kunst cu
Ituur
In Holland hangt
er iets in de lucht
I
Whistier schilderde
een Domburgse zondag
vrijdag 22 augustus 1997
'$0\
onder anderen de schilder Gustave
Coui'bet. Na zijn studie van Rem-
brandts werk uit de collectie van
zijn zwager Francis Hayden bracht
de Franse verzamelaar en schrijver
Théophile Thoré Whistier nog meer
kennis over Rembrandt bij. In au
gustus 1858 vertrok hij voor een
etsreis die hem voor het eerst naai
de Nederlandse musea had moeten
brengen, maar voor hij ons land be
reikte was zijn geld op en keerde hij
terug naar Parijs.
Franse dorpen
Op de expositie hangen voorbeel
den van etsen die Whistier tijdens
deze reis van Franse dorpen en
volkse types maakte. Die laten zien
dat hij als etser inmiddels wel een
grote vaardigheid in de 'Rem-
brandteske' weergave van licht en
stemmingen had opgedaan. De et
sen van zijn French Set waren in
Keizersgracht, terugging op de'ze
ventiende eeuw en niet meer 'van
deze tijd' was. Whistier legde die
kant van de stad zelf vanuit een
bootje op etsen vast, Vanwege dat
lage standpunt tonen deze als Am
sterdam Set bekend geworden et
sen voornamelijk de onderste helft
van de huizen aan de waterkant,
met The Embroidered Curtain en
Steps Amsterdam als hoogtepun
ten,
De samenstellers van de expositie
wijzen erop dat Nederlandse kun
stenaars als Breitner en Willem
Witsen in navolging van Whistier
ook lage standpunten gingen kie
zen. Maar omdat Whistler van Am-
sterdam een stad vol Venetiaanse
romantiek maakte en het werk van
dit tweetal veel realistischer en on-
verbloemder was, doet dat twijfe
len aan het grote gewicht dat zij
aan Whistiers invloed hechten. De
ze kanttekening doet echter niets af
aan de mooie tentoonstelling die zij
hebben gemaakt.
Fran^oise Ledeboer
(met bijdrage van Rob Bouber)
Expositie: Whistier en Holland -
Rijksprentenkabinet (Rijksmuseum,
Stadhouderskade 42, Amsterdam), tot
en met 9 november. De catalogus (uitge
verij Waanders) kost f 59,90. Geopend
dagelijks van 10.00 tot 17.00 uur.
Sunday at Domburg (1900)
James McNeill Whistler had een diepe bewondering voor
onze Gouden Eeuw en beschouwde Rembrandt als
lichtend voorbeeld. Tijdens zijn reizen naar Nederland
besteedde Whistier veel tijd aan museumbezoek en volgens
een anekdote dineerde hij voortdurend met bewonderaars
'temidden van grote dronkenschap'. De rijk gevulde
tentoonstelling Whistier en Holland in het
Rijksprentenkabinet laat zien dat hij daarna ook altijd weer
hard aan het werk ging, met eert groot aantal schitterende
Nederlandse aquarellen en etsen als resultaat.
A House at Flushing (ca. 1900)
De Amerikaanse schilder en
graficus werd op 11 juli 1834 in
LoweJ.1 geboren als zoon van een
spoorwegingenieur die was opge
leid aan de militaire academie in
West Point. Whistler junior meldde
zich daar zelf aan in 1851 en blonk
er vooral uit in Frans en tekenen.
Zijn militaire loopbaan was 'kort
en roemloos', vertellen J.F. Heij-
broek en Margaret F. MacDonald in
de catalogus. In 1854 werd Whist-
Ier uit het leger gezet en ging wer
ken op het tekenbureau van de
Amerikaanse kust- en landmeet
kundige dienst, waar hij zich be
kwaamde in het etsen. Als etser zou
hij later ook zijn eerste successen
als kunstenaar behalen.
Zodra hij kans zag vertrok hij in
september 1855 naar Parijs, waar
hij lessen volgde, genoot van zijn
leven als bohémien in het Quartier
Latin en vriendschappen sloot met
Grey and Green - Dordrecht (1884)
X. *-
Engel and zo'ngroot verkoopsucces
dat Whistier besloot Parijs voor.
Londen te verruilen. Daar maakte
hij een reeks etsen van het drukke
scheepvaartverkeer op de Theems
en de schilderachtige zeelieden
rondom. -
Intussen probeerde hij ook naam te
makenals schilder en aanvankelijk
ging dat mét wisselend succes ge
paard. In de tijd dat de Nederland
se Engelsman Sir Lawrence Alma
Tadema in Londen furore maakte
met felrealistische historiestukken
met onderwerpen uit de Klassieke
Oudheid en mythologie werden
Whistiers esthetische olieverven
met cryptische titels als Symphony
in White., No 1The White Girl door
critici en publiek veelal verre van
enthousiast ontvangen.
Whistler had in 1863 genoeg gé-
spaard om de overtocht' naar Ne
derland te kunnen maken. Aanlei
ding was de tentoonstelling van
twaalf Theems-etsen op de ten
toonstelling van Levende Meesters
in het gebouw van de Haagse Teek
enacademie op de Prinsessegracht.
Zijn inzending viel er zozeer in de
smaak dat hij er een gouden me
daille voor kreeg, een onderschei
ding 'door het land van Rembrandt'
die hem buitengewoon vereerde.
Proper en netjes
Na dat eerste bezoek kwam Whist-
Ier terug in 1864,1882. 1884,1889,
1899, 1900 en voor het laatst in
1902, het jaar voor zijn dood. In de
catalogus vertelt de kunstenaar
wat hem hier zo fascineerde. Op de
tegenwerping dat Nederland ei
genlijk geen land was antwoordde
hij: „Daarom bevalt het me juist zo
goed - niet van die enorme, volwas
sen, vormeloze bomen als in Enge
land, maar alles proper en netjes,
de boomstammen wit geschilderd,
de koeien met dekkleden op de rug,
en alles even keurig en charmant
En die luchten! - Ze hebben het al
tijd over de Italiaanse luchten,
maar de Italiaanse luchten zijn niet
blauw, die zijn zwart. Blauwe luch
ten zie je alleen in Nederland en
hier (in Engeland)of i n andere lan
den waar je van die grote witte wol
ken hebt; en de ruimte daartussen,
die is blauw! In Holland zit er iets in
de lucht, en dat geeft geheimzin
nigheid."
Walcheren
Bij zijn reizen van Engeland naar
Nederland, komt Whistier in Vlis-
singen aan land. In 1900 reist hij
niet meteen door naar Zuid- en
Noord-Holland, maar maakt de
aquarel A house at Flushing. Ver
volgens trekt hij naar de westkust
van Walcheren. Vermoedelijk werd
hij op de badplaats Domburg ge
wezen door Jan Toorop, die met de
Engelse Annie Hall getrouwd was
en Whistler in zijn altelier in Chel
sea had opgezocht. Hij schildert er
onder meer de beroemde aquarel
Sunday at Domburg waarop ter
kerke gaande inwoners in de ruim
te van duin en strand worden neer
gezet. Het Domburgsch Bad-
nieuws, de krant die de gangen van
de gasten navlooide, leerde conser
vator Heijbroek dat Whistier lo
geerde in pension Duinoord, de vil
la van mevrouw M.M. Elout-Rose
aan de Herenstraat. Zij was de
schoonmoeder van de schilder Mies
Elout-Drabbe, met wie Toorop
goede contacten onderhield.
Op de expositie hangen aquarellen
van de Zuiderzee, de Noordzee, het
strand bij Domburg en de omge
ving van Zaandam en Dordrecht
die Whistiers meesterschap in de
weergave van het Plollandse land
schap tonen. De kracht ligt vooral
in de subtiele kleuren en vlakken
waarmee hij er in slaagde deze wer
ken de geheimzinnige schoonheid
mee te geven waarover hij zo
bloemrijk had gesproken. Als
aquarellist maakte hij ook van Am
sterdamse stadsgezichten (het pas
ontdekte Snoio uit 1882 toont het
Rokin in de sneeuw) taferelen die
een idyllische sfeer uitstralen.
Andere ogen
Zijn bezoek van 1889 aan ons land
is het beste gedocumenteerd. Zo is
geboekstaafd dat hij zijn Neder
landse collega's er toen van pro
beerde te overtuigen Amsterdam
eens met andere ogen te bekijken.
Niet alleen de statige, monumenta
le grachtenpanden verdienden hun
aandacht, maar ook de schoonheid
van de in verval geraakte volks
buurten. Die opvatting kreeg aan
vankelijk felle kritiek van Rik Ro
land Holst en Jan Veth, die het
'hoge achterbuurtgehalte' niet
konden waarderen. Maar Whistier
betoogde dat de Hollandse pracht
en praal, de roem van de Heren- en
Zelfportret (1898/1900)
Pieter Nouwen
in het spoor
van Bach
Grillige poëzie
van F. van
Dixhoorn
Empedokles
werkt op de
verbeelding
Literatuur in
middeleeuws
Leiden
Levensgrote
lappenpoppen
van Sylvia
Waugh
Steun voor
uitgevers in
Oost-Europa
Annie is
voor
musical-
gekken
Stanley
Burleson
staat
vooraan
in Joe
Bobby
McFerrin
verenigt jazz
en klassiek
Eerste lustrum
van Lowlands
György Kurtag
in Kerkrade
Zwarte
humor van
Topor
Breda vol
fotografie
Honigmann
filmt
levendig
Brazilië