Kaspische
kaviaar heeft
een bijsmaak
Steurvissers van Astrachan
steeds meer in het nauw
in deze bijlage
pische Zee en de hele Delta barstensvol
pesticiden en andere zware metalen zitten
met alle schadelijke gevolgen van dien
voor de bewoners. Dat weerhoudt Nikolaj
en zijn mannen er niet van om, net als
honderdduizenden anderen, het water
voor consumptie te gebruiken. Nikolaj
zou graag een ander stuk water hebben
met veel steur, maar zelfs als hij dat zou
krijgen, heeft hij er weinig aan. Het peil
van de Kaspische Zee is de laatste jaren
flink gestegen. Voor de steurrijke delen
van de Delta zijn nieuwe, grotere schepen
nodig en daar is geen geld voor. Nikolaj:
„Wij zijn pure armoedzaaiers. Natuurlijk
hebben we wel altijd vis, maar ik zou ook
wel eens een stukje vlees lusten."
Tikken
Tientallen kilometers verderop in de Del
ta hangt de bemanning van het fabriek-
schip Tragenni over de reling. „Daar zijn
ze", roept een jonge visverwerkster. Dit
collectief vist op een betere stek. Een stuk
of twintig Beluga's hebben de vissers op
gehaald. Ze komen aan boord. Weer die
tikken op hun kop die de steur verdooft,
maar niet doodt. Kaviaar van een dode
steur is namelijk waardeloos. Buik open,
vier, vijf kilo kuit per vis, kwaliteitscon
trole, wegen, wassen, zouten en zeven.
Het gaat allemaal razendsnel.
De kaviaar en de steur, ontdaan van de
kostbare last, worden vervoerd naar
Russkaja Ikra. de vroegere staatsfabriek
die als een van de weinige nog kaviaar van
topkwaliteit bereidt. Op de Tragenni
De prijzen:
In Nederland kost 100 gram Sevruga
zo 'n 200 gulden, de Beluga komt op on
geveer 430 gulden per ons. In Moskou
liggen de prijzen tussen de 20 en 50 gul
den per ons. Maar in Astrachan heb je
illegaal al een kilo voor minder dan 50
gulden. Het probleem is alleen dat het
verboden is deze parels van de zee mee
te nemen.
Soorten:
De meeste waardevolle steur is de Be
luga, die een gewicht kan halen van
1000 kilo. Zijn kleinere familielid Os-
etra is ook zeer in trek. De Sevruga is de
kleinste van de drie soorten. De vis
weegt zelden meer dan 15 kilo. De ka
viaar heeft een sterke smaak, die som-
wachten ze op de volgende lading. „Vroe
ger draaiden hier heel wat fabrieksche-
pen. Nu zijn het er nog maar een paar",
zegt een van de kaviaarverwerksters.
Alleenrecht
Russkaja Ikra heeft het alleenrecht voor
de export naar het Westen. De president--
directeur weigert een interview: „Ik wens
u niet te zien, omdat er toch alleen maar
negatief wordt geschreven Ik heb een fa
briek en geen museum." Maar de fabriek
mogen we bekijken. Een museum is het
niet. maar de gouden dagen zijn wel voor
bij. Dat weet ook Olga Viktorovna, hoofd
mige liefhebbers preferen boven de
meer delicate smaak van de andere.
Aantallen:
Ruim 90 procent van de steur op de hele
wereld leeft in de Kaspische Zee, maar
de vis wordt bedreigd door vervuiling
en over bevis sing, bi vroeger dagen
werd 20.000 ton per jaar gevangen, nu
is dat 1.700 ton. In communistische tij
den werden jaarlijks 100 miljoen
steurtjes gekweekt en uitgezet. Na de
ondergang van de Sovjet-Unie is dat
teruggelopen tot 16 miljoen. Van de
kweekvisjes overleeft ongeveer drie
procent. Niet alleen de stroperij be
dreigt de steur en de andere vis, maar
ook de oliewinning, die op gang begint
te komen.
reportage
zaterdag 21 juni 1997
In de Zuid-Russische stad Astrachan aan de Kaspische Zee, al
eeuwen het hart van de wereldwijde steurvisserij, werd de
afgelopen weken weer jacht gemaakt op 'parels van de zee': kaviaar.
Tijdens het seizoen mocht dit jaar 1700 ton steur worden gevangen -
zeventig procent door de Russen, de rest door de andere ex-
Sovjetrepublieken aan de Kaspische Zee. Ook Iran, opgeklommen tot
de tweede kaviaarproducent van de wereld, was van de partij. In de
gigantische Wolgadelta, bij de oostelijker gelegen Oeralrivieren en
onder de Iraanse kust waren vissers - en stropers - dag en nacht in
touw om de kostbare delicatesse binnen te halen.
fotografie Hans Hoogendijk
Nu zijn ze weer vrij, maar ze moeten wel
een boete van 28 miljoen roebel (ruim ne
genduizend gulden) betalen. Waar moe
ten ze dat vandaan halen? Dus vissen ze
weer. Ze zijn nergens meer bang voor. Ze
hebben een gezin en je móet toch leven."
In veel dorpen is de ene helft van de man
nelijke bevolking aan de drank, terwijl de
rest illegaal vist.
Viktor heeft zijn groentetuin, zeven gei
ten, kippen en een varken. Hij zegt ons
niet aan kaviaar te kunnen helpen: „Te
gevaarlijk. Wel haal ik de vis die ik nodig
heb uit de rivier." Tien kilo vis per dag is
toegestaan. De angst zit er behoorlijk in,
maar na een praatje over de barre tijden
komt de vis op tafel en natuurlijk een
schaal met zeker een kilo kaviaar. Viktor
stuurt zijn vrouw weg om te kijken of de
buren misschien wat te koop hebben. De
prijs hier ligt rond de 35 gulden per kilo,
een schijntje. Na een kwartier verschijnt
ze weer. Niks, de meeste mannen zijn op
het water en of we morgen misschien te
rug kunnen komen?
Zijdezachte korrels
Dan maar naar dè bloedhete vismarkt in
Astrachan. Politie en vis, veel vis, maar
geen kaviaar. We worden aangeschoten
door een jongeman: „Zwarte Beluga,
220.000 roebel (bijna 75 gulden) per kilo."
Een Astx-achaanse kennis meldt dat de
prijs redelijk is. Via omtrekkende bewe
gingen bi'engt de man ons naar zijn huisje.
Er komt een bakje te voorschijn, deksel
eraf en daar liggen de zijdezachte korrels
te glimmen. Proeven, betalen en wegwe
zen. Het is zonneklaar dat als de politie
zou willen, dit soort handelaars direct ge
pakt wordt. Overigens krijg je de kaviaar
bijna niet de stad uit. Er is een speciale
vergunning nodig voor het meenemen van
een kilo per persoon en zo'n vex'gunning is
peperduur De controle is streng en de
commando's houden niet van grapjes.
Voor veel geld is ook daar echter onge
twijfeld wat te regelen.
Terug naar de Wolga. Nikolaj Vladimix-o-
vitsj, brigadier van het twintig man tel
lende visserscollectief Werk, heeft de pest
in. Een van zijn netten is achter een enorm
stuk metaal blijven hangen. Een schade
post van een paar mille. In totaal verdie
nen zo'n 1200 beroepsvissers een schaars
belegde boterham in de Wolgadelta. Ni
kolaj heeft een, volgens hem, nu waarde
loos stuk water. „Door die krankzinnige
economische politiek van vroeger-, toen ze
hier ineens zoveel elektriciteitscentrales
neerzetten en rijst gingen verbouwen,
heeft de steur de weg naar deze en veel an
dere paaiplaatsen niet meer kunnen vin
den. We vangen hier alleen nog maar ha
ring, karpers en een enkele steur", zegt
hij.
Salaris hebben de mannen al bijna een
jaar niet gezien. „De vis gaat naar de fa
briek, die blikt ze in, maar zegt bijna niets
te kunnen verkopen. Wij krijgen ons loon
in de vorm van ingeblikte vis. Aan wie
raak je dat nu kwijt?", zegt hij schouder
ophalend. Osetraroept een van zijn
mannen. Klap op de kop, buik open, kavi
aar eruit en de steur verdwijnt in de pan
om met aardappels, kruiden en een joekel
van een karper voor de gasten tot Oecha
(vissoep) te worden vex*werkt. Nikolaj is
pessimistisch: „We hebben geen toe
komst. De vis wordt steeds minder, het
water steeds vuiler.
Milieu-organisaties meldden dat de Kas-
De visserijpolitie van Astrachan, on
geveer 200 man sterk, was voor de
Operatie Poetina (Seizoen) versterkt met
300 commando's, terwijl ook de verkeers
politie GAI werd ingezet om illegale
vangsten in beslag te nemen. Experts
schatten dat de helft van de kaviaarpro-
ductie illegaal is en buitengewroon slecht
is bereid. Omdat dat de reputatie van de
Russische ikra (kaviaar) ernstige schade
berokkent, is Astrachan tegenwoordig in
de vangsttijd een streng bewaakt, afge
grendeld gebied.
„Kiril, stop", roept de 32-jarige agent
Sasja. Zijn pax-tner Kiril gooit de motor
van het krakkemikkige bootje in zijn vrij
Sasja sleurt het sleepankertje omhoog.
Afval en zware haken van zo'n tien centi
meter komen boven water De twee agen
ten hebben de zwax*e lijn met tientallen
haken van een stroper, een brakanieri, te
pakken. Gespartel: een steur van ruim 1,5
meter Sasja helpt het beest met een forse
dreun van zijn houten knuppel uit zijn lij
den.
De motor wordt gestart voor het vervolg
van de patrouille. „We draaien in het sei
zoen vreselijk lange diensten. Vaak zie ik
mijn bed nauwelijks", zegt Kiril. Rijk
woi'den ze er niet van. Ongeveer driehon-
dei'd gulden per maand krijgen deze agen
ten. „In de communistische tijdverdien
den we drie keer zoveel als gewone
politiemannen en kregen we een premie
voor het pakken van stropers of het bin-
nenbi'engen van vis en netten. Dat is alle
maal vooi'bij", aldus Sasja. De uitrusting
van de agenten is zacht gezegd primitief:
een antiek bootje van een meter of zes met
een motor die om de haverklap de geest
geeft.
Omkoping
De avond valt over de Wolgadelta. „Hoe
we 's nachts pati-ouilleren? We hebben een
zoeklicht", zegt Kiril en haalt uit een
kastje een bejaarde lamp met snoer. De
professionele stropers beschikken over
supersnelle boten en infraroodkijkers. En
ze schrikken er niet voor terug desnoods
wapens te gebi-uiken. Wie kan het de
agenten kwalijk nemen dat ze voor de
habbekrats die ze verdienen hun leven
niet op het spel zetten en in ruil voor een
flinke hand roebels misschien eens een
oogje dichtknijpen?
Maar Valentin Boetiajev, baas van de As-
trachaanse visseiijpolitie, ontkent dit:
„De laatste drie jaar was er geen enkel ge
val van omkoping in het korps.Hij neemt
zijn werk zeer serieus: „Vergeet niet dat de
vis ons hier helpt overleven in deze econo
misch moeilijke tijd. Wij hebben de plicht
de vis te behouden voor onze kinderen en
kleinkinderen. Vorig jaar namen we 9000
kilo illegale kaviaar in beslag, 36 ton stern
en 150 ton andere vis. De kaviaar en de vis
laten we keuren en verkopen we in specia
le winkels, zodat ook onze inwoners ex-
iets aan hebben."
„Kaviaar kost daar 250.000 roebel (onge
veer 85 gulden) per kilo. De prijs van de
fabriek-Ruskaja Ikra is vier keer zo hoog.
Vorig jaar levex-de ons wex-k voor de begro
ting van de stad x-uim 900 miljoen x-oebel
(ongeveer 300.000 gulden) op. Voor onze
begrippen is dat heel veel."
Boetiajev vex-telt dat hij dex-tig kleine bo
ten tot zijn beschikking heeft, waaronder
vijf snelle met Amerikaanse motoren. Hij
geeft toe dat de technische uitrusting en
de mankracht eigenlijk te gering zijn voor
Politieagent Kiril haalt eeix gestroopte
steur uit de Wolga.
de Wolgadelta van 20.000 vierkante kilo
meter. Vooral de kaviaarmaffia die ook op
open zee vangt, baaxd hem zorgen. „Dat
zijn professionele stropex-s en als we die
pakken hangt hen maximaal een straf van
vijf jaar boven het hoofd. Ik weet ook wel
dat er oudere mensen met een minimaal
pensioentje zijn die proberen wat bij te
verdienen. Pakken we die met een kilo ka
viaar dan komen ze er meestal met een
boete af", zegt hij.
De oude Viktor zit voor zijn huisje naar de
Wolga te stax-en. Hij woont in Ilinka, een
gehucht in het district Ikra. „In alle dox--
pen zitten veel brakanjerie. Vorig jaar zijn
er nog twee,bekenden van mij gepakt met
acht kilo kaviaar. Ze kregen een half jaar.
Het visserscollectief van Nikolaj Vladimirovitsj: We zijn pure armoedzaaiers.
van de selectie- en verpakkingsafdeling.
„Ik ben nu 48 jaar en werk al dertig jaar in
de fabriek. We zijn hier niet meer met zo-
velen. Natuurlijk willen we wel optimis
tisch zijn, maar hoe kan dat als er elk jaar
minder vis is?" Terwijl de vex-pakkings-
machines draaien en de kaviaar in potjes
verdwijnt, blauw etiket voor de Beluga,
rood voor de Osetra en geel voor de Sevru
ga, kijkt Olga uit het raam: „Vroeger kon
je het water niet zien van de schepen. Nu
ligt er niet een."
Alarmerend
Vladimir Ivanov, bijnaam 'Geweten van
de Kaspische Zee', is directeur van het be-
roemde Instituut voor Visserij onderzoek
in de Kaspische Zee. „Hier was zoveel vis
dat alleen steur werd gevangen. De rest
interesseerde niemand. Nu is de toestand
zeer alarmerend. We hebben alleen het
vooi'deel dat door geografische verande
ringen die hier door de eeuwen heen
plaatsvinden, het water weer 2,5 meter is
gestegen." Ivanov weet waar hij over
praat. Zijn instituut bestudeert de zee en
de rivier al een eeuw lang en beschikt dus
over een unieke kennis. Volgens hem is de
ecologische toestand sinds enkele jaren
licht verbeterd en nu stabiel. „De kwali
teit van wateren vis is bevredigend, alleen
de hoeveelheid vis niet", zegt hij.
Een van de oorzaken is dat door de gefor-
ceerde landbouw- en industrialisatiepo-
litiek van de communisten tot het begin
van de jaren '80, veel paaigebieden verlo
ren zijn gegaan, waardoor er nu te weinig
geslachtsrijpe steur is. Een ander pro
bleem is het verdwijnen door geldgebrek
van de meeste kwekerijen. Maar de mees
te zorgen baart Ivanov de wildgroei van
de stroperij: „Ze vissen op volle zee. Dat
betekent dat ze veel steur van verschillen
de leeftijden vangen, die helemaal niet
geslachtsrijp is en dus geen kaviaar
heeft." Zijn tweede grote zorg is de olie.
Ivanov: „Helaas hebben we dat ook nog.
In Azerbeidzjan winnen ze al olie op zee,
Kazachstan wil beginnen en de druk op
onze regering groeit ook. Maar olie haal je
misschien twintig, dex-tig jaar uit de Kas
pische Zee en het x-esultaat? Kijk naar Ba
koe in Azerbeidzjan: een dode zee. Neem
dan de vis, die heeft al honderden genera
ties gevoed en zal nog honderden genera
ties voeden, indien de mens hem niet uit
roeit. Vei'dwijnt de vis, dan verdwijnt de
mens."
Hans Hoogendijk
Directexir Vladimir Ivanov van het Instituut voor Visserij-onderzoek geeft uitleg over
de toestand ixx de Kaspische Zee: „De toestand is alarmerend.
Terug in de Tijd: de laatste kruier van Middelburg
Amerikanen geloven in prins op het witte paard
Toon Hermans zoekt waarheid overToon Hermans
Hassen en Sabrina Bouazza zingen het Wilhelmus
Nederlandse bruggen schrijven geschiedenis
Dode dieren vormen een levendig museum
Vaders moeten tijd maken om te moederen
Door de geluidsbarrière in de woestijn van Jordanië
