Jorwerd blijft nuchter
onder literair toerisme
PZC
Lezers op
pelgrimage
reportage zaterdag 23 augustus 1997 23
De romaanse kerk op de terp torent hoog uit boven de omliggende
huizen aan de Sluytermanwei en de Maliebaan. Zwaluwen
scheren over de pannendaken. Het ruikt naar gemaaid gras in
Jorwerd. Koeien en trekkers domineren het groene landschap. Toch
ontving dit aan een doodlopende weg gelegen dorp in jaren niet zo veel
bezoekers. De topografische kaart dient als houvast bij hun
pelgrimage door de Greidhoek. Jorwerd is hun einddoel.
Eef Dijkstra voor haar café:publiek over het algemeen voorkomend....
Ds. Rienk Klooster in de tuin van de pastorie....God niet helemaal verdwenen...
Het boek dat auteur Geert Mak over
het dorp schreef, is met 50.000 ver
kochte exemplaren een onverwacht groot
succes. Hoe God verdween uit Jorwerd
vindt al maanden gretig aftrek. Even on
voorzien is het Mak-toerisme. De schrij
ver hield in zijn verhaal de intieme dorps
gemeenschap tegen het licht. De lezers
willen het doip en de figuranten met eigen
ogen aanschouwen.
De inwoners laten die belangstelling
nuchter over zich heenkomen. „Jorwerd
blijft gewoon Jorwerd", zegt kasteleins
vrouw Eef Dijkstra. Het valt haar op dat
iedereen wat anders leest in de weder
waardigheden van de dorpelingen. ,Er
zijn veel verschillende versies van het
boek." Jorwerd toont iedereen een ander
gezicht.
Hoe God verdween uit Jorwerd gaat on
der andere over de Meinsma's, boer Sake
Castelein, predikant Rienk Klooster en
het uitbatersechtpaar Eef en Jan Dijk
stra. Dorpsveten en persoonlijke verha
len kleuren het boek. Jorwerd was al jaren
het dorp van het veelgeprezen 'iepenloft-
spul' (openluchtspel), de onbeantwoorde
liefde van dichter Jan Slauerhoff en de
schaatstocht van Baarderadeel, maar
sinds november 1996 is het vooral het
dorp dat Mak tijdelijk onderdak bood.
Paar minuten
De Mak-toerist kan zich in een paar mi
nuten een beeld vormen van de plaats
waar de schrijver zich enkele maanden
terugtrok. Grootste trekkers zijn het wit
bepleisterde eeuwenoude 'Wapen van
Baarderadeel', de brug over de smalle
Jaenfeart met visplaats en de krappe be
huizingen in de schaduw van de uit de
twaalfde eeuw stammende kerk. Dat is
Jorwerd. Wie wat meer tijd neemt voor
een rondgang door de rekwisieten van het
dorpsleven kan door de ramen van het
huisje waar Mak vertoefde gluren. Eige
naar Wiebe Bakker spijkerde om elk mis
verstand te voorkomen het bord 'Skriu-
wershóske' (schrijvershuisje) boven de
voordeur.
Dat is de enige handreiking aan de pel
grims die hun weg door Jorwerd zoeken.
Licht geamuseerd zien de inwoners hen
lopen met een vorsende blik. Een groot
aantal komt na de rondgang op verhaal
aan de toog van Eef Dijkstra. Over het al
gemeen is het publiek voorkomend,
slechts een enkeling kent z'n plaats niet.
„Die komen met veel bombarie binnen.
'Hier is het dus allemaal gebeurd', riep
laatst iemand." Gedecideerd wijst ze zul
ke gasten hun plaats. „Pardon, wat be
doelt u eigenlijk? Hier is helemaal niets
gebeurd."
Weemoed
Bezoekende randstedelingen laven zich
aan de geuren van het platteland. Ze
schurken zich aan jeugdherinneringen uit
de tijd dat de drang naar een betere toe
komst duizenden Friezen naar de Rand
stad dreef. „Voor hen schrijft Mak heel
herkenbaar over het dorpsleven." In die
dagen vertoefden veel stadskinderen bij
pake of beppe op de boerderij. „Ze komen
echt met weemoed terug."
Een enkeling verwacht een verpauperd
dorp aan te treffen, waar de verf bladdert
van de kozijnen, het gras tussen de klin
kers opschiet en de wind huilt door de ka
potte ramen van verlaten woningen. „Dat
valt erg mee", constateert Eef. Nergens in
het boek staat dan ook dat Jorwerd ten
dode opgeschreven zou zijn. Die teloor
gang leggen lezers er zelf in, vindt Eef. De
Greidhoek is geen achtergebleven gebied.
En ja, het café beschikt heus over telefoon
en toiletten. Het platteland is heel wat
mans, ondanks alle veranderingen die
Mak treffend beschrijft. Dat niet iedereen
dat in het boek leest, verwondert Eef.
Veerkracht
De veerkracht van Jorwerd verbaast ve
len. Het bestaan van twintig verenigingen
in een dorp van krap 330 zielen mag voor
de inwoners vanzelfsprekend zijn, bij ste
delingen wekt de gemeenschapszin louter
jaloezie op. De energie die dorpelingen
steken in hun 'iepenloftspul' vervulde een
gast uit Haarlem met stomme verbazing.
In de stad zou zoiets tot mislukken ge
doemd zijn. Eef vindt dat het werk van
Mak bewijst dat 'boeren' tot veel in staat
zijn. Kinderen gaan volgens haar ook niet
gebukt onder een isolement. „De onder
wijsresultaten zijn vaak beter." Ze ver
klaart dat uit de strijd met de elementen
als ze kilometers naar school moeten fiet-
...de stad is
tijdelijke aard, na een paar jaar ebt het
weg", zegt Stapert nuchter.
Tot het jaar 2002 komen er vier huizen bij.
Niet veel, maar Doarpsbelang neemt ge
noegen met de geringe groei om het dorps
gezicht te behouden. Stapert: „Anders
trek je Jorwerd uit zijn verband. Dan gaat
veel sfeer verloren."
„De belangstelling is niet hinderlijk",
stelt boerin Yke Castelein vast. „Het is
geen lastig publiek. Ze lezen boeken."
Mak heeft het boerenleven goed beschre-
ven. „Het dorp is de afgelopen veertig jaar
erg veranderd. Zoals het was, wordt het
nooit meer. Daar hoeft niemand nostal
gisch over te doen." Ook hun boerderij
kon zijn langste tijd wel eens hebben ge
had. „Het is niet te keren." De midden
stand ziet ze niet terugkomen naar Jor
werd. Het zij zo. Dat het verhaal van een
dorp aan de vergetelheid is ontrukt, stemt
Yke al lang tevreden.
Het geklus aan hun badkamer beu, zoe
ken Martien Wierdsma en Gerard ter
Horst uit Leeuwarden even verpozing in
Jorwerd. Het boek van Mak heeft indruk
op Martien gemaakt. De stille revolutie
binnen de landbouw en de gevolgen daar
van voor de dorpsgemeenschap had ze
zich niet eerder gerealiseerd. Ze moest het
dorp, hoewel geboren en getogen in
Sneek, opzoeken op de kaart. ..Ik had vier
huizen, een kerk en heel veel platteland
verwacht", bekent ze. Van de verwachte
teloorgang zien ze weinig. „Maar blik
sem, het is hier wel mooi."
Het Friese dorp Jorwerd: ....pelgrimage-oord voor Mak-lezers.
sen. „In de stad komt het de kinderen aan
waaien. Hier krijgen ze meer ruggen
graat."
Met de vrouw van landbouwminister Jo-
zias van Aartsen, die samen met haar
echtgenoot het beroemde dorp ook wel
eens wilde aanschouwen, sprak Eef over
de bejaardenzorg. Ze heeft inmiddels ze
ker vijftien Belgen aan de tap gehad die
het boek hadden gelezen. Uit Lunteren
reisde een belezen gezelschap per bus af
naar Fiiesland om kennis te maken met
een boerenleven dat ook naast hun deur te
vinden is. Maar daar is geen bestseller
over geschreven.
Toch is bekendheid een vreemd ding. Zo'n
vijftig eters uit Scharnegoutum, „potver
dorie naast de deur", hadden nog nooit
van het boek gehoord. In Mantgum over
heerst de afgunst. „Waarom Jorwerd?",
wagen de buren zich vertwijfeld af. Hun
dorp is toch ook mooi? Toch wil Eef het
bestaan op de knusse terp niet idealise
ren. „Je bent algemeen bezit." Mensen die
zich manifesteren blijven niet onbespro
ken. „Ik ben wel vaker de gebeten hond."
Ze haalt haar schouders laconiek op.
Roddel hoort nu eenmaal bij het dorpsle
ven.
Haar ondernemerszin blijkt uit een doos
met fletse ansichten van de kerk die ze
heeft opgeduikeld voor de verkoop. Een
erfenis van de laatste kleine kruidenier.
Voor een 'Wie is wie' bij het boek voelt ze
weinig. „We moeten geen Orvelte worden.
Laat de mensen hun eigen weg zoeken,
dat is nog spannender ook."
Titel
Predikant Rienk Klooster maakt geen ge
heim van de ontkerkelijking die ook aan
Jorwerd niet voorbij gaat. Maar die is niet
zodanig dat er voor God totaal geen
plaats meer zou zijn in de dorpsgemeen
schap. Om die reden vindt hij de titel wei
nig gelukkig. „Ik word er op aangespro
ken. Als dominee in Jorwerd heb ik plots
landelijke bekendheid.Hij vindt het niet
prettig in een verdedigende rol te worden
gedrongen. In een preek plaatste hij kant
tekeningen bij de titel. Dat moet voldoen
de zijn. „Als God weg is uit Jorwerd moe
ten wij als gemeente de zaak overeind
houden", hield hij de gelovigen schert
send voor. Klooster heeft meer op met de
Slauerhoff-toei'isten. De twee belangstel
lenden per jaar die zich bij hem melden,
krijgen steevast een rondleiding door het
huis waar de dichter veelvuldig vertoefde
om in de buurt van zijn geliefde Heieen te
zijn, dochter van predikant Hille Ris
Lambers. Volgend jaar, als het honderd
jaar geleden is dat Slauerhoff werd gebo
ren, verwacht Klooster een grotere toe
loop. Hij is er zeker van dat diens werk dat
van Mak overleeft.
Jorwerd mag een tolerant dorp zijn, zoals
Piet Stapert vier jaar geleden ervoer toen
hij er vanuit Groningen neerstreek, ge
voeligheden zijn er voldoende. De kers
verse voorzitter van Doarpsbelang roemt
de saamhorigheid, toch lopen er breuklij
nen door de gemeenschap die moeilijk te
lijmen blijken. Een ruzie tussen de Dijk
stra's en dorpelingen over de bouw van
een dorpshuis heeft diepe sporen nagela
ten. Nu de uitbaters willen stoppen met
hun café, omdat Jan 65 is geworden,
wordt de oude geschiedenis weer opgera
keld. Stapert bemiddelt.
Hij is geen partij in de rel. Zolang de men-
Gais Meinsma met haar hond:
mij te onpersoonlijk....
fotografie Paul Janssen
sen blijven praten, ziet hij kansen het con
flict uit de wereld te helpen. Jorwerd er
het café zijn volgens hem onafscheidelijk.
„In de stad zou ik nooit met een tachtigja
rige buurman gaan biljarten in de kroeg.
Hier kan dat. Dat geeft het leven charme.
Nieuwkomers voegen zich snel in hel
dorpsleven, omdat ze overal bij worden
betrokken. Aan de jaarlijkse Merke in ju
ni draagt iedereen een steentje bij. „De
dorpen overleven wel. Een kleine ge
meenschap past zich betrekkelijk mak
kelijk aan als de omstandigheden veran
deren omdat de mensen op elkaar zijr
aangewezen."
Profiteren
Geborgenheid
""Het is de landschappelijke schoonheid en
de hechte onderlinge band die de zeven
tigjarige Gais Meinsma aan Jorwerd
bindt. Na de tragische dood van haarman
in 1978 heeft ze geen moment overwogen
haar heil elders te zoeken. De stad mag
dan volop ontwikkeling bieden, zonder
haar zwerftochten door de weilanden en
het uitzicht op haar geliefde kerktoren
kan Gais het niet stellen. „Destadismij te
onpersoonlijk. Een kleine gemeenschap
biedt ook geborgenheid."
Gais Meinsma vindt dat Mak haar levens
geschiedenis recht heeft gedaan. De zelf
doding van haar echtgenoot zette haar
leven volledig op de kopIk heb het door
leefd", concludeert ze. Dorpelingen kun
nen ook wreed zijn voor elkaar. „De men
sen kennen eikaars geschiedenis." Elke
aanvaring is daardoor direct persoonlijk,
op een dorp kun je iemand nu eenmaal
niet ontlopen.
Jorwerd vaart wel bij de bekendheid. De
toezegging van de gemeente Littensera-
diel om de aftandse brug te vervangen,
dankt het dorp aan Mak. ..We staan op de
kaart van Nederland. Als klein dorpje
hadden we geen prioriteit. Als ons nu on
recht wordt aangedaan, hebben we de pu
blieke opinie al snel op onze hand. Daar
moeten we van profiteren." Het Mak-ef
fect moet worden uitgebuit. „Het is van
Zolang de mensen het doip als woonplek
blijven kiezen, hebben plaatsen als Jor
werd toekomst. De stad biedt volgens
Gais slechts de illusie dat mensen zonder
elkaar kunnen. Het is die essentie van het
leven die volgens haar veel lezers naar
Jorwerd trekt. „Het boek heeft hen wat
gedaan, anders kwamen ze niet."
Fokke Bosker
