Wales is
meer dan
land met
twee talen
Historie
wijn en
whisky
38
4'
zaterdag 14 juni 1997
vrije tijd
Wales is vooral bekend om zijn groene,
glooiende landschappen, snelstromende
riviertjes en scherpe bergkammen en een natuur
die ideaal is voor doe-vakanties. Maar er is veel
meer in dit eigenzinnige land met zijn drie
miljoen inwoners, vijftien miljoen schapen en de
geur van geroosterd brood en gebakken spek in
de ochtend. Een verhaal over historie, dolfijnen,
whisky en wijn.
Zicht op Aberaerron, een van de meest kenmerkende stadjes aan de westkust van
Wales.
Er ligt 'fine English soap' in de badka
mer van The Bear in Crickhowell, een
rustig stadje in het zuiden van Wales. Met
het vaderlands chauvinisme van de uitba
ter van dit middeleeuwse pubhotel, net
over de grens met Engeland, zal het dus
nog wel meevallen. Maar in het land zijn
overal de signalen aanwezig van het sterk
ontwikkeld nationaal zelfbewustzijn.
Wales koestert nog steeds zijn oorsprong.
Meest opvallend kenmerk daarvan is, ze
ker op het eerste gezicht, de tweetalig
heid. Na het passeren van de grens met
Engeland wordt die meteen al zichtbaar
door de dubbele plaatsnamen op de rich
tingborden. In het dichtbevolkte zuiden,
dat veel sterker verengelsd is dan de rest,
staat de Engelse naam bovenaan met de
vertaling in het Welsh er onder. In het veel
traditionelere, vooral agrarische, midden
en noorden is het precies andersom. Dik
wijls staat er zelfs maar één naam. Zodat
je maar moet raden of de ingewikkelde
combinaties van medeklinkers en klin
kers op het bord wel overeenkomen met
de plaatsen op de routekaart.
Kelten
„Toch is Wales meer dan alleen maar een
land met twee talen", zegt Byrn Jones. Hij
is directeur van het Keltisch bezoekers
centrum Celtica in Machynlleth, een rus
tig stadje aan de westkust. Het centrum
werd ruim twee jaar geleden met Europe
se financiële steun opgezet. Met allerlei
moderne, voor een deel interactieve, au
diovisuele hulpmiddelen wordt er de ge
schiedenis 'uitgebeeld van de Kelten, de
oudste bewoners van Wales.
„Onze voorouders drukten ooit sterk him
stempel op een groot deel van Europa. In
Wales en andere delen van het Verenigd
Koninkrijk en in het noordwesten van
Frankrijk is dat nog altijd merkbaar. En
zeker niet alleen in de taal".
Jones zegt dat er onder de bijna drie mil
joen inwoners van Wales de laatste tijd
een sterke groei is te bespeuren van de,
vanouds toch al grote, belangstelling voor
de eigen historie, tradities en cultuur. „De
jeugd heeft veel meer interesse dan vroe
ger om de taal te leren. Op de meeste scho
len is Welsh inmiddels weer een verplicht
vale. Vroeger sprak twintig procent van de
bevolking de taal van het land. Dat per
centage neemt nu zienderogen toe".
In het spannende geschiedenisboek dat
Celtica voor de bezoeker is wordt het epos
van het Keltenvolk onderhoudend en ook
voor kinderen heel toegankelijk verteld in
beeld en geluid. Het centrum trekt tien
duizenden bezoekers per j aar. Van het Eu
ropese vasteland komen de Nederlanders
na de Duitsers in aantal op de tweede
plaats. Wie Wales en zijn inwoners beter
wil leren kennen en begrijpen kan bijna
niet om Celtica heen.
Energiegebruik
Een paar kilometer verder naar het noor
den, via de A487 richting Dolgellau, ligt
nog een bestemming voor een aardig mid
dagje uit. Het is het Centx-e for Alternative
Technology, een themapark, aangevuld
met een aantal attracties voor kinderen.
Daarin gaat het vooral om zuinig energie
gebruik, het opwekken van stroom door
windenei'gie en zonlicht en het toepassen
van energiezuinige, alternatieve techno
logie in bijvoorbeeld de huishouding.
Wie het na een paar uur wel gezien heeft
kan zich ontspannen bij de dichtbij gele
gen middeleeuwse watexmolen Felin Cre-
wi in Penygroes. Van daaruit is er al een
prachtig uitzicht op het spectaculaix-e
berglandschap van Snowdonia, het bijna
215.000 hectares grote nationale pax-k in
nooi'd-Wales.
Nog imponerender is het zicht vanaf de
smalle, eenzame mountain road, die van
het markante dorpje Dinas Mawddwy
over de Bwlch-y-Gi'oes-pas, met 546 me-
Groen en golvend is het landschap van
Wales, met hier en daar een boerderij
en overal in de uitgestrekte weilanden
de grazende schapen.
ter de hoogste van Wales, naar Bala voex*t.
Tientallen kilometers lang is er geen mens
te bekennen. Tegemoetkomend verkeer is
er vrijwel niet. Dat is trouwens maar goed
ook. Want slechts af en toe is er genoeg
x-uimte om elkaar te kunnen passeren.
Overal groene bei'gweiden, doorsneden
door zilveren beekjes. De stilte is voel
baar. Ze wordt alleen verstoord door de
overal aanwezige schapen met hun lam
metjes. Blatend stuiven ze weg als er ie
mand te dichtbij komt.
Bergstadje
Bala is een vriendelijk en karaktei'istiek
bergstadje. Eigenlijk niet meer dan een
langgerekte hoofdstraat, met wat winkels
en een paar pubs. Het is een goede uitval
basis voor bei-gsporters, die één van de ve
le toppen in de omgeving willen beklim
men. Ervaring en doorzettingsvermogen
zijn daaxwoor absoluut vereist. Het
terrein is woest en geaccidenteei'd. Ontel
baar en diep zijn de kloven, die de moei
lijkheidsgraad sterk verhogen en tegelij
•c3=~
-
Terrasvormig tegen de heuvels gebouwd ligt New Quay, een pittoresk havenstadje an
de westkust van Wales.
kertijd een onweex-staanbare uitdaging
vormen voor fanatieke alpinisten.
Wie het liever wat rustiger aan doet en al
leen wil suxfen of vissen kan vlakbij te
recht in het Balameer. Gi'oter en indruk
wekkender is Lake Vyrnwy, te bereiken
via een kronkelige en haast nog smallere
zijweg van de mountain road, via de af
slag ongeveer halvex^wege Bala.
Het Vyrnwy-stuwmeer werd aan het eind
van de vorige eeuw gebouwd om Liver
pool van drinkwater te voorzien. In het
bezoekerscentrum bij de 49 meter hoge en
336 meter lange Victoi-iaanse stuwdam
uit 1881 wordt de historie uit de doeken
gedaan. Vlakbij is een observatiehut van
de Koninklijke Britse Vogelbeschermers.
Vooral het kroost vexmaakt zich daar
ux-enlang met het begluren van rondhup
pelende vogeltjes van velerlei pluimage.
In Llanddwddyn, het enige dox*pje dat
werd verplaatst tot achter de dam, is opzij
van de VW een teax'oom, waar de prijzen
laag zijn en de cake lekker. Er zijn fietsen
te huur om rond het meer te rijden, een
tochtje van bijna veertig kilometer.
Terug aan de Atlantische kust dalen we af
naar het zuiden. Vanuit New Quay, een
pittoresk terrasvormig gebouwd haven
stadje aan Cardigan Bay vlak bij Aberae-
ron, willen we de dolfijnen zien. De twee
uur dux-ende ontdekkingstocht over zee is
hier één van de favoriete attracties. Maar
schipper Steve Hartley meldt telefonisch
dat het weer te slecht is. De golven zijn
hoog en de zee is ergxoxw. Dolfijnen zullen
we bij dit weer zeker niet zien.
„Dat is jammer", vindt eigenaar Ian Hi
des van The Hungry Trout, een leuke uit
spanning aan de kade met zicht op zee, als
we daar beschutting zoeken tegen de kou,
de wind en de regen. „Die dolfijnen zijn
echt heel bijzonder". Twee families, elk
van een tiental dieren, hebben hun do
mein aan de Engelse westkust, één bij
Wales, de andei'e bij Schotland. „De war
me golfstroom, niet ver uit de kust, zorgt
voor het goede leefklimaat. Het is prach
tig om ze in het water rond en over elkaar
heen te zien buitelen".
New Quay heeft maar een paar honderd
inwoners en lijkt nu stil en uitgestoken.
Vanuit The Hungry Trout is er in de haven
geen enkele activiteit te bekennen. Dat is
in het seizoen wel anders, verzekert Hi
des. Dan bruist het vriendelijke bad
plaatsje van leven en vertier. Het immense
caravanpark Quay West biedt plaats aan
zevenduizend toeristen. De meeste af
komstig uit Engeland, maar ook een en
kele Fransman, veel Duitsers en steeds
meer Nederlanders en Belgen.
Wijngaarden
De dolfijnen van New Quay zijn niet de
enige veirassing die we in Wales ontdek
ken. Onverwacht zijn ook de wijngaai--
den, dei-tien in getal. Een enkele aan de
westkust bij Abex'aeron, de meeste in het
zuidoosten van het land. Al direct over de
gi'ens met Engeland vinden we in Llansoy,
een nietig plaatsje bij Usk, de Cwrt-y-
Biychan Vineyard. Barbara en Des McEl-
ney verbouwen er op ruim vier hectares
van hun goede zuidelijke hellingen een
groot aantal druivensoorten. Veel witte
vaxiëteiten, zoals Pinot Gris en Seyval
Blanc, maar ook bekende rode 'wereld
druiven' Merlot en Cabernet Sauvignon.
De productie is bescheiden En een enkele
keer mislukt de oogst zelfs helemaal. „Het
klimaat blij ft voor ons de moeilijkste fac
tor", zegt Barbara.
Als we proeven blijkt haar Brecon Court
Schonburger '95 aangenaam fxis en frui
tig. Maar de prijs van ruim dertig gulden
per fles is toch wat te hoog om er veel van
in te slaan. Wijnboerin Barbara: „Goed
koper kan het echt met. We hebben zoveel
extra werk. Daarom zullen we nooit met
andere wijnlanden kunnen concurrerern.
Export zit er al helemaal niet in. Zelfs niet
naar onze landgenoten overzee"
Chwisgi
Exporteren lukt de Welsh Whisky Co. Ltd.
in Brecon wel. Deze enige whiskystoker
van Wales maakt dankbaar misbruik van
het chauvinisme dat veel Welshmen, thuis
en in het buitenland, ook aan de bar graag
etaleren. Eigen fabrikaat krijgt steevast
de voorkeur boven whisky die uit Schot
land of Ierland.
'Chwisgi' wordt in de geschiedenis van
Wales voor het eerst genoemd in het jaar
365 voor Christus. De Kelten maakten de
drank toen nog niet op dezelfde manier
als tegenwoordig. Maar met het vestigen
van de distilleerderij in Brecon wordt wel
de eeuwenoude Keltische traditie voort
gezet. Sinds 1982 heeft de onderneming
een nieuw onderkomen. De destilleerke-
tels zijn vernieuwd. Naast een paar oude
vaten, nog wat andere attxibuten en een
literfles met een ruim honderd jaar oude
en dus zeer kostbare 'chwisgi' staan ze nu
trolls te kijk in het bezoekerscentrum.
De rondleiding wordt afgesloten met een
kleine proeverij van 'Swn Y Don', zoals de
whisky heet. „Lechyd da, cheers", zegt de
gastvrouw als ze ons de glaasjes aanreikt.
'Proost', laat ze er in goed Nederlands op
volgen, want met alle nationaliteiten
heeft ze al geklonken. De smaak is apart
en bijzonder Het proeft naar Wales: ïuig
en stoer, boeiend, anders en innemend.
Eén van de vele aardige verrassingen van
dit golvend-groene, vriendelijke scha-
penland.
Jan Bartelds
Ontwerpster
Maroeska Metz
in de ban van
de krul
Monumentaal
tuinboek vol
fraaie
composities en
ideeën
Vleesloze dagen gezond
Zweedse modeketen Hennes
Mauritz jubileert en
introduceert een eigen
cosmeticalijn in ons land
Belgische mode-ontwerper
experimenteert met
schimmels en bacteriën in
zijn kleding.
Nieuwe
dieselmotor in
Audi wonder van
rust en zuinigheid
Slim fietsstoeltje
kan ook als
wandelwagentje
gebruikt worden
Kort autonieuws
Schotse fabriek geeft oude
copiers nieuw leven
Wetenswaardigheden over
houtzwammen en de juni-
sterrenhemel.
Zeeuw zet uiteenlopende
informatie op internet als hobby
Terneuzen gaat digitaal
