Ziekenfondsen zijn hard
op weg naar ontbinding
Liefdewerk met panters, tijgers en beren
m mm JL
m
Particuliere
zorg bedreigt
een instituut
rV
reportage
29
Opvang voor
overtollige
roofdieren
zaterdag 14 juni 1997
Het ziekenfonds gaat verdwijnen. De
vraag is alleen nog: wanneer? De top
van het Haagse fonds Azivo meent dat de
'ontbinding' al is begonnen. Anderen,
zoals directeur R. Hendriks van Zorg en
Zekerheid, houden het op een 'afkalving'.
Feit is dat er steeds minder fondsen zijn en
dat de bestaande opgaan in concerns met
particuliere zorg- en schadeverzekeraars,
arbodiensten en banken. Met als gevolg
dat premies stijgen en eigen bijdragen
toenemen. Waar blijft de solidariteit, hèt
kenmerk van het ziekenfonds? Over het
naderende einde van een instituut.
Rond 1900 kende alleen Amsterdam al
veertien ziekenfondsen, vijf dokters
fondsen en twee fondsen voor mensen die
bij de spoorwegen werkten. Ook in andere
steden waren de ziekenfondsen de spil
waar de gezondheidszorg om draaide. De
fondsen waren een particulier initiatief.
Je werd lid. betaalde premie en kreeg in
ruil daarvoor zorg.
Tientallen jaren ging het goed, totdat de
overheid zich ermee ging bemoeien. Tij
dens de oorlog, 1 november 1941, schreef
de overheid voor hoe een fonds moest
werken, welk doel het moest hebben, hoe
premies geïnd moesten worden en welke
rechten de burgers hadden op zorg. Het
fonds werd een verzekei*ing voor werkne
mers. hun gezinnen en daaraan gelijkge-
stelden.
Uiteindelijk duurde het nog tot 1964
voordat de regeling officieel werd en de
Ziekenfondswet ontstond. Toen leek het
een wijs besluit. Directeur E. van der Veen
van het Amsterdamse ziekenfonds ZAO
formuleert het nu anders: ,,De overheid
kwam met een verstikkende wattendeken
van regels". Met andere woorden: toen be
gon de ellende.
Solidariteit
Aanvankelijk werkten de voorschriften
nog prima, in een tijd van welvaart en op
bouw van de verzorgingsstaat. Van der
Veen: „Wij kennen een uniek stelsel. Een
mengvorm tussen een sociale verzeke
ring, het ziekenfonds, en een particulier
stelsel, de individuele zorgverzekering.
Tot een loon van 60.750 gulden zit je ver
plicht in het fondsverdien j e meer dan val
je in het particuliere stelsel. Een vangnet
voor de armen is er niet. Het uitgangspunt
is dat iedereen, arm of rijk, jong of oud,
gezond of ziek, toegang tot de zorg moet
hebben. Geen tweedeling maar solidari
teit."
Het is deze solidariteit die al sinds het ein
de van de j aren zeventig onder druk staat.
De zorg werd steeds duurder. Om dat te fi
nancieren moest de ziekenfondspremie
omhoog. Dat leidde tot hogere looneisen.
In 19 7 9 kwam de zogenoemde commissie-
Dekker met een voorstel het systeem te
hervormen.
De voorzieningen die nu nog in het ziekenfondspakket zitten, zullen naar verwachting verdwijnen en geheel of gedeeltelijk via een basisverzekering worden opgevangen.
foto Roland de Bruin
Er moest een basisverzekering gezond
heidszorg komen waar 8 5 procent van alle
zorg moest vallen die via het ziekenfonds
en de Algemene wet bijzondere ziekte
kosten (AWBZ) werd gedekt. De te beta
len premie moest voor 75 procent afhan
kelijk zijn van het inkomen. De rest werd
een voor iedereen gelijk bedrag. Eigen
bij dragen en eigen risico 's, al dan niet ver
plicht, maakten ook deel uit van de opzet.
Bovendien verviel het onderscheid tussen
ziekenfonds en particuliere zorgverzeke
ring.
'Dekker' haalde het niet. Eind 1989 kwam
PvdA-staatssecretaris Simons met een
nieuw idee. De AWBZ moest de nieuwe
basisverzekering worden. Zorg die nog
via het ziekenfonds en de particuliere
zorgverzekeringen liep, moest onder de
AWBZ gaan vallen. Van de premie werd
85 procent inkomensafhankelijk. De rest
bestond uit eigen bijdragen en vaste be
dragen per j aai".
Ook Simons redde het niet. Door zijn plan
moest de AWBZ-premie omhoog. Maar
die premie is verwerkt in het belastingta
rief. De belastingen stegen dus, en dat was
nou net wat het kabinet niet wilde. Bo
vendien dacht Simons zijn 'blauwdruk'
zonder rugdekking van de fondsen en ver
zekeraars te kunnen realiseren. Die vlie
ger ging niet op.
Naar elkaar toe
In 1994 begon het huidige kabinet dus
weer van voren af aan. Convergentie werd
het nieuwe etiket: ziekenfondsen empar-
ticuliere zorgverzekeraars moesten lang
zaam naar elkaar groeien. Zowel bij de
aangeboden zorg als de premies. Daarbij
werd dan gedacht aan de zorg van de huis
arts, apotheker, het ziekenhuis en de spe
cialist. Zorg die vrijwel niet te verzekeren
viel, bijvoorbeeld gehandicaptenzorg,
ging onder de AWBZ vallen. Voor alle 'ex
tra's' moest de burger zichzelf maar aan
vullend gaan verzekeren. Het systeem van
inkomensafhankelijke premies voor
AWBZ en ziekenfonds bleef bestaan.
Fondsverzekerden hielden daarnaast een
premie in de vorm van een vast bedrag per
jaar (nominale premie) en kregen te ma
ken met een eigen risico.
Helaas, de zorgkosten blijven stijgen. En
de premies kunnen vanwege de inko
mensgevolgen niet omhoog. Dus probeert
het kabinet door bezuinigingen, het uit
dunnen van het fondspakket en de invoe
ring van steeds meer eigen bijdragen en
eigen risico's zowel de vraag naar zorg als
de kosten te drukken.
Daarbij werd nog iets anders bedacht. Als
ziekenfondsen nu eens met elkaar gingen
concurreren dan zou de zorg wel doelma
tiger worden en dus goedkoper. Zo werkte
het niet. Fondsen fuseerden om het hoofd
boven water te houden. Met elkaar of met
particuliere zorgverzekeraars. Boven
dien ging men andere producten aanbie
den. De boekhoudkundige scheiding
tussen fonds, AWBZ en particuliere ver
zekering viel weg. Van de controle op het
reilen en zeilen van fondsen bleef weinig
over.
Er is nog een ontwikkeling van belang. De
bezuinigingsdrift van de overheid heeft
voor een tweedeling in de zorg gezorgd.
Degenen die het zich kunnen veroorloven,
rijken maar ook bedrijven die hun werk
nemers snel weer aan het werk willen
zien, 'kopen' zorg. Voor hen die dat niet
kunnen, vaak de fondspatiënten, zijn er
lange wachtlijsten.
Iedereen
En nu? Een topambtenaar van VWS die
eigenlijk niets wil zeggen, formuleert het
zo: „Te zijner tijd zal het ziekenfonds ver
dwijnen. In plaats daarvan krijg je een
wettelijk voorgeschreven basisverzeke
ring voor iedereen, gebaseerd op onder
linge solidariteit. Wie die basisverzeke
ring niet kan betalen krijgt van de
overheid een toeslag. Dat is hetzelfde sys
teem als bij de individuele huursubsidie."
„Welke zorg in die basisverzekering
komt, is de vraag. De omvang van de
AWBZ wordt daarvoor bepalend, gezien
het effect op de belastingen. Bovendien
moet je goed kijken hoe groot de aanvul
lende verzekering mag worden. De burger
moet kunnen kiezen voor diverse polissen
die allemaal een andere premie hebben.
Alleen moet je als overheid goed opletten
welke zorg er verzekerd wordt, gezien de
positie van de laagste inkomensgroepen."
„Wie voor de basisverzekering in aanmer
king komen is ook nog een probleem. Als
je die groep veel kleiner maakt dan de zie
kenfondsverzekerden nu, heeft dat een
effect op de premie-inkomsten. Die ne
men af terwijl je waarschijnlijk veel men
sen in die verzekering krijgt die veel zorg
nodig hebben en dus duur zijn."
Ziekenfondsdirecteur Van der Veen is het
met deze gedachte eens. „Er moet één so
ciaal getinte verzekering komen met een
vast pakket en een redelijke premie. De
solidariteit moet blijven, al zou je met de
hoogte van de nominale premies nog wel
iets kunnen spelen. De overheid kan in
vloed hebben op de premiehoogte en de
toegang tot de verzekering, het pakket
zorg dat verzekerd moet worden, en dat
kan best minder dan nu in het fonds of de
AWBZ zit. Meer niet. De rest moeten de
verzekeraars in onderlinge concurrentie
doen. Maarzij moeten zich maatschappe
lijk gedragen: zelf risico's dragen en soli
dariteit betrachten."
Maar als de richting eenmaal duidelijk is,
blijft de vraag hoe snel de fraaie plannen
verwezenlijkt kunnen worden. Bouw-
mans van de FNV: „Bij de vakbeweging
mikt men op een basisverzekering die 70
procent van alle Nederlanders als klant
heeft, waaronder zeker alle werknemers
en zelfstandigen. De premie moet afhan
kelijk zijn van het inkomen". De werkge
versorganisaties voelen ook wel voor een
ziekenfonds nieuwe stijl. „Maar dan voor
een veel kleinere groep mensen, met pre
mies die niet inkomensgebonden zijn en
een eigen risico. Er mag zeker geen nieu
we volksverzekering ontstaan", zegt
VNO-specialist Van der Plank.
Van alle kanten wordt wel één duidelijke
wens geuit: de rijksoverheid moet nu ein
delijk kiezen welke kant het opgaat met
de ziektekostenverzekering van de bur
ger. En als er dan een lijn gekozen is moet
die worden vastgehouden, jarenlang, wat
er ook gebeurt.
Politiek
Maar net als bij vakbeweging en werkge
versorganisaties zijn ook de politieke
partijen het niet over alles eens. D66 wil
een nieuw soort ziekenfonds, maar dan
kleiner dan nu het geval is. Het CDA gaat
ook die kant op, maar wil weer veel eigen
bijdragen. De PvdA is er nog niet uit. Die
partij twijfelt tussen een basisverzeke
ring voor eenieder of een modernisering
van het huidige systeem. Op zich neigen
de sociaal-democraten naar een sociale
ziektekostenverzekering met een inko
mensafhankelijke premie.
De WD-lijn is duidelijk. Het ziekenfonds
moet uitgehold worden. Minder zorg in
het pakket voor minder mensen en een ei
gen risico. Dat is de voorloper van een sys
teem van particuliere verzekeringen
waarbij de burger zelf de polis en de bijbe
horende premie kiest. Een premie die niet
meer gekoppeld is aan het inkomen maar
wel kostendekkend wordt, en dus hoger
zal uitvallen. Waar het ook allemaal pre
cies toe zal leiden, één ding is nu al zeker:
het ziekenfonds verdwijnt. De enige
vraag is nog: wanneer?
Carel Goseling
Arno van der Valk staat nergens meer
van te kijken. Zijn nieuwste gast, een
Amerikaans luipaard, was het huisdier
van een Belgische crimineel die dieren stal
om drugsschulden af te lossen. Bij de inval
ontdekte de politie niet alleen reptielen en
emoes, maar ook deze ocelot. Het beest
wordt bewoner nummer 44 van het Friese
roofdieropvangcentrum Pantera.
In het Friese Nijeberkoop, vlak bij Wol-
vega, kan het beest tot rust komen in af
wachting van plaatsing in een dierentuin.
Het stoort Van der Valk niet eens dat hij de
ocelot in België, toch altijd nog drie uur
rijden, moet ophalen. Het beest krijgt een
nieuwe kans, en daar gaat het hem om.
Het opvangcentrum bestaat nu vier jaar.
Van der Valk (geen familie van de hore
caondernemers) kon tot nu toe zo'n hon
derd roofdieren redden. Dat is niet meer
dan een druppel op een gloeiende plaat,
zegt hij zelf. „Jaarlijks is er een overschot
van minstens 160 roofdieren, die overtol
lig worden bij dierentuinen en circussen.
Voor die beesten moet je een nieuwe
plaats vinden. Dat kost tijd. Gééf ze die
tijd!" In het verleden konden circussen
hun overtollige beesten kwijt bij de die
rentuinen. Die fokken nu zelf. Volgens
Van der Valk moeten dierentuinen daar
om nogal wat dieren laten inslapen.
Dompteur
Je zou toch niet willen hopen dat de zeven
Siberische tijgers alsnog worden afge
maakt? Vorig jaar, op de derde dinsdag in
september, stonden ze plotseling voor de
deur. Een Frans circus moest ze kwijt. De
achtste tijger had zijn dompteur gedood
en was zelf afgemaakt. De circusklanten
waren zo bang voor de dieren dat ze drie
weken geen voer kregen.
Nu hangen ze, een beetje lui. in hun kooi
rond. Ze zijn weer zoals ze behoren te zijn:
mager en gespierd, en levenslustig. Een
van de tijgers bespringt voor de camera
een vrouwtje. Er zal niks van komen: hij is
gesteriliseerd. „Wij fokken hier niet. Wij
vangen op en hopen voor de beesten een
nieuw tehuis te vinden," verklaart Van
der Valk de reden voor de sterilisatie van
vrijwel alle mannetjes.
Toch loopt het soms wrel eensmis. Niet alle
beesten mogen gesteriliseerd worden, bij
voorbeeld omdat er een fokprogramma
bestaat om de soort voor uitsterven te be
hoeden. Het Chinese luipaard Geisha is
drachtig. De pil kon het ongelukje niet
voorkomen. Haar zwangerschap bete
kende uitstel van haar reis naar Pakistan.
Bij Pantera kan ze in alle rust bevallen.
Elk beest in de collectie heeft zijn eigen
verhaal. Zo stammen de beren Gonza,
Gismo en hun maat Ben uit het bezit van
een Duitse dompteur die aan een hartaan
val overleed. Met steun van de Duitse
Bond tegen Misbruik van Dieren konden
ze de dag voordat zij zouden worden afge
maakt gered worden.
Jagen
Niemand weet precies hoeveel roofdieren
er jaarlijks in Europa 'overblijven'. „Die
rentuinen hebben fokprogramma's voor
katachtigen. Jonge dieren trekken im
mers publiek. Als ze ouder worden ver
dwijnen de beesten weer, via de achter
deur," Van der Valk gelooft niet in het
verhaal dat jonge dieren weer in de vrije
natuur kunnen worden uitgezet. „Veel
van deze dieren leven al generaties in Eu
ropa. Het zijn geen wilde dieren. Ze heb
ben nooit leren jagen. Het is educatief heel
goed om aandacht te vragen voor de pro
blemen van de leeuwen in Afrika, maar je
moet niet vertellen dat je ze gaat terugzet
ten als je van tevoren weet dat het niet
kan".
Hij is overigens geen tegenstander van het
houden van dieren in circussen. Het op
treden van 'kleine actiegroepen' die tegen
het houden van dieren in een circus de
monstreren, verwerpt hij als 'schandalig
gedrag'. „In een circus hebben katachti
gen het vaak redelij k goed. Ze hebben vol
doende te doen. Hun kunstjes lijken op
hun natuurlijke gedrag en ze kunnen
daarmee hun energie kwijt."
Met de oprichting van de stichting verwe
zenlijkte Arno van der Valk (48) een jon
gensdroom. Als zestienjarige hbs'er wilde
hij nog dompteur worden, maar het werd
enkele jaren studie biologie in Leiden.
Uiteindelijk werd hij beroepsofficier in
het leger.
Nu verdient hij zijn dagelijks brood als de
fakir en hypnotiseur Madrahasj. Een po
ging zijn optreden uit te breiden met een
roofdier ('je weet wel: vrouw in kooi, doek
erover, vrouw weg, tijger in kooi') leidde
allereerst tot afschuw over wat mensen de
Arno van der Valk bij de buitenverblijven van de panters, leeuwen en tijgers.
beesten aandoen. Kort daarop ontstond
de gedachte een opvangcentrum te stich
ten.
Wegwerpdieren
Een toevallige ontmoeting met een die
renhandelaar gaf de doorslag. „Uit zijn
karretje vloeide bloed. Hij zei dat hij be
ren had geslacht die hij in opdracht van
dierentuinen moest afnemen. Nergens
anders was plaats voor de beesten. In onze
samenleving zijn zelfs roofdieren vullis
geworden. Het zijn wegwerpdieren waar
van alleen de vacht nog waardevol is."
„Op 5 mei 1993 openden wij ons eerste
buitenverblijf, voor een tijger. Die dag
noemen wij de 'bevrijdingsdag van de tij
ger'. Tot onze verrassing haalden wij met
onze stichting de hele wereldpers. Er
bleek nergens anders zo'n centrum te
zijn". Het gevolg was wel dat Pantera di
rect bekendheid verwierf. „Van alle kan
ten kregen we aanvragen om dieren op te
vangen. Het ging veel sneller dan wij aan
konden. We moesten met ons weinige geld
zo goed en zo kwaad als het ging aan de
slag."
Oude kooien, uit dierentuinen in het vroe
gere Oost-Duitsland, kregen een plaats op
het erf achter de voormalige paardenhou-
derij. Binnenkort begint het werk aan de
nieuwe panterkooi. De nachtverblijven
zijn vrijwel gereed.
De twee kooien van 'Bear Side', met drie
beren, bestaan uit traliewerk afkomstig
van de oude tribunes van het Heerenveen-
foto Jan de Vries
se Abe Lenstrastadion. Ontsnappen kan
niet: binnen het hekwerk staat een schrik
draad met 12.000 volt. Gonza en Gismo
willen echter niet weg. Ze hebben er voor
zichzelf een fraai hol gegraven. Hun
soortgenoot Ben beschikt alleen over de
tweede kooi. In het najaar verhuist de be
renfamilie naar Islamabad, Pakistan.
Tot nu toe kost Pantera alleen maar geld.
De 881 donateurs, die in het weekeinde
mogen komen kijken, maken gemiddeld
veertig gulden per jaar over. Daarnaast
sponsort een groot aantal bedrijven een of
meer dieren .Maar het is nog niet voldoen
de. Via The Netherlander, een bijlage van
de International Herald Tribune, pro
beert Van der Valk het internationale be
drijfsleven te interesseren.
De vraag is echter of multinationals de
weg naar Nijeberkoop weten te vinden.
Het dorp, met 289 inwoners, ligt naast de
provinciale weg tussen Wolvega en Oos-
terwolde. Er staat een enkel café dat zich
afficheert als wegrestaurant en verder zie
je vooral veel koeien en schapen. Van der
Valk: „We kozen voor deze plek omdat de
boerderij te koop stond. Er gold al een be
stemming als dierenhouderij. We kunnen
hier ook goedkoop rundvee kopen. Verder
storen we niemand. Er zijn wel klachten,
maar die komen maar van één buurman.
Die wil ons gewoon weg hebben."
Volgens de klachten zou een leeuw de
buurt met zijn gebrul wakker houden, zou
de beveiliging niet optimaal zijn en zou
den bezoekers overlast veroorzaken. De
Raad van State heeft inmiddels vastge
steld dat een paardenhouderij toch niet
hetzelfde is als de opvang van roofdieren
uit circussen en dierentuinen. Pantera
moet daarom een nieuwe oprichtingsver
gunning aanvragen.
Rustdag
In het opvangprogramma staat de licha
melijke en geestelijke gezondheid van de
dieren centraal. „Stereotiep gedrag, zoals
nerveus rondjes lopen, vind je bij ons niet.
Dat willen wij zoveel mogelijk voorko
men. Daar doen wij onderzoek naar."
Een vijfstappenplan moet helpen het dier
weer aan de natuur te laten wennen. Tege
lijkertijd moet de natuurlijke aard van
het dier worden versterkt door bijvoor
beeld de invoering van een rustdag, een
dag zonder eten, omdat zij vaak in de na
tuur ook een dag overslaan. Pantera zorgt
ervoor dat het dier niet weet wanneer hij
een dag zonder eten moet. Ook wordt het
vlees regelmatig op een moeilijk bereik
bare plek gelegd, zodat ze moeite moeten
doen om te kunnen eten.
„We zorgen dat jonge beesten kunnen
spelen. Zo leer jeze hun sprong inschatten
eneenbalaris te vinden. In de natuurleren
ze dat ook tijdens hun spel van hun ou
ders. Dat is voorbereiding op het jachtge
drag".
Over de moeilijkste opgave, de vijfde
stap, wil Van der Valk nog niet veel kwijt
„Dit onderdeel willen we volgend jaar
presenteren. Wij proberen een methode te
vinden om roofdieren weer te kunnen'la-
ten jagen. Dat is een van de redenen waar
om dieren niet naar de vrije natuur terug
kunnen. Misschien dat we ze toch ooit
weer kunnen terugzetten. Dat is onze
wens".
Louis Burgers
