jazz
Borstlap
hoort
stemmen
nORTH SEd
Inspiratie komt niet vanzelf
PZC
*FCSN/ai
Moment
in de tijd
Susanne
Abbuehl
kunst cultuur
13
Ray Charles
zingt vanuit
zijn hoofd
vrijdag 4 juli 1997
Wat is er nou niet mooi en flitsend
aan North Sea Jazz 1997?
Eigenlijk alleen het nieuwe affiche
van graficus Anton Beeke, dat star en
gedateerd oogt. Voor het overige ziet
de 22ste editie van Europa's grootste
festival, dat zich van vrijdag 11 t/m
zondag 13 juli op veertien podia
afspeelt in het Nederlands
Congresgebouw te Den Haag, er
adembenemend uit.
Een overheersende trend in het
programmabeleid van Paul
Dankmeyer is daarbij moeilijk aan te
geven. Hij heeft evenzeer oog voor de
traditie als voor de vernieuwing, voor
amusement als diepgang. De grote
namen behoren Ray Charles, Al
Jarreau, Bobby McFerrin, Eric
Clapton The Legends, Miriam
Makeba, Wynton Marsalis, Stephane
Grapelli, Benny Carter, Herbie
Hancock, Joe Henderson, Earth Wind
Fire en Branford Marsalis toe.
De vernieuwing bevindt zich in de
uitstekende handen van Joshua
Redman, Roy Hargrove, Charlie
Hunter, Anthony Braxton, Henry
Threadgill en zijn Society Situation
Dance Band, Chick Corea en Steve
Turre His Sanctified Shells.
Amusement is er van Laura Fygi meets
Michel Legrand, Joe Lovano en zijn
ode aan Frank Sinatra, diepgang ligt
verscholen in een hoogstaande
m
i
OpBL.
Sfmi'9
r
-j.
THE HAGUE
'tribute' aan vernieuwer Thelonious
Monk op de openingsavond met
bijdragen van de Nederlandse
toptalenten, gitarist Jesse van Ruller
en pianist Michiel Borstlap of in het
speciale programma dat Dr. Michael
White's Original New Orleans Jazz
Band wijdt aan de legendarische
Sidney Bechet.
En tenslotte is er de enorme media-
aandacht van de kant van de
Europeand Broadcasting Union, die
een 100 minuten durende live
uitzending wijdt aan de
openingsavond of de hernomen serie
Masterclasses van de VPRO die jong
talent confronteert met
wereldberoemde namen. Volstrekt
nieuw op het festival zijn zangeres
Jhelisa, de Amerikaanse fusionband
Mint Condition, de Braziliaanse
maestro-entertainer Carlinhos Brown
en de Frans-Amerikaanse Billie
Holiday-adepte Madeleinde Peyroux.
Voeg eraan toe dat de organisatie alles
zet op variatie en publieksgerief (dit
jaar extra grote schermen in en om het
gebouw) en iedere liefhebber van jazz
of aanverwante muziek komt aan zijn
trekken - kenner of niet.
Wie het echt niet meer weet, kijkt dit
jaar naar het aandeel latin en afro:
Ivan Lins, Cucho Valdez, Roy
Hargrove en zijn Cubaanse project,
Fela Anikulapo Kuti, Youssou
N'Dour, Zap Mama, Herb Alpert,
Willie Colon, Gato Barbieri Stevie
Winwood.
John Oomkes
Binnenkort ligt de nieuwe cd van Herbie
Hancock en Wayne Shorter in de
winkel, 1 1. Let op track nummer vier,
want daar spelen de twee toppers van de
moderne jazz 'Memory of enchantment',
een compositie van Michiel Borstlap.
De Nederlandse pianist (31) won er vo
rig jaar de 'Thelonious Monk/BMI
composition competition' mee. En zijn
toch al veelzijdige carrière raakte erdoor
in een stroomversnelling. Ontvangen
door de Amerikaanse vice-president Al
Gore, reeksen interviews in Amerika en
Nederland, samen met Hancock en Shor
ter in Washington repeteren aan dat prijs-
stuk en dan zien dat bij de uitvoering er
van gitarist Pat Metheny tranen in zijn
ogen heeft. Het afgelopen jaar moet een
topper zijn geweest voor Borstlap. In zijn
Utrechtse woonboot (binnenkort te ver
ruilen voor een gewoon huis) mompelt hij
wat onduidelijk: ,,Hmm, ja, erg leuk." Om
meteen daarna te komen met: „Maar ei
genlijk wordt het komende jaar veel leu
ker."
En hij somt op: voorafgaande aan zijn op
treden op het North Sea Jazz festival naar
New York met zijn Residence-trio voor
een serie optredens in de jazzclub Iridi
um. En daarna. „Een paar weken geleden-
ontmoette ik in Hamburg Herbie en Way
ne, en ik heb Wayne Shorter meteen ge
vraagd of ik mocht bellen om langs te ko
men. Dus ik ga naar het huis van, zeg
maar, de Here Jezus. Ik ben z'n stukken
aan het bestuderen en als ik bij hem thuis
een paar van zijn akkoorden laat horen,
krijgt-ie misschien wel zin om mee te spe
len."
Illustere heren
In september gaat Borstlap naar Amerika
terug, nu om in de jury jDlaats te nemen
voor datzelfde concours dat hij vorig jaar
won. „Met drie illustere heren, Terence
Blanchard, Michael Brecker en Pat Me
theny. Lijkt me ontzettend leuk om mee te
werken, samen bandjes te beluisteren en
hun commentaar te horen." Hij imiteert
een paar Amerikaanse stemmen: 'real
cool' en 'Weird chords, man'. „Daar steek
je wat van op."
Michiel Borstlap speelt op het North Sea
met 'Whitehouse', een groep die de jazz-
rock een compleet nieuwe, verrassend
doorzichtige invulling geeft. 'Whiteho-
sue' bestaat net een jaar en heeft één cd
opgenomen. Bij velen cüe Borstlap ken
den van zijn akoestische werk, met sextet
en trio, viel de mond wijd open. „We heb-
Michiel Borstlap: Je moet het geluk afdwingen, net als Ajax.
ben een keertje met z'n allen gespeeld en
toen werd het deze muziek", zegt hij sim
pel. Geen programma, geen diepere be
doelingen. Bij hem gaat het gewoon over
muziek. Geen hokjes. Geen grenzen. „Je
kunt zeggen dat het een beetje jazzrock is,
een beetje Weather Report", haalt hij zijn
schouders op. „Maar je kunt van elk jazz
kwartet met saxofoon zeggen dat het een
beetje Parker is, of een beetje Coltrane.
Het belangrijkste is jezelf zijn in wat je
doet. Mensen willen altijd referentieka-
dei's. Maar wij spelen gewoon wat we leuk
vinden. Muziek is onlosmakelijk met de
tijd verbonden. Je hoort jungle, je hoort
trip hop, je hoort jazz, maar je hoort ook
Mahler. Als muzikant ben je een spons. En
wat wij doen is toch jazz. Of je nu met trio,
sextet, big band of 'Whitehouse' D7
speelt, wat is het verschil?"
Los Angeles
Begin volgend jaar speelt 'Whitehouse'
twee weken lang in een club in Los Ange
les. „Belangrijk voor ons, door zoiets
groei je als band", zegt Borstlap. Het op
treden op het North Sea is de landelijke
introductie van de band. Zestien landen
(via de EBU-uitzending van een uur van
af het festival) genieten mee. Wayne Shor
ter had de cd al gehoord toen hij Borstlap
in Hamburg ontmoette. .Wayne is geen
man van veel woorden", zegt Borstlap.
„Hij zei alleen: I got your cd. En hij sloeg
zijn vuist in de palm van zijn andere
hand." Borstlap imiteert het met een
grijns van intense voldoening. Pats. Die
zit.
Het Amerikaanse jazzblad 'Down Beat'
had het niet voor niets over 'the remarka
ble Dutch jazz scene'. Michiel Borstlap:
„In New York ontmoette ik iemand van
het Amerikaanse platenlabel Chesky. Die
stond al met een contract te zwaaien. En
bij Columbia zeiden ze: kom eens praten
als je in de buurt bent. Maar ik heb het bij
het Nederlandse VIA-label naar mijn zin.
We werken er met z'n allen hard aan. Onze
muziek veranderen we niet, maar de be
nadering mag best commercieel zijn.
Goede muziek verdient zorg. En je moet
het geluk zelf afdwingen. Net als Ajax."
En over geld moet je maar niet beginnen
tegen de lange pianist: „Kijk, ik ben blij
dat Herbie en Wayne dat liedje van mij
hebben opgenomen. Dat is een appeltje
voor de dorst voor later. Maar verder vind
ik het zeer onelegant om alsmaar over
geld te praten. Dan hoor je: 'Ja, je hebt
prachtig gespeeld, maar wat jammer dat
je er zo weinig mee verdient'. Hou toch op
man, roep ik dan. Wat ik met een concert
verdien, verdien jij toch niet met een uur
werken?"
Verliefd
Sinds zijn vijfde jaar hoorde Michiel
Borstlap, zoon van componist Dick Borst
lap en journaliste Bextien de Moor, thuis
jazz. „Ik werd er op vex-liefd", zegt hij.
„Op LennieTx-istano. Op Oscar Petei-son."
Éxx hij imiteert met een langgeblazen h het
gejuich van Petersons publiek. „Dat is
nooit meer weg gegaan." In 1992 won hij
de solistenprijs van de European Jazz
Contest in Brussel. En in zijn groepen
werkt hij met even gx-ote talenten als Eric
Vloeimans (ti-ompet), Yuri Honing en
Benjamin Hex-man (sax), Joost Lijbaart
(drums). Hij heeft als componist inmid
dels twee klassieke opdrachten. Waaron
der een stuk voor sti-ijkkwai-tet, piano en
percussie. Inmiddels luistert hij volop
naar de kwartetten van Smetana. Dvorak
en Beethoven om zich het idioom eigen te
maken.
En de jazz gaat verdei-. Een tournee naar
het Midden-Oosten, een cd met Han Ben-
nink en Ernst Glex-um ('Wat een groove,
die Bennink. Niet alleen vrije muziek,
foto Theo Bohmers
maar ook jazz'), volgend seizoen waar
schijnlijk een tournee met saxofonist Bill
Evans en in 1998/1999 met mede-win
naars van het Amerikaanse Thelonious
Monk-concours.
„Dit is een beetje een tijd van x-emember,
remember", zegt hij op de vraag naar wie
en wat hem vandaag aanspreekt. „Dat
mag wel een keer-, als het maar niet alles
is." Hij noemt de naam Bill Frisell. „On
gekend hqe die man speelt. En dan zijn er
tóch weer die grote namen, Hancock en
Shorter." Hij knoopt er zijn filosofie-in-
het-kort over zijn muziek aan vast. „Of ik
nu in een collectief speel als 'Whitehouse'
of in een trio, ik hoor gesprekken. Dat is
wat muziek moet zijn. Geengemiereneuk
van dit nootje zus, dit nootje zo. Jazz was
vroeger keurig in het pak 'My funny Va
lentine' spelen. Dat was hip. Dat is niet
meer zo. Natuurlijk bestudeer ik Art Ta-
tum. Maar ik zal het nooit ergens spelen.
Dat deed Ta turn beter. Jazz is improvisa
tie, een moment in de tijd. Van nu. Luiste
ren naar eikaars stemmen. Ik hoor geen
sopraansax, ik hoor Wayne Shorter. Ik
hoor geen piano, ik hoor Herbie. Dat is
jazz voor mij."
Bert Jansma
Als je iemands talent kan afmeten aan zijn of
haar gave voor bewondering voor anderen,
zit het heel goed met Susanne Abbuehl. Een
jonge Zwitserse zangeres (27) die in Nederland
haar studie uitvoerend musicus afmaakt en die
hier kortgeleden met een opvallende eerste cd
kwam, 7 am Rose. Eigenzinnig, sierlijk,
verzorgd en emotioneel.
Ik heb het geluk gehad dat ik, begint ze
een paar maal haar zinnen. Of: 'Ik had
de onwijze mazzel dat.' Wat ze over ande
ren zegt, tekent haar In Zwitserland
begon ze haar zangstudie bij zangex-es Ra
chel Gould. Gould vex-trok naar Neder-
land en Susanne Abbuehl (spreek uit: Ab-
buul) zag geen andere lerai'es bij wie ze
wilde studeren: „Rachel was op dat mo
ment dé zangeres van wie ik les wilde heb
ben en dus ben ik haar achterna gegaan.
Ze is waaxxzinnig goed, een van de besten.
Ze geeft voox-al les in standards, maar ze
schiïjft zelf zulke mooi composities." In
middels geeft ook de Amerikaanse Jeanne
Lee les op het Koninklijk Consei-vatorium
in Den Haag. Een rode draad in Susanne's
leven. „Ik zat nog op school en Jeanne Lee
trad in Zwitserland op een festival op. Ik
heb haar gebeld om met haar te kunnen
praten over wat ik wilde. En daar stond ze
gewoon op me te wachten bij de artiesten
uitgang. Een vrouw die met Archie Shepp
en met John Cage had gezongen. Toen er
hier een vacature kwam en we een lerares
mochten voorstellen, werd zij het. Een
vi'ouw die maar één noot hoeft te zingen
en het is al mooi."
Susanne Abbuehl praat fraai en zo goed
als accentloos Nederlands. Vijf jaar is ze
hier inmiddels. „Ik voel me altijd klunzig
wanneer ik iemand heel beschaafd Ne-
dextands hoor praten. Met van die mooie
zinnen. Ik moet dan toch teveel nadenken
hoe ik iets zeg.Af en toe had ze het moei
lijk in het begin. „Maar uiteindelijk was
het goed voor me. Je wox-dt op jezelf terug-
ge wox-penJe moet uitvinden wat er van j e
overblijft zonder het vangnet van familie
en vrienden. Het dwingt je tot zelfstan
digheid en tot initiatieven. Je hebt veel
achtergelaten dus je weet hoe kostbaar je
tijdis."
Kracht
Het wooixl zelfverzekerd is te iel, te x-uw
voor haar;' Susanne Abbuehl heeft de
zachte la-achten van haar overtuiging.
Maakt keuzes die ze voor honderd procent
probeert waar te maken. Getuige de ei
genzinnige muzikale combinaties op haar
cd. „Ik ben heel slecht in dingen doen
waar ik niet achter sta", zegt ze. Ze treedt
niet ovei'al op, staat niet klaar om maar
bij die of die sessie te zingen. „Als zange
x-es ben je niet zo multifunctioneel als een
bassist. Het is toch heel pex-sooixlijk watje
doet." Ze groepeex-de een eigen band om
zich heen, met onder anderen pianist Wol-
f ex-t Brederode en bassist Tony Ovex-water.
Op haar cd speelt ook klaveciniste Mwa-
ko Hannya mee in een duet. „Ik vind dat in
jazz veel meer gedaan kan worden met in
strumentatie. In klassieke muziek is het
heel belangrijk voor welke bezetting je
schrijft. Het groepsgeluid is heel belang
rijk voor me. Een samengaan van zange
x-es en band. Volgend jaax- wil ik ook een
vaste combinatie vormen met klavecim
bel en percussie. Zoeken naar nieuwe mo
gelijkheden. Niet om revolutionair te zijn,
niet om gekke dingen te doen, maar omdat
ik het mooi vind. Ik ben bij voox-beeld even
gek op Shirley Horn en haar trio. Omdat
het zo'n eenheid is."
Op het North Sea Jazz Festival zal barok-
klaveciniste Hannya ook optreden met de
Susanne Abbuehl Group. „Het ging bijna
niet door", vertelt ze, „we waren beiden
erg teleurgesteld. Zij trouwt namelijk op
de zaterdag van ons optreden. Nu hebben
we het zo opgelost dat ik op haar receptie
's middags zing, en dat zij 's avonds bij ons
meespeelt. Juist haarbarokervaring is in
teressant, omdat je daax-in ook improvisa
ties kent. En omdat de uitvoeringsprak
tijk andex-s is dan de manier waarop de
muziek wox-dt opgeschreven. Net als
jazz."
Susanne Abbuehl studeert in haar viïje
Susanne Abbuehl: Zoeken naar nieuwe
mogelijkheden, omdat ik dat mooi vind.
tijd bovendien klassieke Indiase zang.
Omdat daarin ook volgens strenge wetten
geïmproviseerd wordt. Niet om het zo
maar ex-gens in haar muziek te gebruiken.
„Ik houd niet van die oppervlakkige fu
sies", zegt ze, „daax-voor heb ik teveel res
pect voor de sooxden muziek. Maar ik
merk wel dat het mij beïnvloedt in de ma
nier waarop ik luister, of soleer: Maar ik
heb ook de onwijze mazzel dat ik een
dx-oomlerares voor klassieke muziek heb.
Bij wie ik pi-achtige dingen mag zingen.
Van Bach tot Berio. Ik denk echt een beet
je dat er een nieuwe tijd in de jazz is geko
men. Een nieuwe genex-atie musici die ook
klassiek hebben gestudeerd, die uit ver-
schillende invloeden kunnen putten. Er
zijn enkele veertigjarige zangeressen die
eigen wegen zijn ingeslagen, die zelf zijn
gaan componeren. Cassandx-a Wilson bij
voorbeeld, die zich alles wat ze doet vol
komen eigen maakt. Het is altijd geloof
waardig wat ze zingt. Linda Shai-rock, die
met Kox-eaanse musici heeft samenge-
wex-kt."
Niet wachten tot de inspiratie op je af
komt, is het motto van Susanne Abbuehl.
„Je moet het zelf opzoeken, je moet het
uitnodigen." En voor de rest: „Het is echt
een cadeau om te kunnen genieten van
muziek. Ik denk elke keer weer als ik naar
een concert ga: dat is toch een wonder, dat
er iemand speelt en dat jij al wat die muzi
kant ex-in stopt kan hóren?"
Bert Jansma
Mogen we nog iets speciaals van
Ray Charles verwachten op
het North Sea Jazz Festival? „Nee,
gewoon mijn muziek", zegt hij.
„Muziek ïs voor mij speciaal. Dat
podium opgaan en je publiek alles
geven, dat is een specialiteit. En ik
heb zoveel om te spelen, dat ik echt
nooit weet wat het wordt."
Ray Charles, The Genius. Op 23
september wordt hij al weer 67,
maar hij kwam eind voi'ige week te-
i-ug van een tournee door Brazilië,
heeft in de Vei-enigde Staten al weer
gespeeld op het Saratoga Jazz festi
val en de avond voor dit gespx-ek in
het Lincoln Centre. Voox-dat de
vraag ook maar gesteld kan wor
den, komt hij al met het antwoox-d:
„Maar ik vind het écht nog altijd
leuk." Zijn 37ste wereldtoux-nee
brengt hem voor twee optredens
naar het North Sea Jazz Festival.
Ophouden? Rentenieren? Rustig
aan doen? Mr. Ray Charles i-oept
luid door die teksten heen: „Hoe
kan dat nou? Muziek is mijn leven!
The Genius is aan de telefoon vanuit
zijn kantoor aan West Washington
Boulevard in Los Angeles. De och
tenden pleegt hij alleen door te
brengen, zijn stembanden wast hij
schoon met een mengsel van koffie
en een glas van zijn favoriete Bols
jenevex-. 's Middags om twee uur lo
cal time is hij present voor een ge
sprek. Opeens die wat hese stem,
met de x-esten van een zuidelijk ac
cent, zoals je hem kent van 'Hit the
road, Jack' tot en met 'Georgia'. Hij
px-aat, lijkt het, zonder adem te ha
len, opgetogen kraaiend bijna.
Uitsterven
Hij is bezig aan een plan waarmee
hij al een tijdje rondloopt Een plaat
met jazzgroten als Milt Jackson, Il
linois Jacquet, Johnny Griffin. „Ik
heb een aantal an-angexn-s al op
drachten gegeven. Dit moet echt ge-
beui-en. These people are the grea
test, man. Maar helaas, we sterven
uit. Ik had al zoiets met Bxxddy Rich
en Dizzy Gillespie willen doen,
maar die zijn er inmiddels niet meer.
Dus ik moet snel zijn. Ik wil iets ach
ter laten. Iets dat later nog gedraaid
kan worden op scholen, bibliothe
ken en universiteiten. Goede mu
ziek die komt van de mensen die die
muziek hebben uitgevonden. Met
ax-rangementen die op ieders lijf ge-
schx-even zijn en waax-in ze hun ei
gen bijzondere geluid kwijt kun
nen."
Muziek. Waarom hoeft Ray Chax-les
maar een noot neer te zetten en je
hex-kent hem? Waarom kan hij er een
platgestampt nummer als 'My bon-
nie is over the ocean' tussendoor
gooien en het toch laten klinken of
het door hem of voor hem geschre
ven is? Charles kaatst de vx-aag te-
ï-ug: „Waarom hoor je bij de eerste
noot op de vibrafoon al dat het Milt
Jackson is die speelt? Wat ik doe? Ik
kan het niet eens omschrijven. Ik
doe alles volgens wat ik in m'n lijf en
m'n hoofd voel. It just happens.
Sommige muzikanten bereiden iets
voor om een effect te bereiken. Dat
heb ik nog nooit gedaan. Ik doe wat
ei- in me opkomt. Vex-geet niet dat in
jazz de noten op zichzelf niet be
langrijk zijn. Count Basie speelde er
maar heel weinig, en iedereen hield
van hem. Het gaat om het gevoel dat
je in die noten stopt. That's the name
of the game. Die elektriciteit waar
mee j e je publiek voedtIk loop nu a 1
drieënvijftig jaar in de muziek rond
en dat kan alleen maar omdat ik al
tijd eerlijk met die muziek en emo-
tifes ben omgegaan. En ik heb het
geluk dat ik met mijn stem kan
overbrengen wat er in mijn hersens
omgaat."
Gedichtjes
De richting waar veel van de mu
ziek van vandaag naar toe gaat kan
hem minder bekoren. „Ik moet zoe
ken naar muziek die me iets zegt.
Van wooow, dat is 't! Ik hoor muziek
sinds m'n derde jaai-, maar wat ik
vandaag de dag hoor doet me wei
nig. Dat kon ik al maken toen ik
acht of negen was. Ik steek er niks
van op. Neem die rap. Dat ligt al ver
achter me. Ik zei al gedichtjes op
toen ik zeven was."
Op naar straks: Den Haag, het
Midsummer Jazz Gala en het North
Sea Jazz Festival. Mogen we nog
iets speciaals verwachten? „Speci
aal?" vraagt Ray Chaiies. „Nee, ge
woon mijn muziek. Ik heb zoveel om
te spelen, dat ik echt nooit weet wat
het wordt."
Bert Jansma
Ray Charles in Den Haag: donderdag 10
juli. Midsummer Jazz Gala: vrijdag 11
juli, PWA-zaal.
