Galleria Borghese genezen verklaard
Biennale geeft traditie nog steeds alle ruimte
Parel van Rome
kunst cultuur vrijdag 4 juli 1997 1 4|
De dynamische minister van Cultuur
en vice-premier, Valter Veltroni
komt, samen met zijn voorganger Alberto
Ronchey, de eer toe het museum uit de
mottenballen te hebben gehaald. „Een
wond die 14 jaar open was, wordt van
daag genezen verklaard", zo zei hij afge
lopen weekeinde met een mengsel van
trots en schaamte.
De ex-communist die graag de Italiaanse
Jack Lang wil worden, liet weten door te
gaan met zijn offensief. Het moet leiden
tot de redding van Pompei en de andere
57.000 Italiaanse cultuurschatten die vol
gens Veltroni's eigen ministerie dreigen
ten onder te gaan. Geld moet vooral ko
men van een extra lotto-trekking en par
ticuliere investeerders, want de staat
blijft de hand op de knip houden.
De Galleria Borghese werd gecreëerd aan
het begin van de zeventiende eeuw door
kardinaal Scipione Borghese Caffarelli,
neef van paus Paulus V. De immense col
lectie, het twee verdiepingen tellende pa
leis en het 80 hectare metende park wer
den in 1902 aangekocht door de Italiaanse
staat. Het uitbreken van de Tweede We
reldoorlog betekende het begin, en de ge
boorte van de Italiaanse republiek in 1946
de bezegeling van de aftakeling.
In februari 1983 werd het museum geslo
ten voor publiek nadat barok stucwerk
omlaag was gevallen. In de ondergrond,
op 15 meter diepte, waren de resten ge
vonden van een oud-Romeinse tufsteen
mijn, verantwoordelijk voor een waterin
filtratie die de fundamenten van het hele
paleis bedreigde. Restauratie zou volgen,
maar in werkelijkheid begon een eindelo
ze dans rond aanbestedingen en onder
aanbestedingen die alles diende behalve
Galleria Borghese.
Kraakhelder
Valter Veltroni kon de schande niet langer
aanzien en eiste na zijn benoeming tot mi
nister dat de circa zestig miljoen gulden
die al geïnvesteerd waren in de zomer van
1997 zouden resulteren in de heropening
van het museum. Om zich ervan te verge
wissen dat een en ander volgens schema
verliep kwam hij elke week zelf een kijkje
nemen.
Nu staat een kraakhelder wit paleis te
stralen in een oasë van groen. De restau
ratie is perfect gelukt, maar was het nou
moeilijk? ,,Nee", zegt Anna Coliva, ver
antwoordelijke voor de collectie. „De
schilderijen, de fresco's en het stucwerk
waren opvallen goed geconserveerd
dankzij het bijzondere micro-klimaat van
het Borghesepark." Ook de beelden ble
ken eigenlijk in goede staat. 'La Paolina',
ofwel Paolina Bonaparte-Borghese, die
liggend als een godin uit de oudheid met
ontbloot bovenlijf poseerde voor Antonio
Canova, was alleen maar vuil. „Een paar
flessen gedestilleerd water waren vol
doende om het marmer zijn glans en ha
gelwitte kleur terug te geven. De Divan
waarop het beeld rust bleek niet kleurloos
maar na schoonmaak azuurblauw. Het
mechanisme dat het geheel ronddraait,
bleek in tegenstelling tot allerlei voor
spellingen, vrij eenvoudig te repareren."
Parasieten
Het wonder waarover veel werd gespro
ken, was dus vooral de (politieke) wil om
orde te scheppen en allerlei parasieten
weg te halen van wat 14 jaar hun speeltje
was. De bezoekers - nooit meer dan 390
tegelijk - kunnen nu hun hart ophalen in
20 zalen die bijna 600 schilderij en bevat
ten en enkele tientallen beelden(groepen)
Hoogtepunten zijn de zes werken van Ca-
ravaggio, waaronder 'David met het
hoofd van Goliath', 'Heilige liefde en pro
fane liefde' van Tiziano en 'Kruisafname'
van Raffaello. Bernini is vertegenwoor
digd met vijf beelden, waaronder 'De roei
van Proseropina' en 'Apollo en Daphne.
Valter Veltroni zei dat heropening van dt
Galleria Borghese de eerste stap is naar dt
vorming van een 'museum-park'. De SM
hectare van Villa Borghese bevatten al en-J
kele grote musea die gemoderniseerd ed
in sommige gevallen vergroot zullen wor
den. Het park zelf, dat 200 beelden rijk is
zal worden opgeknapt. Waar vroeger df
volière voor exotische vogels van de kar
dinaal was en nu zwervers slapen, zal eeJ
café komen. De hoop is ook dat het 16el
eeuwse optrekje 'Casino del Graziano'.nJ
vervallen opslagplaats van honderder
vooral Griekse en Romeinse kunststuk!
ken, zal profiteren van de wedergeboorte
Eelco van der Lindet
Tijdens de opening zat Marina Abramovich op bloederige beenderen; voor de slachtoffers in Bosnië. foto Luigi Constantini
Al aan het begin van deze eeuw demon
streerden de futuristen op het beken
de San Marcoplein tegen de kunst die des
tijds op de Biennale werd gepresenteerd.
Vanaf de klokkentoren aldaar gooiden zij
pamfletten naar beneden waarin het con
servatisme van de Biennale werd bekriti
seerd.
Een meer recent voorbeeld van het tradi
tionele karakter dateert van de vorige
Biennale in 1995. Frankrijk bijvoorbeeld
toonde kunst van een bekende grootheid.
Van César. Een kunstenaar die naam heeft
gemaakt in de jaren zestig met samenge
perste auto's.
Het traditionele gehalte is al die jaren
hoog gebleven. En de kritiek erop was ei
genlijk elk jaar hetzelfde. Ook deze 47ste
editie waaraan 58 landen deelnemen kan
(jammer genoeg wederom) niet verfris
send nieuw genoemd worden. Hoewel
sommige landen toch de jonge"avant-gar-
de voor het voetlicht brengen en film- en
videokunst in opmars is.
De Biennale valt uiteen in twee delen: de
expositie 'Futuro Presente Passato' (toe
komst, heden en verleden) en de landen-
presentaties in de paviljoens op het ter
rein van de Giardini di Castello en in de
stad zelf op verschillende locaties.
De conservator van deze Biennale,
Germano Celant van het New York Gug
genheim Museum - redacteur van de tijd
schriften 'Artforum' en 'Interview' - be
kend van zijn theorieën over onder meer
'Arte Povera' en 'Land Art', heeft een ex
positie samengesteld waarbij kunst is te
zien van de laatste dertig jaar. In het Itali
aanse paviljoen voert hij grootheden uit
de moderne en recente kunstgeschiedenis
ten tonele. Beginnend bij Oldenburg en
Van Brussen, naar onder anderen Mario
Merz, Anselm Kief er, Tony Cragg, Roy
Lichtenstein,. Rebecca Horn, Jim Dine,
Jan Dibbets. In de Corderie, gelegen vlak
bij de Giardini, is werk van andere favo
riete Celant-helden te zien: onder ande
ren Rineke Dijkstra, Jan Fabre, Jeff
Koons, Robert Longo en Julian Schnabel.
Celant brengt je in vervoering met zijn
keuzen.
Het is een vorm van kunst die appelleert
aan emoties. In visueel (maar ook inhou
delijk en kunsthistorisch) opzicht valt er
veel te beleven. Zowel voor de incidentele
cultuurtoerist als voor de doorgewinterde
kunstminnaar.
Prijzen
Bij de landenpresentaties valt op dat
Frankrijk en Engeland bij deze Biennale
zijn afgestapt van het traditionele. Ook
Engeland bracht twee jaar geleden grote
namen. Frankrijk heeft dit jaar zelfs een
prijs gewonnen: voor het concept van het
paviljoen. Hierin is een installatie van een
aantal televisies te zien van Fabrice Hy-
bert.
Ook België viel in de prijzen. Thierry de
Cordier (1954) werd bekroond, met zijn
zwarte magische sculpturen. Met tot de
verbeelding sprekende titels zoals 'Land
schap met een buikje' (eigenlijk zijn het
kwabbige vetrollen, maar goed) en 'Om-
helsbaar klaagmuurtje' (lijkt zacht, maar
mocht niet worden aangeraakt).
Binnen het aanbod van de jonge generatie
kunstenaars is een diversiteit te zien
waarbij de avant-garde in het ene land
vooruitstrevender is dan in het andere
land. Engeland toont formele sculpturen
van Rachel Whiteread (1963). In haar
werk wordt de omringende ruimte, de
om- en beslotenheid van alledaagse voor
werpen onderzocht. Bijvoorbeeld bij een
boekenkast. Hierbij geeft zij de ruimte die
boven de rijen staat letterlijk massa. Whi
teread onderzoekt in dit werk begrippen
zoals massa, volume, ruimte. Klassieke
elementen van beeldhouwkunst die al
door oudere pioniers tot in den treure zijn
behandeld.
De noordelijke landen, Noorwegen, Zwe
den en Finland laten jonge kunstenaars
de ruimte om in verschillende installaties
(een soort biologenlab met planten, lar
ven en insecten op sterk water, video en
film) uitspraken te doen over technologie
en het leven, natuurlijk en artificieel. Zo
bij de eerste aanblik denk je 'wat moet ik
hier nou mee?' 'Al die planten en gore in
secten'. Maar tussen alle avant-garde in
zendingen is het er toch eentje die bij
blijft. Misschien wel omdat de gebruike
lijke onderdelen zo uit het dagelijks leven
gegrepen zijn. Maar om nou te zeggen dat
het een esthetische installatie is...
Zonder chauvinistisch te willen zijn moet
toch worden geconstateerd dat de Neder
landse inzending van Aernout Mik en
Willem Oorebeek de meeste indruk
maakt. De installatie bestaat uit delen
van een huis (muren) en onderdelen van
meubilair (kussens), waarvan de verhou
dingen niet kloppen met de realiteit (zoals
gebruikelijk bij Mik). Op de video's die
hierbij te zien zijn, gebeurt bijna niets.
Maar wat er gebeurt is zeer bizar.
Op een video zien we twee androgyne ty
pes. Ze zitten met de rug tegen de muur
(deze video was al eerder te zien bij de ex
positie ID in het Van Abbemuseum in
Eindhoven). Langzaam bewegen zij op en
neer. Terwijl zij deze beweging maken,
spuit er langzaam een straaltje vocht uit
beider middenrif. Alsof ze urineren, onge
veer zoals een man dat met het daarvoor
bestemde lichaamsdeel doet. De andro-
gynen worden echt drijfnat van het 'eigen'
vocht. Voor hen bevindt zich een man die
langzaam van boven naar beneden be
weegt. Hij bevindt zich op een plateau.
Het is een compleet absurd tafereel,
waarbij trage bewegingen - afwijkend ge
drag in een evenzo afwijkende omgeving -
die de bezoeker met een gevoel naar bui
ten laten gaan dat nog het meest grenst
aan absolute vervreemding, desoriëntatie
en totale verwarring. Alle besef van reali
teit en vertrouwde waarden ben je echt
even kwijt.
Andere landen die jonge generaties tonen
in de Giardini zijn Israël, Hongarije, Ja
pan, Korea, Italië, Australië en Brazilië.
De leukste presentatie op deze Biennaleil
van Canada. Speciaal ervoor gemaakt
Rodney Graham (1949) neemt je op een vi
deo mee naar zo'n overheerlijk Bounty-
eiland van zacht poederzand en een kris
talheldere blauwe zee. Onder een booit
ligt een man. Hij is bewusteloos. Zijn kle
ding duidt op een tijdperk dat ver in hetf
verleden ligt. De wond op zijn hoofd is he;
bewijs van de rampen die hij amper heeft
overleefd. Uiteindelijk gaat de held, als
hij ontwaakt uit zijn coma, toch dood
Maar wel zo vréselijk anti-heroïsch datdf
climax allesbehalve droef is.
Gelukkig ligt het Oostenrijkse paviljoef
dichtbij het eind van de Biennale, want de
Wiener Gruppe heeft namelijk voor alle
bezoekers een presentje beschikbaai
'Nehmen Sie ein Buch bitte' staat er in di
verse talen boven een onafzienbaar, maai
dagelijks slinkend berglandschap van
boeken. Eerst aarzelend, dan wat lache
rig, maar uiteindel i j k toch het collectorsi
tem met beide handen omvattend (ge
wicht circa vijf kilo), neemt iedereen he'
hebbedingtje als een mooi en kunstzinni£
verantwoord aandenken aan de Biennak
1997 njee naar huis.
Roos van Pul/
Biennale van Venetië, t/m 25 oktober, open vfl
10-18 uur (behalve op maandag), van 26 okto
ber t/m 9 novenber open 10-17 uur (behalve of
maandag). Toegangsprijs: 18.000 lire. Catale
gus circa f 105,-. Informatie (telefoon van
Nederland00 39 4i 52 18 711. Internetadtü
http://wiuw.labienale.it
Video Lik van Aernout Mik.
Is de Biennale van Venetië een evenement om
de gevestigde orde te tonen? Of is het een
moment om juist de nationale avant-garde te
presenteren aan de rest van de wereld?
Video Vexation Island van Rodney Gra
ham.
De Kamer van Hercules.
Veertien jaar geleden gingen de deuren van de Galleria Borghese in Rome op slot
als gevolg van verwaarlozing en achterstallig onderhoud. Het monumentale
museum-paleis, gelegen in het gelijknamige park in het hart je van de stad, herbergt
een van Europa's belangrijkste kunstcollecties met werken van de grootste
Italiaanse artiesten uit de 17e en 18e eeuw. Vorig weekeinde waren echt alle
Italiaanse autoriteiten aanwezig om het wonder van de heropening mee te maken
en zich te verbazen over het feit dat in dit land ook Bernini, Canova, Caravaggio,
Tiziano, Domenichino en Raffaello eenvoudigweg vergeten kunnen worden.
Cleopatra van Alfonso Balzico. foto's Massimo Sambucetti
