Nike solt met
rechten van
werknemers
Sportschoenreus vaart
wel bij uitbuiting
Reebok
PZC
um t h
EL LXmf Ut r
i'tilJakl MI
human rights
Gedragscode blijkt papier
reportage
31
'U r
Guarantee:
zaterdag 7 juni 1997
Het is een statussymbool", zegt de ze
ventienjarige Kennith. Ook hij
draagt vaak de Nikes of een petje met de
Swoosh. ,,Je krijgt meer respect als je Ni
kes aan hebt dan wanneer je op sandalen
ergens aan komt. Het feit dat je veel geld
voor schoenen uittrekt staat ergens voor."
Hij schrikt niet wanneer hij hoort dat de
werknemers in de fabrieken van Nike on
der erbarmelijke condities werken. „Zul
ke verhalen hoor je wel vaker. Als ik
schoenen koop dan sta ik daar niet bij stil.
Te ver van mijn bed en zo denken veel jon-
geren erover."
Als je iets wil bereiken, ga er dan voor.
Ken geen grenzen. Het marketingbeleid
van de multinational wordt geroemd en
geprezen.
Nike gaat er prat op dat ze als een van de
eerste schoenenproducenten een ge
dragscode hanteert. In deze code of con
duct staat dat de producenten van Nike
het minimumloon van het betreffende
land moeten betalen, zorgen voor een vei
lige werkplek en geen kinder- en slaven
arbeid toelaten. Maar uit verschillende
onderzoeken blijkt dat de code slechts pa
pier is. Controle is er haast niet, de werk
nemers zijn bang en zwijgen liever dan
dat ze hun baan verliezen.
De code is, zo stellen de critici, een slim
marketinginstrument geworden. Voorlo
pig merkt het bedrijf nog niets van de
steeds groter wordende kritiek.
De agressieve benadering werkt. Niet
voor niks is Nike de marktleider in de
sportwereld. Afgelopen jaar haalde de
multinational een omzet van 6,4 miljard
dollar. Hetzelfde jaar gaf het Amerikaan
se bedrijf 643 miljoen uit aan sportmarke
ting en reclame. Europa en de voetbalwe
reld zijn de nieuwe groeimarkt voor de
multinational. Onder leiding van de Ne
derlander Cees van Nieuwenhuizen,
voormalig sportjournalist van het Parool
en 'sportdirecteur voetbal' van Nike Eu
ropa verovert het mega-'concern de voet
balwereld. Sinds een half jaar voetballen
ook 'onze' jongens met Swooshes. Behal
ve Nederland heeft Nike ook de nationale
elftallen van Brazilië, Rusland, Zuid-Ko-
rea, Italië en Nigeria onder contract.
Negen miljard
„We verwachten dit jaar een omzet van
negen miljard te halen", vertelt woord
voerder Stefan Coenjaerds in het kantoor
van Nike Benelux in Huizen stralend. Een
bolwerk van Swooshjes, overal in en rond
het gebouw kom je het beeldmerk tegen,
op de deur, op de vlaggen, op de bedrijfs
wagens. Geen streep door de sigaret als
anti-rookteken maar een swoosh. Een
apart sfeertje. Volgens Coenjaerds is het
de Nike-spirit, die voelbaar is. „We zijn
hier allemaal begeesterd door een merk en
de filosofie. Voor individualisten is hier
geen plaats, het gaat om samenwerken en
presteren op een onconventionele manier.
0f k -
Vraag aan een kind wat voor schoenen hij het liefst wil en hij zegt
'sportschoenen van Nike'. Nike, in de mythologie de godin van de
overwinning is hot, in en trendy. Het beeldmerk van Nike is niet meer
weg te denken uit ons modebeeld. Sporthelden worden verheven tot
afgoden. „Ga er voor, ken geen grenzen en Just do it", schreeuwen de
reclamespotjes en billboards. De Nederlandse jongeren doen
enthousiast mee. Maar er zit een schaduwkant aan het succesverhaal.
De mensenrechten.
Regelmatig worden we vergeleken met
een sekte, maar zo is het niet. Elkaar voe
den en opfokken leidt tot creativiteit."
Coenjaards heeft zich op het gesprek
voorbereid. De taal van een multinatio
nal. „We verkopen niet alleen een merk
maar een filosofie. Nike staat voor lak aan
zaken hebben, niet zeiken en ga er voor,
overschrijd grenzen", gaat hij door. Het
klinkt overtuigend.
De filosofie staat echter in schril contrast
met de verschillende onderzoeken over de
arbeidsomstandigheden in de sport
schoenenindustrie.
De druk wordt echter steeds groter. Net
als Shell en Ahold wordt Nike steeds va
kermet de neus op de praktijk geduwd.
De sportschoenen waar het allemaal om
gaat, worden gemaakt in de lage-lonen
landen. Nike heeft zelf geen fabrieken
maar besteedt net als haar concurrenten
Adidas, Puma en Reebok de productie uit
aan de plaatselijke producenten. In de fa
brieken in Zuid-Korea, Taiwan, Indone
sië, Thailand en China werken in totaal
75.000 mensen.
Werkkampen
Een voorbeeld van een kritisch onderzoek
is het recente rapport van Vietnam La
bour Watch, een groep Amerikaanse Viet-
namezen die gevormd werd na de uitzen
ding van een schokkende documentaire
van de Amerikaanse zender CBS waarin
beelden waren te zien van de arbeidsom
standigheden in de fabrieken van Nike.
Op uitnodiging van Nike ging de veront
ruste groep naar de Vietnamese fabrie
ken, het rapport is geschreven door de
Vietnamees-Amerikaanse zakenman
Thuyen Ngygen. De passage over 'het
werkkampenregime' in de fabrieken
zorgde voor veel commotie in Amerika.
„Er wordt een militair bewind gevoerd in
de fabrieken, een methode die gebruikt
wordt op militaire opleidingen. Het ver
schil is dat de jonge vrouwen dit niet we
ten wanneer ze bij Nike gaan werken, de
meeste komen van het platteland en zijn
niet bekend met hun arbeidsrechten", zo
schrijft Ngygen. „De werknemers met wie
we gesproken hebben zijn bang om te pra
ten vooral wanneer hun bedrijfsleider in
de buurt is."
Ookhet rapport van de Australische Peter
Hancock van het Centrum van Ontwikke
lingsstudies, dat vorige maand verscheen,
staat vol met schokkende verhalen. Han
cock deed onderzoek in de Nike-fabriek
Feng Tay in Banjaran in West Java.
Lopende geesten
„De werknemers worden door de lokale
bevolking 'lopende geesten' genoemd.
Een werkdag van 11,5 uur is normaal en
de meeste arbeiders werken zeven dagen
per week. Werknemers die ziek thuis blij
ven worden onmiddellijk ontslagen, met
als gevolg dat ze ziek door blijven werken.
Jongens - slachtoffer van kinderarbeid - protesteren in India tegen de verkoop van artikelen die het product zijn van kinderarbeid.
In de fabrieken van Nike in Zuid-Korea, Taiwan, Indonesië, Thailand en China werken in totaal 75.000 mensen, onder wie ook
kinderen. foto Kamal Kishore/Reuters
In een geval viel een vrouw flauw, maar
werd niet naar de medische kliniek ge
bracht en stierf later. De vrouwen worden
dagelijks uitgescholden en geïntimi
deerd."
De Nederlandse Stichting Onderzoek
Multinationale Bedrijven stelde in op
dracht van de Schone Klerencampagne
een bedrijfsprofiel van de grootste sport
schoenenproducenten op. Onderzoekster
Mechtild Rosier van de SOMO deelt de
verontwaardiging van de ciitici. „Nike
maakt het inderdaad erg bont. Ze zijn hier
lang mee weg gekomen, want dit speelt al
jaren. Nike heeft, zich heel lang kunnen
verschuilen achter hun gedragscode, de
zogenaamde 'code of conduct', waar in
vage bewoordingen wordt weergegeven
hoe ze de arbeidsomstandigheden willen
waarborgen. Maar Nike kan niet meer om
de kritiek heen." Rosier ontdekte echter
dat Nike niet open staat voor een dialoog
„Op televisie, bij het Ikon-programma
Vesuvius wilden ze niet met ons in debat
gaan. Op die manier gaat Nike de dialoog
uit de weg. Terwijl wij met loonstrookjes
kunnen aantonen dat veel werknemers
niet eens het minimumloon uitbetaald
krijgen. Nike betaalt minder dan Gillette
en Coca-Cola."
De Nederlandse actievoerders zijn niet
uit op een boycot van het merk, maar roe
pen de multinational wel op om de code of
conduct te verbeteren, het recht van de
vakbond in hun code te respecteren en een
onafhankelijke controlecommissie in te
voeren.
Volgens Rosier is het verhaal voor veel
mensen te ver van hun bed. „Maar als je je
voorstelt dat bij Philips werknemers op
een dergelijke manier worden behandeld,
dan werd er wel anders gereageerd. De
jongeren van vandaag staan er niet bij stil
dat de schoenen die ze dragen door veer
tienjarigen voor een paar gulden per dag
worden gemaakt.
Volgens Peter Pennartz van het Europees
arbeidsnetwerk Irene is de code een mar
ketinginstrument waar Nike zich achter
verschuilt. „De code is slechts papier. Ni
ke controleert haar eigen code of schakelt
een bureau als Ernst Young in, experts
op het gebied van financiën, maar leken
als het gaat om arbeidsomstandigheden.
We roepen Nike op om de lonen te verdub
belen, voor Nike is een verdubbeling van
dertig cent niets, daar hoeven ze al die pa
pieren rompslomp en onderzoeken niet
voor uit te voeren. Maar gewoon doen zo
als ze zelf roepen; Just do it!Dan ven-ui
len ze echt de rol van de marktleider." De
Stichting Irene voert samen met de Stich
ting Onderzoek Multinationale Bedrij
ven, de Alternatieve Konsumenten Bond,
het Komitee Indonesië en de Schone Kle
ren Kampagne de Nike: Fair Play? cam
pagne in ons land.
Woordvoerder Coenjaerds vindt al de kri
tiek overdreven. „Natuurlijk zijn er ver
velende zaken gebeurd, maar de media
doen alsof dit het topje van de ijsberg is.
En dat is absoluut niet zo. Het is absoluut
geen marketinginstrument! Dan zouden
we het toch totaal anders aanpakken.
Flyers uitdelen op het schoolplein, maar
we lopen niet te koop met onze gedragsco
de."
Hij is het er mee eens dat de code vrij ab
stract geformuleerd is. „Maar is de Uni
versele Verklaring van de Rechten van de
Mens dan zo concreet? Wanneer we alle
regeltjes er in zouden moeten zetten, dan
krijg je een heel boekwerk". Volgens hem
werken de werknemers graag voor Nike.
„Er werken zo'n 375.000 mensen voor Ni
ke. Natuurlijk gebeurt er wel ééns wat.
Maar mensen die dagelijks afgebeuld en
afgezeken worden zijn toch niet gemoti
veerd om kwaliteit te leveren?" Hij grijpt
naar zijn hoofd. „Ik word echt gek van de
kritiek die we telkens krijgen. Er wordt
constant gewerkt aan de code of conduct.
We zijn geen klootzakken!" De ontspan
nen houding heeft Coenjaards laten va
ren. Hij is duidelijk geïrriteerd.
Onlangs heeft Nike de zwarte burger
rechtenleider Andrew Young met zijn
groep Goodworks International gecon
tracteerd om aanbevelingen te geven voor
de gedragscode.
Volgens Coenjaards is het feit dat ze met
Young in zee gaan een teken dat Nike de
kritiek serieus neemt.
„Er wordt dagelijks aan de code of con
duct gewerkt, hij wordt dagelijks bijge
steld. Ook nu wordt er gewerkt aan een
nieuwe code - misschien dat er in de toe
komst zelfs met de NGO's samengewerkt
wordt. De SOMO meldt echter in het be
drijfsprofiel dat de organisatie van Good
Works nog maar nauwelij ks op gang is ge
komen."
Het sociale gezicht van Nike manifesteert
zich volgens Coenjaerds onder andere in
de sportveldjes voor de jeugd in pro
bleemwij ken die ze opknappen. In Ameri
ka is het al een hele trend, maar in ons land
werden afgelopen jaar de eerste twee
veldjes met een hoop tamtam in Amster
dam en Rotterdam geopend.
Kinderarbeid
Volgens Peter Pennartz zijn ook dit uitge
kiende marketingmethoden van de sport
schoenengigant. „Ouders trekken zich de
haren uit het hoofd als hun puberkroost
koste-wat-kost in dure Nike-schoenen
wil lopen. En dat is precies het imago dat
Nike wil hebben." Coenjaerds ontkent dit
ten stelligste. „Kijk maar in mijn ogen. Er
staan echt geen dollartekentjes in. We
willen deze jongeren juist van de straat
houden en eenmogelijkheid geven om op
een veilige manier te sporten. Het gaat ons
er hier niet in de eerste plaats om onze
schoenen te verkopen."
Op het feit dat er nog steeds kinderarbeid
in de fabrieken voorkomt, reageert Coen
jaerds: „Natuurlijk zijn we daar tegen.
Maar ook in de USA toch vaak gezien als
het beschaafdste land in de wereld, wer
ken kinderen van dertien jaar en daar
kraait geen haan naar." Dan neemt hij
plotseling een andere houding aan. „Weet
je, ik ben ook maar een klein radertje in
het grote mechaniek, ik vind de feiten erg
vervelend, maar we doen ons best. We
doen soms wel eens of we God zijn, maar
dat zijn we niet."
De discussie over de verantwoordelijk
heid van een multinational blijft actueel,
steeds meer bedrijven stellen een ge
dragscode op. Maar de arbeiders hebben
daar geen boodschap aan zo lang er geen
controle is. De critici en de multinationals
staan lijnrecht tegenover elkaar. „Sport
marketing is een oorlog zonder kogels",
zo zei directeur Van Nieuwenhuizen eens
in een interview. De critici en de sport
schoenengigant voeren een oorlog, maar
dan niet om geld of sponsors maar om de
universele rechten van de mens.
Jessica Maas
ta
Manufactured without
child labor
Westerse jongeren staan er niet bij stil dat de Nike-schoenen die ze dragen door veertien jarigen worden gemaakt voor een paar
gulden per dag, vinden tegenstanders van de sportschoenengigant. Commentaar van de woordvoerder: „Ik vind de feiten erg
vervelend, maar we doen ons best."
Voetbal van Nike-concurrent Reebok met garantie dat deze niet door kinderen is vervaardigd.
