
Waterkevers
zijn geduchte
roofdieren
Tussen Oost en West
33
35
37
>sr~
PZC
zaterdag 23 augustus 1997
vrije tijd
Het IJzeren Gordijn liep dwars door de Harz, verdeelde tot 1989 het
land en zijn bewoners. Nu is het een herenigd gebied, waar het
verdwenen IJzeren Gordijn als een Strook van Onbehagen doorheen
loopt. Gelukkig zijn er nog de prachtige Knuppeldammen.
DENEMARKEN
NEDER
LAND /[t,
oGoslar
HA Ft2
DU I T S L AND
Op de land-ruilbeurs van de ge
allieerde overwinnaars in Jal-
ta werd in 1945 de Oost-Westgrens
getrokken, waar je nu in de Harz
met alsnog een gevoel van onbeha
gen langs kunt lopen. Een kaalge-
kapte strook door het bos, veel
breder dan een normale brand
gang, waar nog de betonnen rij
stroken liggen waarover de Vopo's
(leden van de Volkspolizei) langs
de - inmiddels verwijderde - prik
keldraadversperringen reden.
'Unheimlich', dat is het ware
woord, nu nog.
Waar tot voor enkele jaren de weg
Braunlage-Elend doodliep, staat
nu een verticaal doormidden ge
spleten rotsblok. Waar de boven
kant met specie weer aaneen is ge
kit, is een plaat aangebracht met
de tekst'Deutschland-1989-wie
der vereint'. Het vijfhonderd in
woners tellende plaatsje Elend
heette overigens al zo ellendig
vóór het in de Russische zone werd
ingedeeld: het oud-Duitse 'alilan-
ti' betekende 'vreemd land' en dat
bedachten geestelijken omdat het
gebied zich lange tijd aan de in
vloed van de kloosters onttrok.
Aanvankelijk bezet door de Ame
rikanen dachten de oost-Harzers
nog het gunstigste lot uit de Duitse
nederlaag" van 1945 te hebben ge
trokken, Tot het anders uitpakte
en zij hun vrienden en verwanten
vijf kilometer westwaarts niet
meer mochten opzoeken, en het
IJzeren Gordijn verrees.
Sedert de hereniging van Oost- en
West-Duitsland in 1989 is de top
van de Broeken meer dan ooit een
bij Duitsers geliefd excursiedoel.
Eindelijk weer vrij toegankelijk
sedert in 1961 de "anti-fascistische
verdedigingsmuur' werd aange
legd, waarbij de Broeken - eigen
lijk een plateau - tot militaire en
politionele observatiepost werd
verheven. Waar 28 jaar lang alleen
Vopo's zich mochten ophouden.
Duitse humor
Maar politiek en vooral sociaal is
er nog steeds een grens, tussen de
Ossies en de Wessies. Dat kun je
ook beluisteren bij bewoners van
de oost-Harz: „Onze verkommer
de straten en huizen beginnen er
eindelijk weer toonbaar uit te
zien, maar we zijn niet blij met de
grote werkloosheid en de toene
mende criminaliteit." En dan met
een vreemd soort Duitse humor:
„Er is nog steeds dat verschil tus
sen God en een WessiGod weet al
les en een Wessi weet alles beter."
Hier wandelend hoor je kilome
ters in de omtrek telkens de fluit
van het stoomtreintje dat sinds de
ingebruikneming van de Brocken-
De weg van Braunlage naar Elen
ment voor de Duitse hereniging:
balm in 1898" vele rail-alpinisten
naar de top van deze hoogste berg
in de Harz heeft gebracht. Of om
laag naar het dal. Je kunt de berg
ook te voet bestijgen, zoals Goethe
in 1777 deed. De route die hij, nog
wel in de winter, volgde heet nu
dus Goetheweg. Zoals overal in
richtingborden en rotsen staat ge
kerfd.
Stoomfanaten
De Brockenbahn - die aansluit op
de oudere Harzquerbahn en de
Selkebahn - is meer dan een at
tractie, goed voor bejaarden en
(andere) stoomfanaten. Samen
met de geconserveerde restanten
van de ooit zo intensieve mijn
bouw, de vele mooie vakwerkhui
zen, geheel houten woningen en
kerken houden deze puffende
smalspoortreintjes het bijzondere
karakter van dit Noordduitse
middelgebergte in stand.
Naast deze sporen van menselijke
bedrijvigheid heeft de Harz ook
van nature iets eigens te bieden.
Binnen één reisdag (circa 550 kilo
meter vanuit Nederland) vind je
hier een forsbemeten heuvelland,
waar de rotsformaties soms ver
rassend doorheen steken of in
slordige stapels bovenop staan (de
'Klippen'), met uitgestrekte bos
sen en overal kabbelende beken.
Al dat water is weliswaar eerst uit
de hemel omlaag gekomen, maar
dat gaat meestal in korte, forse
stortbuien, zodat wandelen langs
al die beken er niet drenzerig door
wordt verstoord.
Voor wandelliefhebbers is er een
enorm netwerk van paden en voor
de houtwinning aangelegde weg
getjes. Zoveel paden, dat het soms
niet meevalt de juiste route te vin
den. Een kompas is bijna nood
zaak tijdens tochten door de moe
rassen, waar forse stukken van de
Oberharz zompig mee zijn bedekt,
en toegankelijk zijn gemaakt door
middel van 'Knuppeldammen'.
De afvloeiing van dit immense
waterreservoir' door al die beekjes
en riviertjes kwam in vroeger eeu
wen goed van pas om, gekanali
seerd en opgevangen in tientallen
stuwmeren en -meertjes, alle ra
deren te laten draaien voor de eer
tijds intensieve mijnbouw. De
winning van zilver, goud, lood en
ijzererts maakte de Harz tot een
van de welvarendste gebieden,
waar de fraaie kerken, kastelen en
ook woonhuizen van getuigen.
Goslar, aan de noordrand, is een
hoogtepunt, met zware middel
eeuwse torens waar zich vroeger
de stadspoorten bevonden en de
gaaf gerestaureei'de keizerlijke
Palts - het imposante paleis dat de
Salische keizer Hendrik III in de
elfde eeuw liet bouwen. De char
me van Goslar steekt echter niet
zozeer in deze monumentale ge
bouwen, maar in de wirwar van
straten en pleinen met ongerepte
gevelrijen in vakwerkbouw.
Heilzame bronnen
De Harz kent nog vele heilzame
bronnen en waar die ontbreken
draagt elk plaatsje wel het predi
kaat 'Luft-Kurort', waar de lij
ders aan overdaad of overjarig
heid steevast een kuur-park
aantreffen, met verzorgde perken
en waterpartijen, alsmede zit
bankjes om de tien meter. En een
muziekhoek, waar enkele schnab
belende strijkers en blazers Schu
berts 'Unvollendete' uitgedund te
berde brengen, terwijl verderop
onder de bomen een ook al over
voerde eekhoorn het bordje 'Eich-
hornecke' waarmaakt.
En dan is er in Herzberg, in het
zuiden, nog het negen eeuwen ou
de gelijknamige kasteel van het
Welfengeslacht met een verras
sende collectie tinfigui'en. De door
keizer Barbarossa op een boven
het dal uitrijzende dolomietrots
neergezette burcht is op zichzelf al
bezienswaardig door zijn rijke
vakwerkarchitectuur i'ond het
binnenhof met rijkversiex'de klok-
kentoi'en.
In de zalen waar 'De Wereldge-
schiedenis in tinfigui'en' geëta
leerd staat, kijk je echt je ogen uit.
Tinnen dinosaui'iëi's ter grootte
van een decimeter, complete kas
telen met tinnen riddex's, jonk
vrouwen en voetknechten, Leo
nardo da Vinci die de laatste hand
legt aan de Mona Lisa, Pruisische
en Franse legers, pai'aderendenop
het slagveld, ook de befaamde
Struwelpeter die zijn soep niet
lustte - het kan niet op. En de
minutieuze zox'g waarmee bij
voorbeeld uniformen tot in de
priegeligste details met één pen-
seelhaartje op de tingietsels zijn
beschilderd, is verbazingwek
kend.
Nico S. de Wal
Informatie: Duits/Reis en informatie
bureau, Trade Park Zuidoost, Hoog-
oorddreef76,1101 BG Amsterdam.
Guido Gezelle, scherp waar
nemer als hij was, heeft al
lerlei dieren en planten van het
Vlaamse platteland in treffen
de, direct aansprekende ge
dichten gevat. Vaak waren liet
dingen die bij anderen nauwe
lijks belangstelling genoten.
Zoals het Schrijverke. Gyrinus
natans (de wetenschappelijke
naam van het kevertje) staat er
keurig bij in de titel van het ge
dicht.
O krinklende winklende toa-
terding,
met 't zwart kabotseken aan,
wat zien ik toch geren uw kop-
ke
flink al schrijven op t ivaterke
gaan.
Het gedicht van Gezelle
heeft er in ieder geval voor
gezoi'gd dat er één waterkever
bekend werd bij het grote pu
bliek. Of dat nog zo is valt te be
twijfelen. Het ke veil je met de
bovengemelde naam is inmid
dels door wetenschappers in
zeker tien vei'schillende soor
ten opgesplitst. Het oorspron-
kelijk bedoelde Schi'ijveilje is
al sinds 1924 niet meer in Ne
derland gevonden, maar ook de
afgesplitste veiwanten zijn. ze
ker in Zeeland, verre van alge
meen. Toch komjeschi'ijveiljes
af en toe wel eens tegen, en in
dat geval is het makkelijk ge
noeg om ze als zodanig te hei-
kennen. Ze cirkelen in grote
groepen pijlsnel over het wa
teroppervlak. Bij nadere' be
schouwing is het opvallend dat
de staalblauw glanzende ke
vertjes lange voorpoten, en
korte, afgeplatte midden- en
achterpoten hebben. Ze zijn
helemaal toegerust om hun
pijlsnelle cirkelbewegingen op
het wateroppervlak te maken
Ogen
Gij leeft en gij roert en gij loopt
zoo snel, al zie 'k aan u arrem
noch been; gij ivendt en gij weet
uwen weg zoo wel, al zie 'k u
geen ooge, geen één. Dat laatste
was nou net helemaal mis ge
zien van Gezelle. Schrijvertjes
die over het wateroppervlak
cirkelen zijn op jacht. Ze zoe
ken naar insekten die in het wa
ter gevallen zijn, en onder de
waterspiegel naar muggenlar-
ven en andere kleine waterdie
ren. Om zowel boven als onder
water te kunnen kijken hebben
schrijvertjes een dubbel paar
ogen, zodat ze tegelijkertijd
onderwaterprooien en dieren
aan de oppervlakte kunnen op
sporen. De lange voorpoten
doen dienst om de prooi vast te
grijpen.
Buitenbeentjes
Eigenlijk zijn schrijvertjes
nogal buitenbeentjes onder de
waterkevers. Want de meeste
soorten leven niet op, maar on
der het wateroppervlak. Van
daar ook dat ze bij het publiek
tamelijk onbekend zijn, on
danks het feit dat er in Neder
land meer dan 350 verschillen
de soorten leven. De meeste
soorten kunnen overigens wel
vliegen, en ze landen dan wel
eens op een verlicht venster, of
soms in groot aantal op broei-
ruiten en andere spiegelende
oppervlakten die ze voor water
aanzien.
Rovers
De naam waterkevers wekt de
suggestie alsof het om één min
of meer homogene familie gaat.
Dat is zeker niet het geval. De
naam wordt eigenlijk op de
zelfde manier gebruikt als 'wa
tervogels', waarmee zowel gan
zen en eenden als steltlopers of
rallen kunnen worden bedoeld.
De waterkevers behoren lot al
lerlei verschillende keverfami
lies, en de grens met landkevers
is soms niet duidelijk te trek
ken, omdat er soorten zijn
waarvan de larve op het land en
de volwassen kever in het water
leeft, of andersom. De grootste
waterkeverfamilie is die van de
waterroofkevers, waarvan bij
ons ruim honderd soorten te
vinden zijn.
De bekendste vertegenwoordi
ger van de familie is de geelge-
rande waterroofkever, die met
zijn lengte van rond de drie
centimeter tot de grootste soor
ten behoort. Het is een geduch
te rover, die danig huis kan
houden onder de zoetwaterbe
volking. Zelfs vissen, zoals ste
kelbaarzen en modderkrui
pers, zijn niet veilig voor hem.
En argeloze schepnetvissertjes
weten dat de beet ook voor
mensen duchtig aankomen
kan. De geelgerande water
roofkever is een goede vlieger,
en vaak duurt het niet lang
voordat een nieuw aangelegde
drinkput of tuinvijver door het
beest ontdekt wordt. Door zijn
afmetingen en opvallende
kleurenpatroon wordt de kever
ook door leken niet gauw over
het hoofd gezien, en dat is meer
dan je van menige andere wa
terkever kunt zeggen.
Chiel Jacobusse
Zelfs vissen zijn niet veilig voor de geelgerande waterroofkever.
illustratie Adri Karman
Schoolagenda's
in soorten en
maten
Synthetische
kurk wint terrein
Heimwee naar
het Franse
restaurantje
Triumph
presenteert
klassieke motor
Nieuwe Rover
420 Si heeft eigen
stijl
Helikopter meet
drempels in
rivieren
Ontwerpen op de
computer
Romeinse lucht
vol koper en lood
Rondkijken in de
Vogel kreek
Puzzel
Postzegels
