Fokker leek slimmer dan hij was
PZC reportage
Het leed
van de
uitvinder
zaterdag 7 juni 1997 sb
Je kunt een uitvinding via
octrooien beschermen zoveel je
wilt, maar het kost toch handenvol
geld om namaak te verhinderen.
Het beste patent is het beste product
tegen een zo laag mogelijke prijs, zo
leerde Bernd Schneider, uitvinder
van de Vacuvin.
Het valt niet mee om een goed idee, een
uitvinding, op de markt te krijgen.
Het kost vaak jaren van ploeteren en op
nieuw beginnen voordat een creatieve ge
dachte is omgezet tot een product in de
winkel. Maar als dat product er eenmaal
is, en het blijkt dan ook nog eens succesvol
te zijn, dan begint de narigheid pas echt.
Allerlei lieden willen meeprofiteren van
het succes. Ze proberen van alles om zo
veel mogelijk te verdienen aan de distri
butie van de uitvinding, of ze maken het
succesvolle product brutaalweg na en
brengen het zelf op de markt. De oor
spronkelijke bedenker komt/vervolgens
in een juridische jungle terecht, die lang
niet altijd goed afloopt.
Dat is ongeveer het beeld dat opdoemt uit
het boek Bernd Schneideruitvinder van
Vacuvindat volgende week - 10 en 11 juni
- zal verschijnen bij uitgeverij Amrit. Het
boek, dat wordt gepresenteerd op het
tweedaagse evenement Uitvinding '97 in
Rotterdam, beschrijft de zakelijke avon
turen van de Delftenaar Bernd Schneider,
wijnhandelaar en ontwikkelaar van een
apparaatje waarmee de lucht uit een aan
gebroken fles wijn wordt gepompt, waar
door het restant nog dagenlang houdbaar
blijft. Die succesvolle uitvinding is over
de hele wereld verkocht. De techniek van
de Vacuvin, zoals de vinding werd ge
noemd, is later ook toegepast in allerlei
andere producten waarmee dranken en
etenswaren vers kunnen worden gehou
den.
Voetangels
De onderneming Vacu Products bv die
daar uit voortkwam is tegenwoordig een
succesvol bedrijf, maar Schneider heeft
vele voetangels en klemmen moeten over
winnen om zover te komen. Uit het boek
wordt duidelijk dat Schneider 'vaker op
bezoek is geweest bij rechters en advoca
ten dan chronisch zieken bij hun dokter'.
Jarenlang heeft Schneider langs juridi
sche weg de namaak van zijn Vacuvin
moeten bestrijden. Zo'n rechtszaak kost
al gauw 50.000 dollar aan advocaatkos-
ten: een bedrag datje ook kwijt bent als de
rechtszaak wordt gewonnen. „Je tegen
partij stopt met het namaken van je pro
ducten en betaalt de proceskosten, onge
veer 1500 dollar. Jij bent intussen 50.000
gulden armer", zegt Schneider in het
boek.
Bernd Schneider, uitvinder van Vacuvin
werd onder het pseudoniem Sandew Hira
geschreven door drs. Dew Baboeram van
de Haagse uitgeverij Amrit. Baboeran
noemt zijn uitgeverij 'eigenlijk een hob
by' hoewel het bedrijf j e inmiddels zo'n 25
titels heeft uitgegeven. Zijn kernactivi
teit is onderzoek en projectmanagement.
In die hoedanigheid kwam hij enige tijd
geleden in contact met het specialistisch
innovatiecentrum voor uitvindingen ID-
NL in Rotterdam. „Het kwam ter sprake
of we niet eens iets aan technologie kon
den doen. Het boek zou dan een beeld
moeten geven van wat een uitvinder zoal
tegenkomt als hij een product op de markt
wil brengen. Zo kwamen we al snel op de
naam van Schneider, want zijn verhaal is
Een sluw rijkeluiszoontje, een rommelaar,
een non-conformistische selfmade-man,
een glibberig zakenman. Kwalificaties die niet
iedereen zomaar van toepassing zou willen
verklaren op onze nationale luchtvaartheid
Anthony Fokker. Een mythe doorgeprikt?
Misschien, maar in de biografie over Fokker,
Dwarswind, schetst de historicus Mare Dierikx
het leven van een luchtvaartpionier waarin
iedereen met een beetje avontuur in het bloed
graag de hoofdrol had willen spelen.
Een held wordt gemaakt door een com
binatie van factoren, waarin toeval
een grote rol speelt. Dat was zeker ook het
geval bij Fokker. De luchtvaartpionier
had als zoon van een Indische koffieplan
ter een kapitaalkrachtige startpositie en
wist zijn vader en ooms op fraaie wijze
van honderdduizenden guldens te ont
doen. Daartegenover presteerde hij het
vele malen bijna failliet te gaan.
Dankzij vele kapitaalinjecties kon Fok
ker in Duitsland uitgroeien tot bouwer
van legendarische gevechtsvliegtuigen.
Hij schroomde niet om na enige aandrang
de Nederlandse voor de Duitse nationali
teit te verruilen. Zoals hij jaren later ook
geen enkele moeite had Amerikaans
staatsburger te worden. Als het hem maar
goed uitkwam,
In 1910 begon Fokker zijn studie lucht-
vaai-tkunde, wat in feite niet meer inhield
dan het bouwen van een vliegtuigje. Op 7
juni 1911 ontving hij zijn brevet en had pa
Fokker al 183.000 mark aan zijn zoon ge
spendeerd. Trots was hij wel, toen Antho
ny met zijn eersteling, de Spin (vanwege
de vele spandraden die het geheel bij el
kaar moesten houden), een paar keer rond
de St. Bavo in Haarlem cirkelde.
Doorbraak
De doorbraak kwam in 1913, toen de
Duitse oorlogsindustrie op volle toeren
ging draaien. Hij kocht voor een prikje
een wrak van een Frans toestel met een
luchtgekoelde motor, een nieuwigheid
destijds. Precies op tijd (twee weken voor
het uitbreken van de Eerste Wereldoor
log) wist de 24-jarige Fokker een verken-
ningsstoestel in elkaar te flansen om
vervolgens lucratieve contracten af te
sluiten. Plagiaat was heel gewoon en
Bernd Schneider, uitvinder van de Vacuvin, heeft ondervonden dat het bijna onmogelijk is om plagiaat tegen te gaan.
typerend voor wat een uitvinder te wach
ten staat."
Het verhaal begint in de tijd dat Schnei
der, die de Mulo niet afmaakte, als zater-
daghulp kwam werken bij De Partyshop
van Eef van der List. Na de militaire
dienst en een periode als beroepsmilitair
bij de marine kwam hij in de slijterij in
vaste dienst. Hij zou er uiteindelijk be
drijfsleider worden van het filiaal in
Delft. Met de eigenaar klikte het echter
niet en daarom maakte hij in 1974 de
overstap naar de kip- en kaashandel
Waaijer. Schneider ontwikkelde zich daar
tot expert op het gebied van wijnen. Om
dat hij de prijzen van de tussenhandela
ren te hoog vond deed hij zelf in Frankrijk
de inkoop, en de omzetcijfers stegen dus
danig dat hij binnen enkele jaren in de
driehoofdige leiding van het bedrijf werd
opgenomen.
Begin 1980 begon hij voor zichzelf als de
taillist - met een winkel aan de Grote
Marktstraat in Den Haag - annex groot
handelaar in wijnen. Die winkel was al na
enkele maanden weer dicht, na een cata
strofale wateroverlast tijdens een wolk
breuk. Omdat de riolering van de Grote
Marktstraat verstopt raakte, veranderde
het wijnlokaal in een half uur tijd in een
ruïne. Het kostte Schneider en zijn vrouw
Gerrie een investering van een half mil
joen, die door de verzekering niet werd
gedekt.
Verjaardag
Die strop was niet de laatste die Schnei
der moest incasseren, zo blijkt uit het
boek. Hoewel de groothandel in wijnen
groeide, waren er vele zakelijke tegenval
lers. De wijnkoper boekte ook successen,
zoals de ontwikkeling van een wijns-
maak-wijzersysteem: een informatiesys
teem waar de consument in één oogopslag
van kon aflezen of de wijn die hij op het
oog had droog, fruitig of zoet was, en met
welke gerechten het product het beste zou
smaken. Bij de Konmar, waar dit systeem
werd geïntroduceerd, steeg'de omzet van
wijnen met dertig procent.
De vinding van dat informatiesysteem
werd dus een succes, maar het bleek lang
niet zo'n gouden idee als de vacuümpomp
voor wijnflessen, die Schneider korte tijd
later zou ontwikkelen. Het idee daarvoor
ontstond toen hij op de verjaardag van
zijn broer John een wijn te drinken kreeg
die al enkele dagen had opengestaan. De
wijn was onder invloed van de lucht gaan
oxyderen en smaakte helemaal niet meer.
In Frankrijk had Schneider gezien hoe ze
dat probleem daar aanpakten. In de grote
Wij ntanks van 4 00 0 010 00 0 0 of zelf s een
miljoen liter wijn doet dat oxydatiepro-
bleemzich ook voor nadat er wijnis afge
tapt. De wijnboeren lossen dat onder
meer op door een soort verschuifbare bo
dem in het vat te maken. Als er wijn uit de
tank wordt gepompt, dan wordt op die
manier voorkomen dat er lucht in de tank
achterblijft die het oxydatieproces in
werking zet.
Je zou dat ook met een aangebroken fles
wijn moeten kunnen doen, redeneerde
Bernd en samen met zijn broer John, die
technischer is dan hijzelf, ontwikkelde hij
in de periode daarna de Vacuvin: een ap
paraatje met een huls die in de hals van de
fles wordt gestoken en een pompje dat
daarna de lucht verwijdert. Met steun van
ID-NL werd de ontwikkeling van de Va
cuvin verder uitgewerkt en in 1986 werd
het product op de markt gebracht. Binnen
acht maanden verkocht hij op de Neder
landse markt 200.000 stuks. Ook in het
buitenland bleek er een grote belangstel
ling voor te bestaan. In Amerika werden
binnen een jaar al een miljoen pompjes
verkocht, nadat vooraanstaande schrij
vers over wijn lovend over het product
hadden gepubliceerd.
Naamaak
Die interesse gold ook voor de Versbus,
een container voor voedingsmiddelen die
onder invloed van lucht eveneens aan
oxydatie onherhevig zijn. In het buitj 1
land werd dit product 'food-saver ;:L
noemd, omdat de oorspronkelijke nay
'vacu-tainer', al in gebruik bleek te zi
bij een Engelse producent van bloedcj
tainers.
Met de sprong naar het buitenland begj i
de juridische ellende pas goed. Ondan|
vele octrooien in binnen- en buitenlal
werden de vacu-producten veelvuldignJ
gemaakt. In een periode van een jaarfv<
tien betaalde de Delftenaar zeker t\JH
miljoen dollar aan advocaat- en procl
kosten in bijna veertig inbreukzaken. j2
meeste van die zaken werden door ||ui
gewonnen, maar in sommige gevalilb1
trok hij aan het kortste eind, omdat deij vl
makers aan uitvoering van de 'wine-s 2
ver' zodanig hadden veranderd dat|A
juridisch gezien een nieuw product ot Vl
stond. e(
Een frappant voorbeeld uit het boek. is
„Op een dag werd ik gebeld door de a d:
portdirecteur van Tefal, de gigant in hui sl
houdelijlce artikelen. Hij vroeg of wei 'r
wine-saver aan hem wilden leveren s(
vond het prima. We maakten een e d
spraak. Later zei hij die afspraak af.';
hoeft niet te komen', zei hij'we gaanzf d
een wine-saver maken'. Ik stond perply v;
Ik wist niet wat ik hoorde. En inderdaa
ze brachten een eigen wine-saver op w
markt." ik
Vacu Products startte een procedure li 11
gen Tefal. „In de voorbespreking meto 'd'
advocaten van beide partijen verklaart fi
de adviseur van Tefal tegenover ons: 'Mt P
neer Schneider, realiseert u zich dat u
eengrootbedrijf zijn. Iedere misstap zal h
duur komen te staan'." 1(
Schneider dacht dat het net zo simpel a P
zijn als in Canada (waar hij eerder er
soortgelijke zaak gewonnen had). Ma;
hij vergat dat Tefal haar reclame-slog; j
serieus neemt: 'Tefal, je denkt ook aanai
les!' De dop van de Tefal wine-saver hs J
een balletje in plaats van een inkeping
waardoor de rechter vond dat het niet oi 2
een namaakproduct ging en dus geen it F
breuk maakte op de rechten van Schne P
der. Hij waslOO.OOO gulden armer en w;
geen stap verder gekomen.
d
Geen garantie d
Het wijnpompje is later nog vele male v
inzet geweest van soortgelijke procedt
res. Al die processen hebben de Delft! v
naar geleerd dat octrooien geen garant: 1
vormen voor een goede en gezonde es 1
ploitatie van je uitvinding. Het besteps s
tent is de laagste pri j s voor het kwalitalii v
beste product, zo is sindsdien zijn motti t
In het boek zegt hij: „Je product kan be s
interessant zijn en voorzien in eenbehoe; v
te. Maar opname in de schappen is p; c
zinvol als de consument de prijs als redt
lijk ervaart. Met hoge prijzen open; I
de markt voor kopieën. Octrooien tixnmt
ren de markt niet dicht. Exacte kopieè
zijn gemakkelijk te bestrijden, maar ze j
den is een kopie exact. Als je voor de laag
ste prijs de beste kwaliteit levert, bt
scherm je jezelf in de markt.
Tussen alle besognes met zijn wijnkopeii 1
en het vacu-bedrijf door hield Bera v
Schneider zich ook nog bezig met televi 5
sie. Voor Veronica maakte hij in 1988 sa
men met Michiel Praal een dertiendelig 1
tv-serie over de geschiedenis van de wip
en over het produceren ervan. De serie
die werd uitgezonden door Veroniö
RTL-4 en SuperChannel, kostte Schnei
der een miljoen. Zijn bedoeling om daa
wel wat aandacht te besteden aan o:
wijnkoperij of zijn vacu-producten mis
lukte: het Commissariaat voor de Media
stak daar een stokje voor.
Schneider is op 10 en 11 juni een vani
sprekers tijdens het seminar 'Van uitvin1
ding naar succesvol product', dat won]1
gehouden tijdens het ID-NL-evenemen
Uitvinding9 7Op die tweedaagse uitvin
dersbeurs, die wordt gehóuden in he -
WTC op het Beursplein in Rotterdam
krijgen uitvinders, geïnteresseerde be
drijven en andere belangstellenden dege
legenheid met elkaar in contact te komen
Er zijn ook een stuk of vijftig uitvindin
gen uit binnen- en buitenland te zien, dit
nog niet op de markt zijn gebracht. Di j
toegang tot de beurs is gratis.
Paul Houkei
Sandew Hira: Bernd Schneider, uitvinder m
Vacuvin - uitgeverij Amrit in Den Haag, 25,-.
Ook de voortdurende ruzies met KLM-
grondlegger Plesman, die regelmatig eet
nieuw Fokker-ontwerp door de strot ge-
duwd kreeg, worden glashelder neerge-
zet. 'En nu is het een schandaal, hoe soie
met onze belangen wordt omgespronget i
door iemand, die half Duitscher, half Ne- J
derlander, half Amerikaan is. De vlieg
tuigindustrie moet aan den Nederland-
schen bodem worden vastgehecht. He!
moet niet kunnen dat de Heer Fokkei
naar Amerika kan gaan en 'de tent slui
ten', zooals hij dat noemt', schrijft een pi
snijdige Plesman in 1934.
Koopman
In die jaren komt de koopman Fokkei
naai' boven. Hij wist dat zijn burgervlieg
tuigen in eigen land niet meer werden ge
pruimd en kocht van de Amerikaanse 1
fabrikanten Douglas en Lockheed de ex
clusieve licenties voor Europa. Waarna
hij opnieuw Plesman (dol op Douglas-
vliegtuigen) het bloed onder de nagel
vandaan haalde door de prijs van deze
toestellen fors op te schroeven. Zijn eigen
Amerikaanse fabriek, glorieus begonnen
legde intussen het loodje. Toepassing van
verouderde technieken en kwalitatief on
dermaats materiaal waren ook hier de in
grediënten voor het verwal. Des te opval
lender was dat hij een fraai motorjacht
ontwierp voor de somma van 3 6 60 0 0 gul
den, meer dan hij ooit uitgaf voor de ont-r
wikkeling van een nieuw type vliegtuig. K
Fokker rookte en dronk niet, maar snoep- j
te des te meer, vooral Haagsche Hopjes
Zijn liefdesleven was een drama. Twee
huwelijken strandden in een echtschei
ding en in een zelfmoord. Fokker waste
zeer verliefd op vliegtuigen. De omstan-l
digheden waaronder hij op 49-jarigeleef
tijd stierf, waren evenzeer tragisch; alsj
gevolg van een mislukte neusoperatie.
Hoe nuchter en zakelijk Dierikx het leven j
van Fokker ook heeft beschreven, he'-
boek laat zich lezen als een historische
schelmenroman. Compleet met een droe
vig eind.
Martin de Bruin
Mare Dierikx: Dwarswind, biografie van An
thony Fokker - uitgever Sdu, 59,90.
Anthony Fokker.
De Fokker F 7a was in de jaren twintig één van de paradepaardjes van vliegtuigbouwer Fokker.
voortdurend werden onderdelen van an
deren 'geleend'.
Een opvallend gegeven dat Dierikx uit de
archieven opdiept, betreft de ontwikke
ling van een vuurwapensysteem. In zijn
autobiografie 'Flying Dutchman' pochte
Fokker over zijn machinegeweer dat via
een synchronisatiesysteem door het pro-
pellervlak heen schoot. De vinding zette
de luchtoorlog op zijn kop. Fokker blijkt
echter het idee te hebben gepikt van de
Zwitserse ingenieur Schneider. Jarenlang
is er juridisch gesteggeld over het patent.
Fokker beweerde bij hoog en laag dat zijn
vinding wezenlijk anders was.
Fokkers sluwheid kwam opnieuw sterk
naar voren aan het eind van de oorlog in
1918, toen hij honderden vliegtuigen en
eenflink deel van zijn fortuin naar Neder
land wist te smokkelen. Maar ook hier
prikt Dierikx de exclusieve heldenrol
door. Want in dat jaar werd nauwelijks
controle uitgeoefend door de autoritei
ten: veel meer (Duitse) industriëlen wis
ten hetzelfde staaltje uit te halen en bezit
veilig te stellen in neutrale landen.
Dierikx schetst onbarmhartig de kwali-
teitsarmoede waarmee de Fokkerfabriek
was behept. De vliegtuigbouwer mikte
voortdurend op uitbreiding van de pro
ductie in plaats van te investeren in inno
vatieprogramma's. Tot aan zijn dood
hield Fokker vast aan hout in plaats van
metaal als basismateriaal. Die korte ter-
mijnpolitiek deed hem meermalen de das
om.
