Het monster zonder waarde
PZC wetenschap en techniek zaterdag 31 mei 1997 40
Nieuw avontuur van Freddi Fish
Laboratoria
verzwijgen
gifschandalen
Registers Kamers van
Koophandel op Internet
Sofware-bundel voor thuis
computertaal
Uit gewetensnood biecht de chemicus
een verborgen gebleven gifschandaal
op. Niemand die het weet, maar ergens in
een Drentse gemeente is een woonwijk
ernstig vervuild. „Ouders denken dat hun
kinderen veilig in de zandbak kunnen
spelen. Maar de grond zit vol gevaarlijke
troep", onthult de werknemer van een
milieulaboratorium uit het noorden van
het land op zachte toon.
Nerveus: „Waar het is? Nee, nee. Dat
zeg ik niet. Anders verlies ik orders
van mijn opdrachtgevers". Zijn lab ont
dekte een enorme hoeveelheid loofdo-
ders, een giftig bestrijdingsmiddel, in de
grond. Maar de opdrachtgever van het
onderzoek, een Drentse projectontwikke
laar, zag de bui al hangen. Afgraven van
de grond zou kapitalen kosten. Daarom
werden de onwelkome meetresultaten
verzwegen. De grond werd vervolgens ten
onrechte schoon verklaard. Sindsdien
worstelt de laborant met de wetenschap
dat de Drentse woonwijk op giftige grond
is gebouwd. ,,Ik lig er soms nog wakker
van. Dan vraag ik me af: had ik de politie
of provincie moeten inschakelen? Ik ben
chemicus. Ik lever meetresultaten. De
klant bepaalt wat hij met mijn cijfers
doet. Dan ben ik toch niet verantwoorde
lijk?" Het lab zwijgt, want de klant is ko
ning.
Zo 'n duizend wetenschappers beoordelen
in Nederland of water en grond vervuild
is. De laboratoria zijn verwikkeld in een
moordende concurrentiestrijd. Ze staan
onder zware druk van opdrachtgevers.
Want bedrijven, particulieren en zelfs ge
meenten en provincies eisen goedkope en
snelle milieuonderzoeken. Als gevolg
daarvan gaan water- en grondmonsters
sinds drie jaar tegen afbraakprijzen de
deur uit. Elk jaar daalt de prijs van mon
sters met gemiddeld 2 5 procent en het ein
de van de prijzenslag lijkt niet in zicht.
De labs knokken om marktaandelen en
niet meer om perfecte meetresultaten. Om
te overleven wordt bezuinigd op kwali
teit. Ook ontslaan de labs deskundig per
soneel - dure en vaak kr-itische hbo'ers.
„Ik leverde te goed werk af", zegt een ana
list uit Utrecht. „Te vaak trof ik verdachte
Wie op zoek is naar een leuke cd-rom
voor de kinderen, stuit in de com
puterwinkel niet zelden op een grote
hoeveelheid bagger. Niet ten onrechte
wordt een cd-rom wel eens sarcastisch
als 'cd-rommel' betiteld. Veel titels die
op het eerste oog aardig lijken, blijken bij
nader inzien vol te staan met onvertaal
de shareware-demoprogramma's die zo
van het Internet zijn geplukt. Soms
wordt er alleen een Nederlandstalig
startprogrammaatje aan toegevoegd, en
klaar is weer de volgende cd-rom.
Gelukkig kan het anders. Er zijn uitge
vers die ook Voor kinderen kwaliteits
programma's op de markt brengen. Een
daarvan is de Belgische onderneming
Transposia, die ook in ons land zijn titels
distribueert. Meestal zijn dat van oor
sprong Amerikaanse programma's, die
echter geheel in het Nederlands zijn ver
taald en ingesproken. Daarnaast past
Transposia ook veel scènes aan die té ty
pisch Amerikaans zijn, en geeft ze een
meer Europees karakter.
Het programma Freddi Fish was een van
de eerste titels die een j aar of vier geleden
in aldus 'gelokaliseerde' uitvoering door
Transposia werden uitgebracht. Het is
bedoeld voor kinderen vanaf een jaar of
drie. Sinds een paar weken is er een ver
volg op: Freddi Fish 2, 'Het mysterie van
de Spoken op School'. De interactieve
tekenfilm werd oorspronkelijk uitge
bracht door het Amerikaanse Humon-
gous Entertainment.
Het tweede deel van Freddi Fish is bij
zonder aardig geworden. Het program
ma doet weer een ruim beroep op de fan
tasie van jonge kinderen, die op zoek
moeten naar een spook dat al het speel
goed heeft meegenomen. In het program
ma zitten allerlei educatieve elementen
zoals behendigheidsspelletjes, maar ze
kunnen ook creatief bezig zijn door het
maken van hun eigen tekeningen. Die
creaties kunnen ook vanuit het program
ma worden afgedrukt.
Transposia heeft twee verschillende uit
voeringen gemaakt, waarvan een met
een geluidscassette waarop een aantal
liedjes uit de interactieve tekenfilm zijn
opgenomen. Die uitgebreide versie heeft
een adviesprijs van/ 119. Wie alleen de
cd-rom wil, betaalt 99.
Humongous Entertainment, de oor
spronkelijke uitgever van Freddi Fish,
werd in 1992 opgericht door Ron Gilbert
en Shelley Day, twee Amerikanen die
zich ergerden aan het feit dat er vrijwel
geen echt goede computerprogramma's
voor jonge kinderen te koop waren. De
titels die sindsdien voor het bedrijf zijn
gemaakt, kregen stuk voor stuk belang
rijke prijzen. Ook de tweede Fx^eddi Fish-
titel is alweer diverse malen bekroond.
Naast de vertaalde Humongous-titels
heeft Transposia onlangs zijn eerste ge
heel eigen productie op de markt ge
bracht: de educatieve multimedia-titel
'Klik en Speel'. Met het programma kun
nen kinderen hun eigen foto-album of en
verjaardagskaart maken, maar ook een
leuke screensaver. Daarnaast zijn er al
lerlei leuke spelletjes en een interactief
kleurboek op de cd-rom opgenomen.
Paul Houkes
'Klik en Speel' heeft een adviesprijs van
f 39,95. De Transposia-producten zijn te koop
bij de meeste computerwinkels en boekhan
dels die ook cd-rom software in hun program
ma hebben.
Al enige jaren beschikken bedrijven
en instellingen die veelvuldig het
handels-, stichtingen- of verenigingen-
register van de Kamer van Koophandel
raadplegen, over de mogelijkheid via een
online-verbinding rechtstreeks in de ge
gevensbestanden te duiken en op deze
maniereen officieel uittreksel aan te vra
gen. Deze dienstverlening maakte een
regelmatige gang naar het kantoor van
de Kamer van Koophandel overbodig.
Toch bleef er nog wat te wensen over.
Wanneer geregistreerde informatie uit
verschillende Kamer-gebieden nodig
was, moest steeds naar een ander online-
systeem worden overgeschakeld. De ge
zamenlijke Kamers van Koophandel in
Nederland hebben hieraan een eind ge
maakt door hun openbare registers via
het Internet toegankelijk te maken.
Alle Kamers van Koophandel geven 's
avonds automatisch de die dag bijge
werkte informatie van hun handels-,
stichtingen- en verenigingenregisters
door aan een landelijk samenwerkings
verband, de NV Databank. De compu
ters van dit bedrijf ordenen 's nachts de
vers aangeleverde gegevens, zodat de
klanten die er de volgende dag gebruik
van willen maken, actuele bestanden
aantreffen. Inderdaad, klanten. In te
genstelling tot het overgrote deel van de
informatie op het Internet, zijn de regis
ters van de Kamers van Koophandel niet
gratis toegankelijk. Net als bij de be
staande online-diensten van der Kamers
het geval is, moet ervoor worden betaald.
Daarvoor is een eenvoudig maar doel
treffend systeem bedacht. Iedereen die
gebruik wil maken van deze dienstverle
ning via het Internet, moet eerst een
wachtwoord aanvragen. Bij die aan
vraag hoort een formulier, waaruit voor
de NV Databank moet blijken dat de
klant zijn betalingsverplichtingen zal
nakomen. Elk gewenst uittreksel ver
schijnt pas op het scherm nadat het
wachtwoord is ingetoetst. Zo'n uittrek
sel kost een tientje per stuk. De rekening
valt enkele dagen later in de bus.
„Duur?" zegt Joop Maas, medewerker
public relations en regionale economi
sche informatie van de Kamer van Koop
handel voor Midden- en Noord-Zeeland.
„Dat valt denk ik wel mee. Het gaat om
informatie die een belangrijke rol speelt
in het zakenleven. Is de klant met wie een
ondernemer op het punt staat zaken te
doen wel wie hij zegt te zijn en heeft hij
over dë bevoegdheid zijn handtekening
onder een overeenkomst te zetten? Het
gaat dan vaak om grote belangen. Een
bedrag van een tientje speelt nauwelijks
een rol als het erom gaat snel goede infor
matie te krijgen."
De landelijke handels-, stichtingen- en
verenigingenregisters van de NV Data
bank zijn te bereiken op het Internet
adres van de gezamenlijke Kamers van
Koophandel http://wtvw.kvk.nl. De Ka
mer van Koophandel in Middelburg was
augustus 1995 de tweede in Nederland
die zich op het Internet presenteerde.
Toch staat de Kamer niet in het rijtje van
dezelfde instellingen die door middel
van het landelijke Intemet-domein zijn
Alle Kamers van Koophandel geven 's avonds de bijgewerkte informatie door aan
een landelijk samenwerkingsverband, de NV Databank. foto Dirk-Jan Gjeltema
te bereiken. Dat komt omdat de Middel
burgse Kamer via de Zeeuwse Internet-
provider ZeelandNet op de digitale snel
weg is aangesloten. Maas: „We hinken
wat dat betreft een beetje op twee ge
dachten. We vinden dat we eigenlijk zou
den moeten meedoen aan de landelijke
Internet-voorziening van de Kamers van
Koophandel, maar aan de andere kant
willen we niet weg bij ZeelandNet, om
dat we het gevoel hebben iedereen die
daar behoefte aan heeft ons op die ma
nier weet te vinden. En daar gaat het uit
eindelijk toch om."
Landelijke info
Door middel van een link, een aanklik-
bare verwijzing, is de landelijke infor
matie van de Kamers van Koophandel,
met inbegrip van de registers, toch van
uit de site van de Zeeuwse Kamer te be
reiken. De Kamer van Koophandel in
Terneuzen heeft geen eigen presentatie
op het Internet. Na de fusie van de twee
Zeeuwse Kamers van Koophandel per 1
januari volgend jaar zal waarschijnlijk
worden besloten of de nieuwe Kamer de
Zeeuwse Internet-weg zal blijven volgen
of toch voor de landelijke zal kiezen.
De pagina's van de Kamer van Koophan
del Midden- en Noord-Zeeland (http:
/www.zeelandnet.nl/kvk) verschaffen
informatie over onder meer cursussen,
seminars en publicaties, de inhoud van
de papieren Kamerkrant, exporteren en
wat daarbij komt kijken en over het star
ten van een eigen bedrijf. De meest
geraadpleegde pagina is die waarop de
uitgesproken faillissementen worden
gemeld. „Dat is waarschijnlijk een com
binatie van nieuwsgierigheid en leed
vermaak", vermoedt Maas.
Ben Jansen
Microsoft is voortdurend bezig haar
producten op zoveel mogelijk com
puters te krijgen. In dit kader heeft de
software-gigant de methode ontwikkeld
bestaande producten in pakketten te
bundelen die qua samenstelling en prijs
voor speciale doelgroepen aantrekkelijk
zijn. Twee van die bundels zijn onlangs
op de markt gebracht: Home Essentials
97 en Microsoft Office 97 voor kleine en
middelgrote bedrijven.
Beide pakketten, die de beschikbaarheid
van het besturingsprogramma Windows
95 vereisen, bevatten de nieuwe tekst-
verwerker Word 97. Dit programma
rechtvaardigt bijna alleen al de aanschaf
van de doos met Home Essentials. De
prijs van de bundel van zes programma's
(249 gulden) is net iets hoger dan het be
drag dat voor een afzonderlijk exem
plaarvan Word 97 moet betaald (219 gul
den). Het duurdere Office-pakket voor
kleine en middelgrote bedrijven (550
gulden) bestaat naast Word 97 uit het
eveneens uit de nieuwe Office-familie
afkomstige rekenprogramma Excel 97,
de informatie-manager Outlook 97 en
het opmaakprogramma Publisher 97.
De kersverse bezitter van Home Essenti
als zal zich om te beginnen verrukt op
Word 97 storten. Met onder meer zijn uit
gebreide spellings-, grammatica en stijl
controle, zijn virtuele Assistent, de mo
gelijkheid HTML-pagina's te maken en
rechtstreeks faxen en e-mail te verstu
ren, vervult deze tekstverwerker nage
noeg alle wensen die gebruikers van dit
soort programma's kunnen hebben. De
Encarta 97 World Atlas met zijn vele
beelden, geluidsfragmenten, talen en
dialecten en verbindingen met het Inter
net is eveneens een aanwinst voor elke
thuis-PC.Wie de discipline kan opbren
gen zijn hele financiële handel en wandel
in de computer te stoppen, is waarschijn
lijk ook wel in zijn schik met Microsoft
Money. De beloning voor dat monniken
werk is een voortdurend duidelijk over
zicht van de financiële stand van zaken
en de geruststellende zekerheid dat alle
betalingen netjes op tijd worden
verricht. Degenen die voor hun admini
stratie voldoende hebben aan een ruit
jesschrift, kunnen het programma wel
gebruiken voor het opstellen van een
spaarplan of voor het vergelijken van
verschillende hypotheken. Telebankiers
van de Rabobank hebben binnenkort
veel meer aan Money. Er is een software-
module in de maak die alle transacties
rechtstreeks in het programma binnen
leidt, zodat Money de interface wordt om
financiële zaken met de Rabobank te re
gelen.
De rest van Home Essentials valt als vul
ling aan te merken, zoals het programma
Works. Bovendien wordt Works bij veel
nieuw aangeschafte computers stan
daard meegeleverd. Ook zullen' er weinig
computergebruikers zijn die verrast op
kijken van de aanwezigheid van de Web-
browser Internet Explorer 3.0. Dit pro
gramma is de afgelopen tijd gratis bij
vrijwel elk computertijdschrift meegele
verd. Dan is er nog het spel Microsoft
Football. Leuk voor wie van voetbal én
computerspellen houdt. Maar het voert
te ver om dit programma als een essenti
eel bestanddeel van de software-biblio-
theek voor de thuis-PC te beschouwen.
stoffen aan die nadere analyse rechtvaar
digden. Maar daar was geen tijd en geld
voor."
De 'harde cijfers' van de Nederlandse la
boratoria blijken sowieso boterzacht.
Door allerlei technische beperkingen kan
een meting van een giftige stof nooit een
absoluut getal opleveren. Er is alti j d spra
ke van een bepaalde foutmarge, maar die
blijft intern en komt nooit in het milieur
apport terecht. Het werkelijke gehalte
kan zelfs tot 100 procent hoger of lager
liggen: het verschil tussen schone en vieze
grond. Dit blijkt uit ongepubliceerde we
tenschappelijke onderzoeken van de
Landbouwuniversiteit in Wageningen en
de Vrije Universiteit in Amsterdam waar
op deze krant de hand legde. Een studie
naar giftige PAK-verbindingen (aanwe
zig in teer en pek) wijst uit dat slechts een
laboratorium zich 'goed' mag noemen,
zestien presteerden redelijk en negentien
slecht.
Zegen
Voor een dubieuze opdrachtgever zijn de
grote meetverschillen een zegen. Weten
schapper V.J.G. Houba van de Land
bouwuniversiteit in Wageningen: „Wie
een lager getal wil, vindt vanzelf het j uiste
lab. Zo groot zijn soms de onderlinge ver
schillen." Zo weet een directeur van een
adviesbureau in Noord-Holland dat een
stuk grond 'ergens in het westen van het
land' een tikkende tijdbom is. Hij heeft
daar zelf voor gezorgd, vertelt hij met
trots. „Bij een voorlopig bodemonder
zoek ontdekte ons huislab 30 milligram
arseen op één kilo grond. Saneren dus.
Gelukkig vonden we een ander erkend la
boratorium dat slechts 14 milligram ar
seen per kilo constateerde. Dat cijfer le
verden we bij de provincie in. De grond
werd schoon verklaard. De sukkels! Ik
heb er met m'n opdrachtgever een borrel
op gedronken."
Provincies en gemeenten, zelf vaak op
drachtgever, nemen ten onrechte aan dat
de cijfers van milieuonderzoeken klop
pen. De ambtenaren zijn nauwelijks in
staat de laboratoriumresultaten kritisch
te beoordelen, zegt J.M.W. Wegener van
het Instituut voor Milieuvraagstukken
(IMV) van de Vrije Universiteit in Amster
dam. „Het is alsof de ambtenaar een lijst
met ingewikkelde cholesterolgehaltes
ontvangt, zonder dat de huisarts uitlegt
wat er aan de hand is. En toch is er een on
begrensd vertrouwen in de cijfers. Als we
tenschapper zet ik daar grote vraagtekens
bij. Er bestaan geen absolute getallen."
Een rondje langs milieuwoordvoerders
van een zestal provincies levert steeds de
zelfde reactie op: hoezo moeten wij de
labs kritisch controleren? We werken met
erkende laboratoria die al zorgvuldig
worden gecontroleerd, is steevast de re
pliek. Inderdaad hebben de meeste labo
ratoria in de receptie een diploma aan de
muur hangen: ze zijn trotse bezitter van
het STERLAB-certificaat dat wordt uit
gegeven door de Raad voor Accreditatie.
Dat keurmerk hóórt ze te onderscheiden
van de mindere vakbroeders. Maar in de
praktijk zegt die aanbeveling weinig tot
niets over de betrouwbaarheid van de
analyses, zo blijkt uit een serie bezoeken
aan de erkende laboratoria.
Het kijkje in de keuken van de STER
LABS leert dat elk laboratorium zijn
eigen opvattingen heeft over milieuon
derzoeken. Sommige labs laten de mon
sterneming over aan de klant. Daardoor
wordt het grond- of watermonster soms
niet gekoeld aangeleverd. Het gevolg is
dat vluchtige stoffen kunnen verdampen
waardoor de verontreiniging lager uit
valt. Directeur V.J.M. Heirman van Bio-
chem, dat zelf geen monsters neemt: „We
zouden dat best zelf kunnen. Het ver
hoogt de betrouwbaarheid van de metin
gen in het lab. Maar er is geen markt voor.
Dus doen we het niet". De lijst van ver
schillen is eindeloos.
Ratjetoe
De inspecteurs van STERLAB's kunnen
volgens eigen zeggen nauwelijks wijs
worden uit de ratjetoe aan analysemetho
den en apparatuur. Ze zijn onderling to
taal niet vergelijkbaar. Geconfronteerd
met bovenstaande feiten drukt directeur
operaties J.G. Leferink van de Raad voor
Accreditatie zich eens niet in diplomatie
ke bewoordingen uit. „Oké, het gaat to
taal de verkeerde kant op. De markt is te
moordlustig. Klanten van labs willen snel
analyses en het liefst voor niets. De labo
ratoria moeten daardoor efficiënter wer
ken. Ze wijken af van vastgestelde
normen en de 'argeloze' opdrachtgever
begrijpt die afwijkingen niet. De gemid
delde foutmarge van labmetingen ligt bo
ven de 20 procent". De controle blijkt een
kat-en-muis spel. „Elke keer als wij met
strengere meetnormen komen, gebruiken
de labs weer afwijkende analysemetho
des. Het beste is om alle erkenningen voor
afwijkende methoden te stoppen." Overi
gens worden de controles vooraf gemeld
aan de labs. Een enkel dubieus lab stelt
ontregelde apparatuur dan gauw bij, be
weren betrokkenen.
Volgens bodemdeskundige Stefan Oubo-
ter van adviesbureau NOK in Gouda
wordt het tijd dat het ministerie van
VROM hardhandig ingrijpt: „Het gaat de
milieumarkt om de goedkoopste en niet
om de beste. Als ze maar een STERLAB-
stempel hebben, dan is het goed. En de ge
middelde ambtenaar heeft onvoldoende
kennis om de ingewikkelde milieuonder
zoeken te controleren. De overheid moet
daarom snel met beter toezicht komen."
VROM heeft onlangs inderdaad veel
strengere normen opgesteld (in vakjargon
het 'AP 04-besluit'). Maar de nieuwe, ver
plichte regelgeving blijkt een compromis
tussen economische haalbaarheid en we
tenschappelijke precisie. Want aanvan
kelijk was de bedoeling dat het hoog aan
geschreven RIVM in Bilthoven de AP 04
zou ontwerpen. De labs vonden dat room
ser dan de paus: op een dolgedraaide ko
persmarkt is geen behoefte aan overdre
ven zorgvuldigheid. Uiteindelijk kreeg
het lab ALcontrol Heinrici BV in Hoog
vliet mede de opdracht 'marktconforme'
regels te ontwerpen. Het is nog twijfel
achtig of de nieuwe voorschriften op een
warm onthaal kunnen rekenen. Zo zijn de
labs nog steeds kwaad dat een concurrent
deels de nieuwe regels heeft bedacht. Ze
hadden liever zélf de lucratieve opdracht
van VROM gekregen.
Henk van Ess
Het volledig geautomatiseerde, hypermoderne laboratorium van Biochem in Zoetermeer.