Grens tussen
Hongkong en
China elke
dag poreuzer
reportage
33
Maatregelen
tegen illegale
immigranten
Nederlanders krijgen ook na 1 juli visum voor Hongkong
zaterdag 7 juni 1997
Vanaf de groene 'kathedraal' op
Nam Hang in Hongkong is het
vandaag de dag nog maar moeilijk
voor te stellen, dat de miljoenenstad
Shenzhen over de grens in China
twintig jaar geleden niet meer was
dan een armoedig vissersdorpje.
De honderden flats en
kantoortorens die in de afgelopen
jaren in elkaar gestapeld zijn,
kunnen in hoogte en uitstraling
makkelijk wedijveren met de
Hongkongse wolkenkrabbers die
een half uur met de trein naar het
zuiden staan. Er wonen nu 3,5
miljoen mensen in de grensstad die
als Speciale Economische Zone is
uitgegroeid tot een centrum voor
buitenlandse investeringen, voor
het overgrote deel uit Hongkong.
Opmerkelijk genoeg zal de grens
tussen de beide steden blijven
bestaan als Hongkong op 1 juli weer
deel gaat uitmaken van moederland
China.
In vergelijking met het betonnen geweld
in Shenzhen is die grens zeer laag-bij-
de-gronds en de eenvoud zelve: een klein,
modderig riviertje dat ruim dertig kilo
meter door een groen landschap kronkelt.
Er is geen zogenaamd 'niemandsland' zo
als tot de val van de Berlijnse Muur tussen
de twee Duitslanden. Een beetje pols
stok-verspringer zou makkelijk de grens
met Hongkong kunnen passeren zonder
natte voeten te krijgen en het kapitalisti
sche paradijs kunnen binnen wandelen.
Er is evenwel een serieus obstakel. Een 3,5
meter hoog ijzeren hek van dunmazig
gaas met twee rollen prikkeldraad er bo
venop begeleidt de Shenzhen-rivier.
Indringer
„De grens loopt midden in het niet zo bre
de riviertje dat op zichzelf niet veel be
scherming biedt tegen illegale immigran
ten. Het hek is op de Hongkong-oever
neergezet om te voorkomen dat Chinezen
massaal de stad binnenkomen. Als ie
mand het gaas doorknipt of zelfs alleen
maar een harde schop tegen het hek geeft,
verschieten hier op het controlebord de
groene lampjes naar rood", beschrijft
hoofdinspecteur Charles Parker van de
Hongkongse politie het systeem op een
van de posten in het 'gesloten grensge
bied' dat alleen met speciale toestemming
toegankelijk is.
Om te bewijzen dat het werkt, krijgt een
politieman op fietspatrouille de opdracht
tegen het hek te schoppen en inderdaad
flikkeren twee rode lampjes aan die aan
geven op welke plaats de 'indringer' het
hek heeft gemolesteerd.
Verderop, op de heuvel Nam Hang wijst
hoofdinspecteur Parker links in de verte
naar de voetgangersbrug over de Shenz
hen. Het is de historische grensovergang
bij Lowu, de enige spleet in het bam
boegordijn die toegang gaf tot 'Rood Chi
na' onder het bewind van Mao Zedong
(1949-1976). De houten brug is inmiddels
vervangen door een betonnen, maar nog
steeds gaan daar reizigers te voet China in
en uit.
Kort nadat Deng Xiaoping eind 1978 in
Peking aan de macht kwam en de deur
naar de buitenwereld open zette, werd de
doorgaande trein van Hongkongs schier
eiland Kowloon naar de Zuid-Chinese
havenstad Kanton hervat. De ritten op
deze lijn die in het begin van deze eeuw is
aangelegd, waren gestaakt na de commu
nistische machtsovername in 1949. Dengs
economische hervormingen maakten in
de jaren tachtig ook de opening mogelijk
van drie grensovergangen voor vracht
verkeer waar op het ogenblik elke dag
zo'n kleine twintigduizend vrachtwagens
passeren.
Wachthuisjes
Ondermeer op Nam Hang houden tot 1 ju
li soldaten van het Britse leger samen met
de Hongkongse grenspolitie de wacht in
een groen geschilderd wachthuis dat van
wege zijn 'gotische' stijl een 'kathedraal'
wordt genoemd. Er zijn zeven van die
observatieposten, maar slechts twee zijn
bemand en dat geeft iets aan van de ont
spannen sfeer in het gebied. De jonge kor
poraal, Fraser Waterson, antwoordt des
ondanks heel gewichtig: „Wij zijnhier om
erop toe te zien dat het Chinese leger niet
de grens overkomt voor 1 juli."
Hij loert met een verrekijker het centrum
van Shenzhen in - waar geen soldaat te
zien is - en vervolgt: „Persoonlijk denk ik
niet dat de Chinezen Hongkong zullen
binnenvallen. Waarom zouden zij een
welvarend internationaal handelscen
trum willen vernietigen?" Zo staat het
ook in de officiële handboeken.
De Hongkongse politie komt er na het
vertrek van de Britten alleen voor te staan
bij het bewaken van het grensgebied. „De
politie heeft in 1992 officieel de taak van
de militairen overgenomen omdat het
Britse leger in 1997 zou vertrekken. Tus
sen Londen en Peking is overeengekomen
dat in de komende vijftig jaar niet de sol
daten van het Chinese Volksleger, maar
manschappen van de politie de grens zul
len bewaken", legt hoofdinspecteur Par
ker uit. Het is een logische afspraak want
In een poging de illegalencrisis te bezwe
ren heeft de Chinese overheid begin mei
een puntensysteem in het leven geroepen.
Hiermee moet worden voorkomen dat
mensen oneerlijk worden bevoorrecht
door in China plaatselijke functionaris
sen om te kopen. Bovendien zou aan
wouwen en kinderen op deze manier een
exacte datum in het vooruitzicht kunnen
worden gesteld dat zij in Hongkong kun
nen gaan wonen. Met een zekere toezeg
ging op zak zouden ze ervan afzien zich
via gevaarlijke methodes zoals in gamme
le bootjes binnen te laten smokkelen, is de
redenering. Kandidaat-Hongkonggan-
gers krijgen onder meer punten toebe
deeld voor hun leeftijd en het aantal jaren
dat ze gescheiden leven van hun echtge
noot.
Klachten
Bovenaan de lijst van zesduizend wach
tenden in Shenzhen staat de 63-jarige
mevrouw Lau Chen Yuzhen. Zij wacht al
42 jaar op hereniging met haar man in
Hongkong. Haar twee zonen van in de
dertig moeten zelfstandig een uitreisvi
sum aanvragen, want slechts een kind on
der de veertien kan op de vergunning van
een ouder mee de grens over. Hulpverle
ners in Hongkong zijn niet enthousiast
over het nieuwe systeem.
„We horen klachten van immigranten dat
ze functionarissen in China hebben moe
ten betalen voor het verkrijgen van een
aanvraagformulier", verzucht mevrouw
Sze Lai-shan van de Vereniging voor de
Gemeenschap die de nieuw aangekomen
probeert te helpen.
Terug aan de grens bij de overgang Man
Kam To vormen twee politiemannen in
camouflagetenue de controlepost voor de
vijfduizend vrachtwagens die hier elke
dag voorbij komen. Hun taak is het men
sen te ontdekken die zich onder de auto's
verstopt houden om zo illegaal Hongkong
binnen te gaan. Een man zit op een stoel
een houdt zijn blik op een grote spiegel ge
richt die de onderkant van de langgerekte
auto's zichtbaar maakt. Zijn collega die
een mondmasker draagt en plat op zijn
buik ligt, heeft de minder begerenswaar
dige taak zelf onder de vrachtauto's te
moeten kijken. Het duo doet een uur lang
afwisselend dienst.
„Het zijn meestal gehandicapten die hun
leven riskeren door zich onder vrachtwa
gens schuil te houden. Ze kunnen de rivier
niet overzwemmen en niet over het hek
klimmen. Dan is de makkelijkste manier
die overblijft zich verstoppen onder een
vrachtwagen', aldus hoofdinspecteur
Parker. „In maart is er op de Tolo-snelweg
nog een illegale immigrant onder een auto
uit gevallen en door diezelfde auto mors
dood gereden", weet hij te vertellen. Vorig
jaar heeft de politie bij de drie grenspos
ten in totaal 510 illegale immigranten on
der vrachtauto's uitgehaald en gearres
teerd; tot eind mei dit jaar iets meer dan
vijftig.
Aantrekkingskracht
Ondertussen groeit bij de autoriteiten het
besef dat ze niet veel kunnen doen om de
aantrekkingskracht van Hongkong voor
de Chinezen te verminderen. De contac
ten tussen de stad en het zuiden van China
zijn in de afgelopen jaren snel toegeno
men en zullen na de machtsoverdracht al
leen maar intensiever worden. Nu al wer
ken in de Zuid-Chinese provincie
Guangdong vijf miljoen mensen in fabrie
ken opgezet door Hongkongers; enige
tienduizenden Chinezen werken in Hong
kong.
Volgens de laatste voorspelling zal de be
volking van Hongkong in de komende
twintig jaar met twee miljoen mensen toe
nemen, van 6,3 miljoen tot 8,2 miljoen in
2016. Bijna zestig procent van de aanwas,
1,1 miljoen, zal bestaan uit de 54.750 Chi
nezen die volgens het quotum elk jaar le
gaal worden toegelaten.
Hongkong dat met een gemiddelde aantal
inwoners van bijna zesduizend mensen op
een vierkante kilometer tot een van de
dichtst bevolkte gebieden op aarde be
hoort, lijkt de geschatte bevolkingsgroei
niet aan te kunnen als de huidige grens
gehandhaafd blijft. Leden van het toe
komstig SAR-bestuur zijn dan ook al be
gonnen met luchtballonnetjes op te laten
voor oplossingen die strikt genomen in
druisen tegen de afspraken over Hong
kong in het post-Britse tijdperk.
Speciale zone
De nieuwe gouverneur, Tung Chee-hwa,
zal waarschijnlijk op 1 juli bij zijn instal
latie het plan opperen een soort van 'inter
provinciale zone' in te richten bij de
grensovergang Lok Ma Chau. Aan de Chi
nese kant van de zone zouden flats ge
bouwd moeten worden om kandidaat
immigranten te huisvesten en aan de
Hongkong zijde zouden fabrieken en
commerciële gebouwen moeten worden
neergezet.
„Het is bedoeld om de beperkte ruimte
van Hongkong uit te breiden en tegelij
kertijd veel sociale problemen op te los
sen. De zone biedt niet alleen een oplos
sing voor het immigranten-waagstuk,
maar pakt ook het probleem aan van de
groeiende productiekosten in Hong
kong", aldus Henry Tang Ying-yen die be
hoort tot Tungs naaste adviseurs en die
het plan zou hebben bedacht.
Een controversiëler idee clat is gelanceerd
voorziet in het investeren van een deel van
Hbngkongs financiële reserves in de ont
wikkeling van Zuid-China. „De grens
tussen ons en de provincie Guangdong
wordt elke dag poreuzer. Er is een nood
zaak en het is verstandig de ontwikkeling
van de infrastructuur en de gevolgen voor
het milieu aan beide zijden beter te coör
dineren. Deelnemen in de kosten van
infrastructurele projecten in China is
daarbij zeker te overwegen", zei mewouw
Anson Chan die de nummer twee blijft
onder het Chinees gezag. Een en ander
duidt erop dat het een illusie is te denken
dat Hongkong nog vijftig jaar zichzelf
kan blijven, ondanks het hek aan de grens
dat overeinc(zal blijven staan.
Yvonne van der Heijden
foto Yvonne van der Heijden
wettelijk het recht hebben zich in Hong
kong te vestigen. In de eerste drie maan
den van dit jaren meldden zich een
recordaantal van 1224 illegale immigran
ten bij de politie; bijna net zoveel als over
heel vorig jaar samen. Zij hebben zoals
gebruikelijk een tijdelijke vergunning ge
kregen om in Hongkong te blijven zolang
hun 'zaak' onderzocht wordt. Onder de
nieuw aangekomenen zaten relatief veel
kinderen.
Om deze ontwikkeling een halt toe te roe
pen is in april onfier meer de grensbewa
king verscherpt. Begin mei is met zoveel
ophef een 9-jarig meisje dat illegaal in
Hongkong verbleef de grens overgezet,
dat het er alle schijn van heeft dat de auto
riteiten een voorbeeld hebben willen stel
len.
Zonder op de details in te gaan, zegt vei
ligheidsambtenaar Fan: „Het is ook voor
de politie moeilijk beslissingen te nemen
in dit soort zaken, zeker als het om kinde
ren gaat. Maar het is niet eerlijk tegenover
de duizenden anderen die netjes op hun
beurt, wachten, als je toestaat dat sommi
gen voordringen. Je moet besluiten ne
men volgens de bestaande regels om de
geloofwaardigheid van het systeem te
handhaven."
De autoriteiten in Hongkong en China
hebben ook herhaaldelijk verklaard dat
geen sprake zal zijn van amnestie. „We
blijven na 1 juli hetzelfde doen als we nu
doen: illegaal gebleken immigranten zon
der pardon terugsturen", benadrukt Fan.
De striktere aanpak lijkt succes te hebben
gehad. Het aantal illegalen dat zich liet
registreren daalde in april tot tweehon
derd.
De grensovergang van Hongkong naar China bij Lo Wu. Treinreizigers hebben hier jarenlang lopend de grens moeten oversteken.
Hongkongse politie maakt op de zuidelijke punt van het eiland Lantu Chinezen uit de
volksrepubliek aan het schrikken. Zij hadden hier een illegaal marktje gehouden gaan
er nu vandoor. foto Eric Koch
de belangrijkste taak zal immers toch zijn
illegale immigranten tegen te houden en
niet de aanval van een vijandig leger af te
slaan.
Apart stukje
De dreiging van een massale toestroom
van arme, ongeletterde Chinese boeren
die hun geluk gaan beproeven in Hong
kong, is een van de voornaamste redenen
om na 1 juli de grens te handhaven. De
reeds dik overbevolkte duizend vierkante
kilometer rotsen zouden bezwijken onder
een vloedgolf van miljoenen paupers voor
wie geen werk en geen huizen beschik
baarzijn.
De Chinese belofte dat Hongkong nog
vijftig jaar zijn kapitalistisch systeem en
zijn levensstijl zal kunnen behouden, kan
alleen maar worden ingelost als geen alles
ontwrichtende druk komt te staan op de
mechanismen die de huidige welvaart
hebben mogelijk gemaakt. Daarom moet
Hongkong letterlijk een apart stukje Chi
na blijven.
Het gevolg voor de 1,3 miljard Chinezen is
dat zij ook na 1 juli over het algemeen niet
zonder speciale toestemming naar de
Speciale Administratieve Zone (SAR)
mogen reizen en er zeker niet naartoe mo
gen verhuizen. Er wordt een uitzondering
gemaakt voor 150 mensen per dag - onder
hen 66 kinderen - die zich in Hongkong
mogen vestigen. Het gaat daarbij meestal
om gezinshereniging. Er staan volgens of
ficiële cijfers minstens vijftigduizend
wouwen en kinderen op de wachtlijst,
maar hulporganisaties in Hongkong spre
ken van zeker honderdduizend.
„Sinds China zijn zogenaamde 'Open
Deur'-beleid begon in 1979 zijn duizen
den mannen uit Hongkong in het zuiden
van China geweest om vrachten af te leve
ren of om er zaken te doen of voor een aan
genaam verpozen. Velen zijn er getrouwd
en hebben kinderen. Deze wouwen en
hun nakomelingen hebben het recht uit
eindelijk in Hongkong te gaan wonen en
dat recht blijft na 1 juli bestaan", ver
klaart Raymond Fan van de Veiligheids
dienst in Hongkong.
De betrokken overheden in Hongkong,
Londen en Peking willen ten koste van al
les .een ongecontroleerde mensenin-
stroom voorkomen en hebben in 1983
voor het eerst een quotum ingesteld van
toen nog 75 Chinese immigranten per dag.
Mensensmokkel
Een van de misdadige neveneffecten van
het beperkte maximumaantal is dat het
mensensmokkelaars een gouden kans be
zorgt op een levendige handel. In het zicht
van de machtsoverdracht van Hongkong
op 1 juli begonnen zogenaamde 'slangen
koppen', zoals de leiders van een bende
gladde jongens in het plaatselijk dialect
worden genoemd, in China geruchten te
verspreiden.
Zij maakten Chinezen wijs dat op 1 juli
een algemene amnestie zou worden afge
kondigd voor illegale immigranten die
De machtsoverdracht van Hongkong
aan China op 1 juli heeft vooralsnog
geen gevolgen voor Nederlandse reizi
gers die na die datum de Speciale'Admi
nistratieve Regio Hongkong gaan bezoe
ken.
Toeristen en zakenlui met een Neder
lands paspoort zullen bij aankomst
in Hongkong een visum in him pas ge
stempeld krijgen met het recht om drie
maanden in Hongkong te verblijven. Dat
is dezelfde procedure die geldt zolang de
stad nog een Britse Kroonkolonie is.
Het is aan het nieuwe bestuur van Hong
kong de regels op dit gebied eventueel
aan te passen, maar ik verwacht dat de
huidige praktijk voortgezet zal worden"
aldus een functionaris van het Chinese
ministerie van Openbare Veiligheid, Xu
Ganglu.
Ondanks deze openbare toezegging,
blijft met name onder buitenlandse cor
respondenten in Peking de wees bestaan
dat voor bepaalde groepen - zoals jour
nalisten en mensenrechtenactivisten -
uiteindelijk de toegang tot Hongkong
aan voorwaarden gebonden zal worden.
Journalisten kunnen in China alleen
maar werken met speciale toestemming
van het ministerie van Buitenlandse Za
ken en de politie.
Het ligt niet in de verwachting dat het
zakenverkeer op Hongkong in de nabije
toekomst op enigerlei wijze getroffen zal
worden door visummaatregelen. Hong
kong bestaat als internationaal financi
eel en handelscentrum bij de gratie van
vrij kunnen in- en uitreizen van zaken
lieden.
Peking weet dat beperking van die reis-
wijheid het vertrouwen dat de interna
tionale zakenwereld heeft in Hongkong
onherstelbaar zou schaden.
foto Yvonne van der Heijden
Skyline van Hongkong met de uitbreiding van het Convention en Exhibition Center.
Grenspatrouille tussen Hongkong en China per fiets. foto Yvonne van der Heijden
