Landhervorming in Rietfontein is harde leerschool
Bouterse wil van Suriname
marionetten-theater maken
I Drugshandel van
i een legerleider
reportage
29
Het is een van die menselijke drama's,
waar Zuid-Afrika onder gebukt
gaat. Strijdfontein maakt deel uit van de
landhervormingsprojecten die overal,
maar vooral in de provincie Mmapuma-
langa zijn opgezet met de bedoeling
landloze zwarte boeren aan grond te hel
pen. Iedere landloze familie kan een sub
sidie van 15.000 rand (zo'n 7.000 gulden)
krijgen om land te kopen. Als gemeen
schappen dat geld bij elkaar leggen, zo
als in Rietfontein is gebeurd, is het totale
bedrag aan subsidie groot genoeg om een
bestaande boerderij te kopen.
De inwoners van Rietfontein zijn alle
maal ooit tijdens de Apartheid van hun
grond en huizen verdreven en gedumpt
op een hooggelegen vlakte. Ondanks zijn
naam heeft het leven in Rietfontein wei
nig met water te maken, noch met riet.
De verzameling dorpen met in het totaal
zo'n 15.000 inwoners heeft geen enkele
natuurlijke waterbron. De vrouwen
moeten dagelijks vele kilometers lopen
zaterdag 23 augustus 1997
Het zogenaamde Copa-team van de politie Haaglanden begon in 1992 met
een onderzoek naar drugshandel door Desi Bouterse. Aanleiding waren
inlichtingen dat Bouterse een akkoord had gesloten met een Colombiaanse
cocaïnekartel. In de jaren daarvoor waren er vele malen beschuldigingen aan
het adres van Bouterse gedaan.
foto Reuter
hijzelf als zijn companen, zeer rijk zijn ge
worden. Waar al dat geld vandaan is ge
komen is onbekend. Als we de betrokke
nen zelf mogen geloven, zijn ze 's werelds
beste zakenlieden, precies zoals al die an
dere nieuwe rijken, die prachtige villa's
met luxe zwembaden laten bouwen in de
villawijk Leonsberg. In de binnenstad
van Paramaribo zijn ze herkenbaar aan
hun kostbare jeeps met vierwiel-aandrij-
ving of cabriolets (favoriete kleur is rood)
waaruit rap-muziek schalt.
„Men spreekt al een tijdje over een narco-
economie in Suriname", meent Andre
Haakmat, voormalig vice-president on
der Bouterse en tegenwoordig advocaat te
Amsterdam. Twee jaar geleden zei hij al:
„De drugshandel is in Suriname verdeeld
over alle partijen. Het is zo'n wijd ver
breid verschijnsel, er zijn zo veel mensen
bij betrokken, dat het politiek onmogelijk
is mensen uit te leveren, zonder de stabili
teit van het land in gevaar te brengen."
„Jaren geleden boden de Amerikanen aan
om samen met Nederland in Suriname in
te grijpen, maar toen voelde Den Haag
daar niets voor. Nu lijkt het te laat, te veel
mensen zijn er bij betrokken", beaamt
Wilfred Lionarons, een gerespecteerd
journalist en voormalig kranten-eige
naar, die in december 1982 de dans ont
sprong omdat hij toevallig in de Verenigde
Staten verbleef. Drie keer kwamen solda
ten naar zijn huis om hem op te halen, drie
keer vergeefs. Wel ging de drukkerij van
zijn krant in vlammen op. Sindsdien
woont Lionarons in Nederland en schrijft
hij voorde weekkrant Suriname.
„Vele villa's in Leonsberg zijn gebouwd
met drugsgeld", zegt Lionarons. „Het
grootste deel van de financiële top is be
trokken bij smeerlapperijen. Meer kan ik
er niet over zeggen."
Dirk Meilema
De boerderij Strijdfontein is in droeve staat. Het gras schiet hoog op tussen de
plantages met navelsinaasappels, een groot deel van de bomen heeft kale tak
ken, de vruchten zelf ogen schriel, met bruine plekken op de schil. „Droogte en te wei
nig insecticiden", meent Abraham Shabangu, de man die ons rondleidt. Maar twintig
kilometer verderop, in Rietfontein, heeft onderwijzer T.K. Mogane een andere ver
klaring: „Onkunde. Shabangu is een voormalige politieman. Wat weet die van boe
ren?"
Een waterdam op de boerderij Strijdfonl
in. foto Runa Hellinga
naar een boorgat om hun families van
drinkwater te voorzien. Water om de vel
den rond het dorp te bevloeien is er al he
lemaal niet.
Natuurlijke bron
Water was dan ook de oorspronkelijke
aanleiding om de boerderijen te kopen.
Shabangu, een oud-politieman uit So-
weto, was degene die op het idee kwam
om twee naburige boerderijen, het 1.000
hectare grote Strijdfontein en het haast
3000 hectare grote Ohrigstad te kopen.
Beide boerderijen beschikken over een
rijkvloeiende natuurlijke bron, die de
waterproblemen van Rietfontein ten
minste ten dele kan oplossen.
Hij vond zo'n 560 families, al met al naar
schattingzo'n 5.000 mensen, pakweg een
derde van de Rietfontein-gemeenschap,
bereid mee te doen. Ze verenigden zich in
de Rietfontein Daklozen Vereniging, en
zijn sinds een jaar formeel eigenaar van
Strijdfontein en Ohrigstad.
•school voor beleidsmakers dat goede be
doelingen alleen niet voldoende zijn. De
gemiddelde inwoner van Rietfontein, en
van de meeste zwarte dorpen in Zuid-
Afrika, weet hoe je mais, kool en tomaten
moet planten op een klein veldje achter
je huis en hoe je koeien moet hoeden.
Maar van commerciële landbouw heeft
hij geen flauw benul.
En zelfs als hij er benul van heeft, dan
wordt het hem niet makkelijk gemaakt
een succesvol bedrijf op te zetten. Het
heeft de beleidsmakers bijvoorbeeld een
tijd gekost om zich te realiseren dat een
boer met een grote lap grond alleen niet
zover komt, dat hij ook machines nodig
heeft, en zaad en mest. En daarvoor is
geld nodig, geld dat commerciële banken
niet of nauwelijks bereid zijn te verstrek
ken aan zwarte boeren.
Zo zou de voormalige legerleider
betrokken zijn bij een partij van
273 kilo cocaïne, die in 1991 op het
vliegveld van Brussel in beslag werd
genomen. Het openbaar minister
maakte in 1995 bekend dat Bouterse
wordt verdacht van betrokkenheid
bij vier drugstranporten en het wit
wassen van drugsgeld. Inmiddels
zouden er twaalf verklaringen tegen
hem zijn. Bouterse zou betrokken
zijn geweest bij een transport van
219 kilo cocaïne, die in de Rotter
damse haven in beslag werd geno
men, evenals bij een partij van 410
kilo, die in 1992 in Amsterdam werd
achterhaald. Ook zijn er sterke aan
wijzingen voor het witwassen van
tientallen miljoen guldens via een
bank in Brazilië.
Tijdens het geruchtmakende proces
wegens cocaïnesmokkel tegen Ko-
bus de Zigeuner, die in 1995 tot
twaalf jaar werd veroordeeld, viel de
naam Bouterse regelmatig. Kroon
getuige Stewart legde een belasten
de verklaring af tegen de Surinaam
se legertop. Kort daarna werd hij
vermoord.
Bouterse tijdens een persconferentie
foto Willem Middelkoop
NDP-leider Desi Bouterse krijgt een krans omgehangen tijdens de verkiezingscampagne van zijn partij in mei 1996.
Nederland wil de Surinaamse
'adviseur van staat' Desi
Bouterse wegens drugshandel
arresteren. Intussen verbouwt
Bouterse Suriname tot een
onneembare burcht. Overal zitten
vriendjes om de aanval af te slaan.
Diep in de Surinaamse jungle gaat het
beter dan ooit met de goudwinning.
Althans dat wordt gezegd in de straten
van Paramaribo. Niemand weet het zeker,
want niemand kan het controleren. Suri
name ten voeten uit. Geruchten, ver
dachtmakingen, sterke verhalen, ze zijn
er in overvloed, maar als we om 'bewijzen'
vragen, kijkt men de andere kant op. „De
DEA (Amerikaanse narcoticadienst) be
reidt een ontvoering van Bouterse voor.
Ze willen hem in de VS berechten. Ik weet
het zeker", verzekert telefoniste Peggy
ons. Haar bron blijkt een neef bij de ver
keerspolitie in Nederland.
Sinds justitie in Den Haag vorige week
via Interpol een internationaal arresta
tiebevel heeft verspreid met het verzoek
om sterke man Bouterse wegens drugs
handel aan Den Haag uit te leveren, is
'Bouta' in de straten van Paramaribo een
geliefd gespreksthema. Zoals veel bewo
ners van landen met een dictatoriaal tint
je zijn Surinamers er weer aan gewend ge
raakt hun informatie op straat te halen.
De officiële media worden door de toege
nomen censuur minder serieus genomen.
Achterhouden
De regering werkt de vele geruchten in de
hand, door allerlei informatie achter te
houden, die openbaar behoort te zijn.
Neem nu de goudwinning door een Brazi
liaanse maatschappij in het binnenland.
Er zijn inderdaad sterke aanwijzingen
dat er meer goud wordt gevonden dan
ooit, maar cijfers over de omvang van de
ze staatsinkomsten worden sinds 1 janua
ri van dit jaar door de president achterge
houden.
Er is grote ruzie over uitgebroken tussen
president Wij denbosch en de integere
voorzitter van de Surinaamse rekenka
mer Hans Prade.
Prade: „Er is sprake van een ernstige cri
sis in dit land. De president heeft gewoon
de grondwet buiten werking gesteld en de
meerderheid in het parlement heeft zich
daar bij neergelegd. De regering heeft nu
vrij spel, al het geld vloeit nu zonder con
trole direct naar de president en we weten
niet waar het blijft. De president kan
hiervoor strafrechtelijk worden vervolgd,
zodra het parlement daarmee zou instem
men."
Prade benadrukt telkens dat de Rekenka
mer onafhankelijk moet zijn, omdat zij er
nu eenmaal is om de regering te controle
ren. Wijdenbosch heeft daar de grootste
moeite mee. Prade krijgt eenvoudig geen
cijfers meer, zodat hij ook niets kan con
troleren. Zo verschijnen er onder de nieu
we president van de Centrale Bank Henk
Goedschalk geen weekstaten meer.
Goedschalk is een vriend van Bouterse
met een besmet verleden. Ook hij wordt
van drugshandel verdacht. In 1993 werd
hij ontslagen als directeur van de Suri
naamse Centrale Bank omdat hij werd
verdacht een miljoen gulden aan steek
penningen te hebben aangenomen. Goed
schalk is onlangs door Wijdenbosch op
nieuw benoemd tot president van de
Centrale Bank.
Wijdenbosch wilde Prade ontslaan, maar
tot nu toe weigert de voorzitter van de re
kenkamer om op te stappen omdat hij niet
door de regering, maar door het hof van
justitie is benoemd. Prades heengaan lijkt
echter een kwestie tijd. Bouterse en Wij
denbosch zijn druk bezig Suriname tot
een 'marionetten-theater' om te bouwen
waarbij zijzelf uiteraard aan de touwtjes
trekken. De benoeming van de omstreden
Goedschalk tot president van de Centrale
Bank is daar slechts één voorbeeld van.
Bouterse mag zichzelf inmiddels 'advi
seur van staat' noemen. Dat geeft hem een
diplomatieke status en maakt het minder
eenvoudig hem te arresteren.
Leger
Het leger wordt nu weer officieel aange
voerd door stafchef Etienne Boereveen, al
vele jaren een intieme vriend van Bouter
se. Boereveen zat van 1986 tot 1991 in een
Amerikaanse gevangenis wegens drugs
handel, iets waarvan hij nu opnieuw dooi
de Nederlandse justitie wordt verdacht.
Wijdenbosch en Bouterse willen dat hun
goede vriend Frank Leeflang de hoogste
baas bij justitie wordt, hij moet de nieuwe
Procureur Generaal worden. Een pro
bleem vormt echter, dat Leeflang in het
verleden is verdacht van fraude. Het Hof
van Justitie wijst hem daarom af, maar
daar neemt het duo Bouterse/Wijden-
bosch geen genoegen mee.
Inmiddels is minister van financiën Atta
Mungra druk bezig de Surinaamse zaken
wereld naar zijn hand te zetten. Deze
voormalige directeur van de Surinaamse
Luchtvaart Maatschappij, is in het verle
den door de Nederlandse justitie verdacht
van het aannemen van steekpenningen en
van drugshandel. Zijn zaak werd gesepo
neerd. Mungra is inmiddels steenrijk en
staat te boek als een belangrijke rijsthan-
delaar en is uiteraard bevriend met Bou
terse. Sinds hij als minister aantrad heeft
hij vrijwel alle Raden van Commissaris
sen van bedrijven waar de staat een meer
derheid bezit, vervangen door trouwe
volgelingen.
De bedoelingen van Bouterse/Wij den
bosch lijken duidelijk. Zorg er voor dat
niemand kan ingrijpen als de staatskas
wordt geplunderd en dat justitie geen be
langstelling heeft voor dubieuze praktij
ken in de politieke en zakelijke top van
het land. Natuurlijk moet dat niet aan de
grote klok worden gehangen, dus is ook de
pers meer aan banden gelegd.
Ongedaan
Oud president Venetiaan, die vorig jaar
het veld moest ruimen voor Wijdenbosch,
ziet intussen met lede ogen aan, dat alles
dat hij voorzichtig heeft opgebouwd, zo
als een redelijk stabiele munt, meer pers
vrijheid en meer openbare controle, in
sneltrein tempo ongedaan wordt ge
maakt.
De oud-president gelooft niet dat Bouter
se is veranderd sinds hij in 1980 de macht
greep en in 1982 zijn voornaamste oppo
santen liet vermoordden. Met name Bou-
terses aanhang zegt dat Nederland niet
voortdurend oude koeien uit de sloot moet
halen en telkens over de decembermoor
den en drugshandel moet beginnen.
„Bouterse wekt niet de indruk zijn stre
ken te hebben verleerd. Er doolt een Kunu
(Kwade Geest) rond in de Surinaamse po
litiek. Die Kunu is in 1980 gebracht en
heeft het land nooit verlaten", zegt Vene
tiaan in de Weekkrant Suriname over de,
'nieuwe Bouterse'.
Het enige verschil met zeventien jaar ge
leden, toen de voormalig sergeant/sport-
instructeur de macht greep, is dat zowel
Abraham Sjjabungu op de terreinen van de boerderijen Strijdfontein en Ohrigstad
Niemand betwist de doorslaggevende
rol die Shabangu heeft gespeeld bij de
totstandkoming van het project. Helaas
begonnen de zaken na aankoop van de
boerderijen uit de hand te lopen. Sha
bangu is een uiterst autoritair man, die
gasten graag wijst op het ingelijste ge
dicht aan de muur met de titel 'Aan mijn
kinderen', waarvan de inhoud kort sa
mengevat luidt: ik ben de baas in huis, en
zolang je hier woont, dien je te doen wat
ik je zeg.
Datzelfde autoritaire optreden legt de
oud-politieman aan de dag ten aanzien
van de boerderijen. Wie niet beter weet,
zou denken dat Shabangu de eigenaar
van Strijdfontein en Ohrigstad is. Tij
dens de rondleiding over het noodlijden
de bedrijf praat hij constant over 'mijn'
boerderij, 'mijn' sinaasappelplantage en
het wild dat 's avonds in 'mijn' tuin komt
en aan de planten knabbelt. Van de pak
weg 5.000 mede-landbezitters is bij onze
aankomst op Strijdfontein dan ook wei
nig te merken. We zien een paar vrouwen
praten in de tuin van een van de twee ou
de boerenhuizen op het terrein. Bij een
schuur staan een paar mannen naast een
tractor en lijken ook al geen dringendere
bezigheden dan een gesprek te hebben.
Hoewel het oogsttijd is, is er geen mens te
bekennen tussen de sinaasappelbomen.
De twee boerderijen samen hebben, zo
vertelt Shabangu, twintig mensen in
dienst, die tien rand (iets meer dan vier
gulden) per dag verdienen, zo'n vijf rand
minder dan ze bij een blanke boer zou
den hebben gekregen. Voor de rest heb
ben de Rietfonteiners tot nu toe weinig
profijt gehad van de aanschaf van de
boerderijen. Zelfs het water, de oor
foto Runa Hellinga
spronkelijke reden tot de aanschaf, heeft
de gemeenschap op zijn dorre hoogvlak
te nog niet bereikt.
Weinig succes
Rietfontein is bepaald geen uitzonde
ring. Alle goede bedoelingen ten spijt
loopt de landhervorming in Zuid-Afrika
niet zo vlot als de beleidsmakers het
graag zouden zien. In Mmapumalanga
alleen zijn er, naast zo'n honderdvijftig
kleinere projecten, twaalf projecten
waar grotere gemeenschappen een be
staand, commercieel landbouwbedrijf
hebben overgenomen. Welgeteld een
project is tot nu toe echt een commercieel
succes. En dat komt, omdat er een voor
malige blanke boer met kennis van za
ken is aangetrokken als bedrijfsmana-
ger.
De landhervorming is een harde leer-
Miniveldjes
Aanvankelijk waren de subsidies van het
ministerie van landbouw alleen bedoeld
voor de aankoop van grond. Later werd
het ook mogelijk machines te kopen, en
pa* sinds kort is de aankoop van vee of
planten met behulp van de subsidie mo
gelijk.
Inmiddels is de ene boerderij van een
winstgevende onderneming omgezet in
tal van miniveldjes die net voldoende op
leveren voor een familie om van te leven,
terwijl de andere overschakelde van de
lucratieve aanplant van peultjes en mi
ni-maïskolven voor de export naar de
veel minder interessante aanplant van
kool voor de lokale markt. En dat is nog
maar een deel van het probleem. Waarde
ambtenaren al helemaal geen rekening
mee hebben gehouden, was dat praten
over grondeigendom haast onvermijde
lijk leidt tot de meest troebele dorpspoli
tiek.
Neem Shabangu. Met zijn langjarige
staat van dienst bij de Zuid-Afrikaanse
politie is hij een onwaarschijnlijk lei
dersfiguur in een zwarte gemeenschap.
Bij de aan het ANC gelieerde Civic Orga
nisation in Rietfontein ligt hij bepaald
niet goed, niet alleen vanwege zijn auto
ritaire optreden, maar vooral vanwege
zijn verleden. Dat hij het voortouw voor
het project heeft genomen, betekende
automatisch een splitsing in de dorpsge
meenschap.
Runa Hellinga
