Word ritme en ge zult leven
PZC
FESTIVAL nieuwe MUZIEK
Jan Kuiper zet de
wereld in haar
muzikale context
kunst cultuur
19
programma festival nieuwe muziek
Kloveniersdoelen
Middelburg
Grote Kerk Veere
Grote Kerk Veere
Kloveniersdoelen
Middelburg
Grote Kerk Veere
Kloveniersdoelen
Middelburg
woensdag 18 juni 1997
Jan Kuiper (1957) is geschoold als klassiek
gitarist aan het conservatorium, noemt
zich jazzmuzikant, maar is geboeid door
vrijwel alle muziekstijlen, van jazz tot
junglebeat en van funk tot techno. Hij maakte
vanaf begin jaren tachtig naam met het
Podiumtrio (samen met Wolter Wierbos en
Paul van Kemenade) en Future Shock, waar
hij met saxofonist Maarten van Norden de
drijvende kracht achter was. Beide bands
leiden nu, doordat steeds meer jazzclubs zijn
opgedoekt, een sluimerend bestaan.
Momenteel is Kuiper vooral actief met het
Afrikaanse gezelschap Jungle Warriors, de
rapband Zombie Squad en het
gitaristenkwintet Five Great Guitars.
Daarnaast is hij docent lichte muziek in
Groningen. Vorig jaar maakte hij een
succesvolle tournee met de saxofoongiganten
Odean Pope en David Murray. Voor februari
'98 staan optredens samen met Courtney Pine
en, opnieuw, David Murray op het
programma. Speciaal voor het Festival
Nieuwe Muziek heeft Kuiper de Mbalach
Suite geschreven, een compositie voor - let
wel - strijkkwartet, Afrikaanse percussie en
elektrische gitaar. Het werk wordt vrijdag 20
juni uitgevoerd door Mifune Tsuji (viool). Paul
Hendriks (viool), Liesbeth Steffens (altviool),
Pascale Went (cello), Papa Seek (sabar,
waterdrum) en Mousse Pathe (sabar, talking
drum), met Kuiper zelf op gitaar.
vrijdag 20 juni
19.30 uur
Opening van het festival door gedeputeerde
drs. G.L.C.M. de Kok
Xenakis Ensemble onder leiding van Diego
Mason met werk van lannis Xenakis:
Dmaathen (1975); Ernest Rombout- hobo, Jo-
han Faber - percussie
Keren (1994);Tjeerd Oosterdorp - tuba
Akanthos (1977); soliste: Jannie Pranger - so
praan
Jan Kuiper: Mbalach Suite (1997, compositie
opdracht Festival Nieuwe Muziek, première)
zaterdag 21 juni
19.30 uur
Inleiding Jannie Pranger: Xenakis en zijn com
positietechnieken
20.30 uur
Xenakis Ensemble onder leiding van Diego
Mason speelt:
lannis Xenakis - Kaï (1993)
David del Puerto - Concerto Para Marimba
(1995); soliste: Tatiana Koleva - marimba
Richard Alston Dance Company London
danst:
lannis Xenakis - Okho (1989) en Psappha
(1975)
Xenakis Ensemble:
lannis Xenakis: Hunem-lduhey (1995); Mifune
Tsuji - viool, Frances Marie Uitti - cello
lannis Xenakis: Thalleïn (1984); Gerard Bouw
huis - piano, Johan Faber-slagwerk
zondag 22 juni
19.30 uur
Inleiding Diego Mason: Xenakis en zijn com
positietechnieken
20.30 uur
Xenakis Ensemble:
lannis Xenakis: Linaia-Agon (1972); (het ge
vecht Linos met Apollo)
lannis Xenakis: Epicycles (1989); soliste: Fran
ces Marie Uitti - cello
Richard Alston Dance Company danst:
lannis Xenakis: Okho (1989) en Psappha
(1975)
21 uur
Slagwerkgroep Amsterdam onder leiding van
Jose Vincente in samenwerking met Amster
dams Kamerkoor onder leiding van Rutger
van Leyden:
lannis Xenakis: Idmen B (1985)
lannis Xenakis: Zythos (1995); solist: Ivan
Meulemans - trombone
Steve Reich: Six Marimbas (T973)
lannis Xenakis: Persephassa (1969)
zaterdag 5 juli
19.30 uur
Inleiding: Xenakis en zijn compositietechnie
ken voor piano
Geoffrey Douglas Madge (piano) speelt:
Frederic van Rossum: In memoriam Glenn
Gould op 43 (1984)
Igor Markevitch: Variations, Fugue and Envoi
on a theme of Handel (1941)
Philip Maneval: Piano Sonate nr. 1 (1992)
Carl Vine: Piano Sonate (1992)
lannis Xenakis: Evryali (1973)
(Advertentie)
zaterdag 12 juli
Xenakis Ensemble:
lannis Xenakis: Rosobeck (1996); Frances Ma
rie Uitti - cello, Tom de Ligt - contrabas
lannis Xenakis: N'Shima (1975); solisten: Jan
nie Pranger en Gerrie de Vries - sopraan; en
scenering: Natasja Boezem en Ron Katzenbau-
er; visagisten: Dick Igounet en Regien Hessling
van Opleidingschool Mieke Petiet
zaterdag 28 juni
19.30 uur
Inleiding: lannis Xenakis en zijn compositie
technieken voor slagwerk
Boven het ten-asje aan de Oos
terstraat in de Groningse bin
nenstad zingen vogels het hoogste
lied. De stadsbus dieselt voorbij,
mensen roezemoezen in de zon,
een luidruchtige brommer pas-
seeit in de verte. Gitai'ist en com
ponist Jan Kuiper px-aat honderd
uit, maar luistert bovenal. „Sluit
je ogen en luister. Wat je hoort is
onderdeel van de muziek. Welis
waar niet van de gestructureerde
muziek, maar het hoort er alle
maal bij. Als je het geluid van die
vogel in combinatie met die brom
mer neemt, dan krijg je een heel
merkwaardig klankje. Alles wat
er om je heen gebeurt is een weer
spiegeling van de muziek." Een
monoloog van Kuiper over het
gloeien van het gebied rond je na
vel, swingende straten en Wibi
Soei-jadi.
Jan Kuiper: „Ik was vijftien toen
ik met gitaarspelen begon. Led
Zeppelin, Black Sabbath - dat wa
ren zo'n beetje de dingen die ik
deed. Maar ik vond dat je ook no
ten moest kunnen lezen, want ik
speelde wel eens in amusements
orkesten en dan kreeg je een partij
noten voor je neus. Daar snapte ik
helemaal niks van. Daarom ben ik
naar het conservatorium gegaan
om klassiek gitaar te studeren.
Als je niets van klassieke muziek
weet is dat een magische wereld
voor je, het domein waar alle mu-
slecht zijn, maar de volgende keer
zal die nooit zo zij n als die ene keer
dat je 'm speelde. Mensen die er
naar luistei-en eivaren blijkbaar
ook dat vluchtige karakter en
daarom is muziek ook zoiets ma
gisch. Daar komt bij dat op het
moment dat je voor mensen speelt,
je het gevoel krijgt dat er een sooit
communicatie ontstaat en daar
doe je het vooix Wat ik leuk vind is
om dingen die totaal niet bij el
kaar horen bij elkaar te zetten en
te kijken wat dat oplevert. Voor
het Festival Nieuwe Muziek had
ik eerst een ideetje van een combi
natie van klavecimbel met een
rapgroep en scratchen. Later heb
ik eivoor gekozen een strijkkwar
tet te combinei-en met Afrikaanse
ritmes en elektrische gitaar. Het
Kronos Quartet doet iets soortge
lijks, maar het gi-ote verschil is dat
ik erop sta dat ook de klassieke
muzikanten improviseren.
Essentie
Improvisatie is de kern van alle
muziek. Het is het vinden van het
hier en het nu. Wat de improvisa
tor vaak doet is het zoeken van het
gevoel dat duidelijkmaakt: nu ben
ik ei; nu heb ik de spijker op z'n
kop geslagen. Naarmate je ouder
wordt krijg je daar ook meer erva-
ïtng in, gooi je meer ballast weg en
kom je meer tot de essentie van
muziek maken. Die essentie is
ken kunnen meezingen. Bij
twaalftoonsmuziek is het. hart
stikke moeilijk om de melodie te
onthouden.Ik hou van dingen die
heel erg zwevend zijn en die heel
erg aards zijn en die met elkaar
combineren In de muziek ben ik
gek op heel triviale dingen. Ik luis
ter vooral naar popmuziek. Zo'n
introsolo van T want it all' van
Queen, dat vind ik wel geweldig.
Voor mij is dat pure jazz. Maar ook
van George Michael en Wham!
heb ik alles. Dat vind ik prachtig
omdat de vorm meteen geraakt is,
zoals ook bij bepaalde schilderij
en. Dan denk ik: niets meer aan
doen. Bam! Raak!
Rekenschap
Ik ben een kind van mijn tijd. Een
jazzmuzikant is in mijn optiek ie
mand die voeling houdt met wat er
om hem heen gebeurt. Je moet je-
zel f er rekenschap van geven dat je
in 1997 leeft, dus dan luister je
naar alles wat er om je heen ge
beurt en kijk je ook naar waar an
dere kunstvormen mee bezig zijn.
Klassieke muziek hoort daarbij.
Daar moet je óók naar luisteren en
beseffen dat er in klassieke muziek
fantastische dingen zijn gedaan,
vooral in de tijd rond 1900. We-
bern, noem maar op.
„Toch zijn er veel klassieke-mu-
ziekconcerten waar ik bij weg
loop. Ik zag bijvoorbeeld laatst die
Wibi Soerjadi. Zo'n jongen ver
koopt nu al het Concertgebouw uit
voor zijn kerstmatinee. Er zijn dus
duizenden mensen die het prach
tig vinden, maar ik vind er niks
aan. Voor mij swingt het niet. Het
is risicoloze muziek, in de catego
rie Berdien Stenberg. Er zijn klas
sieke muzikanten die veel méér
zeggen met die noot, zoals Mauri-
zio Pollini of Arthur Rubinstein.
ziek wordt gemaakt. Maar als je
dat vijf jaar gedaan hebt, weet je
dat dat niet zo is. Na drie jaar wist
ik al dat het absoluut niet de mu
ziek was die ik leuk vond. Het
heeft niets met creatie te maken,
alleen maar met ï'eproductie, ter
wijl ik in mijn popgi'oepjes ge
wend was zelf dingen te schrijven
en te spelen. Natuuiiijk is zo'n stu
die nooit weg. Ook al kom je er
achter dat het niet zinvol is om te
studeren, dan is het alleen daarom
al zinvol geweest. Het is ook wel
heel makkelijk dat ik bij voor-
beeld, zoals nu voor de Mbalach
Suite, vierstemmig kan schrijven
en arrangeren."
Magisch
„Ik wilde veel op het podium
staan. Dat is het leukst. Van alle
kunstvormen is muziek de meest
directe, al komt dans daar dicht in
de buurt. Maar de keizer van alle
kunstvormen is muziek. Het
brengt je in het hier en het nu. Op
het moment dat je een nootje
speelt is die alweer weg. Als je een
solo speelt, doe je het één keer en
dat is het. Die solo kan goed of
19.30 uur
Inleiding: Xenakis en zijn compositietechnie
ken voor strijkinstrumenten
Frances Marie Uitti (cello) en Mifune Tsuji (vi
ool)
Zoltan Kodaly: Duo op. 7 (1914)
Maurice Ravel: Sonate (1920-1922)
lannis Xenakis: Hunem-lduhey (1995)
Frances Marie Uitti foto Camilla van Zuylen
voor iedereen anders. Voor Her
man Brood is dat misschien lekke
re wijven en veel dope. Voor mij is
het het verschil tussen de wereld
gewoon ervaren en de wereld in
haar muzikale context waarne
men. Als ik muziek maak heeft de
wereld voor mij een soort logica.
Er zijn wetten en daar kan ik mee
wei-ken. Wat ik nastreef is het ge
voel dat het gebied i-ond je navel,
waar onze emo.ties zitten - honger,
angst, verlegenheid, seks. die zit
ten er allemaal - begint te gloeien
en je leert met je buik te spelen.
Dat je gehoorzaamt aan wat je
voelt en niet aan wat je denkt, dat
is voor mij de essentie van muziek-
maken. En ritme laat zich het
makkelijkste voelen. Dat grijpt
heel erg dii'ect in.
Afrikaanse muzikanten snappen
die logica, zonder dat ik ook maar
een woord Afrikaans spreek. Elke
donderdagavond speel ik in De
Spieghel, de grootste jazzclub van
Groningen, met de Jungle War
riors. Dat is een band van twaalf
mensen, allemaal Afrikaanse mu
zikanten. Ik vind het leuk om met
ze samen te spelen omdat zij voor
Freaks
Ik zeg tegen mijn studenten op het
conservatorium altijd dit: je moet
het zo maken in je muzikale leven
dat het een reden had dat jij werd
geboren. Dat wil zeggen: als jij er
niet was geweest, was er een be
paald stukje van de muziek niet
geweest. Dan heb je een reden om
hier rond te lopen. Meestal doe je
te veel. Je wilt te veel vertellen, je
vindt jezelf te belangrijk. Zeker
voor gitaristen, die altijd - ik ook -
freaks zijn en alleen maar hun vin
gers willen laten wapperen, is dat
een goede les. Veel noten, weinig
verhaal, zeggen we altijd. De gita
risten die ik leuk vind, zoals J.J.
Cale en Eric Clapton, zijn alle
maal van die langzame gitaristen.
Niet vooruit te branden.
Meestal sta je jezelf ontzettend in
de weg. Muziek is veel machtiger
dan mensen. Al ben je muzikant en
al sla je aan. je moet wel beseffen
dat muziek onderdeel is van de na
tuur, want je bent zelf onderdeel
van de natuur. Muziek kun je dus
niet afdwingen. Soms gebeurt het
en soms ook niet."
Rolf Bosboom
mij de bron van een ritme zijn, de
bron van alle muziek. Daar leer ik
van. Maar sommige mensen kun
nen daar niks mee. Die vinden het
helemaal niet prettig om avontu-
x-en te ondernemen.
Twee Senegalese jongens uit de
band heb ik gevraagd voor het
Mbalach-project, omdat de ritmi
sche cultuur in Senegal heel ver
ontwikkeld is. Mbalach is de rit-
mische taal die ze in Senegal spre
ken, waarbij elk percussiegeluid
een woord heeft. Het zijn synonie
men voor een bepaalde manier van
aanslaan. Afx-ikaanse muzikanten
oefenen niet samen met trommels,
maar ze zingen elkaar de ritmes
voor. Dat is echt ongelooflijk.
Ik vind dat muziek moet swingen
en dat kan alleen als er een repete
rende puls is. Je kunt zelfs tien
dwarsfluiten laten swingen, als
die puls er maar is. Een
vierkwarts, een driekwarts of een
combinatie ervan, twee-drie,
twee-drie, twee-drie, of: kort-
lang, kort-lang, kort-lang. Als ik
dat volhoud en ik laat hier de hele
straat meeklappen, dan ki-ijg je
een groove. En als al die mensen
weten dat dat ritme op dezelfde
plek zit, dan krijg je swing.
„In mijn optiek is ritme alles, dus
zeg ik altijd: probeer ritmisch te
leven. Word ritme en ge zult beter
spelen. Hedendaagse klassieke
muzikanten werken veel met
maatwisselingen. Dat vind ik niet
zo interessant. Ik gebruik vaak
heel simpele ritmes als basisgroo-
ves. Alle stukken in de Mbalach
Suite zijn bijvooi-beeld in
vierkwartsmaten. Als je vindt dat
iets moet swingen laat je heel veel
andere dingen weg. Ik hou van
housebeats, junglebeats. Door
gaande ritmes, dat vind ik leuk,
dat moet erin. En dat is een be
hoorlijke zware voorwaarde.
Atonaliteit interesseert me voor
m'n eigen composities niet zo. Ik
vind het belangrijk dat een wijsje
in mijn hoofd blijft zitten. Het
moet een sterk thema zijn, dat
mijn kinderen bij wijze van spre
Jan Kuiper: Dat je gehoorzaamt aan wat je voelt en niet aan wat je denkt, dat is voor mij de essentie van muziekmaken. foto Anko C. Wieringa
FESTIVAL NIEUWE MUZIEK 1997
-f IV 's mede mogelijk gemaakt door:
Cf-S' Provincie Zeeland
I Gemeente Middelburg
f! 6 U W B Gemeente Veere
Fonds voor Podiumkunsten
IVIU e-11 lx Ministerie van 0CW
Caudeamus Amsterdam
Architectenbureau Rothuizen van Doorn 'Hooft
Janse de Jonge van Wouwe notarissen
Kiewiet - Schulding Makelaars in Aussurantiën en
Onroerende goederen. Lid: Heyloo-Molkenboer C.S.
Hamernoot
Ventevogel en Dekker
Mieke Petiet - Opleidingschool voor visagiste
DONATEUR NIEUWE MUZIEK
wordt donateur van de Stichting Nieuwe Muziek zeeland door overmaking
van f 15 per jaar per persoon op giro 5600435. u ontvangt gratis de
programmafolders. Als donateur heeft u reeds tijdens het Festival Nieuwe
Muziek bij het bezoeken van het tweede concert een voordeel van f 20,00
