Digitale blik onder de aardkorst Jongensdroom herleeft op American Originals PZC Planten helpen tegen stress Hoe ontleed ik een koeienoog Supercomputer rekent theorie over ontstaan heelal na wetenschap en techniek 43 Wetenschap traceert met hulp computer hete plekken 'Hot spots' veroorzaken vulkanen Pi m Tijd Resistent aardappelras ligt in het verschiet computertaal @penst@@rtjes Supermarkt op Internet Muzieksite Blue Spirit Handige joystick Zijdezachte site zaterdag 7 juni 1997 Aardwetenschappers Loren Kroenke en Paul Wessel, verbonden aan de universiteit van Hawaii, hebben een rekenkundige methode ontwikkeld om met behulp van satellietgegevens en een speciaal voor hun doel ontwikkeld computerprogramma 'hot spots' ('hete plekken') onder de aardkorst op te sporen. Het onderzoek, dat een uitgebreid gebied beslaat in de Stille Oceaan rond de daar voorkomende eilanden- en vulkaanketens, moet meer inzicht verschaffen in de tectonische beweging van aardschollen in het verre verleden. Ook de 'hot spots' zelf moeten meer geheimen prijsgeven zoals het aantal waarin ze voorkomen en de wijze waarop ze vulkaanketens doen ontstaan. Hot spots zijn betrekkelijk diep gelegen plaatsen vlak onder de eigenlijke aardkorst (die ge middeld genomen 100 kilometer is) waar zich enorme magma-re- servoirs ophouden. Het magma (vloeibaar gesteente) is afkomstig uit nog dieper gelegen delen in de aarde waar gesteente permanent vloeibaar is. Door de enorme krachten in het li chaam van onze planeet wordt magma op een aantal, grotendeels nog onbekende plaatsen omhoog de aardmantel in geperst. Op som mige plaatsen reikt het ziedende magma tot vlak onder de uit bewe gende aardschollen bestaande aardkorst. Zo'n in de aardmantel (dat is dat deel van onze aardbol onder de aardkorst dat niet permanent vloeibaar is) geperste hoeveelheid magma, dat soms wel even groot als een heel continent is, noemt men ook wel een 'mantelpluim'. De plaats waar de bovenzijde van zo'n pluim tot vlak onder de aard korst reikt noemt men een 'hot spot'. De aardschollen, de talloze grote en kleine 'platen' waar onze aard korst uit bestaat, schuiven over zo'n 'hot spot' heen. Schuift er een zwakke plek boven, dan baant het magma zich op die plek een weg naar boven. Bij dat proces ont staat een vulkaan. Dat kan zowel onder de zeespiegel als op het vas teland gebeuren. Vulkaanketens Door de langzame maar onstuit bare beweging van een aardschol over een 'hot spot' blijft het aantal vulkanen meestal niet tot één be perkt. Al naar gelang het aantal zwakke plekken, ontstaat een hele reeks van vulkanen of, in zee, vul kaan-eilanden wanneer de aan vankelijk onderzeese bergen door de vulkanische processen tot bo ven de zeespiegel worden opge stuwd. Door het geleidelijke over een 'hot spot' heenschuiven ont staat op die manier een hele reeks vulkaanbergen. Niet van vandaag op morgen na tuurlijk; omdat de tectonische be wegingssnelheid van aardschol len enkele centimeters per jaar bedraagt, zijn met het ontstaan van zo'n vulkaanketen tientallen miljoenen jaren gemoeid. Posities De geografische oriëntatie en on derlinge posities van de bergen van een dergelijke keten verraden de bewegingsrichting èn de -snel heid van de desbetreffende aard schol. En dat niet alleen: in de tijd als het ware terugrekenend, wij zen beide de geografische positie aan van de verantwoordelijke 'hot spot'. Moeilijkheid daarbij is dat de richting waarin (delen van) aardschollen zich bewegen in de loop van miljoenen jaren kan ver anderen. Vaak is één 'hot spot' dan verant woordelijk voor het bestaan van meerdere (onderzeese) vulkaan ketens en/of vulkaaneilandenke tens öf voor een soort 'knik' in een zekere keten. „Het bekendste voorbeeld van "Hot spots" zijn magma-opstuwingen die zich op diverse plaatsen in de aardmantel bevinden. Als een aardschol over zo'n hot spot heen schuift, dan kan er op een zwakke plek in de aardkorst een vulkaan of soms een hele vulkaanketen ontstaan. Een goed voorbeeld van zo'n vulkaanketen is de Hawaii-eilandengroep. 'A w All Oahu Hawaii Uitgedoofde vulkanen ;tó A E L A N D EN Hawaii Kauai Loihi - De nieuwste (onder water) vulkaan die in juli 1996 op 50 km ten zuidoosten van Hawaii is ontstaan. De "hot spot" bij Hawaii Bewegingsrichting van de aardschol "Hot spot" Aardkorst r Aardmantel 'Ring of fire' - cirkel van vulkanische activiteit t- Onder de aardkorst bevinden zich Magma, enorme magma-reservoirs (mantel- pluimen). Het magma is afkomstig uit het binnenste der aarde. Op sommige plaatsen reikt het Magma tot vlak onder de uit aard schollen bestaande aardkorst. Mantel- pluim GRAPHIC NEWS/GPD/R.S. zo'n keten-knik is de Hawaii-ke- ten," zegt Paul Wessel, „een eind ten westen van Midway verandert de richting van de keten van west- noordwestelijk ineens in vrijwel noordelijk. We hebben na kunnen gaan dat die vrij plotselinge ver andering in de bewegingsrichting van de Pacifische plaat 43 miljoen jaar geleden moet zijn opgetre den." Hawaii-keten De desbetreffende hot spot, die verantwoordelijk is voor de Ha waii-keten, bevindt zich volgens Wessel nu recht onder het grootste eiland Hawaii: „Recht onder onze voeten." Het ongeveer 40 kilome ter grote eiland is één en al vul kaan met als grootste exemplaren de Mauna Kea ('Witte Berg'), de Mauna Loa ('Grote Berg') en de Kilauea Krater. Tientallen kilo meters grote, gestolde lavastro men markeren de plaats waar lava zich van deze bergen richting zee begaf. Op de 4201 meter hoge, nu 'slapen de' Mauna Kea bevindt zich overi gens een compleet astronomisch observatorium terwijl zich in het 'Hawaii National Park' vlak bij de Kilauea een speciaal vulkanolo- gisch observatorium bevindt. Dieptemetingen ('bathymetrie') door satellieten hebben een heel precies beeld verschaft van de to pografie van de oceaanbodem in de Pacific. Dat leverde maar liefst bijna 9000 onderzeese bergen en de natuurlijk al bekende eilanden en eilandjes op. Samen met gegevens als ouder dom en het in de loop der tij d in het gesteente 'bevroren' paleo-mag- netisme (waaruit de bewegings richting in het verre verleden kan worden afgeleid) worden de geo grafische posities daarvan nu in de Een plantje op het bureau is nog niet zo'n slecht idee. Groen op kantoor verbetert het binnen klimaat en het personeel voelt zich er prettiger bij Noors onderzoek heeft de vermoedens waar ge maakt. Het effect van planten in een kantoorgebouw op het personeel is serieus onderzocht in het hoofd kantoor van de Noorse oliemaatschappij Statoil. Dertig ruimten met veel planten werden vergele ken met evenveel kantoren zonder planten. Groe ne en bloeiende planten zuiveren de lucht en zor gen voor een goede luchtvochtigheid. Daardoor nemen de gezondheidsklachten van werknemers af. Huidirritaties aan gezicht, handen en oren de den zich beduidend minder voor in de plantenrij ke kantoren. Een plant achter een beeldscherm verminderde de klachten over hoofdpijn met een derde. Ook het psychisch welzijn van het personeel bleek in groe ne kantoren beduidend hoger te liggen. Dit uitte zich in minder spanningen, vermoeidheid en stress. computer ingebracht. De eerste resultaten zijn door beide onder zoekers gepubliceerd in het week blad 'Nature'. Een verrassend beeld van de bodem van de Stille Oceaan doemde op op het compu terscherm van de twee weten schappers. Vooral het midden en westelijke deel van de oceaanbo dem lijkt doortrokken van donke re, duizenden kilometers lange sporen. 'Rooksporen' „Het lijken net de rooksporen van schoorstenen, maar dan vanaf grote hoogte gezien," aldus een enthousiaste Wessel. Hij verwacht dat het nog wel enkele jaren zal duren voordat alle gegevens zijn herleid tot een alomvattend beeld van het aantal 'hot spots' onder de Stille Oceaan. „Hot spots zijn in het verleden verantwoordelijk geweest voor ingrijpende klimaatveranderin gen," legt Wessel uit, „denk maar aan de enorme la va velden in West- India, dat 65 miljoen jaar geleden boven de hot spot van Réunion in de Indische Oceaan lag. En aan nóg grotere lavavelden in Noord- Siberië, die 250 miljoen jaar gele den ontstonden door de hot spot Jan Mayen in de Noordelijke IJs zee. Dat waren voor de hele aarde rampzalige tijden." Ook daarom is het toch maar goed dat we over een paar j aar wat meer weten over die stille maar dreigen de superschoorstenen, diep onder onze aardkorst. Ben Apeldoorn De supercomputer Cosmos van de universiteit van Cambridge in de Amerikaanse staat Massachusetts gaat nare kenen of de theorie rond het ontstaan van het heelal wel juist is. De computer zal naar schatting enkele dagen tot we ken nodig hebben voor deze enorme rekenpartij die een pe riode omvat van ongeveer twaalf miljard jaar. Wetenschappers van de univer siteit, die zich bijna een jaar lang hebben voorbereid op de actie, zeggen dat alle ont- staansvoorwaarden, waar in de huidige theoxie rond het ont staan van het heelal van wordt uitgegaan, nu in de computer zijn ingebracht. Die gaat daar vei*volgens dag en nacht, 24 uur per etmaal, mee aan de gang. „Elke seconde rekenen voor Cosmos omvat een kosmische periode van bijna 20.000 jaar, zegt een van de astrofysici die een deel van het rekenpro gramma voor de computer schreef. „Tenminste, als we uit gaan van precies een week re kentijd'.' Het is de bedoeling om de uit eindelijke uitkomst van Cos- mos te vergelijken met het beeld dat men nu met telesco pen van het heelal heeft verkre gen. Big Bang Als het computerbeeld klopt met het beeld wat de sterren kundigen van het heelal heb ben, dan is dat een bewijs voor de j uistheid van hun theorie dat het heelal ontstond uit één machtige explosie: de Big Bang. Dat moet ongeveer twaalf mil jard jaar geleden zijn gebeurd. Volgens de sterrenkundigen ontstond toen uit pure energie niet alleen de materie en het licht zoals wij die overal om ons heen zien, inclusief de verste sterren en melkwegstelsels, maar ook begrippen als zwaar tekracht en tijd. Grote delen van de samenhang tussen de laatste twee vormen nog steeds één groot mysterie. Als de uitkomsten van Cosmos inderdaad blijken te kloppen met de realiteit, wil men probe ren de computer uit te laten re kenen wat er vóór de Big Bang was. De kans acht men 'bijna 100 procent' dat de computer 'NIETS' als uitkomst geeft. Maar men is nu juist benieuwd naar het andere antwoord: 'NIET NIETS' of iets derge lijks. Automaat Cosmos is ongeveer even groot als een automaat voor frisdran ken en kostte ruim zes miljoen gulden. De computer zal vooral door kosmologen worden gebruikt en misschien ook worden inge zet bij het verwerken van kli maatmodellen. Ben Apeldoorn Er zijn verschillende wilde aardappelen gevonden die on gevoelig zijn voor wortelknobbe- Iaaltjes. Hierdoor zijn via kruising resistente aardappelrassen te ma ken. Dat blijkt uit het proefschrift van Geert Janssen, die onlangs promoveerde aan de Landbouw universiteit Wageningen. Wortelknobbelaaltjes is wereld wij d de meest schadelijke ziekte in planten. Vooral in de aardappel teelt neemt het belang van aaltjes als schadepost steeds verder toe. Met name de soorten Meloidogyne chitwoodi, meloidogyne fallax en meloidogyne hapla zijn lastpak ken. De behoefte aan resistente aardappelrassen neemt stei-k toe, te meer omdat straks de boer geen giftige grondontsmettei's meer mag gebruiken. Resistente rassen zijn een uitste kend middel om aaltjes op een na- tuurlijke manier te bestrijden. Re- sistentie zorgt niet alleen voor het uitblijven van schade, maar ook voor het sterven van een groot deel van de aaltjes in de grond. Die aal tjes kunnen zich namelijk niet meer voeden en leggen het loodje. Janssen deed zijn studie op het Centrum voor Plantenverede- lings- en Reproduktieonderzoek (CPRO-DLO). Daar vond hij ver schillende wilde vei-wanten van de aardappel die ongevoelig zij n voor de aaltjes. Niet alleen in de kas maar ook in het veld bleken de wil de planten resistent. Eén gen Bij de Solanum fendleri ligt de re sistentie op slechts één gen. Dit vergemakkelijkt de overei-ving naar nakomelingen. Bij een ande re soort, Solanum stoloniferum, gaat het om meerdere genen. Janssen kruiste inmiddels de wil de en de cultuuraardappel met el kaar om de gewenste eigenschap over te dragen. De resistente bi-on- nen die hieniit ontstonden zijn ter beschikking gesteld van de Neder landse aardappelveredelingsbe- drijven. Zij zullen het materiaal gebruiken voor verdere ontwikke ling van resistente rassen. GPD Een cd-rom over Pin-up girls roept al snel asso ciaties op met seks of andere zaken die bijvoorbeeld het Internet een slechte naam bezor gen. Niets van dat alles echter op de cd-rom Ame rican Originals van uitgever Van Dijk Multime dia. Op het schijfje zijn ruim 300 afbeeldingen gezet van de ouderwetse tekeningen van meisjes die vroeger menig kalender, speelkaart of het pak je sigaretten van Lucky Strike sierden. Het is een schijfje vol nostalgie, met een stukje muziek uit die tijd, een korte toelichting van de man van het bioscoopjournaal Philip Bloemendal en vrolijke tekeningen. Tekeningen waarop niets onvertogens te zien is. Een aantal van de dames is weliswaar schaars ge kleed, maar geheel in overeenstemming met de tijdgeest is alles wat bedekt hoort te zijn netjes verborgen. Revolutie Bloemendal vei-telt dat de afbeeldingen, van on der meer de wereldbekende tekenaar Varga, te vinden waren in menig jongenskamer, kantoor, kazerne of garage. Hij voegt er aan toe dat de teke ningen de heren inspireerden bij het verrichten van hun arbeid. Deze pin-ups in de klassieke betekenis van het woord verloren hun functie toen de seksuele revo lutie toesloeg. De afbeeldingen op de cd-rom zijn in een zodanige vorm gegoten dat het meer is dan een eentonige opsomming van plaatjes. Wie de cd start schuift door een soort landschap met daai'in gekleurde elementen. Op die elementen kan met de muis geklikt worden en dan verschijnt een serie speelkaarten, tekenin gen of afbeeldingen in beeld. De kaarten kunnen afgedmkt worden, naar keus bladvullend, als il lustratie op briefpapier, als kalender of als speel kaart. Een andere mogelijkheid is het spelen van de ou derwetse schuifpuzzels. De computer gooit de acht hokjes door elkaar en het is de kunst door van het lege negende hokje gebruik te maken de af beelding compleet te krijgen. In de mode Het zijn aardigheidjes, maar dat geldt eigenlijk voor de hele cd-rom. Het past allemaal in de hang naar de j aren vijftig en zestig die momenteel nogal in de mode is. Liefhebbers van hebbedingetjes en afbeeldingen uit die tijd zullen het vast leuk vinden. Voor de prijs hoeven ze het niet te laten. René Schrier American Originals Pin-up Girls. Van Dijk Multimedia. Prijs f29,95. ISBN 90-75952-03-1. Iedereen die wel eens van Inter net gehoord heeft zal ondertus sen wel weten dat er op dat we reldwijde web van alles te vinden is. Informatie, plaatjes, muziek over de meest uiteenlopende on derwerpen. Niet iedere site, zoals een publicatie op Internet ook wel genoemd wordt is even serieus. Over het Internet bestaan ook veel vooroordelen. Immers het zijn juist de uitwassen die nogal eens de publiciteit halen. Erik de Jong, Peter Kraai jeveld en Maarten Wil- ming hebben in een boekje ge naamd Het handige Internet doe- boek een aantal rare en gekke sites verzameld. Wie alle sites in deze uitgave bekijkt moet inderdaad tot de conclusie komen dat deze wereld wijde koppeling van computers vooralsnog weinig zinnigs heeft voortgebracht. Hele bizarre pu blicaties op Internet trekken aan de lezer voorbij. Dat begint al op bladzijde 9 met een Internet-pagina waarop een recept voor een atoombom en an der explosief materiaal te vinden is. Elke bladzijde in het boek staat vol met zogenaamde URL's, dat zijn de adressen waar de bewuste pagina's op Internet te vinden zijn. Een greep: sites waar gewaar schuwd wordt voor politie (snel heidscontroles in Nederland. Deze sites worden regelmatig geactualiseerd met tips van Inter netgebruikers die zelf ook contro les zijn tegengekomen. Verschil lende URL's over namen die je aan je kinderen kunt geven. Een zoge naamde Butt-page, met een op somming van wezensvreemde voorwerpen die artsen al uit licha men van mensen hebben gehaald. Verschillende pagina's over het plegen van zelfmoorden of tips om dat juist te voorkomen. Een frites- test. Het CBS met statistieken over de meest uiteenlopende za ken. IQ-test Een invulfonnulier voor mensen die met Marco Borsato willen trouwen. Of een demonstratie hoe stap-voor-stap een koeienoog wordt ontleed. Wie verlegen zit om een wijs citaat kan eveneens de computer aanzetten en op Inter net zoeken. Er zijn pagina's met een IQ-test, over uittreksels uit boeken voor scholieren, plastische chirurgie, over hoeveel vet er in een quarterpounder van McDo nalds zit, over drugs, over bor- duursteekjes en over nutteloze fei ten. En dit was nog maar een bescheiden opsomming. Het sterke van Het handige Inter net doe-boek is dat het heel plezie rig wegleest. Ook iemand die nog nooit met Internet bezig is ge weest, kan plezier beleven en ver steld staan bij het lezen van dit boekje. René Schrier Het handige Internet doe-boek, Uitge verij Novella. ISBN 90-6806-265-4. Prijs f 14,90. De supermarktketen Edah heeft een site op Internet geopend. Daar is informatie te vinden voor consumenten over diensten van Edah. Het Internet-adres is http://www.edah.nl. Wie deze site bezoekt kan informatie opvragen over aanbiedingen, spaaracties, de Edah-card, situering en openingstijden van de vestigin gen en voedingstips. Ook is het mogelijk e-mail te versturen om vragen voor te leggen aan Edah-medewerkers. Het bedrijf heeft 316 vestigin gen. Het Middelburgse Blue Spirit Dioxm en Bugle Coi-ps heeft delen van de nieuwe show, waarmee het corps dit seizoen de landelijke com petitie zal aangaan, op Internet gezet. Daar zijn muziekfragmenten te horen van de films The Rock, Twister en Braveheart. Verder is het slag- wei'kmuziekstuk 'Poef' via het Internet af te spelen. De homepage van Blue Spirit heeft een nieuwe opzet gekregen en bevat naast de soundclips fotomateriaal en nieuws van de vereniging. Ook het jeugdkorps van Blue Spirit, de Cadets, heeft een pagina gekregen, http: Zwww.worldonline.nl/~spirit Wie zijn pc-spellen speelt op het toetsenbord van zijn machine zal ongetwijfeld wel eens in de knoop gekomen zijn bij het bedienen van de pijltjestoetsen, waal-mee richting aan het spel gegeven kan woi'- den. Vooi-al de pijl naar onderen, die tussen de links- en rechtsknoppen zit, is soms wat lastig bereikbaai-. Voor hen die daai-mee tobben is nu een even simpele als handige oplos sing op de markt, de Keystik van het Duitse bediijf Plawa, in Nederland op de markt gebracht door het Beverwijkse bedrijf Computerline. Dit apparaatje bevat twee magneetjes, dievastklikken op twee op het toet senbord vast te plakken metalen schijfjes en bedient via een klein 'joy- stickje' de vier pijltjestoetsen. Het werkt mechanisch, dus een gamepooxi, is niet nodig, noch software om het zaakje aan de gang te krijgen. De stichting Zijde uit Grijpskei-ke heeft al haar activiteiten, zoals workshops, exposities, evenementen voor 1997 en de routebeschrij ving naar Grijpskerke, op Internet geplaatst Het is te vinden op het adres http://www.zijde.net. Voor Duitse belangstellenden is er een aparte site, namelijk http://www.seide.net. Het is verder de bedoeling ook een Franse versie op Internet te zetten. Daannee is al een bescheiden begin gemaakt onder http://www.soie- .net. IS/M FT- Si tveky Strtfce Means Roe Töbxco É&aSm American Originals is een schijfje vol nostalgie.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1997 | | pagina 43