Altijd gelukkig
voor de camera
PZC
België oogt donker
in hoopvolle film
Crash daagt uit
Con Air houdt geen maat
John Malkovich
kunst cultuur
21
vrijdag 20 juni 1997
België is de afgelopen twaalf
maanden bijna ononderbroken
negatief in het nieuws geweest met
onthullingen die men voor dat kleine
land voor onmogelijk had gehouden.
Voordat België wereldnieuws werd,
hadden de gebroeders Dardenne hun
film La Promesse al gemaakt. De film is
in de traditie van het neo-realisme en
handelt over hoe illegalen worden
misbruikt. In het drama wordt voorzien
door een conflict tussen een vader en een
zoon, dat voortkomt uit dat
illegalenvraagstuk.
Jean-Pierre en Luc Dardenne
hebben vooral documentaires
gemaakt, iets wat goed te zien is in
La Promesse. Zonder al te veel ci
nematografische kunstjes, bijna
afstandelijk wordt getoond hoe
het illegalen in de omgeving van
het trieste en troosteloze Luik ver
gaat. Elke franc wordt ze uit de
zak geklopt, terwijl ze zich het
schompes moeten werken om het
hoofd net boven water te houden,
met weinig tot geen uitzicht op
enige verbetering van hun situa
tie. Ze komen uit Oost-Europa of
Afrika, het maakt voor vader Ro
ger weinig uit. Als ze maar flinke
huur betalen voor de eenvoudige
kamer die ze mogen bevolken.
Vijftienjarige zoon Igor helpt zijn
vader met het uitbaten van het
zaakje, wat ook nog de illegale
verbouw van een woning behelst.
De gebroeders Dardenne zeggen
zich voor de moraal van het ver-
haal te hebben laten inspireren
door Dostojevski. Dat wordt me
teen goed aangezet met de eerste
scène van de film. waarin Igor
zonder blikken of blozen een oud
vrouwtje van haar centjes berooft.
Van schuld en boete heeft die jon
gen nog geen enkele last. Totdat
enige tijd later in de film een man
uit Burkina Fasso van de steiger
valt, net op het moment dat de ar
beidsinspectie langskomt. Vader
en zoon verstoppen de zwaarge
wonde man en werken het vele
bloed zo goed als mogelijk uit het
zicht. Terwijl vader de arbeidsin
spectie om de tuin leidt, houdt de
geschokte zoon de wacht bij de do
delijk gewonde man De stervende
illegaal laat hem beloven dat hij
voor zijn vrouw en kind zal zor
gen. Die belofte komt Igor na en
dat zorgt ervoor dat hij voor het
eerst van zijn leven niet blinde
lings zal doen wat zijn vader van
hem vraagt.
Olivier Gourmet maakt als Roger,
de ritselaar zonder scrupules, de
meeste indruk. Doorzijn naturelle
spel wordt dit behoorlijk verwer
pelijk personage geloofwaardig
en wordt ook duidelijk dat hij als
vader wel het goede met zijn zoon
voor heeft. Hoewel dat natuurlijk
niet strookt met hoe de rest van de
wereld denkt over een normale va-
der-zoon verhouding. Het is Jéré-
mie Renier die als Igor moet ver
anderen en wordt voorzien van
een geweten. Ook dat lukt onder
de regie van de gebroeders Dar
denne. Hun film werd in het afge
lopen jaar een succes op alle festi
vals waar hij vertoond werd. Dat
komt in de eerste plaats door het
onderwerp, het schemerwereldje
van de illegaliteit, waar niemand
die er buiten staat wat van afweet.
Dat maakt nieuwsgierig en die
nieuwsgierigheid wordt bevre
digd in een niet spectaculaire film,
die daarmee voldoet aan de artis
tieke kwaliteiten die gelden voor
filmfestivalfilms. Het is daarmee
een opvallende film geworden, die
om die twee redenen gezien mag
worden.
Piet van de Merwe
La Promesse, vandaag (vrijdag), zater
dag en dinsdag te zien in Cinema Mid
delburg.
La Promesse beschrijft indringend de uitbuiting van illegalen in België.
Waarom roept een film als Crash van
David Cronenberg zoveel
commotie op? Is het omdat de
samenleving zich er te fatsoenlijk voor
vindt, of omdat de vinger op de zere plek
wordt gelegd. De ene voetbalvandaal
slaat de andere dood, kinderen worden
vermoord, er is oorlog dichtbij en veraf.
En dan kun je geen film, met alle
allegorie die er in zit, maken over een
echtpaar dat naar de grenzen van hun
seksuele beleving zoekt?
Filosofen denken na over hoe
alles in elkaar zit in het leven,
kunstenaars denken na over hoe
het ernaar uit zou kunnen gaan
zien. Formeel heet dat sciencefic
tion. Het vervelende is dat de 'fic
tion' veelal achteraf 'science'
wordt. Filmer Cronenberg is zo'n
kunstenaar, die fantaseert op ba
sis van geschiedenis en recente
ontwikkelingen. Jules Verne was
er ooit ook zo één. Was het niet be
lachelijk in zijn tijd, te denken
over een duikboot en een reis naar
de maan?
Verveling, daar ging en gaat het
om bij (voetbal-)veldslagen en
daar gaat het ook om in CrashRe
clameman James Ballard (James
Spadei-) en zijn vrouw (Deborah
Unger) hebben zo hun seksuele es
capades al gehad. Ze krijgen een
bijna fatale botsing met de auto
van dr. Helen Remington (Holly
Hunter). Dat prikkelt Ballard tot
het zoeken naar aan de dood gren
zend gevaar. Hij kan alleen nog
seksuele opwinding krijgen door
auto-ongelukken en verwondin
gen. De fotograaf/onderzoeker
Vaughan (Elias Koteas) en het ver
keersslachtoffer Gabrielle (Ro-
sanna Arquette) doen daar nog
eens een schepje bovenop.
Waar het op uitloopt? Ga maar kij
ken Cronenberg ('Dead ringers',
'The fly') weet zijn publiek te boei
en met weldoordachte enscene
ringen. (Geen cüchématige ver
tragingen van botsingen. Het
knalt gewoon op elkaar!Hij kiest
zijn acteurs zorgvuldig uit. En de
Canadees komt niet met een plat
Hollywood-verhaaltje.
Cronenberg zegt met Crash iets
over de agressie in het verkeer,
waar iedereen die een auto be
stuurt mee te maken heeft, of zich
aan waagt. Een agressie die een
Freudiaanse oorsprong heeft.
Waarom worden immers nieuwe
auto-ontwerpen op beurzen sinds
de uitvinding van het vervoermid
del aangeprezen door fraai ogende
dames over de motorkap te laten
wentelen. Waarom hebben tieners
in menige film hun eerste seksuele
ervaring in een auto. En bewezen
is dat snelheid flink wat adrenali
ne kan aanmaken.
Of Crash een film is om decennia
na nu nog over te mijmeren valt te
betwijfelen. Wel daagt de film uit
tot nadenken over de steeds doller
draaiende wereld.
Rijk van Rotterdam
Crash, te zien in De Koning Hulst.
Crash van David Cronenberg dwingt tot nadenken.
Het is moeilijk voorstelbaar
dat er vanaf deze week nog
kaartjes worden verkocht voor
de film 'Turbulence', zo lang er
tenminste nog plaatsen beschik
baar zijn voor Con Air. Globaal
bieden beide films hetzelfde, al
leen biedt het tweede werkstuk
alles in twintig keer ruimere por
ties.
In 'Turbulence' weten twee ge
vaarlijke criminelen zich tij
dens hun luchttransport meester
te maken van een verder leeg
vliegtuig en is het de waag of de
stewardess ongeschonden het
einde weet te halen en of de kist
veilig aan de grond komt. In Con
Air gaat het om een complete
vliegende gevangenis vol psy
chopaten en seriemoordenaars
die tussen de wolken weten los te
breken en een slachting aanrich
ten onder de bewakers.
Een vrouwelijke cipier staat ge
durende de hele vlucht bloot aan
de kwade kans dat al het geteri
sem zich aan haar vergrijpen zal.
De kist moet voor twee tussen
landingen veilig aan de grond
ziente komen en na complete
veldslagen met de oproerpolitie
weer zien weg te starten ook. Een
derde keer is er van veilig landen
geen sprake meer. Er wordt ge
crasht in het centrum van Las Ve
gas, waarna het gevaarte nog
kilometers doorglijdt en het ene
casino na het andere aan splin
ters veegt. En dan is het nog niet
eens afgelopen, want er volgt nog
een dodenrit met brandweerwa
gens, politieauto's en motoren
door winkelstraten en tunnels als
toegift.
Als er een overwegend bezwaar
tegen Con Air ingebracht kan
worden dan is het wel dat de ma
kers (regisseur Simon West en
producent Jerry Bruckheimer)
werkelijk niet weten wanneer
het welletjes is geweest. Niet dat
het Amerikaanse publiek van die
onmatigheid veel last heeft, want
sinds Con Air aan de andere kant
van de Atlantische Oceaan de
bioscopen binnendrong, was het
meteen gedaan met 'The Lost
World' (Jurassic Park II) als box
office-aanvoerder.
Grof geschut
Con Air heerst momenteel in alle
bioscoopcomplexen van Noord-
Amerika op dezelfde manier als
producent Jerry Bruckheimer
een jaar geleden ook voor elkaar
kreeg met 'The Rock', waarmee
uiteindelijk 700 miljoen gulden
werden binnengespeeld. En net
als bij 'The Rock' moet alle op
winding worden gegenereerd
door grof geschut. Er is een heel
krasse basissituatie bedacht die
voor voldoende torenhoge explo
sies, spectaculaire 'chases' en ge
weld op militaire schaal garant
kan staan. Maar het slimme is dat
daar tussenin ook nu twee ac
teurs staan met wie we met alle
plezier willen meeliften en ook
nu weer is Nicolas Cage een van
die twee.
Cage speelt een oorlogsveteraan
die afzwaait met zijn jack volme-
dailles. En dan op de avond dat
hij zijn lief in de armen komt slui
ten, moet hij haar verdedigen te
gen drie aanranders waarvan er
eentje doodblijft. Brave Nicolas
draait voor acht jaar de bak in.
Zijn nobele inborst blijft onge
schonden. Maar als hij wegens
voorbeeldig gedrag vervroegd
naar huis mag, heeft hij net de
pech vervoer te krijgen in dat
vermaledijde vliegtuig waar
meestercrimineel John Malkovi
ch zich onderweg meester van
maakt.
Nicolas doet er verstandig aan
voorlopig maar niet te laten mer
ken dat hij eigenlijk al vrij man
is. Voor het oog van het bajesvolk
doet hij opgewekt aan de muite
rij mee, gelijktijdig stelt hij alles
in het werk om de 'vluchtvlucht'
te saboteren. Maar Malkovich in
de maling nemen is zo simpel niet
en hij is een kwaaie klant om
bonje mee te krijgen.
Beide acteurs injecteren hun
manhaftige rollen ruim met
zelfspot die je mag opvatten als
bedoelde relativering door de
makers van de film. Het verhin
dert dat Con Air kan worden ge
brandmerkt als enkel een grove
en cynische exploitatiefilm.
Waanzinnig komisch is het dat de
geslepen filmschrijver Scott Ro
senberg nog kans ziet Con Air een
aan Dostojewski ontleend motto
mee te geven: „De beschavings
graad van een samenleving kan
het best worden beoordeeld door
observatie van haar gedetineer
den. Wat in deze context dus be
tekent dat we ons over de bescha
vingsgraad van de Verenigde
Staten geen enkele illusie meer
hoeven te maken.
P. v. L.
Con Air, te zien in Alhambra Vlissin-
gen, Roxy Bergen op Zoom, Lumière
en Pathé Rotterdam.
ik voel me er niet toe aangetrok
ken, ik verafschuw terrorisme.
Maar ik ben erdoor gefascineerd.
Ik ben opgegroeid met al dat
nieuws over de Palestij nen, Ier
land, Duitsland, Zuid-Amerika,
Japan. Ik denk dat ik wel kan vol
gen hoe terroristen voelen. Het is
meestal een vader-op-zoon-
ding. Er zit een extreem emotio
nele kant aan en dat is waardoor
ik me voel aangesproken. Daar
bij gaat het me er niet zo zeer om
te proberen terroristen te begrij
pen, maar om mezelf te begrij
pen."
Heilig geloof
„Waarom gaan acteurs ineens re
gisseren? Omdat het de enige ma
nier is om te verzekeren dat een
film waar je heilig in gelooft in
derdaad gemaakt zal worden. Of
omdat je dolgraag een bepaalde
rol zou willen spelen en je geen
eeuwigheid wachten kunt of hij
toevallig vanzelf in jouw richting
komt. Nou, in The Dancer
Upstairs zal ik gegarandeerd niet
meespelen. Mijn principiële inte
resse is het produceren van die
film en de regie neem ik dan op de
koop toe. Maar het wordt zeker
geen film die ineens Hitchcock in
de vergetelheid zal wegdrukken.
Het zou kunnen dat ik gedurende
mijn hele carrière twee, wellicht
drie keer zal regisseren. Buiten
het theater althans, want ik heb
bij Steppenwolf in Chicago iets
van 50 toneelstukken geregis
seerd. Filmregie, dat is me eigen
lijk teveel. Het is uitzonderlijk
vervelend. Het zit stampvol met
het soort stress dat ik heel slecht
verdragen kan. Als men langer
dan vijf minuten nodig heeft om
een set uit te lichten, ben ik in
staat de technici in de gevangenis
te laten smijten. Op mijn set zal
het waarschijnlijk even anders
toegaan dan ze gewend zijn."
Malkovich woont in Zuid-
Frankrijk tegenwoordig, wat
niet wegneemt dat hij zich nog
steeds verbonden voelt aan Step
penwolf, het gezelschap waar
aan hij van 1976 tot 1982 verbon
den is geweest en waar hij zijn
ontwikkeling als acteur aan te
danken heeft gehad. Nog steeds
probeert hij eens per jaar op de
planken in Chicago terug te ke
ren. Op het moment ziet hij het
meest uit naar het regisseren bij
Steppenwolf van Wachten Op
Godot, het toneelstuk dat hij be
schouwt als zijn favoriet van de
eeuw: „Het stuk doet gelijktijdig
alle drie de dingen die het moei
lijkst zijn om tot stand te bren
gen. Het is krankzinnig intelli
gent. Het is werkelijk ontstellend
tragisch. En het is zo grappig dat
zelfs de meest vulgaire idioot het
appreciëren kan. En het is eigen
lijk onmogelijk dat een enkel
stuk alle drie die dingen tegelij
kertijd is. Een of twee keer in de
honderd jaar weet iemand zoiets
te presteren. Beckett kreeg het
voor elkaar. Ook maar één keer,
meen ik. Maar veruit de meeste
schrijvers lukt zoiets nooit."
Pieter van Lierop
Twee priemende, donkere
ogen die dichter bij el
kaar staan dan aangenaam is.
Een lange gestalte die ver
moeide superioriteit uit
straalt. Een zachte, licht
nasale stem die zorgvuldig
woorden kiest en de kwade
kans inhoudt dat er elk mo
ment een striemende woede
uitbarsting volgen kan. Het
zijn attributen die John
Malkovich met groot succes
heeft aangewend om hyper
intelligente filmschurken te
creëren.
Liefhebbers van kunstfilms
bewonderen hem vanwege de
perfide sujetten die hij neerzette
in Dangerous Liaisons en A Port
rait Of A Lady. Een groter pu
blieke herinnert zich In The Line
Of Fire waar Clint Eastwood
maar net te verhinderen wist dat
John de Amerikaanse president
zou vermoorden. Thans is hij te
zien in de grootschalige actiefilm
Con Air, als meervoudige moor
denaar die het vliegtuig kaapt
waarin hij met nog een stel su-
perzware criminelen vervoerd
wordt naar de zwaarst bewaakte
gevangenis van Amerika. Op Ni
colas Cage rust de schier onmo
gelijke taak om dit 'beest' on
schadelijk te maken.
Malkovich maakt er nauwelijks
een geheim van dat hij een rol als
die van Cvrus 'The Virus' in Con
Air voornamelijk aanpakt van
wege het vorstelijk honorarium.
Het stelt hem in staat een eigen
filmproject te financieren en zich
te blijven wijden aan de kunst
vorm die nog altijd zijn liefdevol
le voorkeur heeft: het toneel. Wat
niet wegneemt dat hij zich op de
set van Con Air best geamuseerd
heeft.
John Malkovich: „Nooit eerder
ben ik bij een productie betrok
ken geweest die het zo zwaar van
spierballen vertoon moet hebben
Mijn tegenspelers waren alle
maal voormalige boksers, foot
ballers, ijshockeyspelers en ba
jesklanten. Het is amusant om
voor zo'n opnameperiode te ver
keren in zo'n uitgesproken man
nenwereld. Dat is geen normale
omgeving voor mij en heel merk
waardig om eens mee te maken."
Verzonnen leven
De Convict Air Service waarvan
sprake is - gespecialiseerd in het
vervoer van gedetineerden per
vliegtuig - schijnt echt te be
staan. Maar het is geen fenomeen
waar Malkovich zich speciaal in
heeft willen verdiepen.,Ik had er
nooit van gehoord. Ik werd pas
bij deze film gehaald een week
voordat ze gingen opnemen. Ik
had dus slechts een paar dagen
om me voor te bereiden. Meer
was ook niet nodig. Ik ben ook
niet iemand die zweert bij inten
sief research. Natuurlijk kun je
wel eens ideetjes stelen uit het
echte leven, reden waarom ook
Eén van de spectaculairste scènes in Con Air: Het vliegtuig met de opstandige gevangenen stort op Las Vegas.
hoe het toegaat op een filmset. Ik
sta nog steeds het liefst in een
theater. Daar voel ik meer vrij
heid en daar is meer precisie mo
gelijk. Een toneelrol kun je kne
den, perfectioneren. Een filmrol
dient meteen raak te zijn, want
elk shot dient te kloppen met het
geen al eerder is opgenomen. Fil
men is meer als snelschilderen.
En ik ben geen snelschilder, maar
meer iemand van de geleidelijke
opbouw."
Is dat ook de reden datje heel veel
toneel zelf hebt geregisseerd
maar nooit een film?
„Zeker. Maar ik ga waarschijn
lijk nog dit jaar toch een film re
gisseren. The Dancer Upstairs,
gebaseerd op een roman van de
Engelsman Nicolas Shakespe
are, over de Peruviaanse politie
man die Abimael Guzman heeft
gearresteerd, de leider van de gu
errilla-organisatie Het Lichtend
Pad. Het is een romantische
thriller."
„Ik heb altijd iets gehad met Pe
ru. En ik ben ook altijd geïnteres
seerd geweest in terrorisme. Nee,
Malkovich speelt in Con Air een gevaarlijke crimineel.
veel acteurs uitgebreid gaan re-
searchen. Sommigen weten daar
hun rollen mee te verrijken, zijn
daar erg succesvol mee. Dat is
prima. Maar ik ben daarin niet
geïnteresseerd. Ik zou in sommi
ge onderwerpen geïnteresseerd
kunnen zijn buiten zo'n film om.
Maar ik wil als acteur het werke
lijke leven niet imiteren. Ik ver
zin het liever zelf. Dat is het enige
wat ik kan."
Voor het publiek lijkt er nauwe
lijks een groter contrast mogelijk
dan tussen typische Malkovich-
films als Dangerous Liaisons of
Portrait Of A Lady en het actie
spektakel Con Air.
Malkovich: „Voor mij maakt het
weinig verschil. Hoe ik omga met
mijn rollen, blijft in wezen onge
wijzigd. Alleen de situaties kun
nen veranderen en de regisseurs
en hun methoden zij n telkens an
ders. Ik bedoel: Ik heb met Woody
Allen gewerkt en die zegt op de
set niet eens 'Hallo' ot' 'Hoe gaat
het ermee?' Maar ik hou van
Woody Allen, nog steeds. Andere
regisseurs staan juist urenlang
op je in te praten. Je raakt ge
wend aan ieders eigenaardighe
den en ik kan me aanpassen aan
iedereen. En verder bestaat er
geen genre waar ik problemen
mee heb. Zoals ik op het toneel
met evenveel plezier speel in Pe
ter Pan als in Wachten Op Godot.
Ik kan me persoonlij k meer tot de
ene film aangetrokken voelen
dan tot de andere maar voor mijn
functioneren, voor het plezier
van acteren, is dat niet relevant.
Het zal in alle gevallen neerko
men op veel en lang wachten, veel
technisch gedoe waar ik niks van
snap en daar tussendoor intense
uitbarstingen van activiteit. Die
dingen veranderen nooit.
Geleidelijke opbouw
„Zodra de camera loopt, ben ik
altijd gelukkig met mezelf. Niet
dat ik geloof dood te zullen blij
ven als ik niet meer zou kunnen
acteren. Ik heb geleerd om me te
amuseren voor de camera, zoals
ik ook geniet als ik op de planken
sta. Wel heeft het me vele jaren
gekost om gewend te raken aan
